| Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia. |
|
|
| O meu perfil |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| PROPOSTAS DIDÁCTICAS SOBRE A FESTA DO MAIO |
|
 O CICLO FESTIVO TRADICIONAL DE MAIO:
OS MAIOS HUMANOS DE VILAFRANCA DO BIERZO ERAN HABITUAIS EN GALICIA HAI UN SÉCULO.
Tanto en Galicia como no Bierzo existe unha moi vella tradición que se celebra todos os anos o día 1 de maio. Pero a tradición dos maios con ter unha procedencia común a día de hoxe presenta diferentes tipos tanto na forma como tamén son distintas as canciois que se cantan.
O maio é un costume moi antigo relacionado coa fecundidade, co renacer da vida das plantas e animais na primavera que tras das flores darán froitos. É case seguro que xa os homes e mulleres na Prehistoria celebraban cerimonias coa intención de ter máis e mellores froitos, para agradecer ou mesmo favorecer que as divindades da natureza procurasen unha boa produción de alimentos, que os animais domesticados tivesen muitas crías e houbese máis nenos e nenas na aldea. Estes rituais foron transformándose ao longo da historia e chegaron ata nós como os coñecemos agora. Nestas festividades os vexetais son o símbolo do rexurdir e do renacer anual da natureza na nai Terra, da capacidade de crear novos cereais para facer o pan, pero tamén de novos xatos para carne e para leite.
Os maios de Vilafranca: unha festa tradicional nos lindes culturais de Galicia
Os maios mozos de Vilafranca son uns maios humanos moi semellantes aos que Álvaro Cunqueiro lembraba da súa vila natal. O coñecido escritor galego nacido en Mondoñedo no ano 1911, na súa nenez tomou parte da festa dos maios no seu pobo, que el logo describiría un 1º de Maio do ano 1963 nas páxinas do periódico que dirixía daquela, o Faro de Vigo:
"Tal día coma hoxe, e á primeira hora do serán, ían dúas ou tres pandillas de rillotes á fraga da Silva ou a do Rulo, e vestían a un deles coas espléndidas follas da pravía, cinguíndoo e coroándoo de loureiro. Mergullado naquela ramallada o maio, baixaba a sonora tropiña ás rúas e ás prazas, a cantar ritualmente a festa e a demanda-lo aguinaldo, que nos meus días infantís érao de noces e castañas maiolas? é dicir, as castañas que secaron no faio durante o longo inverno?, que rebotaban nas pedras: piñata feliz, barullenta rebatiña na que todos participabamos. O máis abondoso regalo saía do balcón de dona Amadora Louro, no Cantón. Demandando o agasallo, o Maio representaba unha pequena pantomima, que non me atrevo a interpretar. O Maio deitábase no chan tan longo como era, mentres o ledo coro dos compañeiros cantaba. Ó remate, sacábaselle daquel sono:
" ¡Levántate Maio que tanto durmiche,
que pasou o burro e ti non o viche!"
Axiña o Maio erguíase coa axuda dos cantores e seguía a feliz procesión."
Este maio como os maios de Lugo, Santiago, Monforte, As Nogais, Pontedeume ou A Coruña, era un tipo de maio humano ou vivinte, pero non tivo a sorte de sobrevivir neste século da "aldea global?, nun mundo que con frecuencia esquece os seus costumes e está chamado a vivir no desarraigo máis gris. Era un maio como o que aínda hoxe por sorte se conserva e manten en Vilafranca do Bierzo. Efectivamente algúns deles na Guerra Civil do 36, outros xa antes, fóronse perdendo, quedando só na memoria dos máis vellos, ou dunha vella fotografía, na crónica dun periódico da época ou no relato curioso dalgún escritor local.
Unha manifestación etnográfica única.
Actualmente este tipo de maio que era habitual en moitos puntos de Europa, dende a céltica Irlanda á mediterránea Catalunya, é difícil de atopalo coa fidelidade coa que milagrosamente subsistiu no Bierzo, nesa vila do Camiño de Santiago que no galego da zona e cunha música arcaica de cadencias medievais aínda perdura sen terse deixado de cantar máis que nun breve período da Guerra Civil do 36, segundo contan os nosos avós.
No Bierzo convivían ata fai pouco (comezos do século XX) os tres tipos de maios (?árbore maio?, ?boneco de maio? e ?maio humano?) citados por Alonso Ponga e Diéguez Ayerbe no seu traballo sobre a etnografía e o folclore do Bierzo. Xa é un clásico a cita de ?árbore de maio? que aparece na entrada ?mayo? no Vocabulario del Bierzo de García Rey onde na árbore pendúrase un espantallo ( dous en Bembibre; un en forma de muller, o outro de home). En Palacio de Compludo parece que había rivalidades por ser o maio máis alto. Este tipo de festexo aparece raramente en Galicia, o lugar máis coñecido é o da aldea de Laza. Pola contra aínda está vivo en distintos puntos de León e Castela.
Pero o maio humano é sen dúbida o máis chamativo dos que persisten no Bierzo e parece ser un maio común antigamente noutros lugares da comarca , aínda que hoxe só segue vivo en Vilafranca do Bierzo.
En Santalavilla era un mozo cuberto de xestas e que acompañado por un grupo de rapaces ían de casa en casa pedindo ao son de coplas tradicionais en galego da zona. Mais en Ferradillo curiosamente convivían as tres fórmulas nun mesmo lugar. O maio era un mozo que se disfrazaba con roupas semellantes ás do boneco que estaba pendurado da árbore, para facer a petición ?baixaba? e tras percorrer o lugar volvíase a subir ao seu sitio.
Había no Bierzo, hai máis de cincuenta anos, outras manifestaciois primaverais ou maios semellantes aos de Vilafranca en Santalavilla ou Ferradillo que se foron perdendo, como tamén pasou cos maios humanos desaparecidos en Valdeorras, que só conserva hoxe os maios ?cónicos ou figurados? recuperados á imitación dos de Ourense capital. A Festa do Maio en Vilafranca é pois un valioso tesouro do noso patrimonio, un sinal representativo da identidade dese Bierzo galego-falante e un aporte especial do Bierzo á cultura galega, unha peza única en Galicia e en Castela e León, unha mostra máis da diversidade coa que o Bierzo enriquece a Comunidade Autónoma á que pertence.
Propostas didácticas:
Cantos tipos de celebracíois do ciclo de maio aparecen citadas neste texto?
Cunqueiro relata un maio da súa infancia, é moi distinto ao maio de Vilafranca que segue a saír polas rúas no século XXI?
Investiga cales poden ser os motivos polos que os maios humanos que hai cen anos eran unha tradición viva en moitos lugares, hoxe estean practicamente desaparecidos e só pervivan en Vilafranca do Bierzo.
|
|
|
|
|
| Nova viaxe de estudantes de galego do Bierzo a Galicia |
|
Hoxe comeza a viaxe dunah morea de centros de primaria e secundaria a Galicia, en total uns 150 rapaces e rapazas que alumn@s de galego no Bierzo que viaxan con algúns dos seus profesores a Santiago, onde realizarán diversas actividades programadas dende a Secretaría de Política Lingüística da Consellaría de Educación da Xunta de Galicia así como ao Grove onde visitarán un acuario e diversas actividades de acuicultura e tamén a Cuntis pnde terán un encontro moi especial con alumn@s galeg@s. Para coñecer mellor o programa podedes consultar a información que circula pola rede, por exemplo en Bierzo dixital.
A Voz de Galicia está facendo un seguimento curioso da nova educativa procurando describir a día de hoxe a relación de galegos e bercianos, do Bierzo con Galicia, e como non podía ser menos, hai opiniois e decaraciois de todo tipo especialmente aquelas que se refiren a lingua e coas que a prensa provoca unha certa distorsión da realidade. O programa de galego é un éxito e está contrarestando o declinar de galegofalantes entre os máis novos.
Tamén hai que dicir que estas máis de mil rapaces e rapazas e as súas familias, que escolleron o galego de forma voluntaria, son a mellor garantía de difusión futura de Fernández Morales porque grazas a experiencias tan positivas como a da presenza do galego no ensino do Bierzo e Zamora, Galicia debe volver a súa mirada necesariamente cara estas comunidades de galegofalantes estremeiras, estudar e coñecer mellor o que elas ao longo da historia aportaron á cultura de Galicia. Os "Ensayos poéticos en dialecto berciano" publicados por Fernández Morales en 1861, dous anos antes do poemario de Rosalía de Castro co que dá comezo o Rexurdimento, resulta unha obra de gran relevancia, case que ignorada atá o de agora nos manuais de Literatura Galega. Deberíase realizar unha revisión máis equilibrada deste período da nosa Literatura para non deixar á marxe o magnífico aporte desta comunidade de falantes nos lindeiros da galeguidade.
@s alumn@s do Bierzo que estudan e coñecen este poemario serán pois os mellores embaixadores dos valores que para as Letras galegas ten. Lembremos que partiu dun grupo de rapaces e rapazas, do seus mestres e profesores e das súas familias a idea de propoñer a Fernández Morales como figura a homenaxear no próximo 2011 con motivo do Día das Letras Galegas. |
|
|
|
|
| Achéganse as Letras Galegas do 2010 |
|
 O ano 2010 o Día das Letras Galegas será homenaxeado UXÍO NOVONEYRA o poeta do Caurel e que lembraba hai anos no Teatro de Vilafranca a súa relación co Bierzo e tamén a súa querencia pola lingua.
Do texto "Homenaxe Póstumo a NOVONEYRA" escrito da Asociación Cultural Escola de Gaitas de Vilafrannca coa ocasión do seu falecemento en 1999, deixamos aquí este anaco:
Pouco, case que nada, tense escrito no Bierzo acerca do recente e lamentable pasamento do poeta do Caurel, do poeta da fala galega oriental, como el mesmo gustaba dicir. Quizás non sexa un home moi coñecido nos círculos literarios leoneses, pero sen dúbida non era un descoñecido no Bierzo. A súa voz está considerada como unha das mellores voces poéticas do século XX e desempeñou un papel destacado no mundo da cultura galega, mesmo nos derradeiros anos da súa vida cando foi nomeado, entre outras cousas, presidente da asociación de escritores en lingua Galega. Pois ben, Uxío Nononeyra tamén se soubo achegar ao Bierzo, que como veremos sentiu dende neno moi próximo a el. Unha das últimas intervenciois na variopinta vida cultural do Bierzo que este home protagonizou foi fai xa hai uns anos en Vilafranca do Bierzo, nun recital poético que abarrotou o Teatro Vilafranquino con motivo da clausura das II Xornadas da Cultura e Lingua Galegas no Bierzo ( 21 de agosto de 1994). Naquela ocasión Uxío Novoneyra deu as claves nas que o Bierzo aparece nos seus poemas, no seu mundo poético. Dixo daquela:
? Cando nos anos anteriores ós corenta do Courel se tiña que saír a unha vila grande, estaban á mesma distancia Sarria, Quiroga, O Barco e Vilafranca. Para aquí viñan arrieiros ó viño i os vendedores de cabalos. Era pois unha vila habitual da que se contaban cousas. E na miña mente de neno estaba pousada na nunha distancia íntima, realizable? Era terra de un que logo se distanciou ó dirixírense as vías de comunicación para outro lado, ó deixarse o cabalo?pero sin que caise nunca fóra do meu tempo, nin fóra de Galicia. Logo, -proseguía o poeta- soupen que senón na Galicia administrativa, Vilafranca era Lingua de Galicia, a que falaron os homes que a construíron. Os mesmos que fixeron a Lingua que nos fixo e na que logo quedaremos cando se esqueza o noso nome i o noso rostro.-Finalmente remataba- O meu soño cara o Universo-Mundo e cara o Futuro soñeino mirando cara o Leste?
O Leste para Uxío Novoneyra era sempre cara Vilafranca, mirando o camiño que vai polo monte:
? Eu non sei para onde vai
Méntre-lo quedo mirando.
Sólo sei que eilí se compre
O soño que estou soñando??
É pois un poeta que debe ser necesaria e xustamente lembrado dende o Bierzo, mesmo utilizando esa Lingua que nos é común, que nos comunica coa Galicia ? Do Courel a Compostela?, esa Lingua que nos fixo e na que logo quedaremos, Lingua de labregos destas terras do Leste onde hoxe Galicia acaba en soave transcurso, como Uxío Novoneyra diría.
Tamén podedes escoitar a súa voz e os seus poemas neste magnífico programa que realizou recentemente o Diario Cultural da Radio Galega.
E a maiores se queredes escoitar e ver este pequeno vídeo que acompaña a unha peza de Emilio Cao coa letra de Uxío Novoneyra con imaxes do Caurel aquí os queda:
|
|
|
|
|
|
|
