O CALENDARIO DE ENTROIDO TRADICIONAL GALEGO
Domingo fareleiro
Domingo oleiro
Xoves de compadres
Domingo corredoiro
Xoves de comadres
Domingo de entroido
Luns de entroido
Martes de entroido
Mércores de cinza:Enterro da sardiña
Domingo de piñata.
Cal é o punto de partida deste último anuncio de Vivamos como Galegos? Quen o protagoniza este ano?
Falando de futuro lembrade estoutro anuncio:
Cal é a tradición maís popular do noso Nadal?
O canto de panxoliñas é unha das manifestacións tradicionais máis común en todo o territorio de Galicia.
Panxoliñas, vilancicos, manueles, aguinaldos, cantar os reis son algunhas das denominacións tradicionais que nos indican a diversidade de cantos que teñen unha temática tam´ne moi semellante. Despois de escoitar o exemplo que puxemos. Cal cres que será?
UN APUNTAMENTO SOBRE O IDIOMA NAS CANTIGAS DE NADAL
O idioma galego era usado nos vilancicos do Renacemento e do Barroco nas catedrais de Lisboa, Zaragoza ou Toledo e o idioma dalgúns cantos de Nadal tradicionais en Galicia pola contra se conservan en castelán.
Por que?
Por influencia dunha liturxia que os curas exercían en castelán aínda sendo galegos porque eran os cantos relixiosos eran textos sacados dos evanxeos e estes estaban escritos en castelán.
Despois de traballar na aula coa lectura do tema 4 do libro... Cal é o anuncio deste ano?
Cal é o punto de partida deste último anuncio de Vivamos como Galegos? Quen o protagoniza este ano?
Que quere dicir a expresión "ser un toxo"?
Que quere dicir "enchenta"?
Que invitan a facer a toda Galicia?
Enumera todos os amuletos que se citan no anuncio.
Este ano ten un epílogo cal é o seu contido? A quen vai dirixido?
Cal é a tradición maís popular do noso Nadal?
O canto de panxoliñas é unha das manifestacións tradicionais máis común en todo o territorio de Galicia.
Panxoliñas, vilancicos, manueles, aguinaldos, cantar os reis son algunhas das denominacións tradicionais que nos indican a diversidade de cantos que teñen unha temática tam´ne moi semellante. Despois de escoitar o exemplo que puxemos. Cal cres que será?
UN APUNTAMENTO SOBRE O IDIOMA NAS CANTIGAS DE NADAL
O idioma galego era usado nos vilancicos do Renacemento e do Barroco nas catedrais de Lisboa, Zaragoza ou Toledo e o idioma dalgúns cantos de Nadal tradicionais en Galicia pola contra se conservan en castelán.
Por que?
Por influencia dunha liturxia que os curas exercían en castelán aínda sendo galegos porque eran os cantos relixiosos eran textos sacados dos evanxeos e estes estaban escritos en castelán.
Que relación garda o mes de febreiro cos lobos? Cal é o motivo que no Entroido galego apareza a figura do lobo?
Hoxe descubriremos como as Lupercales que celebraban os romanos ao deus da fertilidade pode coincidir nas súas raíces co tradicional entroido de Galicia. Os romanos na antigüidade eran un pobo de pastores que temían ao lobo e de feito tiñan un deus denominado Luperco da fertilidade e dos rabaños, ao cal rendían culto no mes de febreiro dun xeito moi semellante ao que se segue a celebrar nalgunhas das zonas onde mellor se conserva o entroido tradicional de Galicia. Falamos dos peliqueiros de Laza ou dos cigarróns de Verín que saen ás rúas cunhas máscaras moi particulares nas que debe haber unha fera pintada (un lobo habitualmente como animal totémico temido en toda Europa). Estas máscaras perseguen aos viandantes fustigándoos e danlles cos látegos mentres fan soar as chocas profusamente.
Este parecido indica que este tipo de ritual estaba estendido por toda Europa entre os pobos pastores, lembrade que Galicia, unha terra de montes, ten aínda hoxe unha actividae pastoril moi notable.
Imos saber que tres recomendacións faremos a falta de folión ou fogueiras comunitarias de San Xoán.
En primeiro lugar, cinco minutiños para cumprir coa tradición nada mellor que ir buscar o cacho de San Xoán, as 7 herbas e as augas de 7 fontes:
En segundo lugar recomendamos escoitar música galega relacionadas coa data de San Xoán: Noite de San Xoán, cantiga feita a partir dos versos do autor do himno galego, Eduardo Pondal, que escribiu para esta noite máxica. A segunda sobre os Feitizos:
E como xa estamos entrando no verán, imos recomendar finalmente unha serie de lecturas para este tempo de lecer:
A saga de aventuras do Dragón galego: DRAGAL escrita por unha xornalista e escritora marinense, Elena Gallego Abad.
E finalmente unha lectura distinta, por momentos dura, porque ten unha compoñente histórica, outra de rabiosa actualidade e, por suposto, aventura e intriga,ademais dun contraste imprescindible amor e odio. A cova da Moura de Natalia Carou.
En Mogor disque hai unha serea que non se deixa ver facilmente, e na costa galega unha historia semellante repítese en moitas vilas mariñeiras.
Agora que imos estar máis tempo mirando ao mar é bo momento para falar destes seres máxicos mariños... as sereas(ollo sirenas son as bucinas)Imos poñer un exemplo e logo se queres podes seguir indagando outras historias...
Debémoslle este texto que reproducimos a seguir a Teo Cardalda e Dolores Mariño Padín.
OS OLLOS AZUIS DO FILLO DA SEREA
Unha lenda relaciona aos Mariño e os seus descendentes cos seres mitolóxicos do mar.
Os romanos tiñan ao rei Neptuno e os gregos a Poseidón, os escandinavos a Kraken e os hindús a Makara...e Vilaxoán ten aos Mariño, unha familia de nobres vinculada aos seres mitolóxicos do mar, estreitamente relacionados cos mitos e as lendas galegas. O apelido dos que foron donos do pazo de Sobrán afunde as súas raíces, de feito, na nómina de seres fabulosos que se pasean por Galicia.
Como lembra Víctor Vaqueiro na súa Guía da Galiza máxica, xa o cardeal Jerónimo do Hoyo facíase eco no século XVII da presenza nos arredores da Coruña de «certos peixes semellantes a homes, agás non feito de teren mans e pés lixeiramente tortos por culpa da natación que practican arreo. Estes exemplares, a quen chaman homes mariños, posúen nas súas costas finas e pretas espiñas que semellan pelos, e deles din bos mareantes que a súa presenza nas augas é sinal de boa pesca, alén de seren amigos dous humanos, que acostuman darlle pan». Entre o mito e a ficción sitúanse testemuños de mariñeiros que aseguran velos no mar, tratando de subir aos seus barcos ou fuxindo ante a presenza dos humanos.
Para entroncar esta serie de lendas coa comarca arousá é necesario retroceder ao século XV, cando aparecen as primeiras referencias históricas da existencia do pazo de Sobrán, en Vilaxoán, unha fortaleza que foi propiedade, entre outros, de Paio Gómez de Soutomaior (Señor de Rianxo), Soro Gómez de Soutomaior e Xoán Mariño de Soutomaior, onde aparece o apelido que dá orixe á lenda.
Da historia do pazo, da saga dos Mariño e da relación de Vilaxoán coas sereas e os seres fabulosos do mar sabe moito Teo Cardalda, que constata como tanto nos escudos nobiliarios do pazo de Sobrán como na heráldica do Pazo de O Rial, relacionado tamén cos Mariño, aparecen as sereas e o mar, algo que aínda se pode descubrir nas súas paredes, aínda que moito mellor conservado no de O Rial que o de Sobrán.
Teo Cardalda faise eco dunha fermosa historia recollida xa por Torquemada no século XVI que relaciona á vila arousá non só cos seres mitolóxicos do mar, senón tamén cun personaxe de lenda da categoría de Roldán, o mozo emparentado co rei Carlomagno que deu orixe ao máis famoso dos romances épicos medievais, A chanson de Roland.
Como non hai pobo orgulloso de si mesmo que non aspire a relacionarse cos grandes mitos, e o de Vilaxoán, éo. Ao longo dos séculos foise tecendo unha preciosa historia que coloca a Roldán, ferido de guerra, recuperándose da batalla na illa de Sálvora.
«Unha mañanciña paseaba a cabalo pola praia -relata Cardalda- cando ao lonxe avistou como un corpo dunha muller deitado na praia. Ao chegar preto dela viu que se trataba dunha serea cun corpo de muller de rostro fermoso, peitos emerxentes e unha esvelta cintura, rematando cunha relucente cola de peixe».
O heroe de Roncesvalles quedou prendado da súa fermosura e non puído evitar tomala en brazos e facer o amor con ela. Cando lle preguntou o seu nome, a serea non puido responder. A súa amante era muda, polo que Roldán decidiu bautizala e púxolle o nome de Mariña, por chegar do mar.
O amor da parella fixo da serea muller, que foi desposuíndose das súas escamas á vez que se colmaba coa felicidade do heroe cando ela quedou embarazada e deu a luz un fermoso fillo «de ollos azuis como a súa nai e forte como ou seu pai».
A familia durou o que durou a vida de Roldán, que morreu na batalla de Roncesvalles. Entón a serea volveu ao mar, pero antes lanzou unha advertencia: Cada xeración que a descendencia do seu fillo parise, debía renunciar a un dos seus fillos e entregarllo a ela ao mar. Por suposto, o neno debía ter os ollos azuis.
Do implantada que está a lenda nas Rías Baixas dá fe a escultura da serea que recibe aos navegantes na illa de Sálvora, que leva a seguinte inscrición: «A serea de Sálvora tivo amores cun cabaleiro romano naufragado na illa. Naceu un neno que se chamou Mariño...».
A escultura, que tanto lembra á de Copenhague, data de 1968 e é obra do artista burgalés Ismael Ortega Martín, que a realizou por encargo de Joaquín Otero-Goyanes, marqués de Revilla e descendente dos primeiros propietarios da illa.
Hai outras versións da lenda, como a que dá o nome de Froilaz ao cabaleiro que se namorou de Mariña e que conseguiu que a serea muda puidese falar cando lle arrebatou dos seus brazos ao fermoso fillo de ollos azuis e simulou que o botaba ao lume. A serea, entón, berrou.
Os que aínda levan ese apelido séntense orgullosos descendentes do cabaleiro francés e da serea, tal e como se pode ler no blogue Navegante do mar de papel, onde unha escritora de Arcade, de apelido Mariño, reproduce a lenda e recoñécese identificada coa figura de Ariel, a sirenita da película de Walt Disney.
Desde que a viu de pequena, di, séntese serea. E é que se xa é difícil poñerlle portas ao campo, quen llas pón ao mar? E quen á imaxinación que se deixa levar por cantos de serea?
Se queres saber de máis sereas mesmo da que se deixa ver en Mogor non tes máis que consultar na páxina Galicia Encantada na que aparecen unhas 23.
E como non van estar representadas ademais dos capiteis, escudos de diversos edificios en toda Galicia, nas cantigas da nosa terra, mesmo nas máis modernas:
Chega o Día de Defuntos. En todas as partes comezamos a ver cabazas que representan caras aterradoras que nos invitan a celebrar o Halloween. Pro atención!, non é americano todo o que parece. Ata hai trinta anos por moitas aldeas de Galicia tallábanse cabazas por estas datas, e a día de hoxe cada vez hai máis lugares nos que se está a recuperar esta tradici´n na forma do Samaín.
Hai aproximadamente 2600 anos chegaron a Galicia os pobos celtas. Ademais dos seus adiantos científicos e técnicos, como foi a metalurxia do ferro, tamén trouxeron a súa cultura e as súas crenzas. Os celtas eran politeístas, adoraban a moitos deuses: Dagda (deusa da bondade), Nuada (guerra), Bríxida (lume)? que representaban tanto forzas da natureza como as condicións do espírito. De aí que as súas festas coincidan con determinadas datas relacionadas coas estacións e cos seus cambios. En concreto a festa do 1 de novembro era na honra á deidade Samaín (as follas comezaban a caer, facíase de noite antes e a temperatura baixaba).
Igual que outros pobos, os celtas consideraban as cabezas dos seus inimigos máis que como un botín de guerra como o cerne dos misterios do ser humano. Crían que ?aquel que posuise unha caveira posuiría a forza máxica da súa pantasma?.
Cando chegaban as celebracións do Samaín (ao chegaren as longas noites escuras) tense por certo que os celtas colocaban unhas candeas rudimentarias no interior das cabeiras dos inimigos mortos, colocándoas nos cruzamentos de camiños, nos arredores e nas murallas dos seus castros, co obxecto de arrepiaren os inimigos, para asombro e veneración das súas xentes e para esconxurar os perigos. Pensaban que tal día como ese as portas entre o mundo dos vivos e dos mortos estaban abertas, era un día en que os mortos e os vivos podían comunicarse.
É curioso que moitos anos despois o Cristianismo escolleu estas datas para celebraren o Día dos Defuntos e de Todos os Santos. Orixinalmente esta dfesta druídica celta chamábase ? a vixilia de samaín?, así que? de onde vén o nome de Halloween? Vén do intento de cristianizar esta festa pagá. Concretamente cando no ano 830 o papa Gregorio IV dedicou unha capela da igrexa vaticana a ? Todos os Santos? o día 1 de novembro, mudando así a festa que antes se viña celebrando no mes de maio. O novo día foi chamada ? Día de Todos os Santos? (ou All Hallow´s Day en inglés) e cedo chegou o costume de chamar á tardiña antes All Halloweén, que acurtando é Halloween.
Se se busca en libros de etnoloxía polas celebracións que se fan no noso país con ocasión do Día de Defuntos, atoparemos unha serie de costumes ancestrais propios. Desde deixar un oco na mesa ou racións de comida para os defuntos ata facer colares coas castañas novas. A pouco que se pregunte a persoas de máis de corenta anos de diferentes puntos da nosa xeografía (Noia, Catoira, Cedeira, Muxía, Portonovo, Quiroga?)lembran que tamén era habitual por Defuntos coller cabazas, tallarlles unhas caras feroces, poñerlles uns pauciños coma dentes e deixalas nos camiños para asustar os viandantes.
RESUME O TEXTO e logo responde as seguintes cuestións:
1- Que denominación cres que debemos utilizar para as celebracións tradicionais galegas destes días? Razoa a resposta con dous argumentos. Galicia celebra o Samaín ou o Halloween? Razóa a resposta.
2- Que é un calacú? Que é unha mamuca?
3- O costume de tallar cabazas é tradicional en Galicia ou veu de fóra?
4- A castaña ten valores simbólicos moi interesantes investiga sobre eles.
5- Que outros costumes tradicionais son propios do mes de Novembro no noso país?
Despois de saber que na Ría de Arousa podémonos atopar coa Illa dos Mortos, unha especie de Ávalon da nosa prehistoria e como se achega a data de Defuntos, non estaría mal lembrar varias das varzóns polas cales vivimos no país dos mortos.
Dende a máis remota antigüidade Galicia, terra máis occidental de Europa foi considerada como unha Finis Terrae, é dicir, a fin da terra. O topónimo Fisterra e o santuario de Santo André de Teixido non son unha casualidade. Vivimos como galegos, pero que tamén morremos como o que somos, imos darlle unha voltiña a esa relación tan especial que temos os galegos coa morte e os mortos.
Será por que vivimos realmente no cabo do mundo? Se cadra iso vén sendo algo que nos condiciona á hora de entender a Morte coma unha dobre realidade, e falamos da Morte Moura e da da súa irmá a Morte Branca e convivimos con certa normalidade con moitas fórmulas e avisos da morte e mesmo con singulares comitivas de mortos como a Compaña. Máis alá dos magostos e das cabazas, que hai quen as bautizou como de Samaín e que axiña se asocian a fenómenos máis propios da globalización, en Galicia vivimos a morte dun xeito peculiar. É interesante coñecer todo isto como sinal da nosa identidade, da nosa forma de ser, buscando nas fontes das crenzas populares, lendas e acontecidos que se transmitiron dende tempos remotos de boca en boca. Ademais a nosa perspectiva do Alén ten tamén un fondo arraigo que podemos constatar na tradición oral.
Precisamente por iso e apelando ao noso rico patrimonio tradicional podemos lembrar o documental emitido pola Cadea TV da Voz de Galicia:
Por que camiñan os mortos cara ás costas Atlánticas? Ao responder a esta pregunta volvemos a nos atopar coa crenzas célticas das Illas dos Mortos como a que se encamiñou no seu leito de morte o rei Artur ou se queredes da Illa do Alén que buscaron monxes como o Santo Amaro.Lembramos tamén que o Camiño de Santiago remata en Fisterra e que é un camiño a facer en vida para non o facer de morto, porque en Galicia disque está o burato do inferno, un conto asturiano coñecido así nolo recorda:
" Un home foi ao Inferno buscar un procurador e, como non sabía saír dalí, empezou a rezar. De alí a pouco, nun burato moi alto, apareceu a faciana dun home queo chamaba. Era o Apóstolo Santiago que lle botou unha corda e , saíndo coa súa axuda, atopouse en Galicia."
Hai qeun defende que ese burato está no famoso Pico Sacro, pertiño de Compostela.
Desde tempos remotos pobos mediterráneos como os gregos, romanos e atlánticos como os celtas colocan a Galicia como país dos mortos. Vós que pensades?
