Paréceme que, desafortunadamente, a Erregueté (Revista Galega de Teatro) é unha publicación pouco coñecida fóra dos ámbitos da dramaturxia e a escena, e considero que as institucións do ramo deberían auspiciaren a súa difusión en centros educativos e determinados colectivos culturais (grupos de teatro amador, clubs de lectura…), pois aínda que vai empezar a ser popularizada a través da rede -logo deixará de imprimirse-, é seguro que restan ducias de exemplares sen finalidade concreta en arquivos públicos. Ao fío disto, é proverbial a sona do soto da Deputación de Lugo, un lugar onde, polo que parece, centos de títulos subvencionados pola devandita entidade agardan por un destino que ninguén dá trazado.
Volvendo á cuestión que nos ocupa, a Erregueté deste outono vén centrada nun colosal texto de Xesús Pisón, unha obra de obras intitulada Materna.
Se estivesemos a falar dun texto novelístico diriamos que se trata dunha roman-fleuve, mais no xénero dramático non existe tal concepto, polo tanto, conviremos que Materna é unha sorte de saga vinculada por un lóstrego sensorial, tan animal coma humano, tan racional como visceral: A maternidade.
O leitmotiv desta obra exérceno as sensacións e as actitudes da nai, de diferentes nais como obxecto de observación, en todas as súas vertentes e opcións, deténdose en toda posíbel heterodoxia, diverxencia, perversión ou disxuntiva, mais sempre en torno a esa capacidade inherente ao xénero feminino.
Xa dixemos que Materna dá título a unha obra de obras, a unha riola de monólogos vibrantes e inquietantes (por veces “incómodos”), crus e indefectibelmente sazoados cunha fereza extrema.
A obra comeza con sabor clásico, mais continúa a través dos personaxes ideados por Shakespeare (Ofelia planea sobre a obra toda), a seguir homenaxea a obra cimeira de Mary Shelley, camiñando aos poucos cara á actualidade, remexendo nesa sordidez que todos evitamos, agás á hora de lermos as noticias.
Neste formidábel –cualitativamente falando- e monumental –cuantitativamente agora- monólogo, advertiremos un algo desa linguaxe urbana que nos aproxima a certos submundos. E é que o universo urbano fica retratado maxistralmente no tramo final, feito que non é óbice para que o primitivismo máis rural estoure cun vigor inusitado noutras partes da obra.
Impresiona a peza número 16, o texto onde se recrea con gran fidelidade a fobia de impulsión, no entanto, a número 5 resultoume tremendamente familiar, pois nútrese dun suceso real acontecido na montaña alfocesa. Aviso a lectores incrédulos: Todo o que se conta neste monólogo situado en 1986, é absolutamente real.
Unha anécdota: Recordo a Xesús, hai seis ou sete veráns, procurando información sobre este feito case fabuloso. Estrañamente, tal acontecemento parece ter desaparecido das hemerotecas.
As facetas máis dolorosas ou menos edificantes da maternidade xorden aquí retratadas, delimitando cada parágrafo de Materna.
E agora unha curiosidade: Empréganse en máis dunha ocasión topónimos tirados da área montañesa do Alfoz do Castrodouro, porén, cando é preciso citar un barrio urbano, o coruñés dos Castros xorde como paradigma da cidade.
Ningún lector, independentemente do seu grao de proximidade ou distancia coa maternidade, permanecerá indiferente tras gozar da lectura de Materna.
Rabiosamente recomendábel.

Non hai moito tempo que falabamos aquí dunha novela de Pepe Peinó, un dos escritores máis prolíficos das terras do Douro valeco.
E hoxe volvemos sobre este lugués asentado na Mariña para valorar o texto que lle valeu o premio do V Concurso “Balbino” de Relatos, un certame convocado pola Fundación Neira Vilas e Edicións Fervenza entre outras entidades colaboradoras.
Bica de Montouto non é un relato costumista, todo o contrario, esta doce –e tamén amarga- narración pode estar contribuíndo ao xurdimento dunha corrente asociada á cuestión demográfica. Do mesmo xeito que a pandemia inzou na literatura de xeito oportunista, as localidades desertas ou semibaleiras darán en incitaren e provocaren tramas literarias de xeito ineludíbel.
Quen escribimos desde o ámbito aldeán non podemos sermos alleos a isto. Calquera autor que sitúe unha trama no rural de hoxe en día, non poderá obviar certos aspectos inelutábeis (ausencia de infancia e mocidade, precaria ou anticuada rede comercial, carencia de servizos básicos…) e estes mesmos factores xeradores de tremendas carencias sociais, orixinarán tamén correntes artísticas e novos argumentos.
Devorei Bica de Montouto en dous días escasos, satisfeito por estar a ler, non só a mellor obra literaria de Peinó, senón a constatación da viraxe cara á excelencia que xa comezáramos a intuír en textos de recente publicación.
Un coidado vocabulario, unha cuantiosa presenza de termos patrimoniais e mesmo un tímido emprego do infinitivo conxugado, denotan o compromiso do autor coas esencias da lingua de noso.
Quen descoñeza os pormenores, non só de épocas pretéritas, senón do agro como hábitat e sistema sociocultural, terá en Bica de Montouto un ameno manual de iniciación. Ao fío desta cuestión, non deixei de ter presente durante a lectura unha circunstancia curiosa: Os que coñecemos a Pepe na distancia curta sabemos que segue os postulados do vexetarianismo desde hai moito tempo, polo que non deixa de resultar cómico que houbese de documentarse sobre matas e elaboracións cárnicas para a redacción deste texto.
O exhaustivo repaso polos labores e actividades tradicionais do rural galego (feiras, mallas, seituras, festas…), premeditadamente hiperdescritivo, pode exhalar un recendo a unidade didáctica, nada raro –e desde logo remisíbel- en quen fixo da docencia o seu modo de vida até hai unhas semanas.
Acho algúns diálogos perfilados en demasía, correndo o risco de imprimir (ao pór en boca de anciáns uns termos e expresións infrecuentes en individuos de idade avanzada) unha certa artificialidade por momentos á narración. Mais o documento encerra un valor innegábel como testemuño de tempos idos e tamén da vixencia dun territorio que vemos esmorecer e que, endebén, todos nos negamos a inhumar.
No verao de 2010, Xosé Neira Vilas pronunciaba unha conferencia na Casa da Cultura “Manuel Lourenzo” do Valadouro, o mesmo espazo onde dez anos despois, un autor local presenta a obra gañadora do concurso que leva o nome do protagonista principal de Memorias dun neno labrego.
Tanto Balbino como don Xosé houberon estaren o venres pasado mirando por un furadiño, plenos de orgullo campesiño.

Unha crítica formidábel nun suplemento cultural levoume a adquirir de inmediato Para toda a vida, a novela de Eva Moreda acabada de publicar polo selo allaricense Aira.
“Enorme dominio dos recursos da oralidade ao servizo da alta literatura”, “Quere cuestionar os límites da linguaxe”, “A autora profundiza, tamén, na propia gramática e sintaxe do idioma galego”, son algúns dos sintagmas laudatorios que afiaron os meus dentes de lector curioso.
O abuso de preposicións e un coloquialismo premeditado, practicando ao tempo o aforro de termos predecíbeis, supoñen certamente un experimento inquietante; saberemos co tempo se crean escola na novelística galega ou non.
Para toda a vida vén sendo un diario de nostalxias e incertezas, a recreación desa sensación de que o espazo vital dun mesmo aínda non te distinguiu como inquilino. É ben certo -e xa o expresaba aquela crítica asinada por R.L. nun número do Táboa redonda do mes pasado- que esta vai ser a tónica de varias xeracións actuais, e non só das circunscritas a ese territorio en desputa chamado mocidade.
Coa superficialidade como atmosfera latente, a trama vai augurando e desvelando o gran crack en que desembocarán as crises socioeconómicas que nos deixaron as décadas pasadas, aquelas nas que aínda se adoitaba planear a longo prazo. E todo isto sen pandemias polo medio! Pois o argumento navega nun tempo anterior.
O mercantilismo instaurado na educación universataria actual, e mais a futilidade dun sistema que vende títulos no canto de formación, proxéctanse ao longo desta trama estreitamente ligada a ese alumnado cosmopolita de hoxe en día.
Aviso a lectores distantes do inglés: Será recomendábel manter aberto o tradutor en liña durante a lectura ou ter un dictionary á man, pois non son infrecuentes os “remendos” nesta lingua.
Do mesmo xeito, encontraremos algunhas licenzas na lingua de noso (“qué”, uso de canda a no canto de a carón de, etc.) que poden estar contribuíndo ao experimento amentado.
Botamos de menos os xiros propios da narrativa superior, esa complexidade esperada nun xénero que, aínda estando ben emparentado co relato curto, enseñórase nas reviravoltas ás que se presta o traxecto de longo alcance. É certo que nas derradeiras páxinas nos sacode facendo gala dunha destas estratexias literarias, mais talvez dun xeito pouco críbel nos perfís dos personaxes concibidos.
A edición de Aira é impecábel, e outros selos deberían fixarse na pulcritude do traballo, no axeitado tamaño de grafías e grafismos, e noutros detalliños de estilo que converten o libro nun confortábel e atractivo volume.