A primeira noción que tiven de Julio Camba non me chegou a través do ámbito literario, senón do humorístico.
De certo, cada vez que un humorista é interpelado sobre os seus mestres, o entrevistado adoita nomear -á parte dos consabidos santóns do espectáculo- un ínclito arousán.
Este guieiro de monologuistas da actualidade viviu de a cabalo entre os séculos XIX e XX, experimentou un extravagante periplo ideolóxico -como moitos outros intelectuais do seu tempo- e acabou os seus días en Madrid. Grazas ao oficio de cronista, don Julio viaxara por boa parte do mundo, retratando as súas observacións e vivencias en mordaces artigos.
La ciudad automática é un libro sobre a cidade de Nova York, interesante por varios motivos: O primeiro deles é que nel poderemos comprobar como algún dos adiantos que hoxe nos parecen modernos nesta punta de Europa, supuñan algo común na Norteamérica dos anos ’30; o segundo é que a moitos dos problemas e carencias que hoxe contemplamos nos Estados Unidos de América (desigualdade, racismo, economía de alto risco, consumismo desaforado…) atoparémoslles as causas en épocas pretéritas, precisamente as mesmas en que Camba habitou a urbe dos rañaceos.
Desde logo, é inevitábel reprimir o riso ao recibir o sarcasmo hábil de don Julio, e ao mesmo tempo resulta imposíbel non relativizar todo iso que os sistemas políticos occidentais deron en denominar progreso, riqueza ou benestar. Grazas ao Camba revelarásenos a calella traseira do flamante bulevar, esa que non brilla nin recende, senón que cheira e permanece na tebra, aloxando a excrecencia do sistema.
A edición que manexo é unha “ocorrencia” da casa Espasa Calpe, pois hai quince anos a histórica editora lanzou unha colección de facsímiles de obras conservadas na súa Biblioteca Histórica, e o resultado deveu nun híbrido desconcertante: Portadas de fasquía antiga e código de barras na contracapa.
Unha anécdota: Nun posto de obxectos de segunda man, o tendeiro pregoaba como “reliquia” un destes volumes co antigo prezo inserido -3 pesetas-, até que un bibliómano lle sinalou a tatuaxe delatora, o código de control implantado no noso Estado en 1984.
Tornando ao contido, nada ten desperdicio nesta obra e todo é aplicábel aos nosos días. A técnica da alegoría retorta está presente de modo reiterado en todos e cada un dos artigos que conforman o compendio, e con tristura veremos o pouco que a Humanidade se autoexplora.
Nas páxinas desta “lámpada votiva” dos humoristas, encontraremos brillantes e lúcidos tratados sobre a impopularidade da intelixencia, referencias ao Gallegan (sic) broth que servían nalgúns restaurantes de Nova York ou inquietantes concomitancias entre as gangs e as mafias gobernativas.
É para ler rindo, tamén para ler laméntandose, e noventa anos despois de redactado, para empezar a tremer.