Quen non ten chanceado algunha vez coa frase ?Eu vin aquí falar do meu libro?? Os que peiteamos canas recordamos vívidamente aquel programa televisivo do ano 1993, cun Francisco Umbral fóra de si, confesando o nulo interese pola temática discutida. O debate tiña que ver coas problemáticas xuvenís do momento, e o Paco, enmascarado tras as súas enormes lentes e con sesenta e un anos ás costas, regalou un alarde de sinceridade; el non se desprazara até os estudos de Antena3 para opinar sobre a rapazada e o seu futuro.
Resulta que estes días tiven moi presente a Umbral, pois veño de ler Madrid 1940. Memorias de un joven fascista. Esta novela, publicada por Planeta o mesmo ano daquel rauto de soberbia televisiva, goza dunha triste vixencia hoxe en día, cando os apóstolos do españolismo asumen con visceral naturalidade, poño por caso, a eliminación dun verdadeiro prócer da cultura hispana no seu tempo, tal foi Lorca.
Francisco Umbral na década dos ?90 avisaba dos perigos da ?derechona?, facíao desde a súa columna diaria en El Mundo, e é que neste autor, o ámbito reaccionario exerceu sempre unha fascinación emparentada coa oferta estética circense: Imaxe pública e dupla moral, miseria agochada tras as cores dos estandartes, ilusionismo para desviar atencións?
Todo isto vese claramente na novela que nos ocupa, un verdadeiro álbum de fotos da inmundicia, da fame, da sucidade e da desesperación que condicionaron a posguerra, e que non deixaron exentos de padecemento a boa parte dos ?vencedores?.
Resulta esta unha novela frouxa e cómoda de ler a un tempo. A ausencia de profundidade e a levidade do texto vólvena accesíbel, doada de devorar en intervalos mortos, sen facer imprescindíbel unha concentración rigorosa.
Xorde polo medio do texto unha fugaz referencia á rapa das bestas (hai varios personaxes galegos), mais revela tal mención unha absoluta falta de documentación, algo presente ao longo da obra.
Umbral, que no momento da publicación de Madrid 1940 era un autor consagradísimo, cúrase en saúde e introduce até a extenuación a seguinte advertencia: Ya se ha dicho aquí, e faino admitindo as dúbidas ou tamén, a conveniencia dunha oportuna reiteración. Certo; a novela é o trasunto dun diario e soporta o peso de tales licenzas, mais creo que o Paco, moi cuco, redactou espontaneamente e eludindo calquera clase de revisión ou reordenación, abeirándose na auréola de recoñecido escritor.
Atrévome a dicir que esta composición telegráfica foi escrita á présa, pois algunha incongruencia argumental chega até lector como indicador dunha cocción deficiente. Con todo, nas derradeiras páxinas cruzámonos cun Umbral máis lúcido e coidadoso, reconfortado seguramente por ter chegado ao final do traxecto.
Xaora, debemos recordar que o autor madrileño entregaba cada ano varias obras aos seus editores.
Estimo que Ya se ha dicho aquí resultaría o título máis acaído para esta noveliña de breve consumo, porén, todo o dito non debe ser considerado como crítica negativa, senón como mera avaliación de estilo, pois a lectura de Madrid 1940 proporciona un bo sabor e mais unhas suculentas informacións.
Por riba, non deixa de ter algo de precursor o texto, de visionario o escritor e de concomitancia a ruína daqueles ?40 coa traza do momento actual.
?Se proyecta el Valle de los Caídos, (?) Yo veo claramente que es el futuro panteón de Franco,(?)?. ?En Cataluña vamos por los 9.385 fusilados. Era la zona más peligrosa y difícil de limpiar?. ?El Servicio Nacional del Trigo. Un nido carísimo de burócratas cuando lo que no hay es trigo?. ?Hay tres banderas (?) La falangista, que va siendo meramente decorativa, la nacional, que me recuerda demasiado a los borbones y la carlista, que es una coña, un alarde de posibilismo de Franco?. ?Yo sé de muchos hombre y mujeres (?), que tienen previsto en su casa el cuchillo del pescado, el hacha de la leña, la navaja barbera, la pistola, y que saldrían mañana mismo a la calle, (?) a buscar a su enemigo entre los enemigos, (?) Sólo con esa alegría de la sangre, (?)?. ?Comprendí que Franco, (?) se proponía perpetuar la España medieval, artesana, rezadora, pecuaria.?
E así andamos, cativos do Estado herdado daquel que a mirada umbraliana retratou de maneira acertadísima.
Recomendo a lectura de Madrid 1940, non pola calidade da obra, senón polo calafrío avisador que envía ao lector.
Desexan coñecer o parágrafo que exercería como sinopse urxente da obra? Velaí:
?Esa segunda generación falangista que ha confundido ya la bizarría de José Antonio con el matonismo. Son violentos y ágrafos. No tienen nada que ver con el Jefe. Pero es justo lo que necesitaba Franco: un falangista violento y demagógico, rupturista y falso, la imitación en provinciano de Amadís de Gaula?.