Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
UNHA EXPRESIÓN NATURAL E RICA REDUCIDA AO IMPOSIBLE
Un Día das Letras Galegas máis coas costuras sen coser. Parafraseando á poeta luguesa Xela Arias, homenaxeada este 2021, faremos nesta columna unha denuncia do equilibrio, falaremos das Letras esgazadas. Por que? Porque unha das máis vellas tradiciois do Bierzo como é a lingua galega, esencia da súa personalidade segue estando eiquí e agora en perigo de extinción. E preocupados preguntámonos, cuanto tempo resistirá?
Lamentablemente os idiomas son como os seres vivos, e coma eles as linguas nacen e medran ou poden morrer. No Bierzo a naturalidade coa que se produce no día a día o fenómeno da comunicación oral, a fala, é unha proba rotunda da súa capacidade de resistencia secular. Pero, cada ano que pasa, vai máis envellecida e é menos nova. A pesar das mil familias que cada curso escolar apostan polo galego nos centros escolares, a pesar de que Mestre esperte a esperanza en nosoutros cos seus 200 gramos de patacas tristes e que na teoría haxa xente moza que podería romper a falar en galego e frear a perda de falantes, a sociedade berciana non ten acondicionados os espazos imprescindibles para que isto se produza e aqueles lugares e ámbitos de uso tradicionais son máis débiles, estanse quedando baleiros, sen xente e non se asentaron en ningures dinámicas fértiles de fortaleza futura.
Por suposto que sabemos que o galego para o Bierzo supón unha riqueza, pero a caixa de seguridade que gardaba este tesouro está desmantelada e os colchois baixo os cales se agochaba en tantas e tantas casas, hoxe abandonadas, cos seus antigos donos e falantes ben mortos, ben anciáns ou emigrados, están pois á intemperie, á espera de que as inclemencias, as chuvias e as xeadas fagan o seu traballo, ou tan só o paso ineludible do tempo rematen con todo vestixio do dialecto berciano no que cantou Morales. Porque as fronteiras autonómicas actuais nun estado tremendamente conservador no terreo lingüístico impiden que se transforme o modelo monolingüe para España que asentou Franco. Un marco que se impuxo a pesar da restauración da Democracia e da creación de Comunidades Autónomas que ata recoñecen formalmente a diversidade cultural existente, mesmo inverten recursos en que haxa aulas de galego, pero non son quen de dar máis pasos firmes.
Logo falta por abordar as iniciativas precisas para facer posible o máis básico, como é estender a naturalidade coa que dialoga o pobo e que a normalidade do uso nas casas e entre a veciñanza galegofalante chegue na boca da cidadanía a calquera ámbito sen obstáculos. Sería preciso algo tan simple como que se mantivese aló onde está aínda presente e se potenciase nos ámbitos que de vello foron vetados. Se xa está nas feiras e mercados que agora o estea nos centros comerciais e nos etiquetados dos produtos. Que se segue viva nas bodegas e no mundo laboral, agora se abra camiño con complicidade nos telexornais e as radios, en todos os medios de comunicación diarios. Se cumpre a súa función comunicadora nas pedanías e nos debates dos concellos, pase a ser agora natural tamén nas actas e comunicados das administraciois locais ou nos centros de saúde ou en algo tan esencial como que os letreiros e mapas as localidades sexan recoñecidas co nome do lugar que os seus habitantes usan normalmente e que as fronteiras de aceiro non impidan recuperar os milleiros de microtopónimos que se perden sen remedio porque o proxecto que os recolla se chame Galicia nomeada e o noso territorio pertenza a outra Comunidade autónoma. Que non haxa unha lexislación sobre a lingua que trate aos galegofalantes do Bierzo como falantes de segunda cuando botando mao da lexislación europea vixente poderíamos desenvolver un proceso de Planificación e Normalización excelente e exemplar en materia de linguas para a Comarca do Bierzo.
Saudamos a data de hoxe, Día das Letras Galegas, ademais de denunciar a falta de harmonía entre o mundo da lingua galega a un lado e ao outro de Pedrafita. Os Días das Letras deben ser marcas de celebración, pero a comunidade lingüística do Bierzo, ademais de reivindicar un Día das Letras para festexar a un poeta da Comarca que puidera axudar a cambiar a tendencia de derrota presente, quixeramos que este legado idiomático e de privilexio que custodian en común como irmaos, Galicia e O Bierzo, non nos dera a sensación de estar esgazado, nunha deriva imposible de transferir. Somos conscientes que toca resistir, seguir traballando por cambiar en positivo unha inercia que impera. Non renunciamos a elo e reclamamos iso si o equilibro.
Héctor M Silveiro Fernández, académico correspondente polo Bierzo na Real Academia Galega.
O Bierzo reivindicará de novo ante a Academia Galega ao autor dos Ensayos poéticos en dialecto berciano como candidato ao Día das Letras Galegas do 2021, unha conta debida.
Certamente se convertera nunha especie de litixio a candidatura de Ricardo Carvalho Calero ao Día das Letras Galegas, e, polo tanto, había unha clara necesidade por resolver a súa proclamación como homenaxeado. Este litixio formal, aínda que hai quen diga que non era tanto (véxanse mesmo as raíces de tal pendencia na grafía coa que se reproduce o apelido Carballo/ Carvalho) este ano 2020 queda zanxado e á vez tamén desaparece outro vello conflito que parecía existir entre o noso Antonio Fernández Molares e Don Ricardo porque de vello viñan sendo rivais como candidatos en pugna ante o Plenario dos académicos. Logo, alegrámonos desta decisión porque se abre a posibilidade por fin de que se salde a conta debida co segundo dos veteranos candidatos. Reunamos logo as razois obxectivas que se formularon no seu día e renovemos argumentos para que o autor dos Ensayos poéticos en dialecto berciano sexa o candidato elixido para o próximo Días das Letras.
Comecemos por lembrar que foi curiosamente Don Ricardo o que no ano 1969 publica un aparentemente novidoso traballo sobre Mariano Cubí (o filólogo catalán un dos maiores responsables de que Morales escribirá en galego) quen logo na súa magna e loada obra Historia da Literatura Galega Contemporánea marxine no canon literario galego a obra poética do berciano, facendo gala, ao noso humilde parecer, duns prexuízos inxustificados nese estudo crítico citado. Afortunadamente os estudos da crítica máis recente e os traballos que, dende a morte de Don Ricardo atá hoxe, se deron a coñecer acerca de Fernández Morales camiñan cara ao seu recoñecemento e posta en valor.
Efectivamente, coa participación da Academia, tanto no ano 2011 con motivo do 150 aniversario da publicación dos Ensayos poétocos de Morales (lembren en 1861 dous anos antes dos Cantares Gallegos de Rosalía de Castro) como no Bicentenario do nacemento do autor no 2017, foron corrixíndose e sacando do esquecemento os valores desta magnífica e voluminosa obra. Tamén esas dúas datas foron dúas boas oportunidades perdidas para celebrar do Día das Letras no Bierzo. Non imos reiterar as contrastadas e valiosas opiniois que os críticos da Literatura Galega Contemporánea foron aportando para incluír a este autor berciano (aínda que astorgano de nacemento), cada vez con maior peso e relevancia en acreditados e prestixiosos traballos publicados recentemente, libros de texto, numerosas relatorios e mesmo artigos de prensa . Descubriuse incluso que unha boa parte dos textos editados en 1861 por Morales foran escritos dúas décadas antes, converténdoos en verdadeiras primicias da Literatura Galega Contemporánea formando parte ineludible dese movemento que adoita denominarse Rexurdimento.
Quixeramos si apuntar un par de cuestois que poden animar aos académicos a rematar con esta demora e saldar a conta. A primeira e fundamental que cremos que a ninguén se lle escapa , pero é necesario indicala, por máis que sexa unha obviedade. O galego no Bierzo precisa unha urxente e decidida intervención á hora de ofrecer un cambio á situación secular de deterioro que pode ser irreversible. Unha acción puntual , pero que se estende ao logo dun ano, como esta celebración do Día das Letras debe servir de punto de punto de inflexión para introducir unha nova dinámica de traballo cos territorios galegófonos que se achan fóra da Galicia administrativa e que se vén dilatando ano a ano, co que isto supón de dano á saúde, xa de por si fráxil, do noso idioma nesta comarca. Unha comarca que, nestes últimos anos, vén manifestando e madurando unha asunción dos valores implícitos na preservación da riqueza lingüística con programas como o da Promoción do galegos nos Centros Docentes, e que vive como á espera ou, se se quer, como en demanda de que se dea axiña un paso máis. A Academia soubo compartir a celebración no 2002 dun Día das Letras entre Pontevedra e o Bierzo, vinte anos despois corresponde celebrar o Día completo no Bierzo.
Precisamente é oportuno e inevitable destacar que, non só existe un precedente literario de Morales no século XVIII, ligado a esta comarca, como é o do consabido galego?berciano Martín Sarmiento, senón que existen outros autores bercianos futuros candidatos que son continuadores desta veta en lingua galega de orixe berciana como son Ramón González ?Alegre xa no século XX e, na actualidade, acabamos presenciar o arrebatador debut cun libro en galego de J.C. Mestre ( un autor que acumula importantes e recoñecidos premios en castelán) e cuxa publicación, hai agora un ano, obriga a establecer un antes e un despois non só para a literatura berciana, senón tamén, dalgún xeito, para a literatura galega ao ofrecer cos seus 200 gramos de patacas tristes unha estética novidosa e sumar para a república das Letras Galegas unha sinatura netamente berciana.
Por último, non queriamos desaproveitar a ocasión para incorporar unha curiosa e casual, pero non pouco poderosa razón máis no noso argumentario. Celebrar no ano 21 o Día das Letras sería un perfecto precedente lingüístico e literario, cargado de identidade, para o ano 2022 no que se vai conmemorar no Bierzo un aniversario profundamente simbólico e ligado a cuestión da personalidade histórica da comarca como é o bicentenario da proclamación de Vilafranca como Provincia en 1822, punto de partida do que hoxe é o trato singular que recibe por parte da Comunidade Autónoma de Castilla y León, ao ser a único territorio cun Consello Comarcal con competencias recoñecido no Estatuto. Consello Comarcal que ten asinado por unanimidade no 2017 un texto para a conservación dos usos e a promoción dos novos espazos do galego no Bierzo que busca a implicación das administraciois locais e atutonómicas, estatais e europeas nun decálogo de medidas ao que pode contribuír e muito a Academia coa celebración do próximo Día das Letras na bisbarra, onde está soterrado Antonio Fernández Morales. Que así sexa.
LEMBRANZA DUN ENCONTRO CASUAL CON ANTÓN FRAGUAS
As persoas viaxamos neste mundo coma as augas dun río, o río da vida, e nesa viaxe atopámonos rodando como os cantos que arrastra a corrente. Aquel día, cuando soubo que era do Bierzo, nun fluír áxil na mente dun vello estudoso do propio, pensou de inmediato no Medulio e no río Sil e, como non, deixándose levar, faloume do río Miño: Eu penso -dixo- que o Sil e o Miño eran para os romanos o mesmo río. Estábamos na porta de entrada da Facultade de Filoloxía na Praza de Mazarelos de Compostela onde o abordara tras dunha charla á que asistira, el agardaba por alguén e con naturalidade derivou a conversa cara ao campo da lingua. A etimoloxía, a orixe da palabra Sil é celta e a do Miño, en latín, Minius, significan o mesmo. Ambas fan referencia ao mesmo, á cor terrosa da auga pola arxila, logo o Sil debería ser o Miño, que máis tarde a historia posterior confundiu. A ubicación da famosa batalla contra os galaicos, como contan as fontes latinas máis antigas, podemos situala á beira do Minius, é dicir, do Sil que é o que leva a auga e que conflúe co que hoxe chamamos río Miño
Corría o ano 82 ou 83, Antón Fraguas lembro levaba boina e cunha complicidade e confidencialidade absolutas, que me sorprenderon, contoume sen coñecerme de nada a súa teoría sobre a localización do Medulio no Bierzo nun plis-plas. Aquel home de carácter afable e humilde, que gustaba do saber popular e da historia, reivindicaba para o Bierzo con argumentos que nunca oíra unha galeguidade ben fonda e milenaria. Don Antón Fraguas era un vello galeguista, amante da nosa Terra, podo dicir que aquela tarde, naquelas palabras que non deixei que levara a corrente e das que hoxe simplemente fago memoria, sentín o agarimoso e sincero abrazo da antiga Gallaecia.
Antón Fraguas nos máis de 1300 artigos e traballos que publicou iniciara o seu andar galeguista falando do culto aos mortos. Estas letras que escribo hoxe son sen dúbida unha homenaxe ao seu bon facer e ao seu compromiso pola Terra que o viu nacer, algo máis que unha obriga e un dereito que comparte con tantos outros mortos e vivos que tamén amaron esta Terra. Antón Fraguas que foi un gran observador do discorrer do tempo, do calendario tradicional, rematou os seus días dándolle voltas ás festas populares. El era un home do pobo, e, como tal, é honrado con razón e con alegría no Día das Letras deste 2019. Logo das chuvas e folerpas vein días nos que entre os nosos dedos, como a auga, escorrentan palabras e encontros con persoeiros vivos ou mortos, cos que temos coincidido muitas veces en festas, homes e mulleres que insistiron nas mesmas teimas e conflúen co mesmo cariño na eterna cantinela que resoa, coma cuando leva un río auga a cachois, ese murmurio secular lembrando que o Bierzo é unha parte inseparable do celme de Galicia.
Héctor M. Silveiro Fernández. Académico correspondente polo Bierzo da Real Academia Galega.
O Bierzo precisa unha anagnórese lingüística e cultural.
María Victoria Moreno convértese nunha gran metáfora de futuro para os neofalantes do galego no Bierzo porque a quen se lle oculta a estas alturas que o Bierzo galego falante aínda segue agochado e que, como se dun personaxe dunha gran obra dramática se tratase, precisa unha anagnósese para poder evitar un desenlace fatal que conclúa coa morte do idioma máis aló do Cebreiro nestes lindeiros da galeguidade? Mª Victoria Moreno, cuxa novela máis coñecida leva o título deAnagnórese, propicia un bon argumento para, dende a comarca onde naceu Sarmiento, reflexionar e, á vez, festexar a iniciativa da Academia Galega de homenaxeala este ano coa celebración do Día das Letras Galegas.
A ese proceso de descuberta da propia identidade (iso é o que vén sendo a anagnórese) a través da lingua veñen sumándose, seguindo o exemplo do noso sabio e erudito bieito, outros bercianos que sendo nativos de terras alleas, reclamaron como propio o país que Enrique Gil cantaba en castelán. Sen ir máis lonxe, Antonio Fernández Morales, natural de Astorga, descubriuse berciano ao mesmo tempo que escribía milleiros de versos no dialecto, que como el deixou dito é un subdialecto do galego e legou así para galegos e bercianos un fermoso monumento literario e cultural elaboradocoas palabras máis enxebres da nosa comarcade entroidos a vendimas e magostos entre osos, barburetas, cochorros e escambrois, megos e botelos. Temos pois que agradecer e aplaudir a Real Academia Galega a valentía por escoller a unha estremeña para honrala no Día das Letras Galegas do 2018, porque, en primeiro lugar, é unha muller e tan só foron catro, con Mª Victoria, as mulleres que tiveron o seu Día das Letras (Rosalíade Castro no 1963, FranciscaHerrera no 1987 e María Mariño no 2007). Había máis de dez anos que ningunha muller fora considerada digna de tal celebración e xa era hora. Mais tamén debemos celebrar moi efusivamente que se recoñeza en Mª Victoria Moreno o valor dunha neofalante á hora de participar activamente naconstrución dunha cultura. Ambas son leccións importantes nos nosos días, porque as mulleres seguen estando minorizadas ( só un exemplo que vén a conto,de cada 100 nomes que se citan nas aulas 93 son de homes, só 7 son de mulleres) e porque os neofalantes deben, en tempos de minorización, ser unha ferramenta esencial no proceso de consolidación e normalización da lingua. Para o Bierzo, para os bercianos que coñecemos e sabemos dos problemas do galego no día a día na nosa bisbarra, resultan aínda máis evidentes estes dous aspectos, porque no Bierzo sufrimos a problemática da lingua e do seu futuro con maior amargura e precariedade que os galegos da Galicia administrativa, esa que hoxe celebra protocolariamente esta gran data.
No Bierzo precisamos con urxencia dun recoñecemento semellante a unha anagnórese para un autor que non sendo de orixe galega poidaservir de metáfora e ferramenta para incorporar no presente a máis neofalantes ao proceso de recuperar o galego nestas terras de extramuros,tan ocultas para tantos e tantos galegos. A descuberta da verdadeira personalidade do Bierzo precisa dun Día das Letras no que a procura da identidade invite a falar galegoe reclamar dereitos lingüísticos aos seus habitantes.Dar pé a que máis cedo que tarde novos falantes se incorporen ás conversas dos máis vellos, facer posible que novos ou vellos autores que hoxe usan castelán, escriban en galego, reivindiquen no Bierzo de hoxe e ante a Galicia do século XXI que algo teñen que dicir e enriquecer a xa de por si rica diversidade cultural do noso Estado no que existen demasiadasmalas caras ante a tan deturpada pluralidade e a tan cuestionada diferenza. Debemos facer unha aposta pola capacidade de entender que o Estado no que vivimos ben pode ser outro, negándonos a afogar a riqueza coa que chegamos ao século XXI nun absurdo e castranteuniformismo. Sonmuitas as persoasamigas do progreso que aínda poden e deben transitar nese camiño (oucamín) do acervo diverso e fecundo para realizaren a súa propia anagnórese. Esa é a descuberta pendente de levar a cabo que propoñemos tanto a galegos como a bercianos de cara ao 2019.
A modo de epílogo non quixeramos concluír esta nota sen lembrar que Mª Victoria Moreno naceu na mesma Estremadura na que hoxe aínda falan galego non mui lonxe de Valencia de Alcántara, no Val do Ellas, varios milleiros de estremeños/as que luitan como os bercianos por que a Fala, a súa variante do galego, sexa recoñecida e posta en valor. Precisamente Mª Victoria Moreno mantivo co galego unha relación de amor, recomendamos sinceramente a súa lectura co mesmo agarimo que ela mesma sempre manifestou pola nosa lingua.
Héctor M. Silveiro Fernández, académico correspondente polo Bierzo da Real Academia Galega.
Cando o Bierzo se prepara para celebrar en próximas datas por todo o alto e como se merece no seu bicentenario a Antonio Fernández Morales, o seu cantor en galego, lembramos que foi o candidato que reclamamos á Academia Galega para homenaxear no Día das Letras Galegas do 2017. Mais hoxe 17 de maio, e como temos feito outros anos por esta data, quixéramos poñer en relación coa nosa comarca a Carlos Casares, á figura finalmente escollida e honrada neste día.
Hai tres momentos na vida de Carlos Casares nas que o Bierzo vai estar presente dun xeito singular. O primeiro lévanos ao Ourense da posguerra onde naceu. Carlos xa é todo un mozo e, tras dunha infancia na Limia, comezaba os seus estudos nun instituto da cidade e daba os seus primeiros pasos no que ía ser unha das súas facetas máis destacadas como autor, a de contador de historias. Os seus biógrafos sinalan na descuberta do creador de contos a presenza dun home que hoxe descansa no cemiterio de Vilafranca do Bierzo, Francisco Ogando Vázquez, un home con dúas paixóns a da docencia e a das letras galegas, ámbalas dúas querencias sóuboas contaxiar a aquel rapaz. Foi este docente quen o animou a presentar un conto a un concurso literario e quen o puxo en contacto co galeguismo e a intelectualidade ourensán. O propio Carlos Casares deixóunolo dito: ?O caso é que se convocou un concurso de contos e eu, que os escribía, pois mandei un par deles. Na clase de literatura, o meu profesor, que era Ogando Vázquez, dixo: ?Hoxe estamos de noraboa porque lle deron un premio a un alumno do instituto? E cando me felicitou, quedei atordado. Díxome que aquel día estaba convidado a tomar café co xurado, que estaba presidido por don Vicente Risco, así que imaxínate a emoción. Deste xeito foi como o coñecín.?
O segundo dos momentos que queremos subliñar é do seu labor como galeguista a carón de Ramón Piñeiro e ligado ao espertar da actividade política da Democracia recuperada tras da morte do ditador. Un Carlos Casares deputado independente nas listas do PSdeG ? PSOE que exerceu como un destacado promotor da Lei de Normalización Lingüística do 1983 da que foi redactor e na que no título V se inclúe a protección da lingua galega falada en territorios limítrofes con Galicia, como o Bierzo. Un primeiro paso para facer posible, anos máis tarde, o galego nos centros escolares da comarca. Por aqueles anos, Casares xa levaba escritas centos de columnas de opinión na prensa diaria, ingresara na Academia galega e publicara novelas de gran éxito editorial como Xoguetes para un tempo prohibido ou Os escuros soños de Clío ou inaugurar o teatro para público infantil coa obra As laranxas máis laranxas de todas as laranxas.
Carlos Casares foi un home traballador, entregado á causa da literatura e da cultura galegas. Tras dos anos como Director de Galaxia acada novos éxitos como coa novela Ilustrísima, escrita no único idioma no que el escribiu e que nestes días vén de ser traducida ao inglés, aínda que xa, en vida de Casares, fora editada en castelán e francés. Verémolo moi preocupado porque no ano que se lle dedicou o Día das Letras Galegas ao Padre Sarmiento, o Bierzo estivese presente nos actos. A prensa deixou instantáneas daquel interese nunha entrevista co edil de Vilafranca do Bierzo xestionando a presenza do Consello da Cultura, institución que presidía dende o 1996. Mais a aqueles eventos lamentablemente non chegou ao morrer repentinamente no mesmo día no que nacera o seu admirado Sarmiento e do que acabara de editar pouco antes unha magnífica biografía. Era un 9 de marzo á mañanciña do 2002. O día anterior á súa morte entregara na editorial a versión definitiva da súa obra póstuma O sol de verán.
Un dato máis de última hora como epílogo. Nas librarías de toda Galicia este 17 de maio do 2017, os títulos de Carlos Casares, o homenaxeado, comparten o escaparate cos Ensayos poéticos en dialecto berciano do noso candidato Antonio Fernández Morales, unha nova edición de Positivas, unha editorial galego berciana dirixida por Paco Macías. Unha feliz coincidencia no Día das Letras.
Como xa é ben sabido a candidatura berciana para o Día das Letras Galegas 2017 non acadou os apoios necesarios no seo da Academia para conformarse como o punto de partida da celebración do Bicentenario de Fernández Morales e a segunda ocasión na que o galego do Bierzo estaría na boca de todos os galegos. Lamentamos que Fernández Morales teña que esperar para ser recoñecido como autor de pleno dereito en Galicia e facémonos eco dun de artigo referente a este tema:Morales e o galego do Bierzo poden esperar?
DO SILENCIO DO BIERZO EN MANUEL MARÍA AO BIERZO SONORO DE MORALES.
O Bierzo é unha fermosura tan perfecta
que me fire moi fondo. E que me manca.
MANUEL MARÍA
Celebramos o Día das Letras deste 2016 ollando a Galicia a través dos ollos asombrados e o sentir de Manuel María, non canta na Chá ninguén, dicía o poeta que no existir ferinte procura da súa Terra unha resposta e será dela quen atopa un son contundente, un reclamo permanente de identidade saudosa na propia fala. Manuel María é por iso un poeta comprometido e sensible que descobre nas Médulas e no seu vermello sangrante, a propia patria inmortal e eilí abríuselle a ferida do Bierzo que describe como unha bandeira na néboa azul e branca, esfarrapada, inconcreta e esvaída, unha soidá desamparada no silencio.
Magoáballe no Bierzo o silencio desa lingua irrenunciable xurdindo, coma unha árbore, do mesmo ser da terra dun xeito necesario e natural. Iso dixo Manuel María naquela festa da poesía en Vilafranca á que fora invitado e falara aos bercianos en galego. E falou de como no silencio dos Séculos Escuros un galego berciano, o Padre Sarmiento sementara escritos que, sen o prever o sabio, serían, sobre o modelo da tradición oral, coma un monte ou unha fonte daquel que o ilustrado vilafranquino chamaba o seu reino dos mil ríos e serviría para erguer ese idioma tan descoñecido de todos e tan desprezado. Terra e auga da que beberon Rosalía, Castelao ou Manuel María na procura dunha identidade. Mais Manuel María, sensible ao son das zocas ou o canto do carro, non reparou entón nos versos sonoros de Antonio Fdez. Morales, un poeta da fala da nosa xente humilde do XIX , porque apenas era coñecido e ata os anos 90 Morales foi para a crítica, galega e berciana, unha cita breve e inconcreta como a néboa...
Pero os tempos mudan, a fala dos pobos e as palabras son teimudas. De Pontevedra a Vilafranca desprazouse en 2002 a Academia para homenaxear ao erudito Sarmiento e facer visible aos galegos, e aos non galegos, esta comarca que fala, conta e canta en galego. Nun Bierzo no que día a día perdemos falantes da lingua de Sarmiento e Rosalía, para rachar con ese silencio ferinte do que se queixaba Manuel María, hoxe reclamamos un Día das Letras para Antonio Fernández Morales que, seguindo a Sarmiento e antes que Rosalía,en 1861, cantou e escribiu a esta terra berciana nun libro valente no que podemos ler miles de versos cheos de sons que luitan por non morrer:
No mesmo medio do xardín berciano
onde situada estuvo a populosa
Bergidum Flavium que o poder romano
non pudo defender da belicosa
xente goda; nun val que rega ufano
o Cúa, ó pé do Castro da Ventosa
veise unha villa do xardín delicia,
porta de flores da feraz Galicia...
Sobre túa frente de nubes gualdas
coronas teis,
dormes de flores entre guirnaldas
y o Sil bicando túas ricas faldas
corre a teus peis...
Con fala ignota vai murmurando
con muito afán
das túas neniñas o nome blando;
ou, porq´ as deixan, quizá chorando
as ondas van?
Este lugar é unha villa
franca, garrida, sencilla,
cos honores de Ciudá,
que de dous ríos na orilla
e nun val clavada está...
Cual tesoro q´ a codicia
de dous avaros escolta
con xusticia, ou sin xusticia,
tira por ela Galicia,
mais Castilla non a solta.
Coa mesma valentía e sensibilidade dos poetas, mirando ao futuro esperanzador que nace no presente, o bicentenario deste autor que se celebrará no 2017 é logo unha ocasión innegable para que bercianos e galegos definitivamente renunciemos a ese silencio ferinte ao que a historia pasada nos quixo relegar. Proclamemos xuntos aos ventos, que ignoran as fronteiras, a esencia singular deste rico patrimonio cultural que compartimos e que nos imprime personalidade, a uns e a outros,a un lado e a outro do Cebreiro.
Celébranse as Letras Galegas no Bierzo nas aulas de galego, unhas dun xeito e outras doutro, pero todas traballaron este tema nesta semana, por exemplo, no IES Padre Sarmiento un encontro musical didáctico coa zanfona como instrumento invitado.
Ano tras ano dende 1963 Galicia celebra o 17 de maio o Día das Letras Galegas. Ano tras ano tentamos descubrir a relación dos autores homenaxeados co Bierzo e como se dun arar se tratase, suco a suco comprobamos que este Día das Letras tamén é un día a celebrar desde o Bierzo porque a nosa comarca mantén un estreito vínculo coa historia da lingua e a cultura galegas. Ese antigo vencello da Gallaecia Romana, Sueva ou Medieval segue vivo ao longo dos tempos, desa saba de máis de mil anos que nos envolve e os soños dos nosos autores, deses que escribiron en galego Sarmiento, Fernández Morales, Bálgoma Suárez ?
Este ano 2014 celebramos a un poeta contemporáneo de Guitiriz, a Xosé María Díaz Castro (1914-1990) un poeta descuberto e posto en valor para a intelectualidade de Galicia por outro poeta berciano, o vilafranquino Ramón González-Alegre (1920-1968).
Efectivamente non son poucas as conexiois existentes entrambos poetas. O berciano González-Alegre foi o creador e impulsor dunha revista, a revista ALBA, clave para entender o rexurdir da poesía galega da posguerra. Ás súas páxinas cun tremendo acerto, maior namoro e sorprendente intuición, o noso poeta vilafranquino foi achegando a esta publicación aos poetas novos que marcarán o camiño da poesía en Galicia dende a súa aparición no ano 1948 ata o 1956. Pois ben, foi González-Alegre quen edita por vez primeira o poema máis coñecido do hoxe homenaxeado, xermolo do seu poemario posterior. Foi na revista ALBA do ano 1950 na que da a coñecer o famoso poema Penélope co que Xosé M. Díaz Castro vai ser consagrado como un dos poemas máis destacados do momento. Na revista figuran aínda outras tres composiciois máis que logo formarán parte do seu loado libro, titulado Nimbos, que tardaría en ver a luz aínda algo máis dunha década. Será tamén González-Alegre quen no seu libro a Poesía gallega contemporánea (1954) e na Antoloxía de la poesía gallega contemporánea (1958) distinguirá a Díaz Castro como entre os máis salientables, paso fundamental para o seu recoñecemento posterior e actual.
As relaciois entrámbolos dous vai máis aló. Os dous autores comparten fórmulas poéticas semellantes. Un intimismo onde a paixón pola terra e a paisaxe, nadas na infancia, unha na Terra Chá luguesa e a outra no Bierzo, marcan a súa poesía, as súas almas de poetas. Comparten tamén a preocupación existencial e relixiosa, o seu catolicismo e un claro misticismo nos seus versos, onde asoma dun xeito moi persoal a problemática social.
O Bierzo e Galicia de novo comparten dalgún xeito a celebración a este poeta. De viviren o noso malogrado autor lembraría ao seu amigo. Que menos que os amantes da boa poesía, un día coma este, manteñamos viva a memoria e manifestemos no presente, tamén desde o Bierzo, co noso González-Alegre os valores que soubo ver en Díaz Castro como a ?un verdadeiro poeta?. Ambos coincidiron tamén en reivindicar a fala dos seus, da súa terra natal e ambos expresarían de xeito semellante a súa preocupación polo devir do galego en Galicia e no Bierzo. Sentir que ecoa tamén para os bercianos nos versos do poema antes citado de Díaz Castro, pois vai andando a modiño ?un paso adiante e outro atrás? mentres tecemos ?a tea dos soños? e ?a espranza nos nosos ollos se espreguiza?. Galicia e o Bierzo, algún día celebraremos xuntos este Día das Letras na honra de Ramón González-Alegre.
Héctor M. Silveiro Fernández, académico correspondente polo Bierzo da Real Academia Galega. 17 de maio de 2014 .
Recollemos eiquí un artigo publicado con motivo do Día das Letras do 2013 nun enlace ao Bierzo Diario.
Acompañamos esta entrada cunha portada do primeiro dos volumes das Obras Completas de Vidal Bolaño que edita Edición Positivas,dirixida polo berciano- galego Paco Macías.
O Bierzo reivindicará de novo ante a Academia Galega ao autor dos Ensayos poéticos en dialecto berciano como candidato ao Día das Letras Galegas do 2021, unha conta debida.
DO SILENCIO DO BIERZO EN MANUEL MARÍA AO BIERZO SONORO DE MORALES.
Celébranse as Letras Galegas no Bierzo nas aulas de galego, unhas dun xeito e outras doutro, pero todas traballaron este tema nesta semana, por exemplo, no IES Padre Sarmiento un encontro musical didáctico coa zanfona como instrumento invitado. 
Ano tras ano dende 1963 Galicia celebra o 17 de maio o Día das Letras Galegas. Ano tras ano tentamos descubrir a relación dos autores homenaxeados co Bierzo e como se dun arar se tratase, suco a suco comprobamos que este Día das Letras tamén é un día a celebrar desde o Bierzo porque a nosa comarca mantén un estreito vínculo coa historia da lingua e a cultura galegas. Ese antigo vencello da Gallaecia Romana, Sueva ou Medieval segue vivo ao longo dos tempos, desa saba de máis de mil anos que nos envolve e os soños dos nosos autores, deses que escribiron en galego Sarmiento, Fernández Morales, Bálgoma Suárez ?
Recollemos eiquí un artigo publicado con motivo do Día das Letras do 2013 nun enlace ao