Pepe Peinó volve ofrecernos un argumento coa inadaptación social e a soidade como fíos condutores, mais desta volta, introducindo unha temática con longa tradición literaria, tal é a dos individuos considerados psiquicamente limitados.
Desde os “toliños” de Manuel María até o Dombodán de Manuel Rivas, os personaxes de escasa agudeza, mais dotados dunha especial sensibilidade, poboan as obras dos nosos autores.
Estes textos detéñense, cariñosamente, neses seres afastados da colectividade por causa dunhas mentes de funcionamento lento, ou talvez de atípica actividade.
O neno do guecho branco sobre a fronte, principal personaxe de Los milagros de Ricardo Zizo, é un deles. No entanto, Ricardo non é precisamente un ser afastado da sociedade, senón unha sorte de privilexio para quen con el se cruza no camiño da vida.
A novela de Peinó pugna por retratar unha actualidade contado desde a vixente realidade rural, cos seus inmigrantes, os seus emigrantes retornados, e uns mozos emprendedores que decidiron renunciar ao inelutábel destino urbano. Porén, os personaxes esperados en calquera ambientación aldeá (o crego, a mestra, o médico, o bibliotecario…) deben estar e están, proporcionando a atmosfera esperada en calquera recreación do eido rural.
O autor foi mestre até non hai moito anos, e a súa experiencia docente reflíctese visibelmente na obra, é máis, quen coñecemos os ámbitos xeográficos vivenciais de Peinó, poderemos detectar certos elementos inspirados na realidade (a taberna de Rodolfo, o crego don Antonio…); con todo, A Mariña e o val do río Douro non se prestan nesta ocasión como escenario, pois é a Terra Chá quen cede nome e orografía á localización escollida.
A estrutura da novela non deixa de ofrecer unha fasquía de libro de relatos, pois os personaxes son presentados de maneira individual, para, a seguir, dar paso ao afloramento da trama. Do mesmo xeito, cada lance irá aparecendo en narracións curtas.
Ante o risco de sacrificar a axilidade argumental, non son partidario desta sorte de técnica literaria, mais estamos ante un autor con oficio, polo que a trama flúe a pesar da fragmentación do texto.
Nutren o argumento de Los milagros de Ricardo Zizo diferentes materias atemporais como a espiritualidade, o sincretismo, o animismo, a etnomedicina ou o aggiornamento da Igrexa Católica, e outras conxunturais como o acoso escolar, mais, por riba de calquera temática, a soidade supón un elemento que todo o impregna.
Convén destacar que, para este autor, vén sendo a soidade un concepto poliédrico e transversal nas súas obras, non necesariamente negativo.
A solitude, a andada en solitario (real ou figurada), pode representar unha anomalía para a meirande parte da sociedade, e ben seguro o síntoma dun carácter deficitario en habilidades comunitarias; no entanto, eríxese a soidade na literatura de Pepe Peinó como actitude vital, tan enriquecedora como incómoda en certas ocasións.
Coido que a gran mensaxe desta novela xira ao redor do necesario exercicio de comprensión da xente “rara”, algo que no espírito do texto resulta curativo en todas as direccións: tanto para o elemento integrador como para o elemento inadaptado. De novo, o pedagogo aflora por riba do escritor.
O grao de complexidade da literatura de Pepe Peinó é alto, e éo en virtude da introspección na condición humana que o autor nunca deixa de practicar e ensaiar.
Por outra banda, vén mostrando este prolífico autor en lingua galega, indicios de querer adoptar o castelán como lingua literaria, e sendo unha elección lexítima, debemos salientar que tampouco se encontra exenta de risco tal alternativa, pois, como lles vén acontecendo a outros autores imbuídos en linguas vernáculas e maternas, certas construcións sintácticas e escollas léxicas padecen o empobrecemento do uso viciado. Así, temos detectado frases como “para juntarme con diversos amigos” cando o acaído en castelán sería reunirme; a reiteración do substantivo ayuntamiento (querendo facer referencia ao termo municipal) cando se debería introducir o vocábulo municipio, ou deformacións propias da fonética galaica como culipava.
Por suposto, esta última apreciación non trata de desvelar ningún censo de erros, tan só de recordar que todos os galegos temos interiorizado (independentemente da nosa escolla oral) a estrutura lingüística do galego, e tal factor emerxe nos textos ao mudarmos de lingua.

Recuperar os sabores tradicionais dos produtos da horta e a pumarega, vén supondo, por parte de produtores e consumidores, unha das teimas dos últimos anos. Así, castes de antano e variedades consideradas extinguidas, representan hoxe o mascarón de proa dos horticultores máis comprometidos coa calidade.
É posíbel que o sector comercializador, nomeadamente o vinculado ás grandes cadeas multinacionais, non contemple como un avance tal novidade, senón como unha pexa á hora de introduciren a súa mercadoría, industrial e uniforme.
Fálase moito dos tomates insípidos, das mazás cunha aparencia tan perfecta como artificial, ou desas hibridacións en loita contra toda peculiaridade e “imperfección” da natureza; con respecto a isto, ninguén ousa defender a predominancia dun xénero marcado polo vestixio da feroz globalización mercantil.
No entanto, se falamos de lingua, e en concreto da nosa, o camiño cara ao canon máis achegado á orixe non parece gozar de simpatías maioritarias.
En 2023 fai vinte anos a entrada en vigor da chamada normativa de consenso, aquela que, en teoría, acabou pondo de acordo os sectores oficialistas (ILG-RAG) e mais as entidades que durante anos empregaron a denominada normativa de Carvalho Calero, esencialmente as orientadas idiomaticamente pola Asociación Sócio-Pedagóxica Galega.
Na miña opinión, aquel “consenso” soamente logrou desactivar a discrepancia lingüística das organizacións (non só culturais) vinculadas aos chamados Mínimos Reintegrados, tal como o profesor Carvalho denominara o primeiro chanzo da norma por el deseñada.
Até 2003, convivía xunto á normativa oficial e a de Mínimos, a de Máximos Reintegrados, unha opción moi próxima ao portugués padrao, aínda que conservadora no respectivo á pronuncia galega actual.
De tal modo, nunha publicación da Xunta podiamos ler o termo eleccións, nunha do Sindicato Labrego Galego eleizóns, e nunha do Movimento Defesa da Língua eleiçons.
Tras o triunfo da normativa de consenso, tan comprensiva que nos permite dotar de mobles e mais de móbeis o noso común fogar, boa parte dos valedores do reintegracionismo optaron por viraren definitivamente cara ao Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, adoptando como canon a norma vixente na Comunidade de Países de Língua Portuguesa.
Como podemos ver, as opcións intermedias, aquelas que estabelecían pontes entre o falado aquén e alén Miño, e polo tanto entre dous padróns con soporte oficial (o da RAG e mais o da Academia das Ciências de Lisboa) pereceron no proceso de pacificación, ficando sen usuarios nin entidades protectoras.
Pregúntome: logo destes vinte anos, aproximámonos ou distanciámonos da variante lingüística propia da Galiza? Fica esta cuestión para a reflexión.
Consonte á chegada das mudanzas traídas polo consenso, iría esmorecendo todo o tecido societario xurdido ao redor da reintegracionista Associaçom Galega da Língua,
e faríao ao tempo que a nova normativa amnistiaba disidentes, posto que empezaban a tolerárense de maneira “legal”, certas concesións antes tachadas de “lusistas”.
Considero que a estratexia do famoso consenso erixiu como gañadora á RAG, entidade que, cedendo á oficialización duns elementos lingüísticos que vinte anos despois non deron entrado maioritariamente no ámbito literario (e moito menos no social), logrou desactivar a oposición que a desautorizaba entre os sectores máis contestatarios, cientificamente falando.
Resulta curioso que algunhas cadeas foráneas de supermercados empreguen vocábulos como froitaría, perfumaría ou chacinaría, e en cambio as do país opten pola fórmula máis próxima ao castelán, e isto no caso de que contemplen o galego como opción á hora de rotularen os seus espazos comerciais.
O éxito da normativa da esperanza resultou tan discreto como desigual, pois os textos redactados desde as institucións (consellarías, deputacións, CRTVG…) prescinden daquelas posibilidades máis respectuosas co tronco orixinario, e tan só as organizacións vinculadas ao galeguismo político, e un medio como Nós Diario, empregan a terminoloxía máis próxima á raíz que nos emparenta coas variantes faladas en Portugal, Brasil, Cabo Verde, a chinesa Macau… e moitos outros territorios do mundo.
Outro galego (integrador e internacional) é posíbel!

Imaxe: Mural reivindicativo nas rúas de Burela