Quixeramos facer unha pequena lectura crítica sobre dúas obras de teatro, unha traxedia grega de Esquilo e unha comedia de Plauto, Os Menechmos (ou Xemelgos) que se representaron onte en Ourense no XVI Festival xuvenil GRECOLATINO 2016 que organiza a Sociedade de Estudos Clásicos en Galicia.
Satisfacción e/ou decepción?
Debemos dicir, en primeiro lugar, que as obras representadas pola Compañía de Teatro Noite Bohemia da Coruña, cumpriron as espectativas previstas, especialmente entre o público estudiantil, aínda que cremos que entre os docentes asistentes nos reservaramos unha lectura máis crítica e axustada aos obxectivos que se propoñen.
Antes indicar que a compañía de teatro escolar está formada integramente por alumnos/as de Secundaria do IES. Ramón Menéndez Pidal(Zalaeta)e o seu director é Javier Fernández Mariño.
Destacaremos o gran traballo actoral relizado polos actores protagonistas. Falamos do tempo de ensaio e de preparación das obras que sabemos foi para este grupo de mozos e mozas duro, pero tamén moi loable o resultado que se percibe vendo as ambas obras. Tamén dicir que sempre é máis fácil criticar que facer, aínda que as dúas cousas son complementarias, pois para facer mellor as cousas é necesaria unha boa crítica.
Representar As EUMÉNIDES de Esquilo é un reto de por si pois sempre foi a menos representada, a que ten unha trama "menos tráxica" e de maior dificultade de comprensión, polo menos para un público pouco experto. O resultado, volvemos a dicilo, foi moi positivo, porque sobresae o traballo coral, dese protagonista colectivo que é o coro de Erinias que resolven con forza e rotundidade, tanto que por veces aos outros protagonistas, os actores individuais Atenea, Orestes ou mesmo Apolo non brillaban cun fulgor semellante.
O peor desta versión da traxedia, para o noso gusto, foi un final mal resolto en escena tendo en conta o sentido do xuízo co que quixo concluír a triloxía da Orestíada Esquilo. O xurado do Areópago, é dicir, os cidadáns de Atenas do xurado, deberían ter maior presenza (non nos referimos a que estean permanentemente sentados ante o público, como o estaban formando parte do decorado da obra), falamos de ser máis actores en todos os sentidos (na montaxe eran só dous e interveñen literalmente tan só dous segundos) e que entren cando Atenea lles dá cabida na escena, para logo facer da votación un momento clave subliñado con solemnidade, por exemplo, implementados con certa escenografía ou mesmo un reforzo musical (como os dedicados a outros momentos da obra, algúns deles claramente prescindibles, baixo o noso criterio, e dos que non é conveniente abusar). Tampouco estivo ben resolto o proceso de persuasión das Euménides por parte de Atenea, convertindo o final da obra no de menor tensión dramática (se cadra un defecto do propio orixinal de Esquilo, xa dixemos que é a traxedia menos tráxica). Nun teatro escolar faríase comprensible e aconsellable botar man das ideas das distintas adaptacións profesionais desta obra que directores de gran prestixio internacional actuais acometen con maior rigor e fortaleza dramática.
Hai outras pequenas cousas que nos chamaron á atención que se poden entender nunha versión de Esquilo pegada ao texto, pero se nos atrevemos a introducir elementos que poderíamos denominar como modernos é mais doado facer unha crítica, máis ríxida porque as posibilidades son moitas e interesantes, e as escollidas pouco agraciadas e torpes. O vestiario lémbranos os dos contos de Disney máis que a Antiga Grecia (poñemos por caso o vestido de Atenea), podemos dicir o mesmo das Erinias que realmente teñen máis difícil solución, pero os cornos que levaban enviaban ao público imaxes de malvadas bruxas de película infantil e non algo máis evocador do mito grego.
Pasemos á comedia de Plauto, Os MENECHMOS, se ben as sensacións iniciais do público son ben distintas, pois preguntados os alumnos/as asistentes para unha gran maioría, gustou máis esta que aquela, debemos saber prescindir desta impresión inicial que ten máis que ver coa menor dificultade na comprensión, do dinamismos e do humor propios do subxénero da comedia.
Se prescindimos logo da risa fácil e escaravellamos un pouco do que nos rimos e o por qué, entón o xuízo sobre esta peza de Plauto e da súa adaptación vai cambiando.
Sabemos que Plauto vivíu no século II a.C. na que o teatro era unha ferramenta de diversión popular e para divertir as masas, copiábanse e refundíanse obras doutros autores, sen preocuparse máis que dun obxectivo: facer rir. E nunha sociedade como aquela, tremendamente clasista e moi machista, os chistes eran os que eran e as situacións cómicas tamén. Isto fai que as obras de Plauto dean pé a unha actualización case irremediable que os grupos de hoxe e de todos os tempos abordan sen medo introducindo constantes alusións ao presente no que se representa. Non deixa de ser penoso e lamentable que, tras séculos de humor machista, clasista e intranscendente, volvamos a traer a Plauto dende a antigüidade latina para non modernizalo plena e intelixentemente e que nos empeñemos en representar a Plauto como algo caduco.
Plauto será un autor de hoxe sempre que busquemos unha adaptación moderna de verdade, que saiba liberarse dos prexuízos e lacras do pasado, que non as estimule de novo vellas e deporables formas de pensar, porque se non, estamos caendo nunha versión do Plauto fofa e burda que tanto gustaba ao seu público, pero distante dun público realmente moderno e actual.
Con estas experiencias teatrais como as do Festival de Teatro Juvenil Grecolatino, estamos educando tamén a un público novo, crítico e aberto. O público de hoxe debería ser distinto, é dicir, un público do XXI. Para os espectadores do século XXI Plauto debe ser valorado como un creador que provoca o riso constante con equívocos e situacións aparatosas, con personaxes caricaturescos pouco definidos en xeral, pero con grandes defectos. Un canto á diversión que se fixa dos defectos da sociedade cunha intención astuta, libre e crítica. Por que non rir no século XXI como un Plauto de hoxe o faría,rir das ridículas manifestacións do machismo, dos clasismos desfasados, dos equívocos cos que se alimentan un bo número de telecomedias, algúns monologuistas e boas películas cómicas que triunfan nas pantallas no presente? Por qué se son defectos da nosa sociedade, seguimos facendo apoloxía deste tipo de actos e actitudes vellas e inxustificables?
O abuso e exceso nas adaptacións son tan frecuentes como escasas e raras as propostas de revisión de Plauto con esa óptica moderna. O teatro profesional que está representando en prestixiosos Festivais de teatro como o de Teatro Clásico de Mérida tamén aposta por esas versións caducas e antigas de Plauto, pouco respectuosas co orixinal (sempre son posibles as representacións absolutamente fieis ao autor e á época)pero sobre todo, pouco respectuosas cos espectadores de hoxe.
Pois ben este defecto é o que Noite Bohemia acometeu, unha versión pasada, pretérita de Plauto, cargada de apoloxías machistas, clasistas que veñen de vello co texto latino e outras novas engadidas polo director e actores sobrecargándoa de chistes fáciles e alegatos pouco recomendables para o público actual, especialmente o dos estudantes de Secundaria (lembremos que estamos participando dunha experiencia didáctica que pretende enriquecer).
Apostamos por outros Plautos máis modernos e intelixentes, amigos do progreso, menos caducos e tan vivos como precisan tempos novos capaces de superar lacras do pasado que debemos saber transformar, divertíndonos co riso como ferramenta, sen ser, enténdase ben, timoratos ou caer en puritanismos conservadores, tamén caducos.
O Festival Xuvenil GRECOLATINO está sendo un éxito, sendo, a día de hoxe, un dos maiores eventos teatrais de Galicia, seguramente o maior. Pero "non é ouro todo o que reloce".Reflexionemos e non nos deixemos levar pola boa resposta do público. Esta non debe ser mal interpretada, nin mal aproveitada. Fagamos unha lectura máis fonda e esixamos algo máis desta fermosa iniciativa escolar que está en marcha. Xa o deixou dito un comediógrafo latino chamado Terencio e posterior a Plauto "Homo homini lupus" (o home é un lobo para si mesmo). O teatro segue tendo un potencial grande para educar á sociedade, as representacións ás que asistimos así o transmiten. Procuremos que esta función didáctica do teatro non se volva na nosa contra en cousas tan elementais e tan necesarias como esta da igualdade entre homes e mulleres.
|
