Se cadra, cumpriría empezar aceptando unha mudanza na mensaxe que entidades e galegos a título persoal levan difundindo desde hai décadas.
A vella proclama cultural animando ao emprego da lingua galega para que esta non se extinga deixou de ter sentido na Galiza actual. Debemos dispor da frialdade suficiente para decatarnos de que tal argumento non vai lograr conmover a centos de galegos que hoxe contemplan a lingua vernácula como unha rémora fermosa para cantigas e contos de lareira.
Unha mensaxe que na actualidade pode chegar a activar os resortes da das conciencias galegas é a que tire a venda dos ollos de todos aqueles galegos que, inxenuamente, dan por suposto que o código lingüístico empregado por eles é o castelán.
A porcentaxe de castelanfalantes na Galiza é baixísima, mesmo testemuñal. Realmente, o que falan eses cándidos galegos é unha hibridación, unha mestura cuxa aliaxe conserva altas cantidades de elementos idiomáticos galegos.
Por iso escoitamos excrecencias da caste de: Te tienen buena duda, pensé que no daba llegado para cubrir el impreso ou a famosa frase dun xornalista galego polas cociñas de ?España Directo? (TVE): Cogemos la pota.
Todos, sintagmas aberrantes que carecen de sentido alén dos lindeiros do ámbito cultural galego. É dicir, tales expresións resultarán totalmente incomprensíbeis en Sevilla, Zaragoza ou Madrid, máis incluso que se falásemos en galego, catalán ou éuscaro, pois que non sería difícil dar con persoas coñecedoras dalgúns destes idiomas oficiais.
Xa que logo, o drama (un deles) radica en que unha boa parte da poboación galega xa non fala ningún idioma concreto.
Traio esta reflexión até aquí (unha bitácora literaria) porque o 17 de maio vén pretendendo unha misión ambivalente: a reivindicación, non só do valor da literatura en galego, senón tamén a defensa do uso e dos dereitos da lingua da Galiza.
Serve de algo o Día das Letras Galegas? Serve. Para gañar lectores, para divulgar títulos, para fomentar debates e artellar clubs de lectura, para que os escolares escriban versos e canten rap? Para que os libros entren nas nosas vidas coa dose de anestesia exacta, esa que algúns precisan antes de se achegaren á literatura.
Un pode aproximarse á arte das letras como usuario, como produtor, como traballador, como comercial ou como curioso, e mesmo como visitante ocasional, mais o 17 de maio non ten desculpa para pasar sen saudar; o 17 de maio se camiñas preto dun libro, con vergoña ou sen ela, faraslle un aloumiño, e quen sabe, se cadra ese encontro supón unha amizade para a vida.
Agora, cómpre que desbotemos o carácter anual da celebración, alongándoa. Todo o que se fai un 17 de maio pode facerse o resto do ano. Falar, ler, escribir, escoitar, pensar, exixir e debater.
Algúns, moitos, temos escollido conxugar todos estes verbos en galego; xa non por ideoloxía, xa non por dignidade, xa non por honrar os devanceiros; sinxelamente porque xamais quixemos elixir entre Rosalía e Gloria Fuertes, e con toda normalidade optamos polas dúas; pola da casa e pola de fóra.

Aprendín estes días que a Deputación da Coruña conta con varias naves onde atesoura miles de libros; almacéns ateigados de publicacións institucionais á espera de destino e lectores.
Describíramos hai unhas semanas a xornada do 22 de abril en Bertamiráns, e mais os achados literarios que o ente municipal propiciara nas prazas da localidade; tratábase realmente, dunha práctica simultánea nos concellos da provincia da Coruña (cando desbotaremos a artificialidade das provincias?), e grazas a iso, fíxenme con varias obras galardoadas co Premio Miguel González Garcés de Poesía.
Veño de ler Cartografía do exilio, de Baldo Ramos, a quen puiden escoitar ao vivo na segunda edición do ?Mondoñedo é poesía?.
Esta obra foi premiada hai tres anos, e desde logo, trátase dun poemario con moitas horas de cicel. Descóbrese durante a lectura unha esgotadora procura de termos acaídos e seguramente innúmeras consultas ao dicionario; é dicir, un traballo exhaustivo, e por riba, belo. Estas cualificacións sei que poderían seren aplicadas a moitísimas obras poéticas, mais na escrita de Ramos non se detecta a presenza de concesións ao termo de encaixe casual, nin se observa permisividade co verso sinxelo. Mesmo semella que o autor se recrea na complexidade.
Que ninguén busque as maiúsculas no texto de Ramos, foron desterradas. Este é un trazo que veño de apreciar noutro poeta actual, Eduardo Estévez; a quen tamén tiven o pracer de escoitar nun recital.
Emprega Baldo Ramos unha sintaxe cumprida e requintada, exixindo a máxima atención do lector, ou precisando por veces a relectura do verso con distintas cadencias, para chegarmos así a unha óptima interpretación.
A emoción do amor, a escrita terapéutica e a paternidade son temas transversais nun poemario con cita literaria ao principio e ao final.
Versos potentes e rotundos para ler e reler, e mesmo anotar.
O libro do que falamos naceu no Golfo Ártabro no outono de 2014, floreceu de novo esta primavera nas ribeiras do Sar, e mora agora nas terras do río Douro? O Douro do Xistral e o Cantábrico; e máis do castelo do Castrodouro.
Que sexa por moitos anos.

Non ten por que ser a única, pois que estamos a falar dunha cultura ?a nosa- cun sistema literario sólido e fértil (tamén hostilizado e menosprezado, pois que neste país a contradición agroma fecunda); mais, no inventario de localidades ineludíbeis no calendario de citas literarias, Mondoñedo está a se situar, desde hai tres anos, nos máis altos postos.
Ben sabemos que non é a primeira vez que o ?Mondoñedo é poesía? ocupa un oco nesta bitácora, mais ano tras ano o evento literario non cesa de medrar e a cita faise merecente de novas gabanzas, gañando, así mesmo, amplos espazos en medios de comunicación, tanto especializados como xenéricos.
Alí estaba a flor do sabugueiro de Manuel Rivas, a teima contra as gaivotas dos Trioliro Regueifeiros, a voz ancestral de Paloma Suanzes, o arrouto de Chema Merino, a reivindicación do legado de Urraca na palabra de Marta Dacosta, as interpretacións poéticas (auténticas dramatizacións) de Marina Oural e de Eva Veiga, a pel de galiña nos beizos de Miriam Ferradáns, e moita arte e moitos versos, e a perseveranza dos da casa. Non podemos obviar o eloxio anual á teimosía do colectivo Mondoñedo É, un grupiño de titáns que está a converter Mondoñedo na meca da poesía galega.
Mais desta volta, unha oportuna coincidencia fixo que o sábado 29 e o domingo 30 as rúas da cidade fosen ocupadas por ducias de ?camiñantes literarios?.
Tratábase do roteiro Álvaro Cunqueiro e o Mondoñedo literario, promovido polo Centro Autonómico de Formación e Innovación e guiado polo investigador Armando Requeixo, quen máis tarde, xa no propio evento poético, sería o encargado de ilustrar os asistentes acerca da figura de Eduardo Lence-Santar, escritor que era nomeado cronista oficial da cidade hai agora cen anos.
O devandito roteiro serviu, dalgún xeito, para que moitos dos que agardamos polo 1 de maio como polas ánimas (porque deixou de se escoitar este dito?), nos sumásemos de maneira libre á peregrinación cunqueirá polas rúas da cidade; facendo boca para a cuarta edición do ?Mondoñedo é poesía?.
Cando nomeamos o ?Mondoñedo é poesía? non estamos a falar dun acto simbólico senón dun programa que mantén activo o interese do público durante cinco horas, un público que cada ano marcha cun agasallo, desta volta unha reprodución daquela antiga publicación mindoniense denominada Papel de Color. Non nos referimos, xa que logo, a unha cita solventada cunhas chamadas a uns cantos autores amigos; estamos a describir un acontecemento que reúne poetas consagrados e poetas que casemente non posuían o don da palabra cando naceu ?Mondoñedo é poesía?, autores con exemplares nas librarías e persoas que mostran a súa destreza poética por vez primeira.
No encontro que vimos de gozar recitan autores de todas as idades, estilos e tendencias; en plena rúa e tamén baixo teito; xa o dixemos, non é un acto para encher horas mortas, supón toda unha convención da palabra poética.
Dito queda: A capital da antiga provincia de Mondoñedo é hoxe a capital da literatura galega.

Nestes tempos en que tanto se fala de Catalunya, dos cataláns e mais dos seus plans de futuro, quixen sumarme á cohorte de observadores; desde o compromiso.
Si, practicando a inmersión nunha lingua que achei ben máis próxima do que xa supuña.
Chega con posuír algunhas nocións de dous ou tres idiomas románicos para que a lingua dos països catalans se revele ante nós sen problema ningún.
Núria Feliu (Barcelona, 1941) é unha cantora de sona no ámbito cultural catalán, unha muller nada en Sants ?ela recorda o devandito barrio constituíndo unha vila allea á cidade- e orgullosa da súa orixe; por iso mesmo e para narrar a súa nenez, lanzou a finais de 2015 Dies i records d?infantesa, unha crónica da memoria dos primeiros anos e vivencias. O contido na súa totalidade transcorre en eidos periféricos, en todos os sensos.
A posguerra comportouse con Sants coma co resto de poboacións do Estado, aínda que con algunha peculiaridade: O réxime fascista combatía os sinais de identidade nacional cataláns, a miseria dos anos ?40 condicionaba a vida cotiá, e o franquismo ?bébedo da sangue aínda quente-, trataba de substituír os elementos culturais vernáculos por unha entelequia pseudohispana. Tratábase de propalar e impor a consabida chambonada ?cultural? artellada nas cloacas do nacionalcatolicismo; mais Catalunya non se dobregaba. Eis a peculiaridade capital.
É memorábel o fragmento onde a autora describe a felicidade con que se viviu no seu ámbito familiar a derrota da selección española de fútbol (?la selecció dels espanyols?) no ano 1954. E non será esta a única ocasión en que Núria Feliu mostre ante o lector a súa ideoloxía.
Ara Llibres é o selo que publicou este volume de memorias, que non biografía, pois dona Núria continúa loitando a prol do seu pobo co instrumento máis potente que posúe, as cordas vocais; e ademais, fica ben claro no título que unicamente se relatan as idades tenras.
Se algo podemos aprender deste testemuño, é a sacudírmonos ese servilismo que algúns pobos adoptaron como escudo e que outras nacións xamais contemplaron, precisamente polo alto risco de autodestrución que comporta a devandita actitude.
?Aixecar el país era possible. Cantar el país era necessari.?
E teu dito meu feito.