Podería ser este o título dun artigo de opinión acerca do debate sobre as linguas vehiculares no ensino, mais non vai por ese lado. Outramente, non foi alleo o meu exercicio lector á normalidade coa que deberiamos vivir a realidade dun estado absolutamente diverso.
Por segunda vez, accedín a unha lectura en lingua catalá. Non me aprendeu ninguén este idioma nin teño vivido en países catalanófonos, mais grazas ao coñecemento doutras linguas románicas, escasa dificultade presentou este idioma empregado por dez millóns de falantes.
Esta experiencia, envolta nun ar de rebeldía nuns tempos –outra volta- en que volven estaren cuestionadas as distintas identidades nacionais peninsulares, resultou plenamente satisfactoria.
Vicenç Villatoro, presenta en 1980 a novela Papers robats que cremen ao premio Joaquim Ruyra, obtén o galardón e ao ano seguinte o texto é publicado pola Editorial Laia.
Corenta anos despois, un exemplar –que no seu tempo houbo pertencer a unha estudante de bacharelato chamada Esther- chegou a un posto de libros usados dun mercado galego.
Pola cantidade dun euro adquirín un volume minuciosamente forrado e aceptabelmente conservado; tal é o destino dalgúns libros tan nómades como pródigos en usuarios.
Non parece que catro décadas teñan pasado por riba dun argumento que podería estar redactado hoxe mesmo, tirado da cloaca cheirenta de certos concellos.
Non vou dicir que esta trama de corruptos manipuladores e honestos insubornábeis me teña descuberto un edén literario, porén, resultou entretida. Estamos diante dunha novela moi básica no elenco de personaxes e doada de seguir pola súa estrutura narrativa, naturalmente pensada para un público xuvenil; pese a todo botei de menos algún alarde (xiros, acontecementos inesperados…) que tornase vibrante a lectura para a rapazada inexperta e ávida de emocións.
Con todo, Villatoro resolve apropiadamente o traballo contra o final do texto, cando a trama vai caendo nun cul-de-sac que nos fará cavilar, e quizais por primeira vez durante a lectura, introducírmonos na pel dalgún personaxe principal.
Coido que ningún lector peninsular debería renunciar ás diferentes linguas latinas –sen esquecérmonos das súas riquísimias variantes- presentes na Iberia, pois supón un formidábel antídoto contra prexuízos e miopías territoriais ou culturais, e por riba de todo, proporcionaranos un impagábel enriquecemento intelectual.

A primeira noción que tiven de Julio Camba non me chegou a través do ámbito literario, senón do humorístico.
De certo, cada vez que un humorista é interpelado sobre os seus mestres, o entrevistado adoita nomear -á parte dos consabidos santóns do espectáculo- un ínclito arousán.
Este guieiro de monologuistas da actualidade viviu de a cabalo entre os séculos XIX e XX, experimentou un extravagante periplo ideolóxico -como moitos outros intelectuais do seu tempo- e acabou os seus días en Madrid. Grazas ao oficio de cronista, don Julio viaxara por boa parte do mundo, retratando as súas observacións e vivencias en mordaces artigos.
La ciudad automática é un libro sobre a cidade de Nova York, interesante por varios motivos: O primeiro deles é que nel poderemos comprobar como algún dos adiantos que hoxe nos parecen modernos nesta punta de Europa, supuñan algo común na Norteamérica dos anos ’30; o segundo é que a moitos dos problemas e carencias que hoxe contemplamos nos Estados Unidos de América (desigualdade, racismo, economía de alto risco, consumismo desaforado…) atoparémoslles as causas en épocas pretéritas, precisamente as mesmas en que Camba habitou a urbe dos rañaceos.
Desde logo, é inevitábel reprimir o riso ao recibir o sarcasmo hábil de don Julio, e ao mesmo tempo resulta imposíbel non relativizar todo iso que os sistemas políticos occidentais deron en denominar progreso, riqueza ou benestar. Grazas ao Camba revelarásenos a calella traseira do flamante bulevar, esa que non brilla nin recende, senón que cheira e permanece na tebra, aloxando a excrecencia do sistema.
A edición que manexo é unha “ocorrencia” da casa Espasa Calpe, pois hai quince anos a histórica editora lanzou unha colección de facsímiles de obras conservadas na súa Biblioteca Histórica, e o resultado deveu nun híbrido desconcertante: Portadas de fasquía antiga e código de barras na contracapa.
Unha anécdota: Nun posto de obxectos de segunda man, o tendeiro pregoaba como “reliquia” un destes volumes co antigo prezo inserido -3 pesetas-, até que un bibliómano lle sinalou a tatuaxe delatora, o código de control implantado no noso Estado en 1984.
Tornando ao contido, nada ten desperdicio nesta obra e todo é aplicábel aos nosos días. A técnica da alegoría retorta está presente de modo reiterado en todos e cada un dos artigos que conforman o compendio, e con tristura veremos o pouco que a Humanidade se autoexplora.
Nas páxinas desta “lámpada votiva” dos humoristas, encontraremos brillantes e lúcidos tratados sobre a impopularidade da intelixencia, referencias ao Gallegan (sic) broth que servían nalgúns restaurantes de Nova York ou inquietantes concomitancias entre as gangs e as mafias gobernativas.
É para ler rindo, tamén para ler laméntandose, e noventa anos despois de redactado, para empezar a tremer.