Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
En galego, hai moitas palabras procedentes do latín que conservan o F- inicial, cousa que sucede nas demais linguas romances da península salvo no castelán. Algúns exemplos son:
Conservamos o f- inicial , pero entre vogais evoluciona
O meu apelido é Devesa buscando, buscando atopei a súa etimoloxía que é latina.
Devesa en galego asóciase a lugares fértiles na beira dos ríos ou nos montes. En moitos casos estes lugares son terreos resgardados defendidos dos ventos ou acoutados polo propio home. En castelán dise dehesa < defensa era a forma orixinaria en latín. En defensa como podes comprobar o -f- en sílaba interior tende a desaparecer transformándose nun son bilabial en lingua galega, pero en castelán evolucionou de xeito semellante ao f- inicial en latín, é dicir, un h-.
DEVESA NO DICIONARIO:
1 s f BOT/XEOG Carballeira que pode estar coutada e na que pasta o gando.
2 s f BOT/XEOG Ecosistema de creación humana, a partir do bosque mediterráneo espontáneo, formado por pradarías con árbores do xénero Quercus e no que existe unha produción simultánea de gando, caza, leña, carbón e cortiza. A maioría localízanse en solos delgados e pobres, sobre lousas e granitos, xa que os máis produtivos se destinan á agricultura.
Outra das características máis significativas da evolución do latín galaico foi a desaparición da consoante "n" sempre que aparecía entre vogais.
area < ARENAM
boa < BONAM
coroa < CORONAM
la < LANAM
lúa < LUNAM
soar < SONARE
ter < TENERE
Observa agora que lles ocorre a estas palabras en castelán: arena, buena, corona, lana, luna, sonar, tener. Si, todas elas conservaron o "n" intervocálico que xa existía no latín.
Observa agora estas palabras en castelán: volar,cielo,hilo,pila,muela,sólo. Todas conteñen un "l" entre vogais que xa existía no latín e que en galego se van perder:
? Voar: en latín era VOLARE
? Ceo: en latín era CAELUM
? fío: en latín era FILUM
? pía: en latin era PILAM
? moa: en latín era MOLAM
? só: en latín era SOLUM
CONCLUSIÓN
O Galego normalmente é máis conservador coas palabras latinas que o castelán, pero neste caso non foi asi, presenta un trazo de innovación ao facer desaparecer o "l" e "n" que estaban no latín entre vogais.
Ana María Cela do IES Padre Sarmiento Sandra Rea González do CPR San Narciso
Moitas das palabras que utilizamos no noso vocabulario proveñen do latín, ao pasar do latina ao galego houbo algúns axustes, así o ditongo galego ou normalmente vén do < AU:
O ditongo ?au? evoluciona ao galego como ?ou? e en castelán como ?o?. Exemplos:
LATÍN > GALEGO / CASTELÁN
Paucum > Pouco/Poco
Aurum > Ouro/Oro
Causam > Cousa/Cosa
O OURO É POUCA COUSA...
Hai unha inscrición do denominado Crismón de Quiroga en latín dos primeiros cristiáns que apareceu en Galicia, esta terra á que viñeran os romanos na procura do ouro, que di así:
"AVRVM VILE TIBI EST ARCENTI PONDERA CEDANT
PLVS EST QVOD PROPRIA FELICITATE NITES"
Trascrición (libre):
"O OURO É POUCA COUSA PARA TI, A PRATA PERDE PESO, MÁIS VALOR TEN QUE A TÚA PROPIA FELICIDADE(SABEDORIA) BRILLE".
Sergio Ares López do IES. Padre Sarmiento e Flor Corvalán García do CPR. San Narciso
Sarmiento ten un libro cun título un tanto curioso " Elementos etimológicos según el método de Euclides" no que vai expoñendo unha serie de regras de evolución do latín ás linguas romances fundamentalmente ao galego e castelán.
Nesta iniciativa de Intercambio Escolar entre Marín e o Bierzo, propuxémonos seguindo o camín trazado polo que se considera pai dos estudos de Filoloxía colgar no blog algunhas desas regras de evolución pois teñen unha gran funcionalidade á hora de saber máis sobre as linguas que usamos día a día.
Escollemos esas que ademaís teñen máis rendabilidade á hora de fixarnos nas diferenzas que exiten entre o galego e o castelán , tal e como Sarmiento fora propoñendo.
CONSERVAMOS O "o" E MAIS O "e" BREVES TÓNICOS DO LATÍN:
En latín había dous tipos de O, o O breve e o O longo. No paso do latín ao galego o O breve latino conservouse, pero fíxose aberto, mentres que o O longos fíxose pechado. Exemplos da conservación do O breve tónico latino son:
cova < COVA
escola < SCHOLA
fogo < FOCU
fóra < FORAS
horta < HORTA
logo < LOCU
morte < MORTE
óso < OSSU
ovo < OVU
pobo < POPULU
porco < PORCU
porta < PORTA
Como podes observar o ?o? breve tónico consérvase en galego, pero evolucionará xeralmente a un ditongo ?ue ?en castelán.
Exemplo:
Latín > Galego / Castelán
Mortem > Morte / Muerte
Pontem > Ponte / Puente
Porto > Porto / Puerto
Fontem > Fonte / Fuente
Forte > Forte / Fuerte
Algo semellante ocorre co E tónico breve do latín. A regra sería a seguinte:En galego conservámolo, en castelán pasa a ditongo "ie" Martín Sarmiento no seu libro "Elementos Etimológicos" escolleu como exemplos entre outras as seguintes palabras:
Latín > Galego / Castelán
Ventum > vento / viento
Tempus > tempo / tiempo
Cervum > cervo / ciervo
Centum > cento / ciento
Septem > sete / siete
Metum > medo / miedo
Hai tamén casos moi coñecidos nos que se frea a evolución para evitar que unha cidadade creada polos romanos co nome de EMERITA hoxe se chame Mérida. Saberías deducir cal sería a súa evolución natural tendo en conta que o segundo e da palabra latina é breve e tónico e o i nesa posición tende a desaparecer? Si,adiviñaches efectivamente é esa palabra que a ninguén lle gustaría como nome para a súa cidade.
Raquel Suárez González do IES. Padre Sarmiento e Paula García Area do CPR. San Narciso.
O ESTRATO DO GALEGO, O LATÍN (Miriam Martínez Iglesias, CPR. San Narciso e Carlos Butrón López, IES. Padre Sarmiento)
ESTRATO.
Neste traballo veremos a evolución de palabras que veñen directamente do latín, lingua da que derivan unha porcentaxe do 80% aproximadamente das palabras das linguas romances ou románicas en xeral, que, como sabedes,son entre outras o galego e o castelán.
A palabra estrato provén do latín stratus (cuberta de cama).
En etimoloxía, o termo ?Estratos Lingüísticos? refírese ó conxunto de linguas que se integraron para formar unha lingua nova. Outra palabra relacionada é substrato, na cal o sufixo latino sub (baixo) indica que un idioma está debaixo a outro, é dicir, que o cobre, oculta e o extingue.
En meteoroloxía, a palabra estrato refírese a unha cuberta de nubes sobre a terra. De aí a palabra estratosfera para a capa da atmosfera que cobre a troposfera.
A parte de capa, cuberto ou tecido, stratus indica lugar. De stratus vén o sufixo -estre como: campestre (campus stratus), ecuestre (equus stratus), pedestre (pedis stratus), terrestre (terra stratus) e silvestre (silvestris stratus).
A palabra stratus procede á vez do verbo sternere (pór no chan) de onde logo nacerá a palabra consternar (con- sternere, ?botar á terra?, ou ?aterrar? nos dous sentidos: abater e dar medo). Cando algo cae á terra cóbrea, de aí capa, cuberta, tecido, etc.
Coa romanización comezou a asimilación do latín na Gallaecia (forma vulgar).
A distancia a Roma e o feito de que os romanos que viñeron a Galicia proviñan da Bética, obraron a favor de que o latín da Gallaecia fose tradicional e conservador (conserva, por exemplo, o ditongo au que dará a forma ou, o f- inicial latino, etc...).
Ademais, o latín da Gallaecia distínguese xa do falado noutras zonas peninsulares, cun léxico típico do noroeste e cunha pronuncia peculiar. Este latín galaico comezará a diferenciarse dialectalmente dos outros latíns peninsulares que serán a base do castelán, leonés e do catalán despois do século VI.
A LINGUA LATINA.
O indoeuropeo é a orixe do latín. Un dos numerosos troncos que saíron desta orixe foi o itálico, de onde saíu o latín, o osco (Sur de Italia) e o umbro (Norte de Italia).
O Imperio Romano foi o que lle deu vida e expansión ao latín. Hai outras moitas linguas que influiron no que chamamos latín arcaico. Unha destas linguas foi o etrusco.
*Expansión:
Por onde pasaba o Imperio Romano impoñía o latín.
En Hispania distínguense dúas zonas na expansión da lingua latina:
- Tarraconensis: o latín non era tan culto. Era o que traían os exércitos. Nesta zona concentrouse o populus, que eran os comerciantes, xente vulgar, etc. Este latín era máis receptivo ás influencias doutros pobos e linguas.
- Bética: o latín era máis culto, máis urbano. Nesta zona concentráronse os literatos, a xente culta, etc.
*Evolución das palabras.
o Léxico:
o Arcaísmos:
rostrum>rostro
capitium>capitia>cabeza
cova>cova
cuius>cuxo
nec unum>ningún
Conservación do pluscuamperfecto de indicativo.
o Innovacións: audire>oir
mulier>muller
comedere>comer
cras>maña
equa>egua
magis>máis
o/e>ue/ie>porta>porta/terra>terra
o Innovacións con respecto ao latín clásico: fabulari>falar
afflare>achar
formosus>fermoso
quarere>querer
o Innovacións na época latina: ere>ar
ere>er
ere>ir
a de OD (Amo a María)
o Neoloxismos léxicos na época imperial: formaceus>hormazo
capatare>catar
amarellus>amarelo
*Os cultismos son palabras que, o non ser utilizadas pola maioría, apenas sufriron transformacións, co que se preserva a forma latina ou grega primitiva. Algúns exemplos son:
collocare: colocar.
digitus: díxito/dígito.
femina: feminino/femenino.
frígidus: fríxido/frígido e frío.
clavis: clave (cultismo) e chave(palabra patrimonial: o cl evoluciona como ch en galego e como ll en castelán)/llave.
Como mostra do estrato latino podemos poñer moitos exemplos. Velaí van algúns:
En conclusión, se non fose polo indoeuropeo e logo o latín a nosa lingua non existiría. A nosa lingua deriva do latín, é dicir, que a maioría das palabras do galego proveñen do estrato latino, aínda que hai outras que proceden do substrato anterior ao latín, e outras do superestrato (linguas que deixaron pegadas despois do latín, como por exemplo o superestrato xermánico ou o árabe).
Desaparición do -L- intervocálico:
Moitas das palabras que utilizamos no noso vocabulario proveñen do latín, ao pasar do latina ao galego houbo algúns axustes, así o ditongo galego ou normalmente vén do < AU: