Con esta celebérrima pregunta de Cicerón remata El Valle de Oro. Apuntes históricos, un ensaio de 29 páxinas escrito a comezos do século pasado por José Martínez Cobo, crego que o foi da alfocega parroquia de Bacoi.
O libro viu a luz na histórica imprenta Mancebo de Mondoñedo en 1912, época en que as sociedades indianas abrían vieiros de dinamismo no rural galego. Esta concomitancia non pasa inadvertida no corpus da obra, pois as referencias aos círculos habaneiros son numerosas.
Atrévome a dicir que as recurrentes denuncias contra o caciquismo proferidas polo autor agroman, seguramente, apoiadas nas críticas descarnadas dunhas misivas chegadas desde a emigración, textos que Martínez Cobo non dubida en reproducir na publicación.
Os Apuntes veñen sendo un extenso artigo de opinión chapicado de datos históricos con interese e rigor tan variábel como considerábel. É dicir, aparecen algún erros perdoábeis, nomeadamente cando o texto fai referencia á relación de Pardo de Cela coa fortaleza do Castrodouro. Resulta curioso que este párroco xa se queixase dalgunha das reconstrucións acometidas na sempre maltratada torre da homenaxe.
A redacción enfática e ampulosa dificulta por veces a lectura do texto, mais o documento supón unha verdadeira alfaia, ora polo interese demostrado no avance socioeconómico local, ora pola divulgación do saber que até aquel momento fora atesourado.
Escrutándoa 118 anos despois, a listaxe de curiosidades reflectidas en El Valle de Oro. Apuntes históricos resulta asombrosa e talvez, algo desalentadora. É verdade que as condicións sociais, hixiénicas e laborais mudaron radicalmente, no entanto, tamén é certo que a demografía e o tecido comercial viraron as costas á comarca valeca (do mesmo xeito que a moitos outros territorios do interior peninsular), deixando un mapa de resistencias e pouquidades.
Sabiamos que en Ferreira houbo unha fábrica de chocolate ou que nunha casa de Carballido se conservou unha espada con lenda mariscaliana? Ben sei que tampouco son coñecidos os intentos por construír un sanatorio no Valadouro.
Entre as sás fixacións deste cura idealista destacan dúas: Converter A Grandadouro nunha escola de capacitación agraria, e liberar a poboación valeca da miseria orixinada polo maldito xugo do caciquismo -?repugnante y vil?-.
Fica claro que as propostas de don José permanecen virxes e non estaría mal ir pensando nunha acordanza colectiva. A masa boscosa compartida entre as parroquias de Mor, Bacoi e Budián continúa desaproveitada, e o clientelismo como sistema de xestión permanece vixente, polo tanto, as materias pendentes constitúen unha obviedade.
Á parte dun exhaustivo inventario de casas grandes, Martínez Cobo recrea a loita do crego Castañón (outro dinamizador) en prol do mercado semanal de Ferreira. Parece ser que as feras controversias estabelecidas entre mercados levaron a Castañón a desexar males e mortes desde o púlpito.
Porque houbo unha época en que O Valadouro xeraba mercadorías de toda caste en cantidades industriais, e precisaba de feiras e encontros públicos onde exhibir os seus produtos. O declive, polo visto, é secular, pois mantén o autor dos Apuntes históricos que desde o século XVI houbo viño nas terras do Douro. Tanto era así que nos anos en que se redactou a obra, o autor constatou a recuperación de viñedos de cepa antiga e a introdución de vide americana.
Non acho que ninguén continúe hoxe a senda das iniciativas expostas nesta obra. Quousque tandem?

A soidade non é unha doenza, nin un síntoma, nin sequera unha moderna patoloxía social; non, a soidade, tal como se desprende da lectura da última novela de Pepe Peinó, representa unha fonte de creatividade. E se nos detemos a reflexionarmos sobre a cuestión, nin sequera encarna ese estado de ánimo que tendemos a rexeitar ou criminalizar.
A Solo no le gustaba su nombre é o primeiro texto que Peinó lanza en castelán. Até agora, toda a súa obra literaria (publicada) fora escrita en galego, malia ter recoñecido que se incorporou á lingua do país na adultez, cando unha praza de mestre o trouxo até o Alfoz do Castrodouro.
Estamos diante un texto sinxelo e sen grandes reviravoltas, unha proposta que ben poderiamos entender como un ensaio sobre a solitude, e que malicio, conserva aruxos diso que agora alcuman autoficción e que antes chamabamos trazos autobiográficos.
Non é esta novela un produto máis da factoría Peinó, pois demostra un xiro cara á madurez no estilo do autor. É verdade que o texto conserva aquela síndrome da adxectivación exhaustiva, mais Solo é unha narración puída e límpida, axustada ao canon dunha estética de pretensións austeras; toda unha declaración de intencións nun autor que chega desde a dramaturxia e a escrita de guións cinematográficos. Non é a primeira novela de Pepe Peinó, mais esta obra (cualificada polo autor como mininovela) non deixa de ser un relato enfundado en roupaxes de novela; sería, segundo a clasificación dos taxónomos, unha nouvelle.
Nos albores do confinamento do pasado marzo, a presentación de Solo xa fora anunciada nos medios, no entanto, a situación desaconsellaba as reunións e o evento acabou sendo cancelado. A consecuencia do incerto ambiente, a nouvelle de 62 páxinas non puido ser presentada en sociedade e houbo de ser proxectada a través das redes sociais.
Neste verán, Pepe Peinó foi galardoado cun premio de literatura dramática e con outro de narrativa. Estamos, ben seguro, asistindo á consolidación dun escritor que peteirou en diversos xéneros até chegar á conclusión de que queda con todos, pois Peinó é un renacentista incorrixíbel, e desde o cinema ao teatro, pasando pola narrativa, nada lle resulta alleo.
En resumidas contas, A Solo no le gustaba su nombre fala moito máis da esperanza que da soidade, do éxito como regalo envelenado, ou da importancia de esconxurar a negatividade mudándolle o nome, non en van, na páxina 36 podemos encontrar a pedra de Rosetta da narración: ?No estoy medio muerto, estoy medio vivo?.