Para a cultura popular
Os habitantes dos castros para os nosos labregos foron sempre "os mouros e as mouras" encantos que viven debaixo dos castros e non se deixan ver facilmente.
Para os primeiros investigadores Murguía ou Benito Vicetto falaban dos celtas como poboadores dos castros, nese afán diferencialista que lle querían conferir a Galicia estes historiadores galeguistas.
Logo virán interpretacións máis serias, que falan dunha cultura de diversas compoñentes, pero o "celtismo" será unha constante no debate sobre o mundo castrexo ao que non se lle pode negar como mínimo unha importante influencia da civilización celta.
Observa agora estes antigos textos sobre o tema:
1) Ophiussa porro tanta panditur latus,
quantam iacere Pelopis audis insulam
Graiorum in agro. Haec dicta primo Oestrymnis,
locos et arua Oestrymnicis habitantibus;
post multa serpens effugauit incolas,
uacuamque glaebam nominis fecit sui.
(Ora Maritima, Avieno 152-157)
Cuxa tradución ao galego será:
"Ofiusa proxectase tanto cara adiante coas súas costas como oes dicir que a illa de Pélope se estende no territorio grego. Foi chamada, ao principio, Estrimnis, porque os estrímnicos poboaban as súas paraxes e cabos; despois, unha multitude de serpes fixo fuxir aos seus habitantes e deixou o territorio privado do seu nome."
2) Cempsi atque Saefes arduos collis habent
Ophiussae in agro. Propter hos pernix Lucis
Draganumque proles sub niuoso maxime
Septentrione conlocauerant laurem.
Poetanion autem est insula ad Saefumum, latet
patalusque portus. Inde Cempsis adiacent
populi Cynetum. Tum Cyneticum iugum,
qua sideralis lucis inclinatio est,
alte tumescens ditis Europae extimum,
in beluosi uergit Oceani in salum.
(Ora Maritima, Avieno 195-204)
E a tradución deste segundo anaco de texto de Avieno, autor do século Iv d. C.:
"Os cempsos e os saefes ocupan os abruptos cumios do territorio de Ofiusa. Cerca deles se estableceron o rápido luso e a prole dos draganos, en dirección cara o septentrión de abundantes neves. Pero a isla Petania está dirixida cara Sefumo, e nel un porto extenso agóchase. A continuación, os pobos cinetas son colindantes dos cempsos. Logo, o cabo Cinético, por onde se produce a caída da luz sideral, erguéndose altivo como último bastión da rica Europa, cando ésta se precipita nas ondas do Océano poboado de monstros."
QUAESTIO.
Podería ser Ofiusa o nome máis antigo deste territorio que hoxe é Galicia?
Algúns autores cren que en realidade estas serpes eran os celtas saefes ou serpes, que tiñan aos ofidios por animal totémico. Será esta a narración que confirma as raíces celtas da cultura castrexa?
Que teñen que ver os mouros cos castros?
Procura algunha lenda sobre mouros ou mouras dos castros na marabillosa páxina de Galicia Encantada
Territorio castrexo
A extensión no espazo da cultura castrexo abarca máis alá do que é a actual Galicia. Inclúe o Norte de Portugal e unha parte do que son hoxe Asturias, León e Zamora. Un territorio que, como veremos logo vai ser o que os romanos denominen Gallaecia, pois van ser eles os que nos introduzan na historia ao seren os primeiros en escribr sobre nós e nomear esta terracomo Galicia.
Cronoloxía do fenómeno castrexo
A cultura castrexa foi unha cultura protohistórica do noroeste da Península Ibérica que durou desde finais da Idade de Bronce (século IX ou VIII a.C.) ata o século I d.C.
A cultura castrexa nace a finais da Idade de Bronce e pode dicirse que dende o VI a.C. se estende no tempo ata a chegada dos romanos manténdose viva en parte ata o século VI d. C. aínda que esta última etapa se adoita coñecer co nome de época "galaico-romana".
QUAESTIO:
Cantos castros cres que se calculan que hai documentados tan só no territorio da actual Galicia?
Un texto latino dos Carmina Burana de Carl Orff para escoitar:
O texto cantado é o que segue:
1. O Fortuna
O Fortuna
velut luna
statu variabilis,
semper crescis
aut decrescis;
vita detestabilis
nunc obdurat
et tunc curat
ludo mentis aciem
egestatem,
potestatem
dissolvit ut glaciem.
Sors immanis
et inanis,
rota tu volubilis,
status malus,
vana salus
semper dissolubilis,
obumbrata
et velata
michi quoque niteris;
nunc per ludum
dorsum nudum
fero tui sceleris.
Sors salutis
et virtutis
michi nunc contraria,
est affectus
et deffectus
semper in angaria.
Hac in hora
sine mora
corde pulsum tangite;
quod per sortem
sternit fortem,
mecum omnes plangite!
2. Fortune plango vulnera
Fortune plango vulnera
stillantibus ocellis
quod sua michi munera
subtrahit rebellis.
Verum est, quod legitur,
fronte capillata,
sed plerumque sequitur
occasio calvata.
In Fortune solio
sederam elatus,
prosperitatis vario
flora coronatus;
quicquid enim florui
felix et beatus,
nunc a summo corrui
gloria privatus.
Fortune rota volvitur:
descendo minoratus;
alter in altum tollitur;
nimis exaltatus
rex sedet in vertice
caveat ruinam!
nam sub axe legimus
Hecubam reginam.
Unha obra dun grandísimo compositor inglés, William Byrd (ca. 1540 - 1623), cantada por un dos millores conxuntos vocais especializados na música antiga, os Tallis Scholars.
Podes probar a ir escoitando e lendo o texto.
Vigilate, nescitis enim quando dominus domus veniat, sero, an media nocte, an gallicantu, an mane.
Vigilate ergo, ne cum venerit repente, inveniat vos dormientes.
Quod autem dico vobis, omnibus dico: vigilate.
Aula aberta de Cultura Clásica:
ROMANIZACIÓN DE GALICIA.
COLEXIO SAN NARCISO(saída 6 de marzo do 2008)
I-AS FONTES: A través dos achadegos arqueolóxicos e as referencias escritas da época, ou á época, podemos facernos unha composición de lugar do que supuxeron para Galicia dous momentos da súa historia. Por unha banda, a que se pode considerar a primeira cultura de importancia que se xenera na nosa terra, a cultura Castrexa, e a inmediatamente posterior e que foi todo un proceso de superposición sobre o mundo castrexo, lento, pero inexorable, referímonos ao mundo Galaico-romano.
II-A CULTURA CASTREXA: ANTES DA CONQUISTA DE ROMA. Xorde na idade dos metais a finais da idade de Bronce arredor do século VII-VI a. de C. desenvolvéndose con elementos indíxenas, centro-europeos e mediterráneos producindo unha cultura específica no noroeste peninsular. Ata o século II a. C. podemos dicir que permanece aillada da influencia romana que se fará máis notable a medida que os romanos avanzan no proceso de conquista da Península ata finalmente dominar e conquistar mesmo o territorio castrexo tras distintas operacións bélicas que rematarán no I d. C. Precisamente do mundo Galaico-romano é do que coñecemos máis testimuñas, dado que a meirande parte dos castros excavados tiveron o seu momento máis álxido precisamente a partir do século II-III d. C., polo que podemos asegurar que aínda queda moito por estudar e concretar en canto a vida castrexa de antes da chegada dos romanos.
III- A CONQUISTA DA GALLAECIA: CREACIÓN DO HÁBITAT GALAICO-ROMANO. Os romanos desexosos de domeñar aos pobos cántabros, galaicos e astures decidiron a conquista, interesados en controlar especialmente o ouro e outros metais nos que este territorio era rico. As primeiras incidencias no contexto castrexo íanse notar claramente mesmo no xeito de construir e de vivir dos habitantes dos castros: as construccións cuadrangulares, as tégulas en lugar das cubertas vexetais, determinados obxectos de uso común como os muiños de man, o torno e a cerámica de importación ou sigilata, etc...Un lugar inmellorable para asimilar e entender in situ este proceso é sen lugar a dúbidas o Castro de Viladonga e o seu Museo, unha das visitas que imos realizar centrará o noso interese xaquelogo nestes aspectos de primeiras incidencias e maduración do proceso de Romanización que se estaría a dar na Gallaecia cando o castro estaba plenamente habitado.
IV_ROMANIZACIÓN: Lucus Augusti é a capitalidade dun dos tres conventus nos que os romanos dividiron administrativamente o territorio da Provincia Gallaecia. Era unha cidade do imperio romano, e como toda cidade haberá algúns elementos que non falten, pero sen dúbida tamén temos que dicir que ou non conservamos ou careceu dalgunhas das construccións típicas das cidades romanizadas. O máis chamativo son as súas murallas as únicas conservadas en toda Europa nas que os carros podían ir en ámbalas direccións, e que foron consolidadas a finais do século III d. C. por medo á inestable sitiuación do Imperio que vivía unha forte crise. Nos arredores de Lugo, e mesmo na cidade atopáronse restos que nos poden indicar claramente por onde e como camiñaba o proceso de Romanización. Faremos un alto especial no apartado da epigrafía e inscripcións especialmente abondosas no Museo Provincial de Lugo, utilizaremos certas nocións de epigrafía latina que demos na clase para poder distinguir entre aras e estelas, e outras inscripcións honoríficas, as distintas claves e siglas máis frecuentes, etc... A súa Catedral será tamén obxectivo da nosa saída cultural.
PARA AFONDAR:
Material complementario
V-A LATINIZACIÓN:O cristianismo e Priscilianismo. No proceso de expansión da lingua latina máis alá das cidades e campamentos romanos temos que saber que foi o cristianismo e concretamente Prisciliano unha das claves para que o latín se introducira dun xeito irreversible nas aldeas e lugares máis apartados das vías de Romanización. Precisamente o misterioso lugar de Sta. Eulalia de Bóveda pode ser unha das máis significativas e peculiar construcción relacionadas co culto relixioso dos priscilianistas, mesmo se ten dito que podería ser o lugar onde Prisciliano foi soterrado despois da súa decapitación no 385 xunto con outros discípulos seus en Tréveris acusado de herexía, e que condenou tamén todos os seus escritos e documentación, contribuíndo a facer deste movemento, que forma parte do primeiro espertar cultural de Galicia, algo máis enigmático e misterioso. En todo caso sabemos que foi capela cristianizada e que conten unha serie de pinturas únicas no noroeste penínsular.
Cuestionario para antes, durante e despois das visitas:
<u>MUSEO PROVINCIAL DE LUGO:ROMANIZACIÓN EVIDENTE
1- Localiza e transcribe os textos de alomenos dúas aras e dúas estelas funerarias das situadas no Claustro.
2- Hai unha curiosa inscripción realizada en lembranza dunha perruqueira localiza e transcribe o texto.
3- Transcribe o texto de algunha inscripción de tipo honorífico.
4-Localiza na visita este texto e indica que información nos transmite e en que material está realizada:
5- Cales son os motivos máis abondosos na decoración en mosaicos.
6- Para que serven os achadegos de moedas, por exemplo, atopadas nun castro. Intenta transcribir a inscripción dunha moeda romana das múltiples que se expoñen no museo.
7- Das Aras enumera nomes de deidades autóctonas e deidades romanas.
8- Localiza o Torques de Burela ¿de que metal é? ¿cal é o seu peso?
9- Localiza na visita o seguinte texto. ¿que tipo de documento é? Sinala que información nos transmite, en que lugar se atopou e en que material está realizado.
AS MURALLAS:
1- ¿En que século aproximadamente foron feitas as murallas e a como foi a súa construcción rápida ou lenta ante os materiais que ves utilizados?
2- Antigamente había catro portas, hoxe son máis, ¿cal cres que é a mellor conservada na súa confección galaico romana? ¿ Varia o tipo de material empregado nas portas da muralla?
3- A muralla tiña dúas alturas ¿ como poderías deducir ti isto mesmo tras a visita ás murallas?
A CATEDRAL DE LUGO:
1- ¿Que estilo arquitectónico domina nesta catedral?
2- Atopa e intenta traducir coa axuda do teu mestre a lenda latina que aparece nun lugar manifesto da catedral. Coméntaa.
O CASTRO de VILADONGA:
Interésanos nesta visita deslindar os aspectos de tradición castexa dos de influencia romana, ou efectos propios da romanización.
1- ¿Cales serían nas formas das casas as evidencias de que estamos nun castro da época galaico-romana?
2-¿Por que pensas que a distribución das casas era como a que ves?
3- Nas pezas atopadas na excavación e que se atopan no museo enumera 1O que sexan mostra evidente da influencia romana no hábitat o castro, e outras tantas que foran de uso tradicional na cultura castrexa. Razóao.
4-Para que se utilizaban os torques e as arracadas:
5- ¿Con cantas liñas defensivas contaba este castro?(Podes observalo in situ ou na maqueta do museo)
As inscricións funerarias denominadas estelas constan das seguintes partes normalmente:
-Invocan aos Deuses Manes ( D. M. S.)
-Nome do defunto
-Idade con que morreu.
-Persoa/s que erixe/n o monumento F(aciendum)C(uravit).
-Fórmula final: H.S.L. e/ou o desexo de despedida coa tamén coñecida fórmula S.T.T.L. "Sit Tibi Terra Levis" (Que che sexa a terra lixeira)ou outra máis sinxela H. S. S:"Hic Siti Sunt" (aquí están sepultados)
A decoración das estelas que pode aparecer na parte superior, nun principio puído ter un significado simbólico, pero co tempo foise convertendo nunha decoración máis traballada. Entre os motivos que máis se repiten temos: o crecente lunar e as arquerías. A lúa, sempre cos cornos cara arriba, fai alusión posiblemente á escuridade da morte, ao mundo dos mortos. Por outra banda, as arquerías poden ser as portas do Hades, o mundo subteráneo onde residen dos mortos.
A figura humana pode aparecer, moi tosca regularmente en representación do morto, ás veces representando mesmo o oficio do defunto.
Nas estelas atopadas en Galicia imos vendo como as crenzas funerarias e ritos romanos van ser adoptados polos poboadores galaico-romanos progresivamente como efecto da Romanización do territorio.
Pero antes de ver exemplos da Gallaecia, vexamos un exemplo dunha estela da capital da Lusitania de Mérida do século II d.C.:
D.M.S Consagrado aos Deuses Manes L(UCIO) IULIO Lucio Xulio AMOENO. Amoeno ANN(OS) XXXIIII Viviu 34 anos H.S.E. Aquí está enterrado. STTL Que a terra lle sexa leve. CASIA AMOENA Casia Amoena FILIO PIISSIMO para seu moi piadoso fillo FECIT mandouno facer.
Categoría: EPIGRAFÍA - Publicado o 04-03-2008 23:21
Definición:
A epigrafía (Grego, επιγραφή - "escrito enriba") é o estudo das inscricións gravadas en pedra ou outros materiais permanentes como o metal, a ciencia de clasificalas no seu contexto cultural e data, explicándoas e vendo que conclusións se poden extraer delas.
A epigrafía romana:
Imos achegarnos á epigrafía a través de diversas inscricións de época romana atopadas en Galicia, por exemplo do Museo Provincial de Lugo, utilizaremos a súa colección para coñecer de cerca esta ciencia e disfrutar con ela.
ARAS E ESTELAS
Unha ara é un altar votivo, un monumento con inscrición dedicada ás divindades,( por iso irán os seus nomes en caso dativo( o que nos chamamos función de Obxecto Indirecto) como xesto de agradecemento por algo ou por fervor relixioso. Na parte superior teñen un ou tres buratos chamados "foculus" para as ofrendas.
Estela é un monumento funerario colocados verticalmente no lugar onde etaba unha tumba. Lembran ao defunto nunha inscrición commemorativa. Adoitan levar como encabezamento as letras D.M.S. ( Diis Manibus Sacrum : consagrado aos deuses Manes, ou deuses dos espíritos.
Miliarios Pedras cilíndricas que se fincaban á beira das vías romanas e que tiñan como función indicas as distancias en miles de pasos "millas".
Limiar con esta actividade comezamos a traballar o tema dedicado a TEATRO GRECO-LATINO e, á vez, nas prmeiras nocións de ROMANIZACIÓN DE GALICIA.
ITINERARIO DIDÁCTICO CULTURAL:
Xoves 6 de marzo 2008
Viaxan os cursos de 4º ESO A)- 4º ESOB) CONTIDOS:
A)Saída 8h.da mañá da Alameda de Marín cara Lugo.
B)De 9 a 10 sesión informativa de video no bus: Cultura Castrexa e Galaico-Romana.
C)) 10,30 da mañá: Visita guiada ao Museo Arqueolóxico Provincial de Lugo: Romanización (segunda sesión de traballo didáctico de recompilación de datos sobre a pegada material da Romanización e análise das inscricións).
D)12 da mañá: Sesión matinal de traxedia grega TROIANAS de Eurípides no Auditorio "Gustavo Freire" en Lugo.
E) Comida en LUCUS AUGUSTI.
GUSTARÍACHE VIAXAR NO TEMPO? Con motivo do XV aniversario da declaración da #muralladelugo como patrimonio da...
F) Visita a partir das 4 da tarde ás murallas e a Catedral.
G) Ás 5 da tarde: Sesión tarde de comedia grega AS NUBES de Aristófanes no Auditorio "Gustavo Freire"( Lugo).
H) Ao rematar o teatro dirixirémonos ao Castro de Viladonga (a uns 14 km de Lugo) para facer a visita, antes do solpor, do Castro e do seu Museo (derradeiras cuestións do traballo didáctico).
I) Saída de Lugo de volta sobre as 20 horas da tarde cara Marín.
NOTAS:- O autobús costéao o ANPA do centro, a non ser a aquelas familias que non pagaran a cuota do ANPA. Neste caso deberán abonar ao ANPA o custe do autobús que é de 10 euros por persoa.
-Coordina a actividade Héctor M. Silveiro do departamento de Filoloxía do Colexio S. Narciso como profesor de Cultura Clásica, Latín e Grego do centro e responsable tamén da Aula de Teatro.
-Os asistentes teñen reserva feita das actuacións e recibiron cadanseu exemplar das dúas obras que van ver representadas á iniciativa da sección galega da "Sociedad Española de Estudios Clásicos".
Videos:
Sobre a orixe do teatro e a traxedia:
Podes seguir vendo en Youtube a parte segunda e a terceira moi interesantes deste documento ou seguir vendo outro sobre o paso do teatro grego ao romano:
Para a cultura popular
Territorio castrexo
Aula aberta de Cultura Clásica: 
As inscricións votivas ou ARAS romanas están redactadas normalmente da seguinte maneira sobre a pedra:
As inscricións funerarias denominadas estelas constan das seguintes partes normalmente:
Definición:
Limiar con esta actividade comezamos a traballar o tema dedicado a TEATRO GRECO-LATINO e, á vez, nas prmeiras nocións de ROMANIZACIÓN DE GALICIA.