Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
Anunciamos de novo a próxima celebración dos maios de Vilafranca do Bierzo, unha festa diferente que non te podes perder. No seu programa aparece o seguinte texto que acompaña ao cartel realizado este ano pola ceramista vilafranquina Carolina Nieto Martín.
Pasou un burro e non o sentiche?Por que un burro?
Todo ten a súa razón de ser. Cuando celebramos a ?festa do maio? estamos no mes que leva este nome, pero ineludiblemente no noso camiñar ao longo do calendario, ano tras ano, vimos sempre do mes de abril, que resulta tamén tein de vello, xunto co mes de maio, unha relación mui especial co burro.
"O 1 de abril van os burros onde non deben de ir?. Así reza un refrán que os vellos da vella Galicia gardan na memoria. Era costume nesa data do primeiro do mes realizar todo tipo de bromas, algo así como o ?día das trampas?. Esta tradición, equivalente ás inocentadas do mes de decembro ou da noite de fin de ano, vein da antiga celebración precristiá que perviviu en distintos lugares de fonda raigame agraria de Europa onde o comezo do ano celebrábase coa primavera, é dicir, a finais de marzo. Pero sinceramente cremos que a copla do noso maio debe facer referencia ao burro por outros motivos para os que de novo debemos facer indagaciois noutros territorios vecinos, poñamos por caso o norte de Portugal.
?Maio, mes dos burros?. Así é como por varios lugares de Portugal se coñece a este mes. Imos na procura de respostas. Hai quen asegura que no mes de maio ?empreñan as burras? e como as burras permanecen 12 meses grávidas, os burriños nacen precisamente no mes de maio. Esta podería ser unha razón para cantar así a nosa canción se ademais temos en conta que para os nosos veciños, ben o sabemos tamén os bercianos, o mes de maio é o mes no que proliferan as feiras de burros e cabalos. Non é preciso lembrar a feira de maio de Cacabelos.
?Para o Maio ou o Burro non entrarem?. Mais se seguimos tirando do fío atoparemos como o burro pasa de ser simple animal á personificación, deberíamos dicir mellor transmutación animal do mal, entendido este ben como un ser que pode traer un mal concreto, ben como símbolo dun mal máis abstracto e impreciso, en todo caso relacionado, iso si, coa estación primaveral e/ou a fertilidade.
O motivo polo que no Norte de Portugal, en diversos lugares, se realizan distintos ritos coa entrada do mes (como colocar nas casas e ventás xestas floridas) está intimamente asociado a outro ritual que tamén atopamos no Bierzo: ?o primeiro de maio comer castañas maias, é dicir, secas, para que non che dea o desmaio?. Ese ?desmaio? que podemos considerar un mal propio da época, curiosamente foi na mentalidade das poboaciois rurais personalizado, dándolle varios nomes: ?Maio?, como o nome do mes vital para colleitas e rabaños no mundo agrario, ou tamén ?Burro?, seguramente por ser maio, o mes dos burros. Para que o mal baixo a denominación de Maio ou Burro, (con maiúscula e chamado por veces ?Carrapato?), non entrase debíase cumprir coa tradición.
Son varios os ditos e refráns que confirman estas crenzas ancestrais, orixe seguramente das celebraciois dos maios. En Tras os Montes ?no 1º de maio débense comer castañas. Caso contrario, ao atoparse cun burro, este tírase à persoa e mórdeo?. Outros ditos advirten que se non comes as maias, váiseche morrer o burro ou o gando. Hai quen aventura que o uso de comer castañas secas en maio, viría da tradición mui antiga de que, nese día 1º do mes, o pater familias ía á fonte e esconxuraba ou afastaba con fabas pretas aos espíritos (é dicir, o «Maio») da súa casa. De aí a expresión ?vai à feira e tráeme as maias?.
Logo nas coplas da nosa vila que reclaman castañas e que rematan pedíndolle ao maio que se levante, ten lóxica que se mencione tamén a un burro no que, a modo de oración ou ladaíña propiciatoria, solicítase a entrada do ben da fecunda primavera e deixar atrás o duro e improdutivo inverno (ao que poderiamos identificar tamén co ?burro? da nosa cantiga).
Héctor M. Silveiro Fdez, maio 2013
Colgamos a continuación unha montaxe realizada pola Asociación Cultural "Escola de Gaitas" o ano pasado facendo memoria visual da revilatización da tradición nas últimas décadas:
Con motivo das VIII Xornadas de autor organizadas polo Instituto de Estudios Bercianos (IEB)o pasado 14 de abril reuníronse en Vilafranca familiares amigos, estudosos e interesados na súa obra. Realizaremos eiquí unha pequena crónica do que no Teatro da vila aconteceu.
A presidenta do IEB, Mar Palacio tomou a palabra pasadas as seis da tarde para presentar as Xornadas a intención de homenaxear ao autor e facer fincapé na importancia de Vilafranca no conxunto dos creadores bercianos, pois son xa catro dos autores homenaxeados pola institución que preside, os que naceron precisamente nesta vila na que conflúen o Burbia e o Valcarce. Tomou a palabra acto seguido a Alcaldesa de Vilafranca para agradecer o interese do Instituto por recuperar a memoria de González-Alegre, lembrar a homenaxe realizada pouco despois da súa morte en 1968 polos vilafranquinos, momento no que se erixiu o monumento na súa lembranza que está situado na Alameda a un paso do lugar onde se celebra a Festa da Poesía. Fixo un breve saúdo o fillo menor do autor, Alberto González-Alegre e comezaron as distintas intervenciois previstas.
Despois da presentación do acto, X. L. Méndez Ferrín fixo un percorrido moi persoal e sentido sobre a obra poética de Ramón. "Os seus poemarios sempre tiñan títulos fermosos" dixo pronunciando a continuación un a un:Clamor de Tierra, Por entre el arpa y la saudade...
Ramón, foi un avogado sen vocación, pero sobre todo foi un poeta. A pesar de vivir en Vigo procuraba estar presente na literatura en castelán, editando en León ou en Madrid. Despois de facer unha breve análise da temática da obra en castelán, esa preocupación existencial fonda e cristiá polo ser humano, detívose para establecer unha diferenza de estilo entre os poemarios en castelán e os poemas en galego de "Os namoros" onde aparecen entreoutros elementos con contundencia a paisaxe de seu, o Burbia e o Valcarce. Fixo mención á anécdota de que nas probas anteriores á edición que foron cedidas por Ramón para ultimar algunha dúbidas do galego a usar, aparecía o poemario baixo outro título que daquela Ferrín recoñeceu que non entendeu, "Rúa da augua" non coñecía a referencia a rúa central da vila xacobea máis emblem´tica do Bierzo, motivo que lle fixo afirmar con certa sorpresa: "pois non me parece un título moi bon" ao que Ramón lle respostou: "probablemente só se entenda en Vilafranca" e logo cambiouno polo de " Os namoros". Logo Méndez Ferrín pasou a suliñar a importancia da revista Alba para a historia da literatura e a recuperación da poesía en galego despois da guerra, como Ramón procuraba a poetas novos coma el mesmo ou Bernardino Graña (que tiñan 17 anos cando os contactou), destacou a trancendencia das publicaciois poéticas anexas á revista entre as que, o xa ex-presidente da Academia, lembrou o seu primeiro libro de poesía "Voce na néboa".
Sinalou a continuación como a publicación da Antología da poesía gallega, e, en especial, o ensaio Poesía gallega contemporánea de 1954 están feitas cunha capacidade crítica digna de louvar, nunha relectura recente desta obra, dixo que seguía coincidindo con González-Alegre no 90% das súas apreciaciois, por exemplo, Ramón ofrece unha visión novidosa de Rosalía, cvisión descoñecida para a España dos anos 50. (Para quen queira consultar unha intervención semellante a esta en contidos, reprodúcese unha charla anterior de Ferrín tirada da Memoria das IV Xornadas da Cultura e da Lingua Galegas no Bierzo<, organizada pola Asoc. Cultural Escola de Gaitas e realizada tamén no Teatro Vilafranquino o 28 de decembro de 1996)
Acto seguido tivo lugar a proxección dun vídeo elaborado polo IEB sobre a vida e a obra de González-Alegre (que xa podemos velo na rede na canle bierzo tv)
A seguir tivo lugar a evocación poética de González Alegre a través da lectura dunha seleción de textos e de poemas que realizou o catedrático da Universidade de Vigo e presidente a Fundación Rosalía de Castro, Anxo Angueira. Se o fío argumental do que leu e recitou foron palabras de Ramón, houbo na intervención un interese especial en destacar como os poetas do norte penínsular e Portugal teñen presente a terra, a paisaxe. Era Ramón un cantor da paisaxe e do home. Comezou lembrando a viaxe lírica da mao de González-Alegre na Casa de Padrón onde morreu Rosalía nas notas que deixou o autor vilafranquino desta visita nos seus apuntamentos de viaxes cargados de fonda emoción, logo houbo textos en castelán textos de "Clamor de tierra" nunha invocación ao Bierzo fermosísima e tamén en galego, do libro "Os Namoros" cos que rematou a súa intervención Anxo recitando un Adeus á terra que nos lembrou de novo un coñecido poema de Rosalía.
A primeira das xornadas rematou cunha mesa redonda onde familiares como o seu fillo menor, Alberto, o seu cuñado Julio Butragueño, e amigos como O propio Méndez Ferrín, Luis Núñez, ex-alcalde de Vilafranca, e Cristóbal Halfter, ademais de mar Palacio que foron tomando a palabra para lembrar anécdotas e facetas da súa vida como colofón ao acto. Queremos rematar esta pequena crónica coas palabras de alguén que non puído estar na mesa, pero que deixou unha anécdota digna de mención. A viúva de Antonio Pereira lembrou a última vez que se viron o seu home e Ramón na casa dos "señores" na rúa da Auga. Ramón sabía que non ía volver a ver a Antonio, que non ía estar de novo en Vilafranca e se despediron cun abrazo. Aquel día ao seu amigo Antonio lle ofrecera un viño e unha cereixas.
As xornadas continuaron en días consecutivos en Ponferrada.
Inaugurouse unha Exposición realizada polo Instituto de Estudios Bercianas sobre o autor na UNED.
Presentouse un libro de Viaxes inédito de Ramón González - Alegre. Tamén houbo unha conferencia de Vicente Fernández Vázquez sobre a súa relación con Caamilo J. Cela.
Nesa mesma xornada houbo unha conferencia sobre o Teatro de Ramón, a cargo de Jesús García García que foi retransmitida en directo pola rede a través da Cadena Campus da UNED. Jesús García que entrou en contacto coa obra de Ramón sendo profesor no IES de Vilafranca, fixo un repaso sobre a súa obra en castelán e en galego,entendéndoa como unha obra dun autor en proceso de aprendizaxe que vai madurando como dramaturgo e que chega a compoñer obras de gran interese entre as que destacan especialmente a Farsa dos veciños ou a de Xohana de Avignón ou unha obra que el pensaba estaba inconclusa e parece que se atopou o final, unha adaptación teatral da obra de Cela "La familia de Pascual Duarte" á que lle deu o propio Cela o seu visto bo. Rematou as súas palabras citando tamén oura obra inédita en galego e inconclusa, esta si, aínda que se poida adiviñar como remata: unha farsa sin título dos amores de Uxío de Vilela e unha montañesa Helena, o primeiro acto transcorre na Festa do viño nunha taberna onde se van coñecer os personaxes, logo tras a pretensión de casar con ela, no segundo acto distintos personaxes ( o cura, parentes)discuten sobre a convenencia da voda, o terceiro acto sería o do final feliz para Uxío e Helena.
As Xornadas de autor que vén realizando o Instituto de Estudios Bercianos homenaxean ao poeta e dramaturgo vilafranquino Ramón González-Alegre. Podedes ver o programa e un pequeno vídeo de presentación no seguinte enlace en bierzo tv
Con motivo das VIII Xornadas de autor organizadas polo Instituto de Estudios Bercianos (IEB)o pasado 14 de abril reuníronse en Vilafranca familiares amigos, estudosos e interesados na súa obra. Realizaremos eiquí unha pequena crónica do que no Teatro da vila aconteceu.