O esplendor da nosa literatura nace na Idade Media e os seus alicerces son:
- Unha tradición oral primixenia e autóctona.
- Unha influencia trobadoresca e provenzal.
En Galicia, o reino medieval máis vello de Europa, temos moitos indicios da existencia dende vello dunha tradición oral popular que crearía cantigas entre elas un tipo de canción feminina de temática amorosa, interpretada polas mesmas mulleres, tradición que, en boa medida, persistiu ata os nosos días a través das cantadeiras.
Pero a literatura escrita en galego-portugués non comezará ata o século XIII coa chegada da moda do Lirismo Provenzal a nosa terra grazas ao Camiño de Santiago que fixo chegar a Compostela en peregrinación cos nobres occitanos as ideas do amor cortés ou trobadorismo e as súas formas.
Deste encontro entre a canción feminina tradicional e a lírica trobadoresca da Provenza comezan a escribirse as nosas cantigas en galego-portugués por autores galegos que tomando como modelos a lírica tradicional oral autóctona e o trobadorismo crean a lírica galaico-portuguesa dous xéneros de cantigas de temática amorosa:
Cantigas de amigo: de carácter tradicional posta en boca dunha muller.
Cantigas de amor: de carácter trobadoresco postas en boca dun home.
Vexamos dous exemplos destas cantigas e reparemos nas súas características:
CANTIGAS DE AMIGO: Unha cantiga de Martín Códax do que conservamos 7 cantigas con música que atopamos no Pergamiño Vindel
Mia irmana fremosa
Mia irmana fremosa, treides comigo
a la ygreia de Vigo, u e o mar salido.
E miraremos las ondas.
Mia irmana fremosa, treides de grado
a la ygreia de Vigo, u e o mar levado.
E miraremos las ondas.
A la ygreia de Vigo, u e o mar salido,
e verra i mia madre e o meu amigo.
E miraremos las ondas
A la ygreia de Vigo, u e o mar levado,
e verra i mia madre o meu amado
E miraremos las ondas.
MARTÍN CÓDAX
Características:As cantigas de amigo máis fieis á tradición da canción feminina empregan cobra (estrofa) de dous versos pareados máis un refrán e seguen un paralelismo perfecto, mesmo o leixaprén. O espazo é sumamente importante. Escenas da vida rural na fonte, no río, ante o mar, na romaría ou bailando coas amigas. Expresan ou ledicia polo encontro co amigo ou pena pola ausencia deste. A paisaxe está sempre inzada de simbolismo, por exemplo o mar frecuentemente simboliza a paixón amorosa.
Outra cantiga de amigo de Martín Códax:
Eno sagrado, en Vigo,
baylava corpo velido.
Amor ei.
En Vigo, no sagrado,
baylava corpo delgado.
Amor ei.
Baylava corpo velido,
que nunca ouver' amigo.
Amor ei.
Baylava corpo delgado
que nunca ouver' amado.
Amor ei.
Que nunca ouver' amigo,
ergas no sagrad', en Vigo
Amor ei.
Que nunca ouver amado,
ergas en Vigo, no sagrado
Amor ei.
CANTIGAS DE AMOR:Unha cantiga de Bernal de Bonaval da que non conservamos a música orixinal, si o texto:
A dona que eu am' e tenho por senhor
amostrádemi-a Deus, se vos en prazer for,
se non, dádemi a morte.
A que tenh'eu por lume destes olhos meus
e porque choran sempr', amostrádemi-a, Deus,
se non, dademi a morte.
Essa que vós fezestes melhor parecer
de quantas sei, ai, Deus!, fazédemi-a veer,
se non dádemi a morte.
Ai Deus!, que mi-a fezestes mais ca min amar,
mostrádemi-a u possa con ela falar,
se non dádemi a morte.
BERNAL DE BONAVAL.
Características:Coa chegada da moda do ?amor cortés? desde a Occitania e Provenza (terras que hoxe son Francia) se copia unha concepción platónica do amor cos seguintes trazos:
-Total submisión do namorado á dama (de aí que se lle chame ?señor? á namorada).
- A amada sempre está distante e é admirada pola súa perfección física e moral (velida e fremosa)
- A distancia da namorada provoca a coita/ cuita de amor (a queixa, a dor do namorado) cuxo tópico máis interesante é "a morte por amor".
-Os namorados nobres para poderen comunicarse pasan por varias etapas, dada a inaccesibilidade da namorada (frecuentemente é un amor adúltero). A primeira é de suspirante (fenhedor na que non ten contacto coa namorada, pero a desexa ver) unha segunda suplicante (precador) naque o contacto existe, pode falar con ela para expoñer o seu amor.
Outra cantiga de amor do Rei don Dinis:
O que vos nunca cuidei a dizer,
com gram coita, senhor, vo-lo direi,
porque me vejo já por vós morrer;
ca sabedes que nunca vos falei
de como me matava voss'amor;
ca sabe Deus bem que doutra senhor,
que eu nom havia, mi vos chamei.
E tod[o] aquesto mi fez fazer
o mui gram medo que eu de vós hei
e des i por vos dar a entender
que por outra morria ? de que hei,
bem sabedes, mui pequeno pavor;
e des oimais, fremosa mia senhor,
se me matardes, bem vo-lo busquei.
E creede que haverei prazer
de me matardes, pois eu certo sei
que esso pouco que hei de viver
que n?um prazer nunca veerei;
e porque sõo desto sabedor,
se mi quiserdes dar morte, senhor,
por gram mercee vo-lo [eu] terrei.
