Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
Traballos realizados para os INTERCAMBIOS MARTÍN SARMIENTO 2012 por alumnos/as da ESO do IES. PADRE SARMIENTO de Vilafranca do Bierzo que coordinou Mónica Lourido Santiso
A LINGUA GALEGA E A ANTIGA PROVINCIA DO BIERZO:
De Sarmiento a Morales na procura da identidade.
Baixo este título xenérico o IES. Padre Sarmiento presentou unha morea de traballos realizados nos distintos cursos de Secundaria (de 1º , 3º e 4º e tamén de 1º de Bacharelato) realizando inicialmente unha panorámica da historia da lingua galega para logo centrarse na obra de Sarmiento en plenos Séculos Escuros e como precursor do Rexurdimento e na do autor berciano do Rexurdimento pleno, Antonio Fernández Morales procurando contextualizar a aparición dos seus traballos especialmente no caso de Morales ao relacionalo co movemento liberal berciano que entre outras reclamacións políticas lograra a creación da Provincia de Vilafranca do Bierzo.
Os traballos de 4º da ESO
Podedes ver, inicialmente, unha memoria dos traballos de 4º da ESO nunha montaxe audiovisual de catro das presentacións feitas na aula (a do grupo formado por Alba Ares Encinas, Joao Manuel Oliveira, L. Francisco Fonseca Sánchez e Cecilia Fernández Blanco, xunta a de Jéssica Becerra Riveiro, Cristina Frade Lago, Sara Novo Vega e Verónica Novo Montaña; tamén a do grupo de Cristian García Domínguez, Iván Unquera Amigo, Jairo Vázquez Fernández e Patricia Fernández González, ademais do de Isabel, Paula, Dani, Raquel e Andrea).
Para que teñades a posibilidade de ler en detalle algún deles, optamos por incluír a continuación o texto completiño dos que presentou un quinto grupo formado por Verónica López Sobredo, J. Enrique García López, Marta Fernández González, Katia Alonso Sánchez e Ana Butrón López.
I-O GALEGO NO BIERZO
Historia da lingua galega
O galego é o resultado da evolución do Noroeste da Península Ibérica do Latín vulgar traído polos colonizadores romanos nos séculos II e I a.C
A Romanización
É o proceso histórico de asimilación e incorporación dos pobos ibéricos ao mundo cultural romano. O latín irá evolucionando e diversificándose pouco a pouco nas distintas zonas do Imperio dando orixe aos diversos dialectos que á volta dos séculos se converterán nas linguas románicas.
O romance galego foi estendéndose cara o sur conforme a Reconquista ía gañando terreo e deste modo orixinouse o galego portugués. Incapaces de resistir aos árabes amplos sectores da pobación hispano-xermánica retroceden ata refuxiarse nas zonas montañosas do Norte penínsular, entre elas a vella provincia de Gallaecia, desde Cantabria ata o río Douro. No Bierzo tamén naceu o galego ao estar incluída dentro da Gallaecia.
A Baixa Idade Media
O periodo medieval da historia do galego esténdese ao longo de 700 anos de virtual normalidade lingüística (dende o século IX ata o século XV). Este período recibe o nome de galego antigo. Este nace e é falado no territorio abarcado pola antiga Gallaecia romana. O galego portugués consolídase como lingua oficial da corte portuguesa. Polo contrario, o galego portugués experimentará a partir do século XV un proceso de marxinación en Galicia que practicamente o deixará reducido a condición de dialecto rústico ata o albor do século XIX.
O nacemento do reino de Portugal
Portugal nace como reino autónomo a comenzos do século XII. En Portugal coñécese o ano 1128 como o da Independencia. Durante a Baixa Idade Media, o galego comenza a disputarlle ao latín a condición da lingua de cultura e da administración, que este posuíra en solitario ata o seculo XII.
O galego cultívase nas áreas da xustiza e economía, na vida eclesiástica e relixiosa.
O Galego antigo 1350
A situacion cultural empeora. Galicia convértese nun satélite do reino de Castela.
O final da Idade Media
A partir de 1350 o papel de Galicia no ámbito dos reinos peninsulares perde importancia. En dúas ocasións a nobreza autóctona verase obrigada a claudicar ante a chegada dunha clase aristocrática foranea: SÉCULOS ESCUROS NA LINGUA GALEGA.
II-O BIERZO FOI PROVINCIA
No século XIX, esta sociedade do Antigo Réxime comeza a cambiar iniciándose un proceso revolucionario que se coñece como Revolución liberal.
A crise do Antigo Rexime no Bierzo comenza por dous motivos:Un conflicto militar (Guerra da Independencia) e un proceso político de reformas liberais.
Este proceso tivo momentos de avance e retroceso antes de asentarse de xeito definitivo. O Bierzo convértese en zona de enfrontamento entre o exército regular español e as tropas inglesas do xeneral Moore, por unha parte, e o exército francés de Napoleon do Mariscal Soult, pola outra (Batalla de Cacabelos 1809). A nivel político, ante a ausencia das autoridades do Antigo Réxime, prodúcese a creación das Xuntas que resolven realizar unha convocatoria a Cortes. A "Junta del Reino de León" para organizarse mellor divide o territorio berciano en "Partidos"; en principio son dous:
Vilafranca e Ponferrada
En 1822 créase a Provincia denominada ?Villafranca del
Vierzo? por decreto das cortes e incluía a O Bierzo e Valdeorras, pero só duraría 10 anos ata que no 1833 coa nova división administrativa repártese o territorio entre Ourense e León.
O liberalismo no Bierzo
Liberais son os partidarios de limitar os poderes, para impedir un poder absoluto. Sabido é que en Vilafranca coincidiron na época da Guerra da Independencia personaxes de índole liberal que eran veciños da vila como Antonio Valcarce. Este feito axuda a que no ano 1820 se crease unha Sociedade Patriótica, outro dos referentes do liberalismo ata rematar o Trienio Liberal. O perfil dos liberais no século XIX era o dun comerciante burgués.
No Bierzo son un bo exemplo algúns dos mais nomeados amigos de Morales, Pascual Fernández Bueza (Poeta)e Mateo Garza García.
Procuran melloras a nivel económico e social para o Bierzo, loitan pola antiga Provincia do Bierzo e ata procuran o Rexurdimento do Galego dende o Bierzo.
III- OS PRECURSORES DO REXURDIMENTO
Nos libros dise que os precursores do Rexurdimento do galego son X. Manuel Pintos, Añón, Alberto Camino, pero o Pai Sarmento foi dos primeiros en escribir en lingua galega e un dos precursores deste, xa no século XVIII.
O Pai Sarmiento dicía que os nenos debían estudar galego na escola, e apoiaba todo o relacionado co galego. De feito escribiu 1200 Coplas en galego, cando ninguén o facía.
Considérase Rexudimento pleno cando se publica a obra Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro,pero Antonio Fdez. Morales foi un verdadeiro artífice do Rexurdimento, xa que en 1861 no Bierzo publicou unha obra moi importante e antes que Rosalía, Pondal e Curros( autores coñecidos en Galicia por iniciar este movemento do Rexurdimento do galego).
O PADRE SARMIENTO, UN ILUSTRADO BERCIANO
Sobre a súa vida...
O Pai Sarmento foi un auténtico sabio que con verdadeira devoción estudou variados aspectos do galego e isto no século XVIII, un século antes que Morales, e os autores do Rexurdimento.
O relativo valor literario das súas obras(1200 coplas en galego ou Coloquio entre 24 gallegos rústicos, entre outras) acrecéntase porén pola relevante aportación lexicográfica, e pola lingua usada, a que falaba a xente.
As ideas ilustradas comezaron na segunda metade do século XVll, coincidindo cunha certa modernización económica do noso país.Tamén está ralacionada con que Galicia era unha realidade diferenciada que estaba a recibir un trato discriminatorio.
Ideas ilustradas:
Modernización da agricultura.
Industrialización do país e necesidade de vías de comunicación.
Recuperación da nosa literatura popular.
Denuncian o abuso da imposición do castelán.
ESTUDO DA LINGUA QUE USABA SARMIENTO NAS COPLAS:
Vexamos un exemplo:
...O rey Don Phelipo
estando no leito
non sein se durmindo,
non sein se desperto....
Faltoulle o resollo
e mais os meneos
sen febre e sem dore
se foi para o ceo ...
Sacáronlle a maga,
botáronlle drento,
sal e vinagre,
allos e mais cheiros.
por que non fedese
o corpo algún tempo
o atustullaron
de muitos ingüentos...
Cuidein que poñías
por caso e enxempro
cando por Nadal,
no noso terreo
matan, lañan, salgan,
os porcos bem cheos,
e fan-os touziños
e mais os codelos...
No texto de Sarmiento aparece a forma: muito e formas verbais: sein, cuidein e meso o ditongo ui en "muitos" que no galego normativo serían: sei, coidei e moito, pero no galego do Bierzo son iguais: Sein, cuidein e muito
Como non tiñan normas para escribir, obsérvase o uso do apóstrofe e tamén de palabras que as escribían tal e como soaban.
Tamén vemos a retranca, é dicir a ironía, que compara ao rei cun porco.
ESTUDO DUN POEMA DE MORALES NOS ENSAYOS POÉTICOS EN DIALECTO BERCIANO
Este lugar é unha villa
franca, garrida, sencilla,
cos honores de ciudá,
que de dous ríos na orilla
e nun val clavada está.
(...)
... Si logo se vai á praza,
ailí verá pampalliños,
liño en cerros pequeniños,
de Dragonte leña e caza
E d? Hornixa marraniños.
Leite fresca de Vilela;
as tarxas de Ponferrada:
as truitas de Paradela;
de Burbia a leite mazada
y estopa d?Horta en manelas(...)
Manteca, en grandes roscois
de tripas, de Paradiña;
de Penoselo jamois;
perdices d?a Veigueliña,
e de Ruitelán castrois.
Na obra de Morales tamçen aparecen as formas verbais: tein que en galego normativo é "teñen" e no galego do Bierzo tein
Repítense algunhas veces estas formas verbais
Tamén aparecen adverbios "ailí". No galego normativo: Alí e no galego do Bierzo: Eilí
Tanto Morales como Sarmiento escribían como falaba a xente porque non había unha normativa.
Uso de topónimos
Ex: Vilela,Corullón,Ponferrada,Paradela.
Terminación do plural en ? ois.
Escambrois,jamois,castrois,roscois etc.
A forma latina "muitas"
Lusismos
Bon
Morales ten un léxico moi rico.
Ex: Pampalliños,unha palabra típica do Bierzo.
Grazas á xente dos pobos e a estudosos coma Sarmiento e a Morales que escribiron en galego, hoxe en día aínda podemos seguir falando e estudando galego no Bierzo.
Verónica López Sobredo
J. Enrique García López
Marta Fernández González
Katia Alonso Sánchez
Ana Butrón López
4º ESO, curso 2011/12 IES PADRE SARMIENTO.
