| A pé da porta é un lugar da parroquia de Combarro.Concello de Poio.Pontevedra.Galiza. |
|
.jpg)
|
| O meu perfil |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Os modelos de Maside viven en Combarro |
|
Os modelos de Maside viven en Combarro
Salvador Rodríguez. Faro de Vigo 11 de Maio de 2012.
Artigo traducido da súa impresión orixinal en español.
É IMPERATIVO LER AS NOSAS NOVAS NO NOSO
Sesenta anos despois de ser inmortalizados en senllos retratos, FARO descobre, por mediación da asociación A Solaina, a Maruja Vicente e Antonio Besada, dous veciños que, en 1952, serviron como modelos a Carlos Maside. O que está considerado un dos máis destacados artistas plásticos galegos achou na pequena vila mariñeira o escenario ideal para a súa última eclosión creativa, inspirada en paisaxes e personaxes da Galicia tradicional.
O vestido tecérao unha irmá miña, que era modista. Tiña unha cor verde-mar bonitísimo. A pañoleta, moi colorida tamén, era unha das moitas que sempre nos traía papá cada vez que volvía de traballar en Bilbao. E a patela...bo, a patela púxoma el, porque seica fíxolle graza..E a min tamén, claro! Eu tiña só 12 anos cando me pintou, pero xa quería ser unha muller maior, quería ser como unha das señoras pescantinas que vendían na praza?. Maruja Vicente Pérez, con mans nerviosas pola emoción, revolve entre as fotos do seu pasado lonxe aquela que puidese ser a máis próxima ás datas en que pousou para Carlos Maside e converteuse en ?A Peixeira? (Combarro, 1952). Finalmente atopa unha, a que incluímos nesta páxina, na que se lle ve acompañada de tres amigas: ?Mirade: así era eu cando me pintou aquel señor. Acórdome porque ese traxe de lunares co que aparezo gustábame moito e estou segura de que era desa época ?. De seguro na foto, Maruja, máis que unha nena de 12 anos, semella entrar xa de pleno na adolescencia, pero se ela dio... ?Si, así era eu aos 12...bo,se cadra xa tiña 13!?. Claro que tampouco no retrato de Maside se atisban trazos de nena precisamente.
Hai xa algúns anos que vimos traballando sobre a estadía de Carlos Maside en Combarro -dinos Rafael Vallejo Pousada, historiador e directivo da asociación A Solaina- Case todos nós ouviramos falar dun pintor que estivera aquí a principios dos anos 50 do século pasado e do que case todo o mundo lembraba velo, pero menos xa o seu nome. Todo o máis, un don Carlos. Aos poucos, fomos recompilando información tanto de libros como de entrevistas persoais, e foi así como chegamos a identificar a algunhas das persoas que el retratou e a catalogar case 36 obras pintadas por Maside en Combarro. En realidade, cremos que hai moitas máis, que mesmo poden chegar a ser cen, pero de momento só podemos falar das que confirmamos?.
Ao Carlos Maside que convidado por Valentín Paz Andrade chegaba, no verán de 1952, a Combarro podemos definilo algo así como un creador recuperado para a arte e un home de regreso á vida. Tras a guerra civil, na que se aliñou e comprometido co bando perdedor, decidiu encerrarse na súa casa-estudo da rúa Vilar de Santiago, onde viviu en radical illamento voluntario até 1945. Entre a soidade, o desencanto e a pena por todos aqueles compañeiros asasinados ou que tiveran que exiliarse, o artista debeu sentirse tan intensa como dolorosamente só. Lonxe semellaban os tempos de eclosión galeguista, do descubrimento das vangardas en París, dos debuxos que entre 1924 e 1926 realizou para FARO DE VIGO, do Madrid atarefado da xeración do 27, onde, entre outros, estableceu amizade con Valle Inclán, ao que acompañou nos seus últimos días en Santiago... E dun decidido activismo político que, en 1930, xa lle deu o desgusto de ter que pasarse uns días encerrado no Cárcere Modelo acusado de conspiración.
Lamentablemente, ao ánimo que lle levou a suspender o seu exilio interior non o acompañaba a saúde. Enfermo de diabete crónica, a finais do ano 1950 tivera que renunciar ao cargo de director artístico da recentemente creada editorial Galaxia. A diabete, no entanto, converteuse nunha dos seus acenos de identidade entre os combarrenses, aínda que estes nin o sospeitasen: ?Quen máis e quen menos o relaciona cos caramelos que sempre levaba nos petos...En realidade, poucos sabían que os levaba por se tiña baixadas de azucre...?.
?É que el tiña por costume regalarnos caramelos aos nenos?, intervén Antonio Besada Rodríguez. Antonio é outro dos ?retratos que falan? en Combarro e foi unha testemuña privilexiada da estancia de Carlos Maside na vila pontevedresa: Antonio é o fillo de Celia Rodríguez, a dona da casa na que se aloxou o pintor, a que lle facía a comida (case sempre peixe branco),a que lle lavaba a roupa, a que lle enchía a tina de auga para que o señor puidésese bañar...?Ai se dona Celia acordásese? Pero a memoria de dona Celia, aos seus 97 anos de idade, perdeuse nun labirinto de escuridade que soamente rompe algunha vez para que os seus ollos brillen iluminados por unha copla picantona das idades en que foi moza. Tamén se perderon, di o seu fillo, as cartas que don Carlos envioulle cando xa se había ir de Combarro.
¡Ese son eu!
Antonio, digámolo xa, é ?O Neno?...Bo, un dos nenos do Combarro de 1952: ?¿Que se me mandou pousar?-respóndenos galaicamente preguntando- A min o único que me dixo foi que me sentase na banqueta e que me estivese quieto...Creo que non pasou nin media hora e díxome xa está! Deume un caramelo e funme a xogar cos meus amigos.Que eu lembre, nin el ensinoume o debuxo nin eu intereseime moito por velo?. O Neno non soubo que era o Neno de Maside en Combarro ata que ?esta xente -di referíndose aos da Solaina- viñeron á miña casa, ensináronme o cadro e entón, si....!Pois claro que ese son eu!?, confirmoulles coa súa rotundidade mariñeira forxada entre as mareas nos bancos de pesca das Rías Baixas e Suráfrica e os seus anos de emigrante ??nunha fábrica de produtos químicos de Alemaña?.
A Carlos Maside, Combarro non lle resultaba un lugar descoñecido. Xa na súa mocidade visitárao, e tanto lle impresionou o pobo que deixou escrito un eloxioso artigo sobre el. Seguramente xa se decatou de que aquela paisaxe de hórreos, mar e praia e aquela veciñanza de pescantinas, mariñeiros e cheiro a salitre era o ideal para plasmar nunha obra que habería reter a esencia de Galicia, a súa tradición, a súa raíz, a súa fondura....A ?Galicia nai?, que diría Castelao.
?Pois o meu foi moi diferente?, intervén Maruja Vicente tras escoitar a versión de Antonio. Durante ?polo menos 15 días?, Carlos Maside estivo a estudar e tomando apuntamentos dos trazos daquela nena na que o artista debeu ver reflectida á muller galega: ?Dicíame que pasease pola rúa, polo peirao, que me puxese de perfil, que fixese tal ou cal ou xesto... e despois dábame unha propina e íame?. E, así, dúas semanas da que foi a única experiencia como modelo desta muller á que, con todo, e nisto coincide con Antonio, don Carlos tampouco lle ensinou o cadro acabado: ?Non.-di Maruxa- A min só ensinábame as probas de cada día, pero o que é o cadro terminado non mo deixou ver nunca?.
Tiveron que pasar cincuenta anos para que Maruxa Vicente puidese, ao fin, ver o aspecto que tiña o ?dichoso cadro?...Foi por mor de chegar á súa casa un calendario confeccionado pola, naquel aquel entón, Caixa de Aforros de Vigo. Para a súa sorpresa atopouse con que, na portada do calendario, figuraba unha ?peixeira? na que se recoñeceu de inmediato: ?Pero se esta rapaza son eu!?...E entón removéronselle todos os recordos da infancia e daqueles días, ?entre a vendima e o berberecho? en que un gran artista elixiuna como musa.
Carlos Maside deu por terminado o seu traballo en Combarro entrado xa o outono de 1952. Pouco antes de irse, unha camioneta cargou con ?unha chea de cadros, debuxos e bosquexos? que levaba consigo e que, até a súa morte, tan só seis anos despois, probablemente dedicaríase a puír e perfeccionar na súa casa-estudo de Compostela.
|
|
|
|
|
| Valentín Paz Andrade, Carlos Maside e Combarro en 1952 |
|
-horz.jpg)
Valentin Paz Andrade tivo familia en Combarro, unha familia con posibles pois dispoñía de varias casas nesta fermosa vila mariñeira da ría de Pontevedra, ademais dun almacén no que pode ser fixesen salga de peixe e, seguro, arranxo de aparellos de pesca, pois alí había varios píos para encascar as redes entón de algodón. Este vencello da familia dos Andrade con Combarro vén, ao parecer, dende polo menos o primeiro terzo do século XIX.
O avó de Valentín, Manuel Andrade Carlín, nacera na freguesía de Brandomés (Carbia), terra adentro. Pero casou ?cunha moza da mariña combarresa?,a avoa Rosario, muller de máis vitalidade da que tería o seu borne, según confesou o propio Valentín nunhas súas memorias. E posible que Manuel e Rosario se coñeceran nas festas de San Bieito de Lérez, pois ela vivía no convento daquela parroquia co seu tío Frei Xoán Arribas, prior da comunidade bieita ata a exclaustración da época de Mendizábal, alá por 1835.
Alí, preto do río Lérez, nacería a nai de Valentín, Matilde, e o seu reverenciado tío, Xoán Bautista, quen despertara nel o feitizo ?das letras e a paixón por Galiza.? Outras dúas tías súas eran Rosario e Pilar. Esta, que enviuvara, quedou vivindo en Cornbarro.As outras irmáns, Frei Xoán Arribas construíaralles cadansúa casa no barrio do Socorro, a pouco máis dun quilometro da ponte do Burgo en Pontevedra. Nunha desas casas foi onde naceu Valentín Paz Andrade en 1898 e onde finou a súa nai Matilde, sendo el moi novo, con apenas oito anos.
Descoñecemos cal foi a traxectoria vital de Pilar Andrade en Combarro. Pero o feito é que alí, pasada a Guerra Civil, quedáballe parentela, pois de Combarro era Carolina Vidal Muiños, unha muller do círculo afectivo dos Paz Andrade, de xeito que, con ela, Combarro formou parte da xeografía familiar frecuentada por Valentín. Carolina vivía nunha vistosa vivenda, con potiño cara o norte e solaina cara o sur, sobre os areos da Rúa e as pedras da Jurita, a vinte metros do mar. Tamén tiña casa con balcón e balaustrada barroca de cantería en fronte da igrexa parroquial de San Roque, e o citado almacén da Jurita -hoxe convertido en restaurante-, así como, ao menos, unha casiña alboio ao pé do seu fogar, que acabou comprando Pepe o Coto.
Ese emparentamento con Combarro foi o que trouxo aquí en 1952 aValentín Paz-Andrade, acompañado de Carlos Maside, co fin de proporcionarlle ao artista un aloxamento con aire de familia, para que pasara o que ía ser unha longa e fecunda estadía creativa, convivindo coas xentes do mar deste pobo. Esa estadía tivo lugar na casa de Celia RodríguezVidal. Celia, que hoxe ten noventa e seis anos, e apenas conserva fragmentos de lucidez,é unha das mulleres cos olIos azul-verdoso rnáis luminosos, máis transparentes que eu poida lembrar de Combarro. Alegre e festeira como poucas. Memoria viva, cando a conservaba ben, das tradicións e do folklore, das cantigas de Combarro. E muller de fala amable, persuasiva, engaioladora. Paz Andrade non se dirixira á casa de Celia por un acaso. Ela era sobriña de Carolina Vidal. Fora Carolina quen criara a Celia, sendo esta nena; e era Celia quen entón coidaba a Carolina, sendo esta maior. Morreu na casa, contáronme a propia Celia e Antonio, o seu filio.
Cando Paz Andrade lle chegou con Maside, Celia, ao principio, ofreceu algo de resistencia e unha restra de dúbidas: como ían coidar, na casa, daquel home pintor? Pero non Ile fixo falta insistir moito a Valentín. Ao pouco, Maside estaba asentado na de Celia. E deixou fonda amistade, fonda pegada. Antonio o de Celia, que entón tiña uns nove anos, lembra que se cartearon tras deixar aquel a casa, á que volvería en 1953 e nalgún outro momento.
Era un home exquisito, tenme dito Celia de Maside: sempre pulcro, sempre ordenado, cos seus papeis, cos seus lapis, cos seus pinceis, co seu inseparable block de apuntes, traballando a cotío, desde a mañán moi cedo, e, no seu cuarto, sempre coa súa aquela xiringa disposta para tratar a diabete. Esa imaxe quedáralle moi gravada. Maside era un home de pouca saúde. Un home que, nos seus meses de estadía, identificouse tanto co ambiente e coa xente do lugar que se fixo un máis de Combarro.Acabou tendo no pobo unha familiaridade semellante a de Valentín Paz Andrade. Porque Valentín constituía, directa ou indirectamente, unha figura familiar para moitos combarreses. Era relativamente frecuente que os patróns de Combarro se aprovisionasen de redes e doutros aparellos de pesca nos efectos navais que os Paz Andrade tiñan en Vigo. Cando de comprar ao fiado se trataba, era a parente Carolina quen servía de fianza. Bastaba decir que se viña de parte de siña Carolina ?a de Muiños?. A fianza da confianza.
Así pois, Carolina Vidal Muiños ligaba aValentín Paz Andrade con Combarro, de xeito parecido que este, á súa vez, ligou a Maside co pobo, a través da sobriña daquela, Celia Rodríguez Vidal. Foi deste xeito como en 1952, hai agora sesenta anos, quedaron vencelIados, para sempre, os nomes Combarro e de Carlos Maside, un dos máis excelsos artistas galegos contemporáneos, por medio dun dos forxadores da contempo neidade galega,Valentín Paz Andrade. Redes humanas, redes territoriais, redes ao fin afectivas, trenzadas das neste caso por dúas mulleres significativas na densa e estreita vida local, Carolina Vidal,xa difunta, e Celia Rodríguez, aínda viva que queremos moito porque ela foi, coa miña aboa Carolina e miña nai Carme, unha das mulleres que me axudaron a coñecer, a entender e a amar á vila de Combarro, a miña patria da infancia.
Artigo escrito por Rafael Vallejo Pousada
Faro de Vigo 15 de abril de 2012
vallejo@uvigo |
|
|
|
|
| Valentín Paz Andrade |
|
Co gallo do vindeiro Día das Letras Galegas adicado a Valentín Paz Andrade ( Lérez 1898 ? Vigo 1989 ) , O pé da porta quere contribuír ao coñecemento do home e a súa obra, publicando a dixitalización de súa derradeira entrevista pouco antes de finar, publicada no xornal, hoxe desaparecido, A Nosa Terra no número 316 do 22 de maio de 1987 realizada polo xornalista Gustavo Luca de Tena e o fotógrafo e redactor Xan Carballa.
VALENTÍN PAZ ANDRADE UN CORAZÓN SEN SOSPEITA
O título dun dos primeiros libros de Valentin Paz Andrade serve como imaxe de marca para o xornalista e o político:
Galicia como tarefa. O país como proxecto común en tempos é o que alenta nas páxinas do diario Galicia (1922- 1926), primeira experiéncia de xornalismo ético, a contrafio das cabeceiras mercantis e comerciais. Un país como proxecto de progreso que está na fundación do Partido Galeguista e na transición daquela vivéncia política fundamental por riba dos anos
de siléncio e ditadura. Valentín Paz Andrade fai memória do Galicia sesenta anos despois de que desaparecese, desde a perspectiva do xornalismo actual, e conta aspectos descoñecidos do nacionalismo durante os anos da posguerra, como, por exemplo, a atitude de Castelao en relación á desaparición do Partido Galeguista.
PODERIA EXPLICARNOS O PROCESO DE XESTACIÓN DO DIÁRIO ?GALICIA?
Empecei facendo xornalismo moi cedo, pois xa cuns amigos cos que estudaba en Pontevedra, estando no sexto ano, sacamos un semanário que se titulaba ?Alma Galaica?, estimulados por un home que era administrador dun outro xornal que se chamaba ?La Correspondencia Gallega?. Aquilo foi unha aventura de mocidade que só durou uns meses. De todas as maneiras, depois do servício militar, que fixen como soldado de cuota, veu a catástrofe de Annual e mobilizáronnos vários reemprazos e mandáronnos para Africá. Saimos nun barco de Vigo, o ?Guillén Sorolla?, e fixéronnos unha despedida espectacular, fantástica, que non se esquece nunca.
En Africa empecei a facer unhas cronicas gue mandaba a ?El Noroeste? de A Coruna,porque cando ocorria isto pertencia
á Irmandade da Fala, xa era amigo de Castelao e estaba preocupado por esa idea política que foi a única idea orixinal que naqueles anos meus empezou a circular a imporse. Mandei esas crónicas nun tempo en que todo o mundo que podía, máis ou menos hailmente, buscaba a maneira de virse para a Península.
Nós conseguimos partir e pasei unha tempada en Cartaxena, desde onde, despois dun permiso, collimos un tren para Madrid, onde eu nunca estivera. Cando chegamos collimos os xornais e o ABC traía en titulares bastantes grandes ?Todos los permisos de los soldados de Africa revocados. Deben presentarse inmediatamente...?. Non fixen caso e víñenme para Pontevedra, con Cabanillas que me visitara na pensión e acompañoume a facer várias visitas na capital.
En Pontevedra, ao pouco tempo cheou unha citación para se presentar en Vigo e regresar a Africa. O xefe militar era Viondi, un concuñado de Castelao, quen nos mandou para A Coruña, ?que vos califiquen en Coruña por se estades ou non aptos para voltar alá?. Na Coruña houbo un médico que, supoño que por simpatía persoal, pois era un home máis ben duro, me axudou. Polas crónicas que publicara no ?Noroeste? despertara certas simpatías difusas e unha delas debia ser a deste home, Búa Carou, cun cerio sentimento galeguista ?era amigo de Vilar Ponte. Estaba esperando ditame definitivo, pois o inicial era de ?corazón sospechoso , o que indicaba un período de observación de duas ou tres semanas. Vilar Ponte e García Acuña ?da- quela director de ?El Noroeste?? que publicou vários libros e tiña unha cultura amplísima e escrebia estupendamente, visitáronme no Hospital. Estando despois na redacción do periódico apresentáronme a un home que era consul de Chile na Coruña e tiña o propósito de fundar un xornal en Vigo. Ah nos vimos na sala de redacción, na que habia unha caricatura de Castelao en forma de mural, esa onde pon ao demo cunha lupa ollando e perguntando ?Este é o mundo que fixo Deus??... Son detalles interesantes de galeguismo prematuro.
O caso era que aquel cónsul tiña poucos carlos, non creo que chegasen a 50.000 pesetas, e nun princípio puxenme de acordo con el. Falei co meu tío, Xoán Bautista Andrade, con Castelao e con Lousada Diéguez. ?Que vos parece esta oportunidade??. A min pareciame unha posibihidade coa que non contabamos e que habia que aproveitar e eles estiveron de acordo. Víñenme a Vigo, falei con Lustres Rivas, que era redactor de ?La Concordia? e estaba moi mal pagado ainda que era un grande xornalista. Reunímonos co promotor no Hotel Continental e comezamos a perfilar a empresa. Plantexouse o do título e dixen o de ?Atlántico?. Castelao asentiu e tarnén os outros, pero o de Chile non dicia nada e perguntámoslle: ?A mm ?paréceme beh, pero.. permitiríame ?recordariles que. eu como chileno.., son do Pacífico?. Todos unanimemente decidimos que non valia a proposta e como levaba na recámara o de ?Galicia? propúxeno e ficou.
Puxémonos a traballar coa meta de sair o 25 de Xuilo, o dia de Galicia. El tiña un compromiso verbal con outra persona para dirixir o diário, pois eu non tiña os 23 anos que se precisaban legalmente. Era un licenciado en Direito que non era galego, e era un quiste extraño para o xornal. O caso é que uns días antes da saída o señor Cádiz Vargas, o propietário, charnoume e mostroume o artigo de fondo que entregara, para o primeiro número, o director. Colino, lino e surxiu a primeira batalla. Díxenlle: ?eu ou fago un xornal liberal, independente e galeguista ou non fago nada, pois se o xornal non ven servir ao país dunha maneira total eu non me meto nesta aventura e tampouco os amigos que eu aporto? IVilar Ponte, Castelao,...l que supoño que me seguirán?. Deume a razón e díxome que ese artigo non iria e ofereceume facelo a mm. Elaboreino cunha expresa profisión de fe galeguista, de ser independente, devir bitar contra a incomprensión que se tiña coa Galiza, o caciqúismo que dominaba... O proposto para director dimitiu, claro, Cádiz Vargas díxome que tiña que selo eu a pasei a Lustres Rivas a redactor-xefe.
Aos dous ou tres dias veu Basilio Alvarez desde Ourense para felicitarnos; entrou dando voces na redacción e abrazándonos a todos e a cousa foi bastante ben para aquel tempo, para ser as postrimeiras daquel tempQ de monarquia, liberal máis ou menos Sobre o 13 de Setembro do ano se9uinte entramos no calvário do ?Galicia?, ou sexa que case non tivemos nen un ano de liberdade. Veu a ditadura, chamáronme ao goberno militar, ameazándome o xeneral con que se seguia criticando a política da ditadura ?acabarian comigo?.
ISO QUER DICER QUE NA GALIZA, O GALICIA? ERA O ÚNICO XORNAL NON SÓ MÁIS Á ESQUERDA, SENÓN PROBABELMENTE O ÚNICO DE INSPIRACIÓN GELEGUISTA NO METO DE XORNAIS COMERCIAIS.
Claro, claro. Eran xornais comerciais, o ?Faro?, a ?Voz de Galicia?, que se parecía moito ao ?Faro?, que era arcaico, e daquela o contraste era moi aberto
O caso é que na primeira embestida puxéronme duas multas de 250 pesetas cada unha ou arresto substitutório de quince dias. Tiven que sacrificarme á popularidade do periódico e optei por non pagar e ir a cadea. Tiña un prazo de 48 horas para saldar as multas. Visitei en Pontevedra aos meus familiares para comunicarlle a miña decisión. Estiven cun meu tio, que foi quen me predicou máis rebeldia, e nun momento colleu o diñeiro para pagarme as multas e díxenlle ?era boa, que fa/ase de rebeldia e agora col/ese os cartos?. Ao día seguinte, non seí como corren as cousas, que se encheu a rua do Príncipe de xente á hora que tiña que ingresar na prisión. Algunha que choraba, que non me coñecia de nada, empecei a receber ramos de flores, visitas,... algo extraordinario até o ponto de 9uepa- sou o seguinte: ?El Pueblo Gallego? (EPG) estaba claramente contra a miña atitude, e de redactor xefe estaba Paco Luís Bernárdez. Ao dia seguinte de entrar eu na cadea tirou unha folliña dicindo ?como galeguista e xorna/ista estou solidarizado coa atitude de Paz Andrade e expreso a miña simpatia... e desde este momento renúncio a ser redactor do EPG?. Foi meterse na cadea comigo até que o botaron pola noite.
O director de EPG era Fernández Mato,e era redactor xefe meu Blanco Torres, pois Lustres Rivas marchara para Buenos Aires coa Axéncia Reboredo. Houbo un lío entre eles dous, mandáronse os padrinos e concertaron un duelo...que ainda os había!! Todo auilo naquel Vigo pequeno armaba unhas tremolinas de medo e feria moito a imaxinación popular, e non sei corno ?un dos padriños era Arbones, un médico que foi deputado socialista na República e o fusilaron no 36 pero o duelo non se celebrou.
Entre as mostras solidárias estivo a dos colaboradores dos tranvías, que se empeñaron en pagar as multas e iniciaron unha subscrición a dez céntimos que Ile pedían a cada pasaxeíro, pero díxeniles que non mas trouxesen até o derradeiro día, e despois entregámosllas ao director da prisión para cobrir as necesidades dos presos.
Este foi o primeiro espisódio do ?Galicia?, da sua persecución, o primeiro resonante e de certa tracendéncia popular. Andando o tempo veu un Gobernador a Pontevedra Rodríguez Villamil, que empezou a Derseguirnos e que un bon dia ditou unha suspensión indefinida. Cando chegou o ofício coa decisión eu fiquei desconcertado. Non se me ocorreu nada mellor que marchar a Madrid. Era Decembro, e cun frio de medo. Sen saber a que porta chamar metinme no Café Regina, que era moi dos políticos e escritores galegos. Entro e levantanse dous berrando ?Valentin, Valentin!!? Eran amigos meus: Pepe Palacios, irmán do arquitecto, e o Conde de Castelo. ?Que che pasa home??, perguntaron. ?Que me val pasar, que me suspende- ron o periódico e non sel que facer . E din- me os dous a un tempo ?iso arranxamoscho nós e agora mesmo?. Botamos a andar por Alcalá e eu ia sen saber que pensar, pero deixeime ir. Subimos a Gobernación por unha escaleira húmida de pedra, e chegamos ao antedespacho do Ministro, que era Martínez Anido. Saiu un secretário e dixéronlle ?mira, vimos a ver a Don Severiano porque a este amigo noso o gobernador de Pontevedra, que debe ser un barbaro, suspendeulle o periódico.., que e noso?. Eu non saía do meu asombro. Entramos no despacho do Ministro e eu calado coma un peto. Sen dicer nada Martínez Anido empezou a marcar no teléfono e póheno co Gobernador: Oiga Gobernador, xa sel que suspendeu a publicación dun periódico... dé contraorde a,gora mesmo?. Colga e acabouse a cuestion. Víñenme de volta. Verdadeiramente eran cousas incríbeis.
E CAL ERA A ATITUDE DO EPG A RESPEITO DESA CRISE?
O EPG estaba coa ditadura, pésie a que era xa de Portela e non podia facer nada. Portela parece que tiña intención de falar comigo para comprar el o periódico.
En troques, cando veu a República en efeito, chegou a campaña do primeiro Estatuto e fíxoa el. Fun precisamente eu quen dirixiu o asunto, facendo as editoriais e todo demais.
?GALICIA? NO SEU MOMENTO FOI TODO UN ACONTECIMENTO, MESMO NO ASPECTO GRÁFICO...
A xente acostumouse a ler un periódico independente. Aqui habia o precedente do ?Sol? de Madrid, que saira 4 ou 5 anos antes e chegou a ser quizá o itieltor periódico de,Europa. Cando saiu ?Galicia? houbo tamen un episodio. Ao dono convencérano para que a axéncia en Madrid fose Mencheta. A, mesma que tiña o ?Faro?,. Era unha axencia anacrónica. Cando me decatel dixen ue precisábamos unha fonte de informacion máis áxil, máis actual,?máis vibrante e metida no país e tiña que ser ?Fe- bus?, que era a do ?Sol?: Manuel Aznar, Felix Lorenzo, Vicente Saracho, Valentin Laiseca... case todos bascos, e que facian moi ben as cousas. Ate aquel momento colaboraba con eles Caste!ao que se incorporou ao ?Galicia?.
Hai tres elementos na composición don periódicoco diario que creo son tundamentais. Un é o editorial. Penso que un diário que renuncia a el, renúncia á maior potencialidade de opinión que está implícita na publicación dun periódico. O editorial compre unha misión da que a xente non se dá conta: suministrar a opinión que sobre os sucesos políticos pode soster por conta própria o resto do día, Hai aí unha espécie de economia do pensar que serve aos que non soen pensar, que son, desgraciadamente, moitos, Cando se acostuman á literatura dun xornalista rematan por pensar coma el, e iso é moito mellor que non pensar nada, porque se o xornalísta ten criténo, e sabe o seu ofício e ten altura sempre Ile infundirá ideas progresivas, liberais e de acordo coa índole do xornal.
Outra característica é a caricatura. A caricatura é un latigazo, algo de moito efeito ue debe ter un xornal sempre, e que o Galicia? tiña en portada. A caricatura de Castelao xa Ile daba ao periódico un nível extraordinário.
Unha terceira condición debe ser un artigo humorístico. Cómpre que o teña na primeira ou noutra ?nós pensábamos na primeira porque era planas moi grandes. Hai unha anédota a respeito disto. Ainda que ás veces eu facía algunhas, pero sen ser sección, mentres estivo de redactor-xefe ? foi o que máis durou nese posto? Roberto Blanco Torres, el era o encargado. A censura moitas veces tacháballas. Lembrouse de que fora seminarista e escrebeu un ?Entre Paréntesis? ?era o título da sua sección? en latín. Ao día seguinte un irmán seu, que era cura de San Benito de Lores, perto de Sanxenxo, buscoume unha mana e díxome, ?mira, non Ile deixes escreber en latin a Roberto porque está escoñando a língua do Lazio?.
BLANCO TORRES QUE FIRMABA FRAI ROBLANTO...
As veces si, efectivamente. Fusilárono, ao igual que a Lustres Rivas. Aos dous redatores xefes matáronos.
BLANCO TORRES RETÁRASE CON FERNÁNDEZ MATO. NON ERA ESTE UN HOME DO GALEGUISMO?
Fernández Mato parecía home non moi firme nas ideas. Escrebía ben, ainda que un poco retoricista.
DESDE A ALTURA DA DITADURA DE PRIMO DE RIVERA E DA REPÚBLICA VESE A IMPORTÁNCIA QUE TEN O XORNALISMO DE OPINIÓN, DO EDITORIAL QUE VOSTEDE FILABA, PERO RESULTA POUCO CONCEBÍBEL QUE CINCUENTA ANOS DESPOIS OS XORNAIS DA GALIZA NON TIVESEN OPINIÓN COMO SUCEDE HOXE, AINDA QUE SI TEÑAN POR OMISIÓN...
Ou a teñen ao xeito de cada un, pois son libres de escoller e praticar.
?Faro? foi toda a vida un xornal sen opinión. Profisionalizaba a neutralidade, o desentenderse das cousas, o non exercer a censura moral e política no senso ilobre da función, O caso da ?Voz? non o coñezo de tan antigo porque antes líase moi pouco en Pontevedra, pero ainda hoxe non ten editoriais. Supono que é porque non teñen esa evidéncia que temos outros de entender o xornalismo doutra maneira, supoñen que hai tamén collida para esa posición neutral, e a maioria dos xornais galegos encaixáronse nese modelo de non ser nunca tribuna de opinión. Penso que iso merma as posibilidades de arraigo. A proba é que o ?The Times?, ?El Sol?, ?El País?, todos os grandes xornais fanse a base de editoríais.
HABÍA NAQUEL TEMPO MOITOS PERIÓDICOS
Aqui chegou haber ?La Concordia? pola tarde; ?Faro?, ?El Pueblo Gallego? e ?Galicia? pola mañá... que é moito. Habia un semanário moi popular que se titulaba ?La Ráfaga?, que? era dun tipo chamado O Champa que cultivaba un xornalismo un pouco inxurioso... A xente lía ao parecer máis que hoxe.
PERO PARECE INCOMPRENSÍBEL QUE HOXE CALQUER OPINIÓN QUE DISINTA É AINDA MÁIS INCOMODA QUE NAQUEL TEMPO, POIS AINDA SAÍA UN XORNAL COMO O QUE VOSTEDE DIRIXIA, QUE ERA INDEPENDENTE, LIBERAL E QUE, CON ATRANCOS; TIVO UN PERÍODO DE VIDA, PERO HOXE QUIZÁ XA NON FOSE POSÍBEL UNHA AVENTURA COMO ?GALICIA?...
Posíbel seria, pero fai falta xente. Naquel tempo con moita economia de medios a respeito de hoxe facíanse cousas, pois o público non era tan esixente. Hoxe fai falta unha equipa forte e polo menos fan falta tres elementos de bandeira na redacción para levar a dirección. Con menos non se cobre esa misión hoxe. E moito máis difícil, apesar de que os meios mecánicos avantaron moito, pero ainda é moi custoso.
CANDO FALA DE LEITORES E DE MOITOS PERIÓDICOS, DETRÁS DE TODO ISO HAI UNHA PARTE DA SOCIEDADE, UNHA PARTE DA BURGUESIA QUE TEN OUTRA VISIÓN DO PAÍS, OUTRA MANEIRA DE CONCEBIR O FUTURO, TODA ESA PARTE DA SOCIEDADE QUE DAQUELA EDITABA E HOXE NON O FAI, DESAPARECEU?
Hai que ter en conta os cuarenta anos de ditadura. Ese parénteses destruiu todo o clima de inquietudes inspirado pola leitura dos periódicos..Parece que non, pero eses son feitos que tardan en compensarse.O periódico non foi so novidade por todas esas cousas que ternos comentado, senón polo contido. Nós empezamos a publicar as páxinas literárias, empezamos epa crítica musical, habia incluso un cronista obreiro que era un tan Hurtaza, comunista, e que o día que nos apresentamos Castelao,Cabanillas e eu ás eleicions veu verme e dixome: ?Nós ternos seguros douscentos votos e son para vós se prometedes que, saindo deputados, e se se plantexa nas Cortes o reco.ñecimento da URSS, non votades en contra? e claro, díxenile que ainda que non mo pedise era algo de caíxon.
EXERCIA ALGUNHA INFLUÉNCIA DIRECTA A DIRECCION DO ALEGUISMO NOS XORNAIS? BÓVEDA NUN DIÁRIO SEU DO 1933 SINALA AS SUAS CHAMADAS INDICATIVAS A ALVAREZ GALLEGO NO EPG...
Alvarez Gallego rifara con Portela, e este chamoume a mín. Xerardo facía os editoriais e facíaos moi ben, porque era un gran xornalista. Portela chamoume e pediume que fixese os editoriais e habia que facer a campaña do Estatuto. Eu estaba en contacto con Bóveda e Caste!ao e eles non tiñan necesidade de tomar unha posición activa niso porque xa sabían que se facía todo o que conviñer.
A campaña fíxose a base de editoriais e doutros artigos. Naquel momento EPG era o mellor periódico da Galiza e era o de máis circulación.
HABÍA UNHA GACETIÑA DO ERG FALANDO DAS AGRESIÓNS AOS RAPACES QUE O VOCEABAN....
Non sei ...Lembro unha vez que viu Gil Robles dar un mitin no Odeón. Era eu editorialista do EPG e ocorréuseme facer unha sección humorística co asunto da sua chegada. Saiume afortunada polos resultados que despois se comprobaron. Titulábase ?Saúdo a José María?, e tomáballe o pelo desde a primeira liña. Penso que non mo perdonou nunca. Recibin moitas felicitacions e incluso a de Blas Agra, que era redactor-xefe do ?Faro?. Ao dia seguinte publiquel outro titulado ?Adios a José María?e seguialle criticando. so foi antes das eleicíóns do 1934. Tropeceíme unha vez con Gil Robles en Portugal, no Gran Hotel do Porto, e apresentáronmo no hall ?el estaba desterrado en Portugal? saudeino e quedei coa idea, pola frialdade que amosou, que ainda lembraba aquel episodio.
VARIOS XORNALISTAS TEÑEN MORTO VIOLENTAMENTE ENTRE OS QUE TRABALLARON NO "GALICIA" BLANCO TORRES, QUINTANILLA, LUSTRES RIVAS, FRANCISCO PITA...
Teño falado con alguns amigos diso, e estase comentendo unha inxustícia gorda non facendo un acto de simpatía ou homenaxe aos xornalistas que morreron precisamente por selo.
DESDE A ASOCIACIÓN DE PRENSA FÍXOSELLE UNHA PROPOSTA A CONCELLO DE VIGO PARA QUE LLE FIXESE UNHA HOMENAXE A BLANCO TORRES E A LUSTRES RIVAS, E O ALCALDE NON ESTABA EN DESACORDO, PERO PARECE QUE ALGUNHAS OUTRAS COUSAS TEÑEN MÁIS PRESA.
Pois penso que hai que reparar esa inxustícia.,
E TAMÉN A HERÁCLIO BOTANA QUE NON ERA ESTRITAMENTE XOMALISTA...
Era impresor ainda que algo escrebia. El era irmán de Portela Valladares, unha estupenda persona. Era un patriarca do obreirismo, unha espécie de Pablo Iglesias de menor tabla, pero...
Aqui houbo moitos episódios, despois coa guerra, nos que tiven certa intervención. Por exemplo o de Xosé Núñez Búa, que era vice-presidente da Deputaciónn e era moi amigo meu. O caso é que veu para Vigo e o dia que sairori as tropas á rua marchouse a falar para a rádio chamando a opor resisténcia e fabou até a unha ou duas da tarde. Saiu da emisora, que estaba na Portado Sol, e marchou para a sua casa en Colón. Xa habia mortos na rua e ah fixeran unha escabechina. Cando a redada de Botana, Waldo Gil, Arbones e todos aqueles meteron no alto a Núñez Búa. Pola mandadeira da cadea, á ?que xa coñecia, enviou recado dicindome que se non conseguia de Besada ?--o dono? da sua casa? e de Santiago Montenegro -?--dono da emisora? que declarasen que deixera de falar antes das doce da mañá, cando sairon ás tropas á rúa, ?a miña sorte non ten solución?. Chamei a estes dous amigos e pedinhies ese favor ainda faltando á verdade. Esa testemuña salvouno.
Naquel período, do 18 de Xullo ao 13 de Setembro en que tiven que marchar desterrado a Verín, pasaron unha chea de cousas, entre elas que a fins de Agosto aparecéronme dous curmáns de Castelao. Só me coñecian a min en Vigo. Levemos a unha pequena casa que tina alugada en Garcia Barbón a lila Couto, Ramiro. Viñan de cando en vez polo meu despacho a saber como ¡an as cousas, pero cando ocorreu o meu desterro non tiven tempo a conectar con eles. . Liáronse con outros fuxidos e tramaron unha escapada nun barco de pesca. Apoderáronse dun, o bou ?Eva?, e propuxéronse sair para o extranxeiro. Xuramentáronse a que se eran descubertos pegábanse un tiro, e así foi, porque alguén os delatou. Empezaronlles a asulagar o barco cunha mangueira e cando tinan a água ao pescozo matáronse todos, que eran uns dez ou once.
Podíamos contar modas cousas porque realmente teño unha biografía moi contenciosa.
...E UN CORAZÓN SOSPEITOSO.
...mandáronme a Verin e alí aquelo era un foco de fanáticos e tiven que baraxarme e salveime de milagre.
VALENTIN PAZ ANDRADE NÁRRANOS AS PERIPÉCIAS DRAMÁTICAS DAQUELA ÉPOCA E UN POSTERIOR TRASLADO A REGUEIXO DE QUEIXA, NUNHAS DURÍSIMAS CONDICIÓNS. VOLTANDO AO FIO DA CONVERSA...
VENDO A GUERRA Á LUZ DE CINCUENTA ANOS, PARECE QUE HAI UN INTERÉS MOI GRANDE EN QUE, CANDO MENOS, NON SE TEÑA PRESENTE E MESMO NEN SE COÑEZA O QUE ACONTECEU NAQUEL PERIÓDO, COMO VE ESA ACTIVIDADE?
Penso que a historia hai que coñecela. Canto máis obxectivamente mellor e obxectividade empeza por ser realidade. Pero é tan disparatado o que ocorreu na España, que naturalmente, hai xente que Ile qostaria tapa!o. A min gostaríame que non tivese ocorrido, pero tapalo non creo que sexa unha atitude defendíbel porque se non se di a verdade a!iméntase unha ficción, que pode ser pior que a reahidade e sobretodo que non e a verdade.
O que pasa é que a xente vai morrendo, os testemuños ?de viso? van desaparecendo, hai poucos que escreban con obxectividade e con certa valoración do que se fai. De todas formas eu que vivin, por desgrácia, aquel periódo en forma bastante activa doume conta de que iso só poderia pasar nun país de pouca altura e de sentimentos primitivos, sentimentos que só estalan cando o clima é propicio para que estalen e aqui foino e dunha maneira desorbitada.
HOXE NON SERIA POSÍBEL?
Hoxe non seria posíbel... pensamos nós. Temos que pensar así..
PERO COMO VOSTEDE DICIA O QUE NON LEMBRA A HISTÓRIA ESTÁ CONDENADO A REPETILA.
Claro, claro. Pódese recair no mesmo pecado de maneira que é realmente unha previsión razoábel que a xente coñeza o que non debe facer e tamén o que debe facer.
NO SEU LIBRO ?LA MARGINACIÓN DE GALICIA? TEN UN EPÍGRAFE AO COMENZO DUN CAPITULO, DUN AUTOR ALEMÁN QUE DI ?O PASADO É O ESPELLO DO PRESENTE E?O PRESENTE O MONTÓN DE FRACASOS DO PASADO?, PORÉN A XERACIÓN SÚA NON FOI UN FRACASO, A PESAR DA GUERRA, DA DITADURA, NON SE TRANSMITEU PARTE DAQUELA EXPERIENCIA HISTÓRICA E DAQUELA APRENDIZAXE?
Cuarenta anos a borrai u pasado son moitos anos, aparte de que a dictadura cedeu un pouco afinal, cando xa case non tiña resortes. Estes fenómenos históricos ás veces viven de inércia, e o franquismo tivo uns anos de inércia. Quer dicer, que se se ivese mpiirjn tríase desmoronado. Franco excedeuse na duración porque realmente non houbo unha oposicion mWtante, problema que o favoreceu, pero que os nosos exiliados non comprenderon. Esta é unha cuestión moi importante. Eu fixen, penso que no ano 46, unha viaxe a Paris e atopeime ainda con moitos exiliados, entre eles don Xosé Calviño que era socialista e que penso que ainda vive. El era moi amigo de Largo Caballero, de Aranquistain... Expúxenlie a miña idea de ciue a atitude de non ir á España os exiliados que podian, sobretodo despois da guerra, era un erro. lndicáballe que aquela abstención alongaba a vixéncia de Franco. Díxome ?ten vostede razón. Lévoo dicindo eu desde hal moito tempo pero non topo resposta ou é contrária. A proba é que o falei con Aran quistanin moitas veces e di que non".
PERO POR PRIMEIRA VEZ NA HISTÓRIA A MAGNITUDE DA REPRESIÓN DESVITALIZOU TOTALMENTE Á OPOSICION EFLCOU MESMO COMO MODELO HISTÓRICO, PARA O QUE SE FIXO DESPOIS, POR EXEMPLO, EN CHILE OU ARXENTINA QUER DICER, A SELECCIÓN, O PEINADO DA POVOACIÓN TODA...
De todas maneiras isto foi unha metástase de Alemaña que foron quen realmente endureceron a guerra. Aqui entraron os alemáns co seu paso de anso e a suas brigadas. Estaba non só Hitler senón Himmier, que era un sátrapa feroz, e foi culpé- bel do que se seguiu aqui. Aa princípio foi un modelo fascista totalmente.
Aí no ano 1948 ou 49 pudo terse rematado se a reacción exterior fose máis intelixente. Non foi, claro, culpa dos nosos exiliados, senón dps próprios aliados, da Inglaterra, da Fráncia, da Alemaña Federal... Se tivese habido un movimento de apoio efectivo aos nosos exiliados por parte deses estados isto teríase déscomposto enseguida, pois aqui a xente estaba facendo as maletas para marchar. Pero non o viran os aliados, nen Churchill..
QUE CONTACTOS HABIA CO INTERIOR, COA XENTE QUE NON SE EXILARA?
Habia fóra unha posición subestimatária da España. Non nos daban categoria. Nen Inglaterra, nen Fráncia nen quen mandaban na Europa nen tampouco os Estados Unidos, claro. Aparte de que Estados Unidostiña unha militáncia exterior frente á Rusia pero non frente ás dictaduras que non sexan a rusa. A de España, se os EEUU quixesn teríase disolvido rapidamente, pero esta xente tiña medo de que fose un salto no-valeiro, que non houbese aqui forzas dabondo para a rexéncia do oaís -e realmente, desde o ponto de vista deles explícase pero non se xustifica. Foi unha grande falta de visión, pois o franquismo,ou calquer ditadura, non podia durar máis do que durou, porque desapareceu o ditador e non deixou sucesión algunha.
PODÍA COMENTAR ALGO SOBRE O QUE SERÍA A TRANSMISIÓN DA HERENCIA DO NACIONALISMO, DO GALEGUISMO, DESNATES DA GUERRA EDESPOIS. COMO AQUÍ VOLVE A REAPARECER E COMO HAI UNHA CERTA EXCLUSIVIZACIÓN OU APROPIACIÓN DESE HERDO DESDE UNHA POSICIÓN DE DEREITAS?
Penso que de direitas e de esquerdas. Se ollamos friamente o que realmente pasu,foi a única ideoloxia que moveu este país neste período de tempo, desde primeiros de século até hoxe e se difundiu na Galiza.
Para ben ou para mal non houbo outra e todos se botaron enriba dela. Os mesmos socialistas que antes do 36 eran abertamente contrários, neste período considera- ron que era a bandeira a tremolar...
...PERO REFÍROME A UNHA HERÉNCIA QUE SEGUIA NO EXILIO...
O que penso é que ese galeguismo hoxe a- está resultando un pouco mutilado. Non la acompaña á elaboración que debe ter a la doutrina galeguista co que pasou na Espao. ña. Está un pouco desfasada desta monarquia para acá. Voume explicar.
Examinando friamente o problema ac. tual ternos unha autonomia mediatizada,
d sen dúbida. E unha autonomía de coexisténcia co centralismo e esa autonomía de coexistencia a nengun nacionalista lle pode satisfacer, nen pode admitila. Aquí consérvanse os gobernos civis, que son embaixadas directas do centralismo, consérvase un gobernador para todas as provincias, consérvanse as Deputacións, os
axuntamentos non receberon máis autonomia da que tiñan, penso que iso hai que retificalo e darlle á autonomia outro contido que non ten, no que as estruturas do centralismo desaparezan. Non sei se até o ponto de eliminar radicalmente as Deputacións ou transformalas, iso seria outra
cuestión, pero o que non pode existir é unha estrutura centralista dentro doutra autonomista. Pero diso eu vexo que non se escrebe, nen se pensa, nep se fai ambiente. A máis tardar, terá que se plantexar.
O Estatuto do 36 tiña unha institución
que era moito máis democrática e funcional de que a de hoxe. Era que o Presidente do Goberno galego elexíase, non polos partidos, senón por todo o corpo eleitoral, por votación directa. sto é moi importante, porque entón escollíase ao home máis capaz e ademais ao borne que pudese exer ce funcións moderadoras, funcións de alta conducción política.
ARREDOR DO PRESIDENTE ACTUAL DA XUNTA HAI UNHA SERIE DE GALEGUISTAS QUE VIVIRON O TEMPO ANTERIOR E QUE HOXE DIN NO CENTENÁRIO DE CASTELAO QUE ? SE CASTELAO VIVÍSE APROBARÍA TODO ISTO? E ISO ESTÁ POR AÍ PUBLICADO?
A quen te refires? Penso que disgraciadamente nen iso. Coido que este home non ten nengun galeguista ao seu lado. Non sei se Pineiro e algun mais...
De todas maneiras hai unha crise de figuras e valores, explicábel polos cuarenta anos de opresión pero que son un obstáculo grande para que as cousas marchen.
NOS ANOS 30 NON HABÍA TANTA CONFUSIÓN APARENTE ENTRE GALEGUISTAS E NON GALEGUISTAS.
Estaban mais definidos os contornos de cada partido. Os socialistas, por exemplo, non eran galeguistas, non se Ile podia falar diso e ao resto tampouco. As cousas víñeron asi e chegámos a esta situación sen que saíse dun pensamento elaborado previamente, senón pola forza das circunstáncias, das posicións que se foron adoptando, algunhas pouco meditadas. Ademais houbo xente que tampouco... que sei eu... que non se conduciu como era de esperar que se conducise.
TODA A SUA XERACIÓN DÁ UNHA SENSACIÓN DE HOMOXENEIDADE, NON MOSTRA FISURAS CARA FÓRA, NUNHA SÉRIE DE CUESTIÓN FUNDAMENTAIS, PERO NA PRÁTICA VENSE DIFERÉNCIAS MOI NOTÓRIAS NA FORMA DE CONDUCIRSE POLÍTICAMENTE...
Realmente esa diferenciación ten duas partes. A primeira foi cando Castelaou marchou para Extremadura, por unha represália política de Emiliano Iglésias. Nese ponto surxiu o que se chamou Direita Galeguista que foron uns elementos como Filgueira Valverde, hai quen di que Risco ?ainda que non está claro? Martínez Tiscar, Xosé Sesto e algúns mais. Pero cando a campaña do Estatuto volcáronse a favor, e ainda asi sairon cousas nos periódicos e Castelao tivo que facer declaracións, que están na colección de A NOSA TERRA, contra estes elementos. Foi o único amago de cisma que tivo o galeguismo e xa con carácter formal.
Piñeiro naquel tempo non contaba, debia ser novo. Estaba en Lugo e presidia unha xuventude do PG. Despois empezou a ter intervencións, incluso cando nomearon a Castelao, Ministro da República.
Castelao estaba en Buenos Aires no ano 1940, e no 42 ou 43 apareceume unha tarde Piñeiro no Hotel aran Vía, en Madrid, e estivo unha tarde eriteira dicindome que la a París a falar con Giral para que nomease a Castelao ministro. Díxerille que me collia de surpresa e pensaba que habla que meditalo, porque non tiña seguridade de que fose un acerto. Pero el estaba tan obstinado que non se Ile podía razonar nada para o caso. Aos poucos dias marchou para Fráncia, pero sen tomar precaucións paréceme, pois dous ou tres elementos da Falanxe daqul descubríronlle as intencións e acompañáronO á Francia desde Hendaya. Ainda que so tivo consecuéncias contra Piñeiro xa que á volta metérono na cadea.
Ao chegar a Paris presentouse a-Giral e este parece que non se convenceu. Entón fol visitar a Irujo, a quen coñecin moito e foi senador comigo. Irujo quería moito a Castelao, pésie a que afinal rifaron en Bos Aires, e este encarregouSe de convencer a Giral para o nomeamentO.
Castelao enprendeu viaxe para voltar, desgraciadamente ferido Irreversibelmente. Perdeu un ano al porque en América facía moito Iab6r e tiña unha xente que osegula, unha xente que daba cartos cando habla que daIos, e que editaba libros, facia cousas, e ese ano perdeuse coa sua marcha e a sua enfermidade.
Castelao, politicamente non era un home demasiado formado e houbo cortos momentos nos que se inspiraba nos amigos. Houbo un tempo en que fun eu, outro Bóveda, pero xa ao desconectarse tivo el que operar pola sua conta, como era un home moi lúcido en xeral penso que se de fende bastante ben, con bastantes acertos e en-Bos Aires fíxo moito labor, aparte do prestíxio que gañou e autentica mente merecía.
E ESAS DISCREPÁNCIAS DAS QUE SE TEN FALADO QUE TIÑA CON PIÑEIRO EN CANTO ESTE REPRESENTABA AO GALEGUISMO DO INTERIOR?
Esa discrepáncia é certa. Eu teño aí unha carta de Ile dirixiu Castelao a Piñeiro. Non a Piñeiro pero si a un nome suposto que era Piñeiro, e dille unhas cousas verdadeir,amente tremendas.
Non sei se Piñeiro se movia por conta própria. Habia outro tipo, un tal Prá, ou algo asi, que era de Ribadeo e vivía en Barcelona, e chegaron a pór en entredito a política de Castelao alá.
Castelao nesa carta, que é unha carta inspiradísima, ponos a parir. Parece que Ile querian tomar contas do que facia, e non habla ninguén con autoridade para pedirile contas, e se houbese seria unha organización, seria o Partido.., pero estes torpedearon o Partido Galeguista. Aquí o Partido Galeguista non pudo actuar na clandestinidacle porque estes caballeros non quixeron, non só Piñeiro, senón todos os do grupo Galáxia. Aquí veu durante este tempo Ramón Baltar, irmán do ciruxano Baltar, de Compostela, e quixo reorganizar as cousas. Cun dos que talou foi comigo e díxenIle que estaba disposto a que houbese diálogo e nos entendésemos todos, ?eu estou na mesma liña de sempre, díxenlle, pero estes señores a mm téñenme á marxe de todo incluso da própria Galaxia?. Pesie a que eu era un dos principais accionistas. Constituiron Galaxia prescindindo de mm en absoluto e nun momento en que eu non estaba aqui. Cando me convidou por primeira vez o Centro Galego de Bos Aires a dar ah unha serie de conferéncias, foi can- do constituiron Galaxia. O caso é que eu naturalmente non puden intervir aí nen facer mais nada.
Eu vm que xa iso era unha espécie dde fisura, de cisme que se tramaba aí, e non Ile atopaba, nen Ile atopei nunca, explicación; pero eles esa cousa praticárona deliberadamente. Antes de vir Baltar, aló polo 55, chegara xa Colmeiro que era moi amigo meu pero tamén deles. Con Colmeiro xa se despacharon a gosto. Para mm que temeron que, despois de morto Castelao, eu íame [evantar coa xefatura puramente teórica, cousa que é absurda porque non habia lugar nen esa foi a miña intención. De todas as maneiras toda solución era sempre mellor que non facer nada pero, por exemplo, chegouse a que cando empezaron as reunións da Xunta Democrática non apareceron por nengunha parte nen quixeron saber nada. Fun eu que tiven que marchar a Paris ou a onde fose, custeándome as viaxes e as estáncias, e tiráronmme o pasaporte e a meu filio por ter os mesmos apelidos, e eles non asomaron por nengures. E iso foi un erro tremendo deles e co dano de inutilizar o Partido.
POR QUE CRE QUE FOI TODO ISO
Por falta de visión, non por maldade. Non sei se por antipatia persoal comigo, ainda que iso sexa apariéncia, porque seguen sendo amigos meus e nunca me demostraron o contrário. Habia uriha política de facerme unha espécie de bloqueo cultural. Facíase un número de homenaxe a Otero Pedrayo e non se me pedía colaboración pesíe a que sabian da miña intimidade con Otero; facíase outro a Cuevillas e tampouco... e outros moitos que se fixeron. Só unha vez que Grial dedicou un numero a Castelao vm que repreducian un artigo meu xa publicado a raíz da sua morte, publicado non me lembro donde, un pequeno ensaio titulado ?CasteIao- con Pontevedra ao fondo?. Vm que o meteron nese número e espontaneamente Paco del Riego díxome que o incluiran. Pero noutros números, non xa do Grial, mesmo de edicións especiais, algunhas dedicadas sobretodo a Castelao, Otero e Risco, para eses non se tivo conta de que eu pudese facer alunhas cousas.
Esas son debilidades humanas. O pior de todo iso é que todo iso trouxo a destrucción do Partido Galeguista, que tivo un papel histórico e que tena evitado moitas couas. Esa cegueira deles fol tremenda.
Non sel a quen botarlle a culpa dese fenómeno, porque desde logo iso non foi iniciativa nen de Paco del Riego, ainda que a seguiu cega e irreflexivamente, nen do lila, non penso que, inicialmente, de Piñeiro. Mais ben penso que de Sabeil. Que fol unha falta de instinto político de Sabeil. Desde logo a Sabell foron eles quen o meteron ao galeguismo e levárono á Academia Galega. A SabelI servírono cegamente.
O PRÓPRIO SABELL TEN UNHA POSICIÓN POLÍTICA PREPONDERANTE...
Proporcionáronlla eles. Quizá eles non pensaron niso, pero Sabell é un home con taculdades e que sabe aproveitar as cousas..
CANDO A SUA INTERVENCIÓN EN TRASALBA NA ENTREGA DO PRÉMIO OTERO PEDRAYO VOSTEDE FALABA EN PRESÉNCIA ENTRE OUTROS, DE GARCÍA SABELI, DOS GOBERNADORES CIVI UN POUCO AH HABÍA UNHA DEFENSA DA IDENTIDADE NACIONAL DA GALIZA FRENTE A UNHA POLÍTICA QUE A ATACABA
Certo. E o único que protestou do que eu dixen fol SabelI. Ouvino, ainda que el pensa que non. Coincidira con aquela sentencia sobre o idioma do Tribunal Constitucional e tiña que facelo. Era a primeira vez que talaba en público nun lugar como aquel, era un prémio que me daban e tiña que facelo. Ou estar calado ou despois dunha bofetada como supuña aquela senténcia, que despois foi tamén a senténcia doutro tribunal, tiña que reaccionar. Faltaría ao meu deber moral, aparte do interés político que pudese ter a cousa. Dinme conta de que el protestaba polo baixo e Tafall tamén se decatou, pésie a que non lle din importáncia a ese protesta.
DOCUMENTACIÓN DO GALEGUISMO HISTÓRICO QUE DÁ UNHA IDEA CABAL DA SUA XÉNESE E EVOLUCIÓN, SEGUE SEN FACERSE PÚBLICA, NON VE PRECISO QUE ISO SAIA Á LUZ?
Non penso que teña moito interés esa documentación que apareceu en Pontevedra, porque me ofereceron unha mostra dela e eran instáncias formulárias, de petición de inscrición do Partido.
Por certo que ao partido puxéralle eu nome. O que utilizábamos era de Partido Nazonalista Galego, pero estaba en auxe Hitler e para evitar confusións antes de rematar a Asamblea de Constitución do Partido, dixen que non sabia se non seria mellor mudar o título porque habia xente que se botaba atrás no do nacionalismo por ser naquel intre unha marca fascista na Europa. Propuxen entón o nome de Partido Galeguista e quedou asi. -
Ao pouco tempo houbo unha comidaa de homenaxe a Castelao e despois fumos todos ao Café Moderno. Otero subiuse a unha mesa e empezou a botar una discurso de elóxio ao porco, un discurso maravilloso. Toda aquela oratória e forza lírica de Don Ramón... Ocorreu que todos, xa algo alegres, acompañámos a Castelao e indo por Michelena pasamos diante de Telégrafos. Vexo que dous dos nosos amigos, Xoaquin Maquieira e outro, suben as escalemas e póñense a redactar un telegrama pedindo a independéncia da Galiza para enviar ao Goberno Central, e que o telegrafista non lo quer retransmitir. ?Ustedes están locos?, dicíalles. Ante as protestas e como non sabia por onde sair di ?ademais non ten firma?; ¡so pónselle?, ?e quen firma??, retrucou: ?Jorge Manrique , díxenIle eu. ?Pois moi ben, mandarémolo entón?. No ínterin veu a policía e á mañá seguinte tivemos que ir onde o Gobernador, que era un coitdiño, e que nos recebeu e nos dixo de entrada ?non se preocupe, non val pasar nada, pomos unha ?multita? e máis nada; ao firmante do telegrama?. E dígolle eu ?pero mire vostede, e que o telegrama firmábao Jorge Manrique?, e di o gobernador ?pois moi ben, home, pois a Jorge Manrique?. Ou sexa que Jorge Manrique foi multado moitos séculos despois de morto polo Gobernador de Pontevedra por pedir a independéncia da Galiza.
A converse ainda podia seguir polo fío que a infadigábel fortaleza e unha memoria que produce asombro en calquen interlocutor, leva Valentin Paz Andrade. Pero nos seus libros, na lembranza colectiva da Galiza, fican xa para facer honor á obxectividade que, como el nos di, empeza por ser realidade e ?se non se di a verdade al!méntase unha ficción, que pode ser pior que a realidade e que, sobretodo, non é verdade?.
A NOSA TERRA Nº 316 22 DE MAIO DE 1987
GUSTAVO LUCA DE TEMA
XAN CARBALLA
1
|
|
|
|
|
|
|
