Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
Recollemos eiquí un artigo publicado con motivo do Día das Letras do 2013 nun enlace ao Bierzo Diario.
Acompañamos esta entrada cunha portada do primeiro dos volumes das Obras Completas de Vidal Bolaño que edita Edición Positivas,dirixida polo berciano- galego Paco Macías.
Onte na Coruña a Alcaldesa de Vilafranca, Concepción López, con outros 50 alcaldes e alcaldesas de Galicia celebrou o 50 aniversario do Día das Letras organizado pola Academia Galega. Podes ver enlaces na prensa: a opinión da Coruña
Unha análise desde o Bierzo dos 50 anos de Día das Letras Galegas.
Este ano o Día das Letras festéxase especialmente en Vigo por dedicarse a Valentín Paz Andrade, un home polifacético cuxa vida podería resumirse nesta frase ?Galicia como Tarefa?, que é precisamente o título dun dos seus ensaios económicos. Porque ademais dun gran poeta e ensaísta, Paz Andrade foi empresario fundador da multinacional galega Pescanova e un tamén un dos homes creadores nos anos 30 do Partido Galeguista de Castelao (amigo persoal de Valentín), ademais de sufrir a censura e o cárcere no Franquismo e ser un destacado motor na recuperación da democracia e na aprobación do Estatuto de Autonomía de Galicia.
Pero ademais este ano cúmprense 50 anos de celebracións do Día das Letras Galegas. O ano 1963 no que a Academia Galega comezara esta institucionalización da data escollendo un 17 de maio por coincidir co centenario da publicación dunha obra emblemática para a literatura galega como foi o libro de Rosalía de Castro ? Cantares Gallegos? (1863). Logo xa van 50 anos de celebración que serviron para homenaxear a autores, ben esquecidos ou que sendo relativamente coñecidos estaban parcialmente estudados, ou ben simplemente eran referentes dignos da difusión e popularización da súa obra.
Este vén sendo un dos maiores logros desta celebración en Galicia, mesmo tamén no Bierzo. Se lembramos o ano 2002 cando a Academia se trasladou a Vilafranca a honrar ao Padre Martín Sarmiento na súa vila natal, recordaremos que ese ano foi moi significativo para a historia do galego na comarca, a pesar de estar fóra da Galicia Administrativa, porque, entre outras cousas, o galego comezou a impartirse nas aulas dos centros de ensinanza bercianos. As Letras Galegas lograron ser un revulsivo mesmo para os galego-falantes e amigos desta lingua no Bierzo da que nos sentimos formando parte, pertencentes a esa cultura que usamos historicamente como propia. O galego forma parte da nosa identidade como podemos constatar nos escritos do autor Antonio Fernández Morales, o noso máis firme candidato para realizar unhas futuras Letras Galegas de novo no Bierzo, pero tamén polas 1000 familias que apostan a día de hoxe polo ensino do galego na nosa comarca e por aqueles miles de bercianos que o falamos a diario a pesar de ser un idioma pendente dun proceso de normalización do seu uso en muitos ámbitos da nosa vida.
Aínda que días de celebración como o presente son útiles e necesarios, son tan importantes para a conservación da lingua o seu emprego diario, a súa defensa cada vez que por descoido ou cerrazón alguén atente contra esa riqueza lingüística da que somos herdeiros e da que debemos saber ser defensores para poder ofrecerlle este valor patrimonial nas mellores condiciois posibles aos bercianos do século XXI.
Héctor M. Silveiro Fernández,
Membro correspondente polo Bierzo da Real Academia Galega.
Podes consultar nesta páxina da Voz de Galicia o contido do seu suplemento Culturas do pasado 12 de maio dedicado aos 50 anos do Día das Letras Galegas cun pequeno texto dediccado a cada autor homenaxeado dende o ano 1963 ata o 2012 e diversas reportaxes adxuntas.
Esta iniciativa pode verse tamén diariamente na TVG, posto que se emite despois do telexornal do medio día. O programa chámase GALICIA LETRA A LETRA
PRESENTACIÓN DO CADERNO DE TRABALLO ESCOLAR SOBRE FERNÁNDEZ MORALES
Ao celebrarse no ano 2011 o 150 aniversario da publicación dos ?Ensayos poéticos en dialecto berciano?(1861), a Asociación Cultural Escola de Gaitas de Vilafranca do Bierzo e máis a Comisión Cultural Martín Sarmiento presentan a primeira parte dun CADERNO de TRABALLO de propostas didácticas dirixidas a distintos niveis escolares (Primaria, a ESO e Bacharelato). Os contidos foron elaborados polo académico correspondente polo Bierzo da Academia Galega, Héctor M. Silveiro Fdez. Para a súa elaboración conta cunha axuda da Secretaría Xeral de Política Lingüística dependente da Consellaría de Educación da Xunta de Galicia.
As actividades previstas son as que seguen:
Luns 16 de maio
En Ponferrada:
- Ás 11 h. ROLDA DE PRENSA, para os medios de comunicación do Bierzo. En Vilafranca:
- Presentación nos centros educativos de Vilafranca, CEIP. S. Lorenzo de Brindis e IES. Padre Sarmiento, ao longo da xornada lectiva da mañá.
En Cacabelos:
- Ás 16,30 Presentación do Caderno e do Proxecto aos mestres e profesores de galego no Bierzo.
cidindo co Día das Letras .
A solicitude para que o Día das Letras do 2011 sexa para Fernández Morales segue recibindo apoios públicos esta vez a través dun anuncio conxunto na prensa de 9 entes culturais do Bierzo.
Trátase de asociaciois de diversa índole, dende a máis veterana, O Insttituto de Estudios Bercianos (IEB) atá prácticamente todos os entes que protagonizan actividades da defensa da lingua galega na comarca: Escola de Gaitas de Vilafranca (que na foto aparece ante a tumba do poeta en cacabelos no ano 2002) Fala ceibe, Vagalume ou Xarmenta (que ten convocado xunto co concello de Cacebelos un premio literario para nen@s e moz@s que leva o nome do poeta). Tamén están presentes asociaciois de carácter ecoloxista e amantes da cultura popular, A Morteira ou Taxus. Non podían faltar o colectivo de mestres do galego no Bierzo e a mesma Comisión Cultural Martín Sarmiento, que no seu día, ano 2002, invitara a Academia a realizar un acto de homenaxe ao erudito galego-berciano na sua vila natal.
Pola outra banda sabemos que enviaron á Academia unha solicitude semellant tanto o Concello de Cacabelos como o Consello Comarcal do Bierzo, dúas administraciois, a local e a comarcal que non podían deixar de ratificar o apoio a que Fernández Morales sexa homenaxeado o Dçia das Letras Galegas do 2011.
Os Académicos da Galicia non administrativa proponen ao poeta berciano Fernández Morales para as LETRAS GALEGAS do 2011.
Os Académicos correspondentes Carlos Aenlle do Eo-Navia de Asturias, Felipe Lubián das Portelas de Zamora e Domingo Frades do Val do Ellas de Estremadura, apoian a solicitude dirixida á ACADEMIA GALEGA feita dende o Bierzo polo seu compañeiro Héctor Silveiro para que Antonio Fernández Morales sexa o autor homenaxeado con motivo do Día das Letras Galegas do 2011.
Unha vez celebrado o Día das Letras do ano 2010 desde o Bierzo estamos solicitando á Academia Galega que sexa Fernández Morales, o poeta berciano escollido no 2011 como figura a homenaxear no Día das Letras Galegas. Por este motivo invitamos a calquera alumn@ do Programa de Galego no Bierzo ( ou a calquera dos seus compañeir@s que se están de acordo remitan un email á secretaria@realacademiagalega.org antes do 25 de xuño, o texto que debería levar o nome de quen asine esta solicitude pode ser o que segue:
Proposta de carta Solicitude a RAG dos alumn@s dos centros de Ensino:
???????????????????.. alumno/a do IES / CEIP ????????????? matriculado no programa de Programa para a Promoción do Idioma Galego nos centros de ensino do Bierzo.
Retomando unha solicitude xa realizada ao anterior Presidente da Academia nun acto no Bierzo no ano 2007 no que se propoñía simplemente se considerase nunha data futura sen concretar a Antonio Fernández Morales como autor digno de ser tomado en conta para a celebración do Día das Letras Galegas, diríxome á institución que vostede preside co fin de solicitar que a RAG propoña ao este poeta berciano como figura para ser homenaxeada no próximo ano, 2011, no Día das Letras Galegas coincidindo co cento cincuenta aniversario da publicación do seu libro ?Ensayos poéticos en dialecto berciano? (1861), libro publicado dous anos antes dos ?Cantares gallegos? de Rosalía de Castro, obra de gran interese como precursor da escrita en galego do Rexurdimento, un importante aporte a este período realizado dende o Bierzo galegofalante.
Fernández Morales nado en Astorga, viviu dende pequeno e unha gran parte da súa vida en Cacabelos, onde aprendeu galego na convivencia diaria cos seus veciños, do mesmo xeito que hoxe facémolo nós voluntariamente na escola (como seguramente vostede sabe) para así formar parte do seu acervo cultural. Militar liberal e progresista (entre 1841 e 1845 estivo destinado en Tui), foi gobernador militar de varias provincias españolas e entre outros cargos políticos, foi Deputado Provincial por Vilafranca no ano 1872, lugar onde coñecera en 1847 ao filólogo Mariano Cubí, quen o animara a escribir en galego. A pesar dos distintos destinos e ascensos, sempre tivo casa no que consideraba a súa terra, en Cacabelos, onde tamén foi soterrado no cemiterio da Edrada o 16 de agosto do 1896.
Os alumnos/as de galego do Bierzo agradecémoslle pois que faga o posible para que esta solicitude humilde e sincera feita co mellor dos propósitos para o futuro da lingua galega no Bierzo sexa finalmente unha realidade o próximo maio do 2011.
Con motivo das Letras Galegas 2010 quixeramos facer unha lembranza da figura de Uxío Novoneyra, utilizando as súas palabras, as que el mesmo pronunciou o 21 de agosto de 1994 en Vilafranca do Bierzo, no Teatro Vilafranquino con motivo da Clausura das II Xornadas da Cultura e Lingua Galegas no Bierzo que organizou a Asociación Cultural Escola de Gaitas. Deixamos aquí o texto íntegro, mesmo cos seus suliñados, da súa alocución:
PALABRAS PRA DICIR EN VILAFRANCA
Onte sentín por primeira vez o Agosto deste ano. sentín o alto Vrao da Galicia Interior. Algo que só eiquí se pode sentir. Algo que se sinte só ás veces e que sendo físico non é sólo físico, pois está cargado do ser dos que no pasado longo sentiron o mesmo: sentiron o clima como patria, sentiron a patria como clima, sentiron a pertenza a unha terra, a un ámeto natural e íntimo, a unha Lingua habitual, a unha Fala. E todo esto nunha sensación, nunha impresión única: a impresión do propio país, da propia estensa comarca e de todo o que nela e dendes dela se vía e sonaba antes, cando os modernos medios de comunicación aínda non taparan o que constitúe a realidade e a mítica xuntas da propia terra.
Parece que o home actual a pór de desarraigado -a lei económica impón o desarraigo, a emigración de todo tipo- xa seña escuramente, sentimentalmente, xa conscentemente, clamea pola propia terra orixinaria, pola propia Lingua, polo pobo de nacemento. E aí están as grandes migracións estivais, o retorno dos emigrantes que de Europa baixan cara o Sur ou cara as zonas menos desenroladas. É a chamada da propia nación: esa cuxos límites ás veces se teimou esquecer ou borrar con caprichosas divisións administrativas coma no caso de eiquí.
É palpable en todo o Mundo a volta da pasión e da concencia nacional das vellas etnias. E toda represión desta pasión ou concencia nacional por parte dos estados plurinacionais provoca violencia a curto ou longo prazo. Son os estados plurinacionais ca súa teima da unidade lingüística e na uniformidade os responsables do nacionalismo radical cuxos Gobernos centrais logo tanto critican. Mai-la reivindicación nacional dos pobos é una corrente imparable, pois canto máis se achega a uniformización universal empuxada pola información a escala mundial e polas migraciós eles máis se resisten a perder a súa identidade.
Esta reivindicación da propia nación ( xa no século XVII o Padre Sarmiento natural de eiquí de Vilafranca se autonomeaba galego de nación),da propia Lingua-Fala e da propia cultura, fai que nazan por todos lados onde ela está máis en peligro organizacións ou asociacións como esta da ESCOLA DE GAITAS DE VILAFRANCA DO BIERZO que non atentan contra nada, que sólo fain reivindicar o propio, mostrando niste caso a evidencia de que existe un Bierzo Galego.
A chamada franxa do Galego Oriental do Leste de Lugo e Ourense e do Oeste de Asturias e León prolongada disque ate máis alá da provincia de Zamora, non é unha entelequia, é una marca lingüística, unha pervivencia forte, anque con peculiaridades, dunha Lingua común. É algo que todos saben e repiten. Non é o invento de ningunha faución. Non é inventado o problema do Bierzo Galego.
O Bierzo Galego! Os últimos montes e a última chaira de Galicia atravesados polo camiño de Santiago...
DESCRIPCIÓN DO CAMIÑO "Pasadas tódalas Francias
por Ocitania ou Gascuña,
ou de París a Iruña
xa diluidas distancias.
Aagón por cataluña
ou polo Norte do Son.*
En pasadalas Navarras
as cadeas e as barras.
Pasados León e Castela
por Castela a León.
En pasado Monte Irago
e xa en Lingua de Galicia
Ponferrada e Vilafranca
deixando a chaira Estanca
e nas mesmas portas dela.
O Valcarce e sin perguicia
as penas de Garamela**
apeitar para o Cebreiro
polo marcado carreiro
que a neve volve vago.
Encarar o porto incerto
o longo cerengo aberto.
A un lado i autro del
todo o horizonte en vela
Os Ancares i O Courel.
Pasada Triacastela
do Iribio as faldras fago.
E pòr Samos Sarria a Lugo.
Oh Lugo a te me adugo
e sólo por ti me arredo
que ben mereces desandes!
Ver a Ponte a Antiga Vía
a Muralla a Catedral
de Dona Santa María
o coro e o Grial.
E ver fincadas rezar
coma co antigo medo
poñer a súa alma núa
didiante dos Ollos Grandes.
E despois de rodear
de rodear e de estar
que non se fai o Camiño
sólo para o rematar
cruza e debruza no Miño:
Portomarín sulo lago
Palas Melide Arzúa
e logo xa Compostela
Monxoi! Eoi! Ei Santiago!***
e pararme á vista dela
mirar como eu o fago.
*"Ou polo Norte, por Son" alude ó paso de SOMport.
** " penas de garamela": penas colgando.
***EOI: expresión de xúbilo medieval que xa se dicía en Roma.
Cando eu era mozo eiquí en de lado, na Terra do Courel, na Serra do Courel, miraba cara o Leste, cara Vilafranca, e vía os tesos marelos do sol-por pra Boca do Couto:
Montes do Leste
ó sol que esvece...
ou cando se toldaba o ceo pra chuvia:
Nebras do verlo de ovella
cardiadda brancas e mestas!
Ollándoas latas traspor
riba das taras marelas
un soña nas lonxes terras...
E desdes da Campa da Lucenza vías as terras de Cara Oencia i O Bierzo:
Carqueixas uces e penas!
Camiños da serra aberta
pra lonxes terras de serras!
...
Terras altas e craras
de Lucenza
onde se ollan cerca
as serras lonxanas!
E cara Vilafranca soñaba o Mundo i o Futuro:
Vai polo monte o camiño
outeando coma un louco
polos caborcos do val
i as poxas do taramouco.
Cruza solo a serra toda
sin levar outra compaña
que a gran presencia do ceo
sobre o silencio da braña.
Eu non sei pra onde vai
méntre-lo quedo mirando.
Sólo sei que eilí se compre
o soño que estou soñando...
Eu non sei porque soñaba sempre cara o Leste. Quizaves atraguido pola pura forma da serra ou pola chamada aínda dun engado romántico que non acaba de rematar...
Regresando ó concreto da situación xeográfica e do tempo histórico, cando nos anos anteriores aos corenta, do Courel se tiña que saír a unha vila grande, estaban á mesma distancia Sarria, Quiroga, O Barco de Valdiorres e Vilafranca. Pra aiquí viñan os arrieiros ó viño i os vendedores de cabalos. Era pois vila habitual da que se contaban cousas. E na miña mente de neno estaba pousada nunha distancia íntima, realizable. Quero dicir que estaba neso que chamamos a redonda. Era terra de un que logo se distanciou ó dirixírense as vías de comunicación para outro lado ó deixarse o cabalo. Por eso comenzou a cobrar irrealidade e purificarse na memoria e cargarse de prestixio antigo. Pero sin que caise nunca fóra do meu tempo nin fóra de Galicia.
Logo, como unha superposición de tipo ideolóxico e dato oficial, soupen que senón na Galicia administrativa, Vilafranca era Lingua de Galicia, a que falaron os homes que a construiron. Os mesmos que fixeron a Lingua que nos fixo e na que logo quedaremos cando se esqueza o noso nome i o noso rostro.
Levo con gran orgullo e con gran teima o de poeta desta Fala Galega Oriental de labradores que garda o xeito, a forma das terras do Leste onde hoxe Galicia acaba en soave transcurso.
O meu soño cara o Universo-Mundo e cara o Futuro soñeino, repito, mirando cara o Leste coma na lenda fundacional desta vila que lle ouvín a una muller da Seara do Courel:
A onde vás vaca branca?
Onde ti pares será Vilafranca.
Díxome tamén que na súa aldea había un sitio que se chamaba Covallo da Dona Briosa. I eu vía unha dona moi fremosa, muller de aire e teitos altos, que tras acucharse unha noite naquil refuxo seguía para Vilafranca?
Quero lembrar eiquí tamén ó Galo de Val de Fariña, labrador sonado e tratante de feira, que vivíu todo o que vai de século ate fai pouco e me contaba o meu pai que ó cruzar mozo esta vila, na primeira mañá dacabalo da súa égoa, facía o canto do galo ó longo das rúas? Maxinalo pola Calle da Auga.
Ogallá sexa aquil canto o ventar da espranza-que-teima para Vilafranca, pro Bierzo, para Galicia e pro Mundo. Teima coma a dos homes de antes que nunca se entregaban a pesares da vida dura e do inmediato previsto.
E poño eiquí, para vós e para rematar, outro verso meu, tras dun silencio que todo pasado inclúe:
? E inda é nova a Terra!
Inda é nova a Terra!
U x í o N o v o n e y r a.
Nota: Os poemas incluídos son todos do libro Os eidos, menos a Descripción do camino que pertence a Ámeto Mítico.
Un traballo na rede digno de consulta para quen queira afondar sobre Uxío é esta publicación da Asociación de Escritores en Lingua Galega que leva o título Uxío Novoneyra: A emoción da Terra.
Recollemos eiquí un artigo publicado con motivo do Día das Letras do 2013 nun enlace ao 
Unha análise desde o Bierzo dos 50 anos de Día das Letras Galegas.
Con motivo do Día das Letras Galegas do 2011
A solicitude para que o Día das Letras do 2011 sexa para Fernández Morales segue recibindo apoios públicos esta vez a través dun  de II Xornada CLG B portada.jpg)
Con motivo das Letras Galegas 2010 quixeramos facer unha lembranza da figura de Uxío Novoneyra, utilizando as súas palabras, as que el mesmo pronunciou o 21 de agosto de 1994 en Vilafranca do Bierzo, no Teatro Vilafranquino con motivo da Clausura das II Xornadas da Cultura e Lingua Galegas no Bierzo que organizou a Asociación Cultural Escola de Gaitas. Deixamos aquí o texto íntegro, mesmo cos seus suliñados, da súa alocución: