Ao que atopei un personaxe chamado Cándido -nada alleo á homónima creación voltaireana- na obra Os dados de Deus, decidín remexer na miña biblioteca á procura dun volume que, de todos os xeitos, estaba propenso a ser lido este mesmo verán, Candido ou o optimismo, obra que Voltaire publicou en 1759.
Si, hai algo que une ambas as dúas obras, se cadra esa ironía vernizada de inxenuidade calculada e nada inocente, ese xeito de narrar desfeitas como quen conta sucedidos sen transcendencia algunha, esa protesta contra normalidades estabelecidas e aceptadas por sociedades adormecidas e adormentadas. E por riba de todo o chamamento á rebeldía, mais sen proferir proclamas revolucionarias.
O xornalista ourensán Arturo Lezcano publicou Os dados de Deus en 1994, teñamos presente este dato, máis adiante seranos preciso.
Non debemos esquecer a gran característica que lle achega unha singularidade especial a esta composición, trátase dunha obra de ciencia ficción! Ou polo menos así nolo promete unha introducción asinada por Antón Risco.
Eu, sen tentar discrepar, nin sequera ousalo, coido que tal taxonomía pode chegar a atraer lectores do xénero que busquen outra caste de ficción, mais, non serei eu quen diga que non existe ciencia ficción en galego. O título que nos ocupa é unha mostra de tal, unha obra que comparte o ADN literario do país, pois que Galiza e a súa realidade amósanse e pronúncianse en cada páxina e en cada parágrafo. Polo tanto, ciencia ficción si, e da nosa, co selo literario da indicación xeográfica protexida. Se cadra, inserirmos Os dados de Deus no xénero fantástico sen máis adminículos, faría xustiza a un libro que de seguro ha ser contemplado sen tardar pola historiografía literaria de noso, se non o é xa.
Encontrei nesta obra ?confeccionada a base de relatos- un feito que me inquietou gratamente, e que pode chegar a emparentala cun grande da ciencia ficción como foi Jules Verne (prego encarecidamente que o lector pronuncie ?Xul Vegne?): As profecías.
Ben, deixemos de exaxerar e falemos de coincidencias, mais? Estamos a falar dun libro publicado hai vinte e un anos, en cuxas páxinas atopamos referencias a ?utopías? como a ?Cidade-Museo de Santiago?, máis adiante fálanos Lezcano de ?Rañaceos que caen como unha presa de azucre?? Non estabamos a falar dun texto elaborada a comezos dos ?90? Empezo a a acreditar na etiqueta da ciencia ficción.
Realmente, o autor descríbenos unha distopía a través da cal, efectúa unha crítica das problemáticas sociais galegas, e asemade do encaixe forzado da nosa particularidade no crebacabezas dos ámbitos circundantes. Atoparemos tamén, relampos de metaliteratura ben artellados que lle resultarán familiares ao lector afeito ou ao escritor.
Recomendo un dos relatos da colectánea: Santa Visión. Ah! Sabían vostedes que o apóstolo Santiago é de orixe extraterrestre? Lean Os dados de Deus.
Voltaire descóbresenos iconoclasta ?aínda máis?- en Candido ou o optimismo, obra na que fai gala da súa sabia mordacidade e onde exhibe a súa mestría á hora de manexar o sarcasmo e a invectiva.
Nesta novela o ilustrado francés válese dun personaxe comodín para conducir ?en todos os sensos- o personaxe principal. Cacambó é o criado de Cándido, mais vén sendo asemade o seu antagonista amigábel, a súa conciencia e o seu apoio para establecer, con lazos ben sólidos, a convención co lector. A convención autor-lector, xa sabemos, é a alma da literatura.
O sufrido Cacambó achégalle a Cándido toda a sabedoría que a súa mente non é quen de xerar, e achéganos a nós, todos os datos e aclaracións que o autor entrega alegremente ao éter literario.
A grande lección que Voltaire nos quere transmitir é a necesidade de análise desa confianza cega que moitos seres humanos depositan no coñecido adaxio: Deus escribe dereito con liñas tortas. Non é forzado atopar ou cando menos procurar unha asociación entre o título do que vimos de falar e máis a creación do pensador francés.
Non sei se todas as filias, mais si todas as fobias de don François-Marie (tal era o nome do alcumado Voltaire), abrollan neste conto filosófico, tal e como catalogan as sentinelas do canon o texto que nos ocupa.
?É a ese prezo que vós comedes azucre en Europa?, esta frase pronúnciaa un escravo tras narrar as penurias do seu inhumano traballo. Marabíllame a mensaxe, a denuncia e o afán de ?internacionalización? do conflito que don François-Marie ensaia e pon en práctica no século XVIII, algo que atopamos actual e ben próximo; mais a institución que recibe máis broucazos, sen dúbida é a Igrexa Católica, nomeadamente algunhas ordes concretas.
E habemos bater con trazos metaliterarios para completar o festival de coincidencias? Xaora! E logo había don François-Marie esquecer a arte que con máis habelencia cultivou? Gocen da erudición do autor!
Xa ben mediada a novela aparece Martiño, outro personaxe auxiliador, tanto do protagonista coma do lector, quen colaborará na procura daquilo que outorga senso a este texto. E coido que non debo fedellar máis no argumento, pois que é o futuro lector quen debe gozar e xulgar de Cándido ou o optimismo, unha crítica filosófica xerada pola sarcástica factoría Voltaire.
Casualmente, os exemplares que manexei comparten selo editor, La Voz de Galicia. A obra do galego pertence á colección Biblioteca Galega 120 e a do francés á Biblioteca Galega de Clásicos Universais.
A novela de Voltaire foi vertida ao galego polo profesor Henrique Harguindey en 1999 para Edicións Xerais de Galicia, texto que reeditou La Voz de Galicia en 2005.

Imaxe: Capa dunha edición brasileira de Cándido ou o optimismo.

Alguén sabe que é un alcapudre? Que outros escritores son adeptos ao evidencialismo? Que é o evidencialismo? Este e outros misterios ficaron sen resolver tras a lectura de Grupo abeliano, a novela pola que Xosé Cid Cabido recibiu o premio Blanco Amor en 1999.
É preciso comezar definindo esta novela como diferente, mais tamén é de xustiza cualificala como boa, moi boa, fóra do común, que xa é moito. Quedoume a impresión de que o texto mellora cara ás derradeiras páxinas, tanto no estilo literario coma na acción, a lingua requíntase por momentos naqueles parágrafos nos que o remate xa se intúe pola escasa resistencia que ofrece a presiña de follas apreixadas entre a man e a contracapa. De todos os xeitos trátase dun texto curto.
Eu observei en Grupo abeliano ?con medo a me equivocar- un manual de filosofía da reacción (no senso de resposta defensiva), un chamamento ao combate contra o poder estabelecido e o capital, unha revolución en estadio primitivo con dous obxectivos: Denuncia e proselitismo.
Os personaxes son meros instrumentos sen nome nin xorne, precisos soamente para que o desenvolvemento da trama avance; toda unha innovación literaria, que cando menos, foxe do acostumado, e iso xa lle achega unha diferenza que afasta esta novela doutros textos. Reitero, práctica ben necesaria e menos frecuente do desexábel.
Lembroume, o argumento desta narración, unha experiencia que lle escoitei contar nunha entrevista televisiva a un escritor do que non recordo o nome, consistía a aventura en cruzar Santiago de Chile en liña recta, sen se deter diante de eventuais obstáculos; os arroutados testáns actuaban en grupo.
Cid Cabido non eludiu os dialectalismos, factor que lle achega certa personalidade xeográfica á novela; se cadra recréase de máis ?o personaxe narrador- en reflexións secundarias que poden chegar a desenfocar a atención do lector, en todo caso, peccata minuta.
Pinceladas culturalistas salfiren habilmente o texto ?Munch é un amigo da casa en Grupo abeliano- e mesmo quixen ver certa tentación preciosista nalgúns parágrafos nos que paga a pena deterse.
Voltando ao evidencialismo, no volume que eu manexo ?unha edición da Biblioteca Galega 120 de La Voz de Galicia do ano 2002- figura un breve currículo literario do autor onde se sinala ??É o creador da tendencia literaria chamada evidencialismo, que se propón amosar, nomear, subliñar e remexer aquilo que se mantén oculto, ben sexa na tona ou na cerna das cousas?.
Velaí o evidencialismo. Agora temos que procurar datos verbo dos alcapudres.

Con este saúdo comezou a presentación de Contos do mar de Irlanda antonte no Centro Social ?Xebra!? de Burela. Tal fórmula tivo que ser respostada polo público en varias ocasións, porque Xurxo Souto é músico-escritor-reivindicador..., e por riba de todo un catalizador cultural; un deses axentes culturais imprescindíbeis no país, non só polas actividades que vén artellando dende sempre senón polo optimismo que transmite. En escoitándoo uns minutos experimentáse unha sensación que induce a ventar outro futuro para a nosa cultura. Chégase neses momentos á consideración de que a galeguidade, non está en perigo de extinción, senón que acabou inzando noutras terras e identidades.
Que o escritor comece tocando a buguina ao estilo peixeiro, que discurse o tempo todo en pé ou que incite o público a cantar, tampouco é o frecuente, mais antonte no ?Xebra!? aconteceu tal, e o respectábel gozou, aprendeu, riu, cantou e mercou libros.
O Xurxo precisa poucos elementos para oficiar unha presentación, chégalle con ter perto o seu acordeón e prover os presentes dun folleto que trae preparado coas letras das cantigas que xurdirán no evento; interacción en estado puro!
Asegura o autor que este libro foi concibido como unha protesta ?e escenifícao arrebolando un volume contra o chan- por toda esa riqueza cultural vinculada ao mar que non se transmite nos centros do ensino, que permanece oculta ou case vetada nun país, que nin é mediterráneo, nin é latino, nin está no sur de Europa, senón no centro do Atlántico.
?Para cosmopolitas os galegos?, afirma Xurxo unha e outra vez, tentando rachar esa teoría da repunancia que nos aboca a considerar local ou cativa a traxectoria vital do pobo galego e impélenos a procurar a homologación como cidadáns do mundo na artificial e ficticia identidade deseñada polas instancias estatais.
As disertacións de Xurxo Souto zumegan galeguismo si, mais un galeguismo forxado na épica dos nosos navegantes en Terranova, Belfast, Trintxerpe, Capetown? E chegamos á conclusión de que os pailáns non somos nós, senón os reducionistas, os que se negan a observar, para non ter que recoñecer a autenticidade dun pobo que xa entrou na historia universal por vía marítima.
Sabiamos que existía unha mitoloxía peláxica, mais sabiamos que existe unha descoñecida talasonimia galega no ámbito atlántico?
O folleto das cantigas inclúe un detalle cartográfico dese Atlántico que fala galego e que se denomina en galego; e é que unha presentación dun libro de Xurxo Souto non só é diferente, é unha experiencia, unha vivencia que nos vai animar a ler Contos do mar de Irlanda e a abandonar complexos de inferioridade que nos inculcaron activa ou inconscientemente, por desleixo ou á mantenta. Os de fóra e os de dentro.
Quen isto escribe ten asistido a presentacións amenizadas con actuacións teatrais, con contacontos e mesmo con petiscos e beberaxe, mais que o evento remate co autor acompañado doutros músicos ?entre eles o acordeonista burelao Manolo Maseda- a ritmo de rock bravú, é unha novidade.
Chega o momento de asinar exemplares e o Xurxo non chora tempo nin paroladas cos lectores, un regálalle unha pulseira republicana e anóalla mentres asina; outro pídelle que celebre unha presentación co gallo dunha recollida de alimentos, Xurxo afirma que irá apoiar o proxecto e de paso presentar Contos do mar de Irlanda. Porque o Xurxo é así. Gaiteiro!
Este enciclopedista oceánico debuxa conservas de peixe con lemas nas dedicatorias dos libros, non é unha extravagancia, é unha reivindicación, a mostra de que os galegos temos algo que non teñen os demais; posuímos xeografías acuñadas polos nosos na lingua de noso, pois que o Grande Sole ten deixado de ser un gran linguado francés para se converter nun grande astro rei, por obra e graza da cosmogonía idiomática galega.
Faloume Xurxo Souto ?sen se desviar da temática da obra que viña de presentar- da relación entre os primeiros proxectos teatrais de Manuel Lourenzo e o mar de Irlanda, haina! E para coñecela debemos ler Contos do mar de Irlanda, obra editada por Xerais da que se están a distribuír os exemplares da terceira edición (impresa en decembro do ano pasado), cómpre salientar que a primeira foi publicada xustamente hai un ano, xa que logo, éxito rotundo deste libro que é estudo histórico, crónica europea, ensaio interdisciplinar, e por riba de todo testemuño dunha atlántica paixón.
Soe a buguina e medre o mar!

Chamáronlle a Xeración dos Mozos Irados (Angry Young Men) a un grupo de escritores británicos que colleitaron sona nos anos ?50 do século XX. Alan Sillitoe foi un deles, xunto a nomes como Harold Pinter ou Kingsley Amis. Un bo exemplo da literatura producida por este fato de desencantados é a novela que veño de ler, trátase de Saturday night and sunday morning na súa versión castelá. Sábado por la noche y domingo por la mañana, é unha tradución realizada por Daniel Laks e editada por Plaza & Janés Editores en 1989.
O texto orixinal foi rematado definitivamente nunha estadía de Sillitoe na illa de Mallorca e publicouse no ano 1959 en Inglaterra.
Non ousarei afirmar que se trata dunha má novela, nin sequera dunha mediocre noveliña mais tampouco ilusionarei a ningún lector con este texto que hoxe ben seguro sería alcumado como literatura de consumo, malia a mensaxe que zumegan unhas páxinas cargadas de xenreira orixinada pola posguerra da II Gran Guerra e o pavor a un novo estourido bélico en calquera momento.
A redacción é por veces pastosa e confusa, mais, ben sabemos que toda tradución é unha traizón, e polo tanto, non lle boto culpa ningunha ao autor primixenio, quen de seguro empregou moita máis arte na creación desta obra do que a min me chegou.
Hoxe, diriamos sen reparos que é unha novela antisistema, antimilitarista e contraria ao sentimento patriótico ou mesmo un berro nihilista. Non tal, coido que os personaxes que inspiraron a Alan Sillitoe non posuían a fondura suficiente para chegaren ás devanditas conclusións. Alcol, sexo clandestino e uns poucos xilins son as aspiracións dos seres que poboan a narración. De onde vén o ambiente escéptico ou mesmo rebezo que o personaxe principal nos mostra decote? Da maldita guerra e as súas consecuencias. Non hai guerra na novela, nin disparos nin trincheiras mais están os fillos da decepción, as crianzas do terror nos refuxios antiáreos xa adultas, homes e mulleres que non dan esquecido o bruído da fame e as partidas gañadas á morte sen máis premio ca un aprazamento.
Como se neutraliza esa nenez infanticida? Apagando a máquina de pensar e gozando sen máis pretensións. Mañá non existe, sabiámolo, mais cando o Exército dese país que teima en ser o teu trata de levarte á morte cada poucos lustros, deixas de cavilar no senso da existencia.
A narración discursiva coa que nos atopamos frecuentemente cara ao final da novela revélanos a intención clara de don Alan, de quen supuñemos que utilizou esta trama para lanzarnos unhas cantas proclamas ácratas, inseridas habilmente neste texto iconoclasta que hoxe en día ?crise, mudanza de ciclo político?- volta ter certa vixencia.
Arthur, o protagonista, non é un heroe, nin sequera un ser benévolo; é pola contra, unha vítima das súas frustracións de homiño novo e humilde saciando carencias, acompañándose de mulleres bebedoras e amigos bébedos nunha peregrinación tabernaria que mantén activa a pseudofelicidade dos habitantes de Nottingham.
?Nunca deixarei que ninguén me explote porque vallo tanto coma calquera; se ben cando se trata do maldito voto que me conceden, moitas veces teño gana de lles dicir onde o poden meter, xa que non gañarei moito usándoo. Mais se dixesen: Mira, Arthur, aquí tes cincuenta quilos de dinamita e un detonador flamante, agora fai voar a fábrica, aí si o faría, porque sería algo que pagaría a pena. Acción.?
Cando Arthur me transmitiu a súa sabenza nun parágrafo das primeiras páxinas supuxen que este mentiroso compulsivo aínda podía outorgarlle algún capítulo glorioso á novela; enganoume, ou se cadra fun un inxenuo, coma a mociña que semella ir encarreiralo nas derradeiras páxinas.
Moi recoméndábel para que goste deses finais que merecen unha segunda parte.
Estamos diante unha obra cuns personaxes excelentemente construidos, cunhas descricións milimétricas de ámbitos e estancias, e cun densenvolvemento da acción un chisco caótico, elemento que adoitamos atopar en moitas novelas ao uso e que xorde ?ben sei- da propia xénese do texto como colectánea de relatos con vocación folletinesca. Perdoábel, mais corrixíbel.