Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
Ecos na obra de Pintos e outros precursores
Os precursores son aqueles escritores do século XIX anteriores ao Rexurdimento e foron uns dos primeiros que fixeron grandes progresos na dignificación de Galicia, dos galegos e da lingua galega. Estes precursores nacen de dous movementos político-sociais da época, que son o Provincialismo e o Rexionalismo.
O Provincialismo foi un movemento político e cultural que xurdiu en Galicia arredor do 1840 e constituíu un dos antecedentes para os grupos políticos e culturais do galego que terían lugar no século XX.
Este movemento naceu principalmente en Santiago de Compostela grazas aos estudantes desta cidade. Xurdiu como consecuencia do ambiente político da época, para defender os intereses dos galegos e para dignificar Galicia do desprestixio que tiña. De feito, debe o seu nome á oposición por parte dos provincialistas á división de Galicia en provincias, de forma incoherente, pola administración en 1833. O Provincialismo pretendía que se vise Galicia como unha soa provincia e fose chamada como era no pasado, como Reino de Galicia.
A este primeiro movemento que se divide en dous períodos (o primeiro de 1840 ata 1846, que tivo moita actividade política e literaria e o segundo desde 1854, que sobre todo tivo actividade literaria) pertencen numerosos precursores, que publicaban as súas obras en xornais e facían poemas e concursos ou grupos de intelectuais a favor da lingua galega. Os principais precursores desta época son:
-Francisco Añón: Foi poeta e tratou temas como os costumes galegos (como a obra ``Alma en pena´´) ou a morriña e o amor por Galicia, póndoa como un lugar idílico cunha lingua idílica, intentando borrar así os antigos prexuízos que tiñan os estranxeiros sobre Galicia (como en ``Recordos da infanza´´). Ademais fomentou a lingua galega a través de xornais nos que participou activamente como no El Idólatra de Galicia. Serviu como referencia para autores do Rexurdimento como Curros, que o representa nunha das súas obras (O divino sainete).
-Antonio Neira: Foi basicamente xornalista, e fixo un gran traballo para promover o uso do galego mediante os xornais nos que participou activamente, como, por exemplo, en El recreo compostelano, La Situación de Galicia, ou El Idólatra de Galicia.
-Antolín Faraldo: Foi escritor galego e xornalista no xornal de El Recreo Compostelano. Realizou, sobre todo, unha grande activdade política, incitando aos mozos galegos a que se deran conta da mala situación na que vivía Galicia e mediante as súas obras alentaba os levantamentos provincialistas.
O precursor máis importante da época do Provincialismo e dos que virían máis tarde co Rexionalismo foi Xoán Manuel Pintos (Pontevedra 1811-Vigo, 1876). Pintos, escritor, poeta e lexicógrafo, estudou filosofía na Coruña, fixo a carreira de dereito en Santiago de Compostela (1829-1835), exerceu como avogado na Coruña (1837-1840), foi xuíz en Cambados e Pontevedra (1840-1844) e rexistrador da propiedade en Vigo (1862).
Casou en 1841 con Serafina Amando, coa que tería catorce fillos. Sabía tocar o violín e participou na Real Academia Galega en 1906. Pertenceu ao segundo grupo provincialista e defendeu a lingua e cultura galega e aos galegos mediante as súas obras poéticas e literatura.
Foi o primeiro poeta importante do Rexurdimento, ou se se prefire, do Prerrexurdimento. As súas obras reflicten o seu estudo para a recuperación do galego e a súa preocupación pola eliminación dos defectos que puidese haber no galego, escribindo así, con dozura, sonoridade e sen defectos. Tamén, en moitas das súas obras, podemos ver como incita aos galegos ao uso da lingua propia de maneira correcta.
Esta preocupación pola normativización da lingua, vémola na súa obra Breve diccionario gallego, escrito por un tamborileiro para facilitar a comprensión de A Gaita Gallega, de feito axudou á Real Academia Galega co seu Glosario.
A maioría dos seus poemas e dalgunhas das súas obras foron publicadas en xornais ou revistas como no xornal pontevedrés El Circulador.
A súa obra máis importante e coa que se centrou máis na lingua galega foi A Gaita Gallega, publicada en 1853 e da que xa se publicaran algunhas partes no xornal pontevedrés Los Misterios de Pontevedra. Os personaxes fundamentais desta obra son Cristus que é un gaiteiro galego que fala da súa lingua e dos seus costumes galegos e Pedro Luces, tamborilero non galego que é o destinatario do contado por Cristus. Este, vaille ensinando que o galego non é una mala lingua e vaille desmentindo os prexuízos que teñen os casteláns sobre os galegos. Nesta obra, Pintos defende notablemente a nosa lingua e dignifícaa, combatendo os prexuízos sobre ela dos pasados séculos escuros. Esta obra servirá de referencia para moitos autores do Rexurdimento xa que é unha das primeiras grandes obras que defenden o uso da lingua galega e a Galicia.
Ademais destas obras Pintos escribiu outras vinte composicións poéticas e, antes de morrer estaba escribindo unha ao xa defunto Vesteiro Torres, que fundara en Madrid a agrupación Galicia Literaria.
Máis tarde, Pintos será un escritor de referencia non só para os poetas do Rexurdimento, senón tamén para os posteriores, polo seu labor na defensa da lingua galega. Un exemplo deste respecto que sentirán por el os escritores do Rexurdimento pódese observar na obra de Curros Enríquez O divino sainete, na que fai referencia, ademais de a outros autores do Provincialismo como é Añón [interpreta nesta obra un dos papeis de protagonista] a Pintos que tamén aparecerá nesta obra.
Volvendo ao resto dos precursores, cabe destacar aos dous últimos máis importantes, pertencentes xa ao Rexionalismo: Alfredo Brañas e Manuel Murguía.
-Alfredo Brañas foi un escritor do Rexionalismo, que fixo numerosos estudos sobre a sociedade e lingua galega. Defendía que a tradición e a sociedade galega non merecían o esquecemento no que estaban e incitaba a que se seguise loitando polo galego.
-Manuel Murguía (marido de Rosalía) foi un escritor, poeta e xornalista do Rexionalismo que estivo en contacto con moitos dos outros precursores. Entre as súas obras destacan algunhas como Historia de Galicia. Tampouco debemos esquecer o seu labor animando á súa muller Rosalía para que escribise en galego. Foi un dos intelectuais que máis traballou polo galego e por Galicia.
Todos estes Precursores anteriormente nomeados, incluído Pintos, realizaron un gran labor de dignificación da nosa lingua e da nosa cultura. Fomentaron o uso da lingua galega entre os galegos, trataron de dignificala demostrando que non era un dialecto, como se pensaba, e que tamén valía para escribir literatura. Grazas a eles foron posibles os grandes movementos literarios, socias e políticos como o Rexurdimento ou o nacionalismo galego, porque estes personaxes, mediante diferentes métodos (revistas, poemas, novelas, conferencias?) intentaron e conseguiron fomentar a nosa lingua e que os nosos costumes non se perdesen e, sobre todo, prepararon o camiño para o avance dos que viñeron despois deles.
Compoñentes do grupo: Mateo Guillermo Gómez-Randulfe Rodríguez, Nazaret Lizer Crespo, Antonio Fernández Fraguas, Paula García Bodaño e Marta Fernández Padrón. (3º A)
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
En 1846 Galicia foi escenario dunha revolución que deixaría unha fonda marca na historia e na cultura do país. Malia ao seu fracaso, o alzamento liberal de 1846 marcou a política e o pensamento da época, e ten unha importancia fundamental en como se desenvolveu despois o Rexurdimento e o Rexionalismo galego. Aínda hoxe, as lembranzas daqueles feitos continúan con vida.
Xoan Manuel Pintos Villar está considerado un dos precursores do Rexurdimento literario galego. A súa obra, como acontecía por norma xeral na época, está espallada en xornais, revistas e folletos, mais é A Gaita gallega (1853), a única obra súa publicada en vida, a composición que o sitúa nun lugar importante dentro da literatura galega por ser a primeira escrita en galego moderno.
Pintos escribe na época que chamamos Rexionalismo que é a etapa que seguiu ao fracaso do alzamento liberal de 1846. O Rexionalismo vai levar a cabo unha defensa das diferentes partes que, dentro dunha nación (España) se distinguen doutras pola súa homoxeneidade tanto no físico como no humano e no cultural.
Coa chegada do Romanticismo, na península Ibérica reavivouse o espírito rexional e a identidade subxectiva das rexións españolas. A consideración das linguas non oficiais cambia e revalorízanse as tradicións, linguas e dialectos autóctonos. En Galicia, chocan a lingua castelá, urbana e favorecida pola burguesía, e a lingua galega, que se consideraba rural e campesiña e que se encontraba sen cultivo literario e sometida a unha gran diglosia. Aparece unha conciencia nacional e reivindícase o idioma galego como distintivo da personalidade de Galicia.
Dentro do compoñente cultural do rexionalismo galego tivo moita importancia na segunda etapa do Rexurdimento (etapa cultural da historia de Galicia que se desenvolveu ao longo do século XIX e que tivo como característica principal a revitalización da lingua galega) Xoan Manuel Pintos, quen na súa obra A gaita galega vai reconstruíndo a vida campesiña da rexión, intentando reflectir as variantes da fala popular galega. Ademais reuniu moitos materiais léxicos ata un total de catorce mil voces, pero non chegou a publicalos. Unha copia manuscrita de ao redor de 1865 consérvase na Real Academia Galega co título Vocabulario galego-castelán. Hai noticias de que Pintos comezou este traballo en 1853.
Pintos naceu en Pontevedra en 1811, pero xa desde moi novo se trasladou á Coruña para estudar Humanidades e máis tarde a Santiago de Compostela para estudar Dereito. Co tempo chegou a ser fiscal en Pontevedra.
Froito da súa especial vinculación a Pontevedra, hoxe existe na nosa vila un roteiro que percorre os lugares relacionados coa súa vida e a súa obra. Ese roteiro inclúe o seu lugar de nacemento (O Burgo). Nas composicións de Xoán Manuel Pintos as mencións a este espazo (o eido no que vive, o cruceiro do barrio, a invocación ao santo...) onde asina boa parte da súa obra: O que toca a gaita
co tamborileiro, camiñando juntos
para o novo eido que ten aquel mestre
no Burgo pequeno, e chegando ó patio
que está unda o cruceiro lle dixo a seu amo
o tamborileiro.
O río Lérez é outra referencia importante, xa que en Xoán Manuel Pintos é tratado como locus amoenus, é dicir, como un lugar de felicidade. Tamén a Ponte do Burgo parece que lle serviu de observatorio para describir diversos aspectos da vila.
Outro dos lugares que aparecen na obra de Pintos é o antigo cárcere. Pintos vai falar deste cárcere e das condicións dos presos. Os seus versos expresan e evidencian a súa sensibilidade social: Mira, Pedro, agora que falas de eso dígoche que seique val máis estar dez anos nun bo presidio que dez días nesa cadea de Pontevedra.
Na rúa Isabel II, desta cidade, concretamente no número 4 estaba a imprenta dos irmáns Vilas (José e Primitivo), onde se editou en 1853 A gaita gallega.
A basílica de Santa María tamén foi cantada por Pintos:
Santa María, reina soberana,
anjos e images todas dese tempro,
andias de prata hermosa onde garrido
vai adorado o Santo Sacramento.
Tamén existen na obra de Pintos referencias a distintos onomásticos de Pontevedra: San Roque, o río dos Gafos, Salcedo, Mollavao, Marín... Alá no río dos Gafos
onde había noutro tempo de caridá hospitaliños
para os lázaros enfermos, que hoxe piden espallados
polas calles e paseos...
Traballos realizados para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as da ESO do IES. PADRE SARMIENTO de Vilafranca do Bierzo que coordinou Mónica Lourido Santiso
A LINGUA GALEGA E A ANTIGA PROVINCIA DO BIERZO:
De Sarmiento a Morales na procura da identidade.
Baixo este título xenérico o IES. Padre Sarmiento presentou unha morea de traballos realizados nos distintos cursos de Secundaria (de 1º , 3º e 4º e tamén de 1º de Bacharelato) realizando inicialmente unha panorámica da historia da lingua galega para logo centrarse na obra de Sarmiento en plenos Séculos Escuros e como precursor do Rexurdimento e na do autor berciano do Rexurdimento pleno, Antonio Fernández Morales procurando contextualizar a aparición dos seus traballos especialmente no caso de Morales ao relacionalo co movemento liberal berciano que entre outras reclamacións políticas lograra a creación da Provincia de Vilafranca do Bierzo.
Os traballos de 4º da ESO
Podedes ver, inicialmente, unha memoria dos traballos de 4º da ESO nunha montaxe audiovisual de catro das presentacións feitas na aula (a do grupo formado por Alba Ares Encinas, Joao Manuel Oliveira, L. Francisco Fonseca Sánchez e Cecilia Fernández Blanco, xunta a de Jéssica Becerra Riveiro, Cristina Frade Lago, Sara Novo Vega e Verónica Novo Montaña; tamén a do grupo de Cristian García Domínguez, Iván Unquera Amigo, Jairo Vázquez Fernández e Patricia Fernández González, ademais do de Isabel, Paula, Dani, Raquel e Andrea).
Para que teñades a posibilidade de ler en detalle algún deles, optamos por incluír a continuación o texto completiño dos que presentou un quinto grupo formado por Verónica López Sobredo, J. Enrique García López, Marta Fernández González, Katia Alonso Sánchez e Ana Butrón López.
I-O GALEGO NO BIERZO
Historia da lingua galega
O galego é o resultado da evolución do Noroeste da Península Ibérica do Latín vulgar traído polos colonizadores romanos nos séculos II e I a.C
A Romanización
É o proceso histórico de asimilación e incorporación dos pobos ibéricos ao mundo cultural romano. O latín irá evolucionando e diversificándose pouco a pouco nas distintas zonas do Imperio dando orixe aos diversos dialectos que á volta dos séculos se converterán nas linguas románicas.
O romance galego foi estendéndose cara o sur conforme a Reconquista ía gañando terreo e deste modo orixinouse o galego portugués. Incapaces de resistir aos árabes amplos sectores da pobación hispano-xermánica retroceden ata refuxiarse nas zonas montañosas do Norte penínsular, entre elas a vella provincia de Gallaecia, desde Cantabria ata o río Douro. No Bierzo tamén naceu o galego ao estar incluída dentro da Gallaecia.
A Baixa Idade Media
O periodo medieval da historia do galego esténdese ao longo de 700 anos de virtual normalidade lingüística (dende o século IX ata o século XV). Este período recibe o nome de galego antigo. Este nace e é falado no territorio abarcado pola antiga Gallaecia romana. O galego portugués consolídase como lingua oficial da corte portuguesa. Polo contrario, o galego portugués experimentará a partir do século XV un proceso de marxinación en Galicia que practicamente o deixará reducido a condición de dialecto rústico ata o albor do século XIX.
O nacemento do reino de Portugal
Portugal nace como reino autónomo a comenzos do século XII. En Portugal coñécese o ano 1128 como o da Independencia. Durante a Baixa Idade Media, o galego comenza a disputarlle ao latín a condición da lingua de cultura e da administración, que este posuíra en solitario ata o seculo XII.
O galego cultívase nas áreas da xustiza e economía, na vida eclesiástica e relixiosa.
O Galego antigo 1350
A situacion cultural empeora. Galicia convértese nun satélite do reino de Castela.
O final da Idade Media
A partir de 1350 o papel de Galicia no ámbito dos reinos peninsulares perde importancia. En dúas ocasións a nobreza autóctona verase obrigada a claudicar ante a chegada dunha clase aristocrática foranea: SÉCULOS ESCUROS NA LINGUA GALEGA.
II-O BIERZO FOI PROVINCIA
No século XIX, esta sociedade do Antigo Réxime comeza a cambiar iniciándose un proceso revolucionario que se coñece como Revolución liberal.
A crise do Antigo Rexime no Bierzo comenza por dous motivos:Un conflicto militar (Guerra da Independencia) e un proceso político de reformas liberais.
Este proceso tivo momentos de avance e retroceso antes de asentarse de xeito definitivo. O Bierzo convértese en zona de enfrontamento entre o exército regular español e as tropas inglesas do xeneral Moore, por unha parte, e o exército francés de Napoleon do Mariscal Soult, pola outra (Batalla de Cacabelos 1809). A nivel político, ante a ausencia das autoridades do Antigo Réxime, prodúcese a creación das Xuntas que resolven realizar unha convocatoria a Cortes. A "Junta del Reino de León" para organizarse mellor divide o territorio berciano en "Partidos"; en principio son dous:
Vilafranca e Ponferrada
En 1822 créase a Provincia denominada ?Villafranca del
Vierzo? por decreto das cortes e incluía a O Bierzo e Valdeorras, pero só duraría 10 anos ata que no 1833 coa nova división administrativa repártese o territorio entre Ourense e León.
O liberalismo no Bierzo
Liberais son os partidarios de limitar os poderes, para impedir un poder absoluto. Sabido é que en Vilafranca coincidiron na época da Guerra da Independencia personaxes de índole liberal que eran veciños da vila como Antonio Valcarce. Este feito axuda a que no ano 1820 se crease unha Sociedade Patriótica, outro dos referentes do liberalismo ata rematar o Trienio Liberal. O perfil dos liberais no século XIX era o dun comerciante burgués.
No Bierzo son un bo exemplo algúns dos mais nomeados amigos de Morales, Pascual Fernández Bueza (Poeta)e Mateo Garza García.
Procuran melloras a nivel económico e social para o Bierzo, loitan pola antiga Provincia do Bierzo e ata procuran o Rexurdimento do Galego dende o Bierzo.
III- OS PRECURSORES DO REXURDIMENTO
Nos libros dise que os precursores do Rexurdimento do galego son X. Manuel Pintos, Añón, Alberto Camino, pero o Pai Sarmento foi dos primeiros en escribir en lingua galega e un dos precursores deste, xa no século XVIII.
O Pai Sarmiento dicía que os nenos debían estudar galego na escola, e apoiaba todo o relacionado co galego. De feito escribiu 1200 Coplas en galego, cando ninguén o facía.
Considérase Rexudimento pleno cando se publica a obra Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro,pero Antonio Fdez. Morales foi un verdadeiro artífice do Rexurdimento, xa que en 1861 no Bierzo publicou unha obra moi importante e antes que Rosalía, Pondal e Curros( autores coñecidos en Galicia por iniciar este movemento do Rexurdimento do galego).
O PADRE SARMIENTO, UN ILUSTRADO BERCIANO
Sobre a súa vida...
O Pai Sarmento foi un auténtico sabio que con verdadeira devoción estudou variados aspectos do galego e isto no século XVIII, un século antes que Morales, e os autores do Rexurdimento.
O relativo valor literario das súas obras(1200 coplas en galego ou Coloquio entre 24 gallegos rústicos, entre outras) acrecéntase porén pola relevante aportación lexicográfica, e pola lingua usada, a que falaba a xente.
As ideas ilustradas comezaron na segunda metade do século XVll, coincidindo cunha certa modernización económica do noso país.Tamén está ralacionada con que Galicia era unha realidade diferenciada que estaba a recibir un trato discriminatorio.
Ideas ilustradas:
Modernización da agricultura.
Industrialización do país e necesidade de vías de comunicación.
Recuperación da nosa literatura popular.
Denuncian o abuso da imposición do castelán.
ESTUDO DA LINGUA QUE USABA SARMIENTO NAS COPLAS:
Vexamos un exemplo:
...O rey Don Phelipo
estando no leito
non sein se durmindo,
non sein se desperto....
Faltoulle o resollo
e mais os meneos
sen febre e sem dore
se foi para o ceo ...
Sacáronlle a maga,
botáronlle drento,
sal e vinagre,
allos e mais cheiros.
por que non fedese
o corpo algún tempo
o atustullaron
de muitos ingüentos...
Cuidein que poñías
por caso e enxempro
cando por Nadal,
no noso terreo
matan, lañan, salgan,
os porcos bem cheos,
e fan-os touziños
e mais os codelos...
No texto de Sarmiento aparece a forma: muito e formas verbais: sein, cuidein e meso o ditongo ui en "muitos" que no galego normativo serían: sei, coidei e moito, pero no galego do Bierzo son iguais: Sein, cuidein e muito
Como non tiñan normas para escribir, obsérvase o uso do apóstrofe e tamén de palabras que as escribían tal e como soaban.
Tamén vemos a retranca, é dicir a ironía, que compara ao rei cun porco.
ESTUDO DUN POEMA DE MORALES NOS ENSAYOS POÉTICOS EN DIALECTO BERCIANO
Este lugar é unha villa
franca, garrida, sencilla,
cos honores de ciudá,
que de dous ríos na orilla
e nun val clavada está.
(...)
... Si logo se vai á praza,
ailí verá pampalliños,
liño en cerros pequeniños,
de Dragonte leña e caza
E d? Hornixa marraniños.
Leite fresca de Vilela;
as tarxas de Ponferrada:
as truitas de Paradela;
de Burbia a leite mazada
y estopa d?Horta en manelas(...)
Manteca, en grandes roscois
de tripas, de Paradiña;
de Penoselo jamois;
perdices d?a Veigueliña,
e de Ruitelán castrois.
Na obra de Morales tamçen aparecen as formas verbais: tein que en galego normativo é "teñen" e no galego do Bierzo tein
Repítense algunhas veces estas formas verbais
Tamén aparecen adverbios "ailí". No galego normativo: Alí e no galego do Bierzo: Eilí
Tanto Morales como Sarmiento escribían como falaba a xente porque non había unha normativa.
Uso de topónimos
Ex: Vilela,Corullón,Ponferrada,Paradela.
Terminación do plural en ? ois.
Escambrois,jamois,castrois,roscois etc.
A forma latina "muitas"
Lusismos
Bon
Morales ten un léxico moi rico.
Ex: Pampalliños,unha palabra típica do Bierzo.
Grazas á xente dos pobos e a estudosos coma Sarmiento e a Morales que escribiron en galego, hoxe en día aínda podemos seguir falando e estudando galego no Bierzo.
Verónica López Sobredo
J. Enrique García López
Marta Fernández González
Katia Alonso Sánchez
Ana Butrón López
4º ESO, curso 2011/12 IES PADRE SARMIENTO.
Esas son as declaraciois que recentemente teñen feito tanto a Junta de Castilla y León como a Xunta de Galicia, tras aparecer algunhas informaciois sobre a posibilidade de que no CEIP Jesús Maestro coa intención de convertelo centro bilingüe se deixase de ofertar galego. As autoridades están estudando como facer compatibles os dous programas.
Podemos ver as declaraciois en varios medios, por exemplo Bierzodiario.
Esta última notificación chega á vez que foron recibidos unha ampla representación dos centros bercianos nunha viaxe a Galicia que por invitación da Secretaria Xeral de Política Lingúística se vén facendo cada curso. A nota oficial aparece así na páxina da Consellaría de Educación e Cultura da Xunta.
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
O PROVINCIALISMO GALEGO
Case rematadas as guerras carlistas en Galicia xérase, en Santiago de Compostela, un grupo de mozos lectores apaixonados pola literatura, xa que a través dela descobren a súa terra galega. Esta percepción ademais de inspiralos, sérvelles aos mozos para protestar contra a tiranía do centralismo e o esquecida que estaba a terra galega polo goberno central.
Grazas a estes mozos, os xornalistas de diferentes xornais galegos, intentan formar a xente para conseguir a ?UNIDADE GALEGA? e para levantar moi alta a bandeira do patriotismo. Algúns destes xornais eran en castelán pero neles os mozos galegos, mediante algúns titulares expresaban os seus sentimentos, cara a súa terra e cara o seu rexurdimento como por exemplo: El iris de Galicia, El Centinela de Galicia, El Idólatra de Galicia, El enmancipador Gallego, La situación de Galicia, La Aurora de Galicia? Estes títulos de xornais representan moi claramente o centro de interese dos mozos. Tamén intentaban transmitir unha protesta para que a singularidade e personalidade galega tivese outra vez unha grande importancia na cultura, tanto en literatura como noutros temas culturais. Como exemplo da importancia cultural galega, chegaron obras literarias de diferentes autores, tanto desa época como de anos seguintes. Autores da época como Benito Viceto (que publicou a Historia de Galicia) ou o propio Juan Manuel Pintos (con La gaita gallega). Pero como xa dixemos antes anos despois tamén apareceron famosos autores galegos con obras cunha idea provincialista como foron Manuel Murguía, Eduardo Pondal e a propia Rosalía de Castro. Pero xa que falamos de obras literarias tamén debemos falar dos xéneros literarios da época. Había dous:
? O primeiro eran textos políticos que trataban temas diversos como a resistencia fronte á invasión napoleónica, críticas entre absolutistas e liberais?
? O segundo tema era máis un tema literario xa que había panxoliñas, sonetos, e algunha obra teatral.
Pero volvendo ao contexto histórico, o obxectivo dos provincialistas non era só un tema literario senón tamén un tema político, xa que querían que a unidade organizativa se centrase nas provincias, e que Galicia fose unha soa provincia, debido ás súas diferenzas de linguaxe e cultura respecto a outras rexións de España, e non catro como quería o goberno central na reforma feita en 1833. Desta idea o nome que recibían os que se opoñían a dividir Galicia en catro provincias, provincialismo. Pero os provincialistas tiñan máis dun obxectivo, xa que pedían outros tres máis.
? Ocupar o poder político e exercelo cun favoritismo especial cara ós intereses galegos.
? Facer unha política autónoma, respecto á capital madrileña, no poder lexislativo e no ámbito dos tributos.
? Poder reformar o sistema universitario.
Estes obxectivos están suficientemente documentados, xa que así se manifestaron nas proclamas das xuntas organizadas polos provincialistas. Nunca estivo claro a finalidade última das súas iniciativas. Barallábanse tres opcións: ter unha certa autonomía respecto ao poder central, o cambio de réxime, ou incluso o federalismo.
Esta idea xorde en abril de 1846, cando o batallón militar de Zamora, ao seu paso por Lugo, sublévase ao mando de Miguel Solís e Cuetos. Tamén se subleva o batallón de Lugo, que acompañado do de Zamora desarma a Garda Civil.
Cando xa a situación está controlada, Solís realiza un discurso moi relevante cun mexase claro: loitar pola liberdade dos galegos e acabar coa ditadura de Narváez.
Pero despois do discurso créase unha nova institución, a Xunta de Goberno, que ten unhas ideas un pouco distintas ás de Solís.
As noticias do asalto en Lugo corren por toda Galicia rapidamente ata chegar a Madrid. Pero a chegada da noticia é tardía e xente como os irmáns Faraldo e Antolín xa crean novas institucións e xuntas en Santiago, que pasa a ser o centro deste movemento. Créanse xuntas como a Xunta Suprema e a Xunta Local. En Santiago créase un novo xornal, A Revolución que permite expresar as ideas das xuntas.
Ao mesmo tempo que a idea do provincialismo crecía, pola contra o exército do comandante Samper intenta vencer a Solís pero non o consegue e regresa á Coruña. Pero Solís non se queda aí así que intenta entrar na Coruña e despois en Ferrol. Non o consegue e regresa a Lugo debido a que o exército do xeneral Concha e o seu batallón en Astorga intentan vencer ao seu exército. O día 15 de febreiro de1846 Solís está en Santiago aprobando a constitución da Xunta Suprema e non se sabe ben por que ese día comeza o fin deste levantamento. Concha e o seu exército entran en Santiago grazas a que Solís tiña unha mala estratexia militar. Finalmente os principais representantes do levantamento foron executados e hoxe coñecémolos como os Mártires de Carral, porque foi alí onde os mataron, en total 12 persoas incluído o propio Solís.
A derrota militar non foi a derrota da idea do provincialismo galego, pero si da súa actividade política. Os superviventes comezaron unha nova vida sen esquecer aquelas ideas polas que un día loitaran pero sen opción a manifestalas.
No seguinte podemos ver a evolucion do sentimento galeguista e a reivindicación do país dende o Provincialismo ata o Nacionalismo xa no século XX.
Traballo realizado por: Mariano Gómez- Ulla, Mauro Costa, Enrique Martínez, Cristián García e Álvaro Filgueira. (3ºA)
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
AS GUERRAS NAPOLEÓNICAS E O LIBERALISMO EN GALICIA
Napoleón e o Primeiro Ministro español, Godoy, estableceron a alianza hispano-francesa. Froito desta alianza asínase o tratado de Fontainebleau en 1807. Un dos seus puntos permitía ás tropas francesas atravesar o territorio español camiño da invasión de Portugal co fin de repartilo. Pero Napoleón enganou e colocou de rei ao seu irmán Xosé I. Empezou así o conflito hispano-francés, a Guerra da Independencia, que vai dende 1808 ata 1814.
Neste conflito, Galicia estivo un pouco á marxe, illada, e foi gobernada dun xeito autónomo pola Xunta Xeral do Reino de Galiza.
Napoleón entra co Gran Exército en España no ano 1809, facéndose cargo das operacións. A finais de ano, Napoleón xa ocupaba a maior parte de España.
Durante o período das guerras napoleónicas e tamén o posterior, restauración e loita entre absolutistas e liberais, a literatura en galego é de circunstancias, é dicir, o contido dos escritos é utilitario e serve como instrumento para os fins sociopolíticos do momento. Tamén houbo outra clase de escritos de tipo especificamente literarios: sonetos, algunha obra teatral?
A guerra contra os franceses ata 1809 foille ?indiferente? a Galicia. A partir desta data comezan a aparecer textos en galego co fin de captar mozos para combater na fronte contra o exército invasor. Un destes escritos foi un poema anónimo titulado ?Procrama na Guerra da Independencia por un labrador que foi sarxento ós soldados de novo alistamento.?
Tamén, coa mesma finalidade, sábese que houbo obras teatrais, pero perdéronse.
Xosé Fernández de Neira publica, en 1810, Proezas de Galicia. É unha obra dialogada entre dous personaxes ? Chinto e Mingote- que narran a través da conversa a guerra napoleónica.
Ante os reveses sufridos, Napoleón tivo que vir a España a dirixir a guerra e enviou ao mariscal Soult, que entrou por Pedrafita e venceu ao exército británico na batalla de Elviña. Despois ocupou Galicia.
Os cregos encirraron o pobo galego para erguelo contra os franceses.
Os ilustrados foron acusados de traidores e alcumados afrancesados por seren partidarios das ideas que viñan de Francia.
En Galicia as brigadas de guerrilleiros, tamén chamadas alarmas, estaban formadas campesiños dirixidos por un crego ou por un militar retirado. As armas que utilizaban eran ferramentas de traballo: fouciños, legóns gadañas? Aínda que tamén utilizaban algunhas pistolas e fusís mercados aos ingleses.
A loita guerrilleira conseguiu botar aos franceses de Galicia. O xeneral Ney foi derrotado na batalla de Pontesampaio, onde os campesiños de Cotobade e Soutomaior usaron canóns de pau como artillería.
Tras a derrota do exército napoleónico e a súa retirada en 1814, comeza unha loita entre os partidarios do absolutismo e os liberais, que foran crecendo e lograron aprobar a Constitución de Cádiz, (a Pepa) en 1812.
Estas disputas e loitas entre ambos bandos tamén teñen reflexo na literatura galega. Trátase de publicacións puramente utilitarias, e propagandísticas. Son folletos para ser lidos aos veciños e aos correlixionarios. Moitas veces son diálogos entre personaxes populares. Tertulia, Coloquio, Conversa, son os títulos.
O liberalismo nace no ano 1820 cando as gornicións da Coruña e Ferrol levántanse contra o pronunciamento de Riego en Cabezas de San Juan. O goberno que cría telo controlado, viuse desbordado polo levantamento de Galicia, e non dubidou en entregarse ás mans dos liberais.
A conspiración xa se vira estendida polos cuarteis mais temíase que nalgúns sitios se frease pola presión clerical. E así sucedeu, cidades como A Coruña, Ferrol, Pontevedra ou Vigo levántanse e outras como Santiago, Lugo, Ourense, Mondoñedo e Tui (cidades episcopais), tiveron que ser sometidas militarmente.
O 9 de marzo xa fora tomada toda Galicia, a resistencia do xeneral Po, apenas durou unha semana. E así toda Galicia quedaba a mans dos liberais .
Con respecto á organización, dende o primeiro momento quedou moi claro que os liberais non se ían deixar sorprender. En cada unha das cidades creáronse unhas Sociedades Patrióticas, formadas polos liberais máis radicais, encargadas de vixiar as autoridades municipais e provinciais.
Creáronse 15 xornais, todos liberais, que se constituían como elementos ideolóxicos e de presión social e denunciaban a tibieza dalgunhas autoridades.
Os teatros galegos foron monopolizados e exixíase neles, a representación de obras coma ?Porlier na última hora? ou ?A sombra de Acevedo? (Acevedo foi o xeral que liderou o pronunciamento da Coruña).
En cada cidade de Galicia obrigouse a rotular as rúas principais con nomes como Porlier, Acevedo, Lacy e Sinfoniano López.
Foi creada a milicia nacional que impedía que se xerase calquera brote contrarrevolucionario, especialmente na zona rural, que estaba menos vixiada polo exército.
Debido á presión das Sociedades Patrióticas as novas autoridades víronse obrigadas a renovar todo o persoal administrativo, tendo que ser os novos contratados aprobados primeiro por estas sociedades.
Aos poucos meses de triunfar foron convocadas as cortes, os liberais para evitar sorpresas, controlaron todo o proceso asegurándose de que os 17 deputados elixidos foran indubidablemente liberais. O mesmo farían máis tarde nas eleccións de 1821.
O triúnfo da ideoloxía liberal vai ter consecuencias para a lingua galega e para Galiza, posto que os liberais eran partidarios da eliminación dos vellos reinos e da uniformización económica e cultural. Consideraban a diversidade lingüística un atranco para o progreso.
Traballo realizado por:
Miguel Gallego
Jorge Alegre
María Seoane
Nerea Arosa
(3º A) IES Valle Inclán de Pontevedra
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
Este traballo que leva o título xenérico de Sarmiento e o Rexurdimento do galego, por tratarse xa dun traballo de Secundaria e pola súa amplitude vai ser presentado en distintas entradas ou apartados alternándoo co dos outros centros para darlle forma tamén así neste blog ao importante labor colectivo co que se deseñaron os Intercambios didácticos na presente edición.
Comezamos pois coa aproximación á figura de Sarmiento que desde Pontevedra realizaron neste centro.
Martín Sarmiento Ilustrado galego: Pai das Letras Galegas
Durante o século XVIII Europa viviu a época da Ilustración, un movemento cultural que foi durar ata o comezo da Revolución Francesa. Durante este período o pensamento humano avanza grazas ao traballo dos ilustrados que son como a luz nun momento de escuridade e tocan os ámbitos político, social e económico.
Nesta época en Galicia a lingua galega atopábase nunha clara decadencia por varios motivos. A nobreza galega fora substituída por outra foránea; o poder económico, político e relixioso pasara a mans de funcionarios e cregos casteláns que viñeran a Galicia.
Nas igrexas e nas escolas suprimiuse a utilización do galego substituíndoo polo castelán, o que axudou máis á súa marxinación.
Tamén, a poboación galega das clases superiores decidiu cambiar a súa lingua, cun gran desprestixio social, polo castelán. Por todo isto, a lingua galega viviu un período de silencio coñecido como os Séculos Escuros, pero coa chegada da Ilustración a situación comezou a cambiar, os máis importantes ilustrados galegos foron o padre Feijóo e o padre Sarmiento.
Pedro Xosé García Balboa, máis coñecido como Frei Martín Sarmiento, é considerado un dos pais da lingüística galega. Nace en Vilafranca do Bierzo o 9 de marzo de 1695 aínda que con catro meses xa era veciño de Pontevedra e polas nosas rúas e prazas gozaba dos xogos infantís.
Foi defensor dos humildes desde a luz novidosa dun pensamento que o converteu nun pioneiro da Ilustración, como cando defendeu a lingua galega e apostou sen disimulo pola súa implantación no ensino.
Sarmiento defendía con todo o seu ser a lingua galega e por isto tivo moita relevancia. Estaba convencido de que un alto número das persoas que falaban galego, non sabían o significado da maioría das palabras que usaban. Por iso, Sarmiento comezou a realizar estudos sobre a etimoloxía das palabras galegas que escoitaba. Era un home que se preocupaba pola cultura da súa provincia.
Combateu xunto con Feijóo a superstición e a ignorancia, levando a cabo a fundación de diversas bibliotecas nas vilas. Grazas a el, conseguiuse un grande avance na investigación, recuperación e coñecemento do galego. Tamén se interesou polas ciencias e pola botánica como demostra nalgúns dos seus escritos como: Disertación sobre las virtudes maravillosas y uso de la planta llamada carqueixa (1761), Sobre los vegetables kali, sosa y la barrilla (1756). Pero a maioría das súas obras están centradas na lingua, cultura e dignidades galega: Coloquio de veinticatro gallegos rústicos ou Coplas gallegas y Glosario (1746), Catálogo de voces y frases de la lengua gallega (1745-55), Sobre el Origen de la Lengua Gallega y sobre la Paleografía española (1755), Viaje a Galicia (1755), La educación de los niños, Discurso apologético por el arte de rastrear las etimologías de las lenguas vulgares (1770).
Sarmiento defendía que aos nenos galegos recibisen o ensino en galego, porque na súa época ensinábanlles latín en castelán e como el dicía, ensinábanlles unha lingua que non comprendían noutra que tampouco entendían. Tamén critica os castigos físicos aos que eran sometidos os nenos por falar galego na escola.
Tamén denunciaba que os propios cregos non entendían a lingua dos campesiños que se ían confesar e polo tanto, dificilmente lles podían perdoar os pecados na confesión.
Polo tanto o que el defende é introducir o galego na escola, xa xustiza, na Igrexa, etc., porque considera que unha das causas do atraso de Galicia é por non poder usar o seu propio idioma e que isto foi debido á chegada de xentes de fóra que viñeron desempeñar os mellores cargos ignorando o idioma.
Debido ao importante labor que realizou respecto á lingua galega, en 1944 fundouse o Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos, que pretendía ser unha continuación do Seminario de Estudos Galegos. Neste instituto realízanse exposicións, publicacións e labores de investigación nas ramas de Humanidades e Ciencias Sociais.
Por último, para recoñecer o seu importante labor dedicóuselle o Día das Letras Galegas no ano 2002. Con motivo desa celebración, asinouse un acordo coa Junta de Castela e León para introducir o galego nos colexios e institutos do Bierzo, a terra onde nacera Sarmiento e onde aínda se fala galego.
Traballo realizado por: Laura Lueiro, Clara Pérez, Cristina Díaz, Emma Lendoiro e Raquel López (3ºA)
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 1º ESO e de 1º de Bacharelato do IES Virgen de la ENCINA de Ponferrada que coordinaron as profesoras Mónica López Souto e Teresa López Rodríguez
Un traballo que xira ao redor da vida de Sarmiento como adiantado da súa época interesándose dun xeito moi especial nos itinerarios e paradas que Sarmiento realizou nas súas viaxes a Galicia. Este vídeo é a presentación do noso traballo que se visionou o día 9 de marzo no Teatro Vilafranquino.
A seguir está o traballo escrito.
SARMIENTO, BIOGRAFÍA, UN ADIANTADO Á SÚA ÉPOCA.
INTERESES CIENTÍFICOS QUE O LEVAN ÁS LETRAS GALEGAS
ESQUEMA DE CONTIDOS:
a) Cando vive?
b) Quen vén sendo?
c) Sarmiento: berce de sabedoría
d) Que escribe?
e) O enredante Mago Chalupa
f) Como saber máis?
g) Autoría deste traballo
CANDO VIVE?
Estamos no século XVIII no que o mundo das ideas e da cultura sofre unha gran transformación coñecida como ?ILUSTRACIÓN? ou ?SÉCULO DAS LUCES?.
Caracterízase por tres ?ismos:
Racionalismo = a razón é a fonte do coñecemento
Criticismo = o saber apóiase na dúbida
Empirismo = o saber apóiase en feitos demostrables.
Sarmiento pertence á Ilustración Galega dentro do grupo do Padre Feixóo, ?Os Críticos?
En Galicia unha das características desta etapa é a represión do galego e a extensión do castelán a todos os ámbitos.
QUEN VÉN SENDO?
Frei Martín Sarmiento vén sendo Pedro Joseph García Balboa, nado en Vilafranca do Bierzo o 9 de marzo de 1695. Os seus pais son Alonso García de Gosende e Clara de Balboa Sarmiento. Son 6 irmáns, catro homes e dúas mulleres.
Aos catro meses trasládase á cidade de Pontevedra onde vive até os 15 anos, que se marcha a estudar ao seminario bieito de San Martiño de Madrid (1710).
A partir de 1717 adopta o nome de ?Martín Sarmiento?.
Estuda e vive en distintos lugares ata establecerse definitivamente en Madrid.
Tres datas que marcan a súa traxectoria intelectual son as viaxes realizadas a Galicia.
É un gran pensador, traballador e observador; investigador, escritor e corrector de obras, entre elas as do Padre Feixóo.
Desempeña os cargos de Cronista Xeral da Congregación Benedictina de Valladolid e de Cronista Maior de Indias.
Na súa cela ten ademais da súa biblioteca, un microscopio, un telescopio, un termómetro, un astrolabio, un estoxo matemático e unha balanza. Todas estas pertenzas contribúen ao nacemento dos museos de Historia Natural. Isto demostra que foi un home adiantado ao seu tempo.
Finou en Madrid o día 7 de decembro de 1772.
En 1944 fúndase o ?Instituto Padre Sarmiento de Estudos Galegos? en Santiago de Compostela, que realiza exposicións, publicacións e labores de investigación nas ramas de Humanidades e Ciencias Sociais.
O Día das Letras Galegas de 2002 foi dedicado á súa persoa.
SARMIENTO: BERCE DE SABEDORÍA.
En 1723, Sarmiento marcha para o Convento de San Vicente de Oviedo onde está como abade o Padre Feixóo. Esta relación supón unha das claves para entender a traxectoria intelectual de Sarmiento xa que supuxo o seu compromiso co proxecto renovador da Ilustración.
En febreiro de 1726 vai para Toledo co fin de catalogar os fondos da biblioteca e do arquivo da catedral. Durante a realización deste traballo le as ?Cantigas de Santa María? de Afonso X e descobre a importancia do galego medieval.
As súas viaxes a Galicia son moi importantes para a vida e para a obra de Sarmiento. A primeira foi en 1725 e a segunda en 1745 (de maio de 1745 a xaneiro de 1746)..viaxe Padre Sarmiento.JPG e a terceira en 1754. Nestas viaxes percorre Galicia como un investigador de campo, que recolle información de moitos temas, como a botánica, a historia, a arqueoloxía, a diplomacia, a etnografía, a filoloxía (en relación coa lingua galega)... Todo isto faino tomando notas, examinando, falando coa xente e contrastando a información.
Na súa obra ?Onomástico Etimológico de la lengua gallega? (iniciada en 1757), no parágrafo 189 di sobre a súa viaxe a Galicia en 1745: ?era o noso principal estudio recoller as voces pertencentes á Historia Natural en toda a súa extensión, de árbores, arbustos, herbas, peixes, cunchas, mariscos, insectos, animais, aves e algunhas de minerais. Engadindo ao dito as voces xeográficas de lugares, montes, ríos, pontes, etc...?
Nas súas palabras nótase a preocupación que tiña por distintos aspectos de Galicia (a súa historia natural, a súa lingua, a súa situación real), e por outras temáticas, como a matemática, a agricultura ou/e a xeografía.
Outro tema importante no que indaga moito é o da educación, no que defende un método máis racional, un ensino ás mulleres e un ensino na lingua materna: ?En Galicia, en galego?.
Poderíase resumir a súa obra en tres grandes temas:
- A filoloxía galega
- Arquivos e bibliotecas
- Botánica e historia natural. Grazas a Sarmiento créase o ?Real Xardín Botánico? de Madrid.
A contribución de Sarmiento segue a ser moi importante en moitos ámbitos. Considérase o pai da filoloxía galega e na actualidade a súa obra é un dos alicerces para os investigadores pola súa información sobre a lingua falada no seu tempo e sobre os aspectos sociais e políticos que rodeaban o uso cotián do galego e do castelán na Galicia do século XVIII.
QUE ESCRIBE?
A súa obra é moi extensa aínda que case toda foi publicada postumamente. Nós destacamos a seguinte:
1732, Demonstración crítico-apologética del Teatro Crítico Universal
1745-55, Catálogo de voces y frases de la lengua gallega
1746, Coloquio de vintecatro galegos rústicos
1746, Glosario
1755, Sobre el Origen de la Lengua Gallega
1757-69, Onomástico Etimológico de la lengua gallega
1768, Tratado de la educación de la Juventud
1769, Onomástico etimológico latín- gallego
O ENREDANTE MAGO CHALUPA
1. En que época vive Sarmiento?
a) No Século das Luces
b) No Renacemento
c) Ningunha das respostas anteriores é correcta
2. Que pasou no 2002?
a) Concedéronlle a Sarmiento o ?Micrófono de oro de Literatura?
b) Gabaron a súa figura dedicándolle o ?Día das Letras Galegas?
c) Nomeárono a título póstumo ? Fillo predilecto? de Vilafranca do Bierzo
3. Por que foi coñecido Martín Sarmiento?
a) Por ser profesor de Teoloxía na Universidade de Santiago de Compostela
b) Por ser un dos primeiros políticos bercianos con ideas progresistas
c) Por ser un intelectual da Ilustración coñecido polas súas ideas innovadoras.
4) A que se dedicou Martín Sarmiento?
a) Foi bispo de Astorga
b) Monxe da Orde Bieita que viviu en Andalucía
c) Monxe da Orde Bieita que dedicou gran parte da súa vida á investigación
5) En cal destes lugares viviu Sarmiento?
a) Santillana del Mar
b) Puebla de Sanabria
c) Vilafranca do Bierzo
6) En que datas non realizou viaxes a Galicia?
a) De 1772 a 1773
b) De 1745 a1746
c) 1725
7) Que temas trata na súa obra?
a) A Filoloxía Galega
b) Carpe Diem
c) Homo Viator
8) Que tiña na súa cela?
a) Unha balanza
b) Un astrolabio
c) As dúas anteriores son correctas
9) Escolle a obra que non escribiu Martín Sarmiento.
a) Coloquio de vintecatro galegos rústicos
b) Églogas de Carnaval
c) La educación de la Juventud
10) Que se creou grazas a Sarmiento?
a) O Encoro de Bárcena
b) A Colexiata de Vilafranca do Bierzo
c) O Real Xardín Botánico de Madrid
Solucións: 1a, 2b, 3c, 4c, 5c, 6a, 7a, 8c, 9b, 10c
CURTAMETRAXE ? A ESCOLA DAS AREAS?
COMO SABER MÁIS?
. Allegue, Pilar, Frei Martín Sarmiento, Ir Indo, Vigo, 2001
. Barbosa Álvares, José Manuel, Atlas histórico da Galiza e do seu contorno geográfico e cultural, Barcelona, 2008
. Cañada, Silverio, Gran Enciclopedia Galega, Tomo 40, Editor El Progreso, Lugo
. Carballo, Francisco, Martín Sarmiento, A Nosa Terra, Vigo, 2002
. Casares, Carlos, A vida do Padre Sarmiento, Edit. Galaxia, Vigo, 2001
. Costa Rico, Antón, Sarmiento (Vida e obra), Xerais de Galicia, Vigo, 2002
. Puentes Chao, Antonio & Liñares Giraut, X. Amancio, ?Diccionario? Frei Martín Sarmiento , A Coruña, 2002
. Rabuñal, Henrique, O Padre Sarmiento, Espiral Maior, 2002
. VVAA, Atlas Xeográfico e histórico de Galicia e do mundo, Edics. Do Cumio, Pontevedra, 2009
. VVAA, Lingua e Literatura 1º BAC, Consorcio Editorial Galego, Vigo 2008
. Mapas de estradas, Galicia, El Bierzo y España, Edit. Everest
www.bierzopedia.com/Fray_Martín_Sarmiento www.culturagalega.org www.es.wikipedia.org/wiki/Martín_Sarmiento ou na galipedia
Autoría deste traballo:
1ºESO Laura Belenda García
Lucía Blanco Orallo
Haidée Corredera Blanco
Alba Cubelos Bodelón
Juan Diego Florez Saavedra
David López López
Ainhoa Martínez López
Laura Montaña Martínez
Tania Paiva dos Santos
Álvaro Prieto Villar
Cristina Rodríguez Castaño
Profesora: Mónica López Souto
BACHARELATO Pablo Bermúdez Pérez
Antía Calvete Alejandre
Javier García Fernández
José Ángel García López
Ainhoa Jiménez Alonso
Enrique Pérez de la Puente
Alba Prieto Villar
Marcos Rodríguez Abella
PROFESORA: Teresa López Rodríguez
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 polo CPR. San Narciso de Marín (Pontevedra) que coordinou Héctor M. Silveiro Fernández
É a segunda vez na que este centro participa nos Intercambios Martín Sarmiento.A ocasión pasada abordamos esta experiencia didáctica alumnos7as de 4º da ESO baixo o título: "O Camín de Sarmiento de Marín ao Bierzo" só dous centros: O IES. Padre Sarmiento de Vilafranca e o CPR San Narciso. Desta volta coa participaxción de máis centros propuxémonos un achegamento singular á biografía de Sarmiento para alumnos/as de 1º da ESO a través dun elemento simbólico. Podedes ver unha presentación do traballo realizada en vídeo.
A continuación reproducimos o texto que foi o punto de partida para a realización dunha especie de cómic sobre Sarmiento. Titulamos a experiencia:
O CARBALLO de SARMIENTO
Trátase dun achegamento á figura de Martín Sarmiento como fundador dos estudos sobre a filoloxía galega, pois el viría sendo o primeiro filólogo da nosa lingua.
Lembra a etimoloxía de filólogo que filos = amante + logos = palabra.
A continuación colocamos o texto base:
O CARBALLO DE SARMIENTO: Amor á lingua, amor á Terra
Martín Sarmiento naceu en Vilafranca do Bierzo un 9 de marzo de 1695 e alí escoitou por vez primeira falar o galego da boca da súa nai Clara, natural de Samos e mesmo do seu pai Alonso que nacera nas terras de Cercedo en Pontevedra. Seus pais levaban xa trece anos naquela vila na que tamén se falaba galego por pertencer ao Antigo Reino medieval de Galicia. Alí casaran e xa tiñan tres fillos cando lles naceu este o seu cuarto fillo ao que lle puxeron o nome de Pedro Joseph. Mais aos poucos meses decidiron virse cara Pontevedra para desenvolver, seu pai Alonso, un novo oficio. En Pontevedra medrou escoitando e falando sempre a lingua que aprenderá dos seus pais: o galego. ?Na Boa Vila ocupamos unha casa asoportalada na rúa da Palma?
Un dos primeiros recordos que gardaba Sarmiento da súa nenez era o da procesión do Corpus de 1698 e dos seus xigantes e cabezudos. Tamén lembraba o momento en que coñecera ao seu avó paterno en 1700 na casa da Raposeiras en Cerdedo.
?Algún tempo despois pasamos a residir en Mourente no pazo de Santa Margarida construído polo meu pai? á sombra do famoso carballo que diante da ermida había e hai hoxe
grazas á oposición a que fose cortado (do Padre Rábago) ? e xoguei moitas veces cos meus amigos?.
Sendo un neno Sarmiento seguro que se deu de conta de cómo dunha landra das de aquel carballo nacían en primavera pequenos e futuros grandes carballos, porque a súa curiosidade innata axiña aprendería a fixarse no mundo natural para aprender del cantas leccións precisen os homes. ?Este carballo será un símbolo dunha vida e unha obra fondamente enraizadas na súa terra e, xa que logo, potente representación do compromiso de Sarmiento con Galiza? dirían os organizadores do ano no que se lle homenaxeou con motivo do Día das Letras Galegas no 2002.
A tradición (que tampouco pasaría desapercibida a Sarmiento) di que debaixo desta árbore seica se xura o amor eterno, entre outras cousas. Dende logo o carballo é curioso xa que está torto e ten hoxe unha parte seca, pero a outra é a primeira que bota follas e a última que as perde. Este carballo menciónao Frei Martín Sarmiento no ano 1735, xa naqueles anos falaba da súa lonxevidade polo tanto debe ter moitos, moitísimos anos.
Xa de maior lembrará, en máis dunha ocasión, os castigos que recibían aqueles que na Escola dos Xesuítas usasen o galego e non o castelán ou máis ben o latín que estaban empeñados en facerllo aprender á forza as letras que a pesar de todo amaba.
Do seu temperán amor polas letras e as palabras conta que observaba na igrexa as inscricións en latín cando acompañaba a súa nai á misa? se cadra desa devoción e polo feito de que os seus irmáns maiores fosen para curas, el tamén decidiu ingresar na orde dos Bieitos. E así, aos quince anos, parte cara Madrid ao convento de San Martín polo que Pedro Joseph García Balboa pasará a chamarse Martín, polo nome do Padrón do mosteiro no que ía residir, e Sarmiento, polo segundo apelido da súa nai, xa que o primeiro xa o tiñan outros frades, e de seguro que tamén por amor a ela.
Despois de varios anos de estudos e cando, pola súas boas capacidades, xa era impartía clases a outros monxes, foi destacado axudante do que antes fora mestre seu, o Padre Feixóo, tamén galego e co que seguro falaba na súa lingua nai?outra cousa eran os escritos que este redactaba e que o noso avantaxado alumno corrixía. Estaban en castelán porque ían destinados a unha España que daquela era moi centralista e a igrexa incluso en Galicia era castelanizante, desprezando o uso da lingua vulgar, aínda que o galego é o que falaban todas as xentes humildes: labregos e mariñeiros. Daquela Sarmiento non repara no valor que ía ir cobrando para el co tempo o seu idioma. En galego foron as últimas palabras que lembra da súa nai, xa moi maior que foi visitar en 1725: ?Adeus, Perucho, que nunca me deches que sentir. ?
Os seus estudos vanse ampliando e traballando sobre a poesía e a literatura española, no medio das súas pescudas no arquivo da catedral de Toledo a un home curioso ao que de todo lle gustaba ler e saber, atopou as Cantigas de sta. María escritas en galego en plena Idade Media. Daquela, era o 1727 non tirou ningunha conclusión especial, pero logo lembraría e traería esta descuberta á súa memoria como veremos. Non era polo tanto dogmático e todas as linguas lle interesaban era un políglota pois lía e entendía latín, hebreo, grego, árabe, francés?
De todos os xeitos, o seu entusiasta amor polo galego e pola súa terra nacerá no momento en que se lle pasa pola cabeza iniciar unha nova viaxe a Galicia con motivo do ano santo compostelán. Era 1745, e esta viaxe vai cambiar de xeito definitivo o seu centro de interese nos pregos e pregos e nas cartas e investigacións que levaba a cabo desde a súa cela madrileña. Foi seguramente o home que na súa época máis escribiu, pero negábase a publicar máis libros da súa autoría despois da tremenda polémica que produciron os libros do seu mestre o P. Feixóo e da súa defensa editada co longo nome de Demostración Crítico Apologética que asinou o P. Sarmiento.
Mais volvamos á viaxe e a gran influencia que exercerán no seu futuro aqueles nove meses de estancia en Galicia. Vai redescubrir un dos seus amores da súa vida, o amor a súa lingua nai, o galego e consolidará á vez o seu gran cariño a súa terra. Recollerá palabras que el chamaba ?voces? porque as anotaba tras conversas con rapaces e vellos que eran as súas fontes de información máis valiosas, pero tamén na viaxe consultou con detemento códices e documentos antigos que se conservaban nas bibliotecas e escritorios dos mosteiros nos que facía pousada onde comprobou algo que por casualidade atopara en 1727. O cancioneiro do Rei Afonso X, o Sabio, escrito en galego.
A volta desta viaxe comporá o ?Coloquio en 1200 coplas? seguindo o estilo rústico (ou rural) que recollendo o estilo e gustos, pero tamén e sobre todo as palabras dos paisanos seus entrevistados. Este traballo realizado en 1746 serviríalle para ir deseñando de cara o futuro novos traballos nos que o galego e Galicia, os seus grandes namoros, estarán moi presentes, e cada vez máis. Os seus deberes na capital, coa corte do rei que o consulta con frecuencia e o reclama para a elaboración de informes réstalle moito do seu tempo, ao igual que os seus amigos ilustres que lle visitan na súa cela, na que, ademais dos máis de 6000 libros, ten un microscopio e unha especie de telescopio. A súa cela é como unha pequena Galicia (ten testos con plantas, sementes que trouxo da súa terra e unha boa colección cunchas das súas praias e outras mostras da fauna e da flora do seu país coa que traballaba día si e día tamén).
Non tardará en preparar para 1754 unha nova viaxe a Galicia quizás coa intención de permanecer xa para sempre a carón do seu irmán, o máis pequeno, Xabier co que xa tivera unha moi poderosa relación fraternal na anterior viaxe. Na casa familiar que teñen en Pontevedra, a carón do carballo, despois dunha excitante viaxe ata Pontevedra, atoparase outra sorpresa a presenza dun seu sobriño, Alonsiño, que vai provocar un coidadoso estudo sobre a Educación da xuventude na que defende que os nenos galegos aprendan primeiro o galego. Dicíao en plenos Séculos Escuros nos que ninguén escribía nin se preocupaba do noso idioma. Por iso os seus traballos foron como as sementes do carballo que agromarían e se farían máis grandes co tempo e serían un dos referentes para os autores do Rexurdimento ( X. M. Pintos, A. Fdez. Morales ou Rosalía de Castro).
Como o rei reclámao desde Madrid Sarmiento, moi a seu pesar polo que significaba deixar Galicia, volve á corte ao seu convento, pero rexeita de plano seguir calquera cargo como o de ser abade. Con sesenta anos entrégase de corpo e alma a unha tarefa: a de seguir investigando acerca das voces do galego e da botánica ( as landras que recollera en Galicia pensaba sementalas para o futuro, mesmo para Alonsiño ou outros centos de Alonsos ou galegos calquera que Sarmiento soñaba (foran os ?aletóphilos?, é dicir, os ?estudosos e amigos da verdade? sobre Galicia en cada unha das súas parroquias.
Sarmiento sabía, pois era un home adiantado á súa época, que prepararía desde a súa cela un proxecto de futuro para esa terra á que amaba, sementaría landras para crear futuros carballos, ata a fin dos seus días. Os seus escritos manifestaron ás claras cal era o amor que lle profesaba ao seu idioma e mais a súa terra. Como dixeron na súa oración fúnebre no ano da súa morte en 1772, un dos seus frades amigos:
Semper docuit, semper legit, semper scripsit:"sempre ensinou, sempre leu, sempre escribiu"
e deixounos unha fermosa e intelixente máxima? aude sapere:atrévete a saber?
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as Alba García, Gabriel Martínez, Ángeles Mesia,Alberto Pesqueira, Manuel Rei, Darío Roldán e Manuel Viqueira de 1º de Bacharelato CPR. San Narciso de Marín (Pontevedra) que coordinou Héctor M. Silveiro Fernández
A TRADICIÓN ORAL E SARMIENTO
Este traballo comezou sendo unha proposta do profesor de galego asumido por un grupo de alumnos/as que tras varias sesións de clase e un texto base para comezar a investigar (colgado no blog da materia na páxina do centro). Os alumnos/as citados máis arriba realizaron presentacións persoais e un vídeo colectivo sobre o tema proposto para participar nos Intercambios Martín Sarmiento (este último foi visionado o 9 de marzo no teatro de Vilafranca do Bierzo no transcurso da posta en común dos traballos realizados por diversos centros. Fiinalmente realizouse esta presentación resumo dos traballos persoais.
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García
Traballo realizado para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as de 3º da ESO do IES. VALLE INCLÁN de Pontevedra (Pontevedra) que coordinou Xosé Álvarez García