Estes días coñecemos unha boa nova: Luisa Castro, a escritora de Foz, vén de ser galardoada por unha revista literaria italiana co Premio Quaderni Ibero Americani.
Chégalle, esta distinción, polo valor recoñecido ao conxunto da súa obra.
Italia goza dunha publicación para o estudo das culturas ibéricas e latinoamericanas; un exemplo que deberiamos mirar polo miúdo, cara a dentro e cara a fóra.
Gárdolle gratitude á devandita autora pola boa disposición demostrada nas dúas ocasións que precisamos dela en Radio Valadouro.
En 2010, Luisa Castro gañara o Premio Puro Cora polo seu artigo Providence, publicado no xornal El Progreso o ano anterior.
Naquela altura, quen isto escribe colaboraba no espazo ?Parolando? da devandita emisora, programa senlleiro dirixido polo agora novelista e xa daquela dramaturgo, Pepe Peinó.
Unha defensa serena e rotunda do idioma galego, sabiamente argumentada pola autora focega, fixo que me tivese parado no texto o día da publicación, e que me fixase, con admiración anovada, cando se deu a coñecer a concesión do premio xornalístico.
Daquela, pensei que a poeta da lata de sardiñas (quen teña asistido a un recital de Luisa Castro saberá de que falo) non podía continuar fóra da listaxe de persoeiros interrogados no ?Parolando?, pois que nunca fora a poeta de Marzán entrevistada na radio municipal do Valadouro.
A atención dispensada ao fío telefónico cando contactei coa recén premiada foi próxima e cooperadora; así, aquel programa dos xoves contou, por fin, coas opinións, reflexións, e por supostos os poemas, dunha señora das letras chamada Luisa Castro.
Pouco tempo despois, considerei que deberiamos falar na radio do desaparecido novelista Francisco Casavella, vinculado á Campá (Couboeira, Mondoñedo) e amentado aqueles días por ter artellado a Editorial Destino un premio co seu nome.
Non estaba a resultar doado contactar con alguén próximo ao autor barcelonés; con todo, tras un labor case indagatorio, un bo amigo achegou unha luzada sobre o labirinto.
Buscando buscando, encarreiroume nunha pista fiábel; a persoa idónea para falar de Francisco Casavella sería unha escritora coa que o autor compartira amizade, tal era Luisa Castro.
Luisa aceptou unha nova entrevista na noite dun novo xoves. O cuestionario serviría, dalgún xeito, como homenaxe a un escritor que redactara a súa derradeira novela en terras alfocesas.
Porén, uns días antes da emisión en directo do ?Parolando?, recibo unha chamada da escritora.
Considerara ?con excelente criterio- que a persoa máis acaída para aquela entrevista sería a nai do propio Casavella.
Foi a autora de Baleas e baleas quen xestionou a intervención de dona Aurora Hortelano en Radio Valadouro, xesto que nunca puidemos agradecer bastante desde o equipo xestor daquela radio local.
Así, o 8 de abril de 2010, a señora Hortelano atendeu as miñas preguntas a través do teléfono. Transcurrira, apenas ano e medio desde o pasamento do seu fillo.
Por accións coma as expostas, polas súas obras e por representar á Mariña literaria alén das nosas néboas e nordeses, manifestamos alegría e orgullo polo recoñecemento internacional da nosa veciña Luisa Castro.
Parabéns!

Si, chámase Rosalía Castro e é de Burela. E nesa mesma vila, o día 17 de xuño transformouse en Pandora.
Co auditorio municipal ateigado de veciños e foráneos, Rosalía Castro foi, ademais de profeta na súa terra, a primeira muller na terra.
Tal é o título da obra -artellada por La Smorfia Teatro- que esta moza afronta en solitario sobre as táboas, pois que estamos a falar dun monólogo, un texto tenso e intenso á beira da hora de duración.
La primera mujer en la tierra é unha obra do dramaturgo salmantino David San Juan, coñecido tamén polo pseudónimo Nas.
Vibrante contra o final, pedagoxicamente impecábel na súa totalidade e cunha escolla musical tan acaída coma meditada para o reforzamento da escena, este texto non é amigo da indolencia nin aforra esforzo en denunciar a asunción histórica da anomalía como norma sen discusión.
Sublime e evocativa son apenas dous dos adxectivos cos que premiar a actuación de Rosalía Castro, unha actriz que se fixo co escenario ?e co público- exhibindo unha mestría propia de intérpretes con moitos máis anos e bagaxe.
A ánfora de Pandora (revisemos o mito e a interpretación lingüística) acochaba en realidade, a estigmatización do xénero feminino; o comezo da lenda ?interesada e calculada- da bruxa, da parva, da puta, e da femia restrebadora, e da coidadora submisa, e da esposa resignada?
Hai unha primeira parte no monólogo onde se reivindica máis có feminismo, o feminino; para que o espectador experimente, paulatinamente, unha transición cara á verdade descarnada, cara á condena que sufriu unha metade da humanidade, esa porción que naceu, por azar, con ovarios, e por desgraza -segundo mentes esclerosas- sen testículos.
Isto todo e algo máis poderá someter ao xuízo do seu sentido común quen se achegue a un espectáculo rotundo, unha representación que desde o primeiro minuto sacode o pó mental asemade esfola os prexuízos que poidamos arrastrar dos tempos (non tan remotos parece ser) en que os mitos, ademais de explicar o mundo, ditaban sentenzas segundo as filias, as fobias e as necesidades dos poderosos.
Tan pouco demos mudado a situación?
Rosalía Castro ispe, a través deste monólogo conmovedor, uns usos e costumes que atafegaron ?non atafegan na actualidade?-, non só un xénero, senón unha especie, pois que lastraron o desevolvemento social de todos nós.
Disque, en literatura, para facer críbel un argumento debemos evitar caer na positividade absoluta e incluír algunha pincelada negativa. Velaí vaí: A acústica da función non era boa, e por veces, o espectador víase obrigado a aguzar o ouvido.

Afortunadamente, hoxe Agatha Christie pode se ler en galego, mais a miña biblioteca atesoura volumes de épocas en que a lingua galega aínda carecía de recoñecemento, institucional e social, e as traducións non abundaban.
O libro que manexei ofrece dúas obras da autora de Devon: Diez negritos e El asesinato de Rogelio Ackroyd. Teño escoitado moi boas críticas do primeiro título; mesmo afirman, voces autorizadas, que se trata da obra cimeira de dona Agatha.
O exemplar da miña biblioteca foi editado polo Círculo de Lectores en 1971, a partir dunha tradución de Orestes Llorens revisada por Raimundo Aliaga. A encadernación é de calidade, en tapa dura e con deseño de Yzquierdo.
Así que me aproximei á Illa do Negro cun libro de Agatha Christie baixo o brazo e unha evocación recorrente durante a viaxe, o espírito de Conan Doyle rondaba polos cantís.
Encontrarase o lector cunha presentación de personaxes máis propia do enceto dunha obra teatral ca do comezo dunha novela; deformación ben sei, buscada, ou inconscientemente dispensada por unha autora que cultivou a dramaturxia, e que non cesa, na presente obra, de introducir chiscadelas dramáticas.
Con todo, o comezo da obra resulta algo confuso e pesado, pois que o devandito texto agradecería unha renuncia á estrutura liñal, contribuíndo así á cadencia do desenvolvemento.
O lector agradece a chegada á mansión (mil veces reproducida no audiovisual) onde se desenvolverá a trama da novela para poder situar e interiorizar os personaxes, numerosos e tan desprecatados coma o propio lector nesa altura.
É unha novela coral e iso significa abordar o manexo de maquinaria pesada, en primeiro lugar por parte do autor ?noraboa dona Agatha, porque mover un argumento destas características demostrou moita habelencia- e despois para un lector que, ás veces, achégase aos libros pensando que tales instrumentos non requiren esforzo.
Volvamos aos primeiros minutos na mansión Owen; supoño que non fun o único lector que lembrou outra recepción mítica nunha residencia xurdida do enxeño literario: Drácula. As coincidencias, casemente, rematan aí. Agatha Christie perfilou ben os seus personaxes, nomeadamente os masculinos.
Secasí, pode haber outro factor irmandador. Tanto unha novela coma a outra, foron orixe de múltiples versións e adaptacións, sobre todo no eido audiovisual; entendo que no caso de Dez negriños co ánimo de recrear uns escenarios rotundamente cinematográficos, e no caso da obra de Bram Stoker, para a perfeccionar.
Exhala, esta novela que navega entre o noir puro e o misterio ?de cordel? (non é unha cualificación pexorativa), un recendo a enunciado aritmético, necesario seguramente para desembaltrar a trama e ofrecer unha resolución. Acho que este debe ser o principal motivo polo que non son un grande usuario do xénero negro, polo adoitado cerceamento da espontaneidade a cambio de cadrar pezas e resolver incógnitas; exercicio que recorrentemente me trae a evocación do encerado, o xiz e unhas interminábeis clases de matemáticas.
Moito traballo se acocha tras unha obra que presenta un resultado óptimo para esa lexión de lectores que buscan entretemento e horas de distracción (ollo! cumprirá cismar e reler parágrafos).
Porén, non todos exiximos as mesmas cualidades e propiedades a unha novela. Así e todo, confeso que no instante en que rematei a lectura de Diez negritos e coñecín o desenlace, considerei, que era ese o momento acaído para afrontar, de novo, a interpretación do texto.
Por agora, non vou sucumbir á tentación.

Imaxe: Capa dunha edición en portugués.

Quen considere a picaresca un subxénero da literatura castelá, non leu a Mark Twain.
A arte de obter sustento con argucias e trampulladas debeu ser ben coñecida ao longo do río no que Huck Finn e Tom Sawyer naceron como personaxes das dúas novelas máis coñecidas de don Mark.
Accedín a unha versión en castelán titulada Las aventuras de Huckeberry Finn grazas a un deses volumes adquiridos nos postos de libros dalgún mercado semanal. Trátase dunha edición pensada para regalar cun xornal, até aí ningunha queixa, mais procurei o nome do tradutor na páxina legal e non achei rastro del, polo que descoñezo o responsábel da presente tradución.
A Editorial Extremadura (selo que presumo vinculado a un xornal estremeño), non coidou en absoluto unha publicación que tan só destaca, na capa, o nome da colección (Biblioteca de aventuras), pois mesmo o título e o nome do autor figuran en grafía de inferior tamaño e lucindo o odioso costume das minúsculas sen contemplacións.
Las aventuras de Huckleberry Finn ten algo de El Buscón, ou polo menos a min evocume aquel relato inzado de falacia e aparencia; agás na fame, apenas presente na xesta mississipiana.
Tería lido Twain a Quevedo? Nas páxinas da obra reflíctese unha profunda atracción polos asuntos e actualidade europeos.
A monarquía, tan sabiamente combatida no continente americano, é obxecto de burlas e caricaturas mordaces ao longo da novela, a relixión tampouco deixa de sufrir a crítica sibilina do autor e o exército tamén obtén a súa ración de ridiculización.
Se hai un ismo que recibe o apoio do autor, é o abolicionismo. Sutilmente, Twain tenta facer ver a aberración que supón a escravización dun ser humano por parte dun semellante.
O feito de que os personaxes protagonistas estean encarnados por un adulto negro e un neno branco, cómplices e inseparábeis, outorga a clave da mensaxe, non sempre nidia.
A quen seguro leu don Mark foi a Shakespeare, e ouso afirmar (sen me ter achegado a ningunha biografía do devandito autor) que debeu lle profesar verdadeira devoción, pois que as referencias á obra do inglés son recorrentes e numerosas.
Estamos diante dun texto entretido, non exento de partes tediosas e temáticas reiterativas ou recreacións excesivas en detalles secundarios, mais totalmente recomendábel como lectura xuvenil.
Debemos advertir a pais e titores susceptíbeis que o neno Huck Finn, fuma en pipa. É posíbel que na sociedade actual se considere censurábel tal característica do personaxe; compensada sen dúbida polas mensaxes implícitas a prol da amizade, a lealdade e os principios firmes.
Se hai unha virtude de Huck e Tom que gabo con satisfacción, é o seu hábito lector. Ambos os dous personaxes están constituídos por nenos trastes cunha ampla bagaxe literaria, propiedade que excita e arrequece a súa imaxinación e mais o seu intelecto, e por outra banda, ateiga o texto de referencias que animarán a curiosidade lectora do usuario.
Gocei especialmente da presenza das supersticións propias das comunidades negras, onde mesmo quixen albiscar pinceladiñas de algo semellante ao realismo máxico. Achei, do mesmo xeito, algunha pinga de metaliteratura, sempre ben encaixada nun texto que a priori, non fai pensar nun encontro con tal contido.
Eu recoméndoa, aínda que como teño dito noutras ocasións (sen dúbida froito da aceleración duns tempos distintos aos do novelista), sobran páxinas; parágrafos que unha vez tosqueados deixarían a novela fresca e alixeirada dun lastre incómodo.

Familiares, compañeiras de traballo e amigos, reunímonos na praia da Marosa, en Burela, para compartir coas ondas o recordo de Adelina.
Adelina Fernández García deixounos o pasado 8 de abril, mais ficou entre nós un rostro risoño, unha voz docísima e unha exemplar querenza pola Terra.
A nosa amiga Adelina descubrira a Castelao en latitudes migratorias, lendo Sempre en Galiza nas praias de Cádiz e achando a identidade propia e proscrita. Así nacera á causa dos bos e xenerosos.
Por iso, e porque Adelina deixou pegadas imborrábeis, o 28 de maio, quen a quixo e a prezou, optou pola poesía galega para render homenaxe á súa memoria. Ao cabo, a poesía reproduce, segundo os expertos, a rítmica do corazón.
Tras unha breve lectura na Marosa, o mar recibiu os restos da amiga recordada, e unha manchea de flores acompañou a viaxe de quen fica, para sempre, sorrindo entre nós.
A seguir, a comitiva partiu cara a Morás, en Xove, onde os versos de Curros Enríquez e Manuel María resoaron efusivos na pedra vedraña erixida sobre os cantís.
?Do mar pola orela
mireina pasar
na frente unha estrela,
no bico un cantar.?
Tal estrofa, xurdida da pluma de Curros cando Rosalía marchou cara ao parnaso dos bardos das idades, reza agora nunha placa que o amor dos seus ditou para a posteridade.
Oficiou como mantedor da cerimonia un bo amigo da familia, o incansábel dinamizador cultural, Bernardo Penabade.
Entre poemas e silencios fomos lembrando vivencias e ollando con saudade a inmensidade oceánica onde a compañeira repousa xa.
Mar da Marosa, de Morás ou de Cádiz; todos foron, todos son! fogares da nosa amiga Adelina.
Que a ninguén lle estrañen ondas tenras de fala mainiña.

Sorrí o mar batendo,
bate escuma sorrindo
e brúa asubíos,
en maina foula femia.
Habitas, pois que VIVES
nos nosos mares de gratitude.