Por que estudamos galego nas escolas e institutos de Galicia e nalgúns de Castela e León?
O poder estudar galego como todo dereito recoñecido emana das leis que rexen aos cidadáns destas Comunidades Autónomas, dos seus Estatutos de Autonomía e da Constitución Española (1978).
Fixémonos no que pon a Constitución no seu ARTIGO nº 3:
1.O castelán é a lingua oficial do Estado. Todos teñen o deber de coñecela e o dereito de usala.
2. As demais linguas epañolas serán tamén oficiais nas respectivas Comunidades Autónomas de acordo cos seus Estatutos.
3. A riqueza das distintas modalidades lingüísticas de España é un patrimonio cultural que será obxecto de especial respecto e protección.
Son pois as leis as que garantes a cooficialidade do galego en Galicia. O noso Estatuto di:
ARTIGO nº 5
1.A lingua propia de Galicia é o galego.
2.Os idiomas galego e castelán son oficiais en Galicia e todos teñen o dereito de os coñecer e de os usar.
3.Os poderes públicos de Galicia garantirán o uso normal e oficial dos dous idiomas e potenciarán o emprego do galego en todo os planos da vida pública, cultural e informativa, e disporán os medios necesarios para facilitar o seu coñecemento.
4.Ninguén poderá ser discriminado por causa da lingua.
Logo na Lei de Normalización Lingüística: O galego, como lingua propia de Galicia , é tamén lingua oficial no ensino en todo os niveis educativos.
DO DITO AO FEITO SEMPRE HAI UN TREITO
Xa vimos que hai linguas faladas no Estado que non son oficiais, que non están recoñecidas. Sabemos tamén que hai nenos e nenas galegofalantes que viven en Asturias ou Estremadura que non reciben clases na súa lingua propia porque nestas comunidades non está recoñecido este dereito.
Logo os galegos temos unha gran sorte que a partir da volta da Democracia temos o dereito a saber e usar o galego. Hai quen de todos modos subliña que o tratamento do castelán e do galego non é idéntico: Temos o dereito a usar o galego, namentres que do castelán temos o deber de aprendelo ademais de o dereito ao usar.
A mal chamada Santa Compaña pasa por ser un dos máis estendidos exemplos da nosa mitoloxía relacionada coa morte. Esta procesión de mortos onde hai un vivo e pode ser aviso da morte ten un fondo arraigo entre os galegos como podemos comprobar no seguinte vídeo:
No tocante ao LÉXICO DE DEFUNTOS imos enumerar aquí os que vimos usando ao longo deste mes que comeza co día 1 de Todos os Santos e 2, o dos Defuntos o día dos magostos que pola zona adoita coincidir co 11 día de San Martiño e remata co 30, día de Santo André, que tamén dixemos que ten unha íntima relación cos camiños dos mortos cara o Alén:
MES DE DEFUNTOS (Léxico da morte)
Mes de Santos ou Defuntos ou San Martiño
Outono (auctum + annum ?ano medrado, maduro?)
Día de Todos os Santos 1 de novembro.
Día de Defuntos 2 de novembro.
Día de San Martiño 11 de novembro. ? polo san Martiño...trompos ao camiño?
Día de Santo André 30 de novembro.
Festa do Samaín, 1 de novembro
Caveira (cráneo) / cabaza (calacú)
Candea, vela, cirio
Medo, susto , arrepío, calafrío.
Morrer, finar, falecer
Defunto, morto, finado e cadáver ( carne + dada + aos vermes)
Mortalla
Sudario
Enterro
Caixa, ataúde, féretro, cadaleito, sartego
Tumba, cova, terra
Inhumar (ósos) / incinerar (cinzas)
Esqueleto / corpo
Lápida,epitafio
tanatorio
velorio
Cemiterio, camposanto
Ánima, alma, espírito, pantasma
Morte Moura, Morte Branca
Agoiros ou avisos de Morte
Paxaro da Morte, avelaiona (corvo, pega, moucho, curuxa...cabra do aire)
avelaiñas (bolboretas da noite brancas e negras)
A Compaña, Estadea (cruz) procesión, acompañamento
Igrexa, parroquia, adro
Ánima en pena, peto de ánimas e cruceiros
Circo ou círculo no chan
Purgatorio
Magosto
As castañas símbolo dos ánimas
campá
Asombramento nos castiñeiros
Urco
Peregrina
Afogada
Bergantín pantasma
O barqueiro e o Río do Esquecemento.
Deceso, óbito, .... necrolóxica
Funeral, fúnebre ?funus?
Rito/ culto aos mortos
Santuario ofrecidos romaría
Morte, pasamento (pasar) soño eterno
Camiño dos mortos, Santiago, Teixido...
Galicia País dos mortos
Cidades asolagadas en lagoas.
Inferno, Averno, mundo dos mortos
Ruín Hábito (rachar o hábito)
Lume, lapas, laparadas
Illa dos mortos, illa do Alén
Alén: Máis Alá, Outro Mundo
GALICIA é o país dos mortos... preparando a entrada no mes de Defuntos deixamos uns enlaces a vieiros da escola, a cultura galega .
Na rede hai abertos debates sobre a denominación destes días, por exemplo, en Bretemas onde hai testemuñas moi interesantes como unha que fala do que se facía tradicionalmente na Illa de Arousa, lugar especialmente interesante no relacionado co culto aos mortos, parece ser que os rapaces ese día van pedir polos defuntiños. Noutro blog, ladrándolle á lúa, dáse esta opinión:
A pesar do que moitos pensan, o Samaín é unha festa que sempre se celebrou en Galicia aínda que non en todas partes con esta denominación. Para moitos será máis coñecida como o día das cabazas ou das caveiras. Parece ser que esta tradición foi espallada polos celtas, que celebraban a chegada do inverno e con el, o nacemento dun novo ano. Samaín vén a significar en gaélico "fin do verán".
Desde sempre, nas vilas e aldeas de Galicia, os rapaces deixaban nas encrucilladas as cabazas ou calacús cunha candea acesa no seu interior para asustar os camiñantes.
Hai outros como Méndez Ferrín que non aceptan esta orixe e sosteñen que se trata dunha manifestación do imperialismo estadounidense que impuxo o Halloween en todo o mundo, fronte aos que aceptan que efectivamente esta manifestación do día 1 de novembro veu dos EE.UU., pero nunha viaxe de volta, pois serían os emigrantes irlandeses os que levaran esa tradición a América durante o século XIX e principios do XX. Sexa como for, cada día se recupera en máis lugares a celebración do Samaín.
Desde o San Narciso pensamos que sendo sensibles coas nosas tradicións debemos ser fieis en primeiro lugar ás denominacións propias como a de Tempo de Santos ou Defuntos. Logo cremos que debería estar tan presente ou máis que a palabra cabaza outras denominacións como calacús, sendo esta denominación a referida a unha cabaza de grandes dimensións e máis propia das hortas de Galicia que a laranxa valenciana que compramos no super.
E xa postos a reivindicar produtos da terra botamos de menos a posta en valor da castaña neste tempo de magostos onde a castaña é símbolo do morto. Antigamente botábanse dende os campanarios das igrexas mamucas(castañas cocidas)ou tamén bullós ( asadas) para que os rapaces e maiores, que as apañaban, rezasen un noso pai pola salvación da ánima que representaba aquela castaña. Tamén era habitual realizar un magosto ao pé dos cemiterios onde antes se facía comida(comer cos defuntiños) cando non se deixaba (aínda se deixa) un prato na mesa baleiro e a mesa sen recoller tal día como hoxe para os defuntos da casa, comíase bacallau e de postre, sempre castañas.
Logo, estamos ou non estamos no país dos mortos?
Tras ler os textos e opinións resposta:
1- Que denominación cres que debemos utilizar para as celebracións tradicionais galegas destes días? Razoa a resposta con dous argumentos.
2- Que é un calacú? Que é unha mamuca?
3- O costume de tallar cabazas é tradicional en Galicia ou veu de fóra?
4- Galicia celebra o Samaín ou o Halloween? razóa a resposta.
5- Que outros costumes tradicionais son propios do mes de Novembro no noso país?
A continuación colocamos distintos modelos de probas por avaliacións para que se poida ter unha idea de como será a proba extraordinaria de setembro:
1ª AVALIACIÓN:
1- LINGUA E SOCIEDADE: Nun mapa da península ibérica indica os nomes e os territorios nos que se falan as distintas linguas da península.
2- LÉXICO: Asocia cada adxectivo a un sinónimo e un antónimo: SINÓNIMO ANTÓNIMO
A. inxenuo agudo covarde
B. obediente miñaxoia xeneroso
C. listo destemido tranquilo
D. inquedo mesquiño malicioso
E. valente vaidoso parvo
F. fachendoso hipócrita rebelde
G. ruín bulebule sincero
H. falso guiado humilde
3- GRAMÁTICA: Escribe o artigo determinado esixido por cada un dos seguintes substantivos masculino ou feminino:
__ viaxe__ mel ___laranxeira __ ponte __ análise __ crise __ paréntese __castañeiro__ friaxe __ nariz __ cárcere
__ sangue __ sal __leite __garaxe __ paxe __ romaxe __ hepatite __dor __ arte __ calor __ orde __árbore __servidume __ costume __limoeiro __ marxe __suor __ sinal __orixe__ til __mar __eme ___ele
4-Escribe o feminino das seguintes palabras:
catalán, comellón, heroe, campión, italiano, tecelán, san, cru, marqués, xudeu, paspán, alemán, cidadán.
5-Escribe o plural das seguintes palabras:
fértil, iraquí, anzol, til, dólar, cóctel, ollomol, patín, fiel, sol, cadáver, esquimó, pavillón, lapis.
6-Escribe DÚAS oracións cun adxectivo en grao positivo e logo converte esas oracións nunhas comparativa USANDO nunha as partículas coma/ ca e noutra como/ que, e finalmente outras en grao superlativo.
7-ORTOGRAFÍA: Ponlle tiles ao seguinte texto: ( texto 1: A afogada e unha rapaza fermosisima, esvelta e palida, loura e de longos cabelos, enguedellados en algas que adoita aparecer entre a escuma do mar dos dias de mareira ou trebon andando sobre o mar ou asomando a cabeza entre as furnas. Non e unha serea, ten figura humana, comunica desgrazas e cando se ve, vai ocorrer un naufraxio; e, pois, agoiro de morte. E muda, non fala e emite chíos semellantes aos das gaivotas.
8-LITERATURA: Define os xéneros literarios tanto na forma como polo seu contido.
9-Identifica nun pequeno grupo de textos se son literarios ou non, se son da literatura popular ou non e a que xénero pertencen os textos:
10 ? COMUNICACIÓN/ EXPRESIÓN: Redacta un texto cunha descrición persoal dun amigo/a imaxinario nas que as primeiras cinco liñas fagas unha prosopografía, logo fagas un segundo parágrafo cunha etopea e finalmente un parágrafo final transformando este retrato nunha caricatura.
2ª Avaliación:
1-Que é un alcume? Distingue entre nomes e alcumes:
Os apelidos teñen diversas orixes. Coloca os seguintes onde corresponda: Ponte, Louzán, Cabaleiro, Fortes, Conde. Porto, Biéitez, Castelo. López, Piñeiro., Estevez, Outeiro, Portela, Sardiña, Regueiro. Silva, Ledo. Nogueira, Barreiro,Brañas, Bouza, Pombo, Fidalgo.
CALIDADES HUMANAS: OCUPACIÓNS E CLASES SOCIAIS: TIPOS DE TERREO: PLANTAS:
ELEMENTOS DA PAISAXE: CONSTRUCIÓNS HUMANAS: PATRONÍMICOS:
ANIMAIS:
3- EXPLICA A COLOCACIÓN DO PRONOME ÁTONO. Pon exemplos.
4-Coloca ben nunha serie de oracións os pronomes axeitados:
5- Escolle e coloca correctamente o te / che nun grupo de oracións.
6-LITERATURA: Medir os versos dun poema e indica que tipo de rima teñen:
7-Define e pon un exemplo das principais variedades da lingua:
a sociocultural:
a xeográfica:
a histórica:
a situacional:
8-Define Lírica, estrofa e verso.
9-Identifica que tipo de pronomes persoais son os subliñados nun texto.
10-PLAN LECTOR: Comprensión e expresión:
DRAGAL: Pon en orde os textos da novela e resume o seu argumento da novela (unhas 15 liñas).
3ª Avaliación:
1-LÉXICO Que significan os seguinte prefixos gregos: A. hemat- / hemo- B. pneumo- C. osteo- D. nefro- E.hepato- F. gastro- G. dermato- H. cardio- I. oftalmo-
2- Emparella os adverbios e as locucións adverbiais que teñan o mesmo significado.
A. quizais B. amodo C. gratis D. axiña E. tarde
F. abofé G. moito
3-GRAMÁTICA: Conxuga CONXUGA os seguintes tempos: (todas as persoas)
Verbo VER: Pretérito de indicativo e de subxuntivo.
Verbo TER: Antepretérito de indicativo e presente de subxuntivo.
Verbo PODER: Pretérito de Indicativo e presente de subxuntivo.
Verbo IR: presente e copretérito de Indicativo.
4-Conxuga os presentes de indicativo (3 con alternancia) dos verbos OBEDECER, DIVERTIR, SENTIR E SUBIR.
5-EXPRESIÓN: Constrúe 6 tipos de oracións con actitudes distintas do falante e sinala as preposicións que uses.
6-Oracións Indica cal é o suxeito e o predicado nas seguintes oracións e identifica cun círculo adverbios:
Hoxe traballei demasiado.
Xa chegaron os corredores.
Ela comeu pouco.
Sempre me encantaron os doces.
Axiña iremos todos á festa.
Nós corremos tanto onte.
Non fixo nada.
Quero máis.
7- EXPRESIÓN/LITERATURA: En dous parágrafos, con corrección ortográfica a vida e obra de Filgueira Valverde.
8- LINGUA E SOCIEDADE: Define lingua minorizada e prexuízo lingüístico.
Localiza nos seguintes textos o tipo de prexuízo que agochan:
A) ? Compara o castelán que ten máis de 400 millóns de falantes co galego. Cantos ten o galego??
B) ?Eu creo que se unha persoa me fala en castelán debo dirixirme eu tamén a ela no mesmo idioma?
C) ? Os que falan así sonche do monte?.
D) ? Eu cando vou ao médico fálolle en castelán?.
9- ORTOGRAFÍA: Usando puntos,comas, dous puntos e puntos suspensivos escribe un texto de 15 liñas sobre a tradición dos maios en Galicia: Mitos, alumear o pan, xestas nas portas, maios humanos e cónicos, etc...
10- LITERATURA: Localiza no himno galego os recursos seguintes: antítese, símbolo, metáfora, metonimia, personificación, anáfora, aliteración, paronomasia...
-MEMORIZAR un poema (o himno galego).
-CONXUGAR verbos (só para os que o precisen).
-LÉXICO: Dunha listaxe de palabras e locucións ou frases feitas procurar sinónimos ou expresións semellantes.
-EXPOSICIÓN dun tema coñecido seguindo un guión.
-RESPOSTAR a cuestións con coherencia e corrección sobre temas variados relacionados co curso.
Vaite,noite vai fuxindo
vente aurora, vente abrindo,
co teu rostro que sonrindo
¡a sombra espanta!.
¡Canta paxariño,canta
de poliña en ponla,
que o sol se levanta
polo monte verde, polo monte
alegrando as herbas
alegrando as fontes!
¡Canta paxariño alegre,canta!
¡Canta porque o millo medre, canta!
¡Canta porque a luz te escoite,
canta! Canta que fuxeu a noite.
Noite escura logo ven e moito dura
co seu manto de tristura,
con meigallos e temores,agoreira de dolores,
agarimo de pesares, cubridora en todo mal.¡Sal!
Que a auriña co ceu colora
cuns arbores que namora,
cun sembrante de ouro e prata
teñidiño de escarlata.
Cuns vestidos de diamante
que lle borda o sol amante
entre as ondas de cristal.
¡Sal! señora en todo mal,
que o sol xa brilla
nas cunchiñas do areal que a luz do día
viste a terra de alegría,que o sol,
derrete con amor a escarcha fría.
II
Branca auro-
ra?ven chegan-
do,?i ás porti-
ñas?vai chaman-
do?dos que dor-
men?esperan-
do?¡o teu folgor...!
Cor...
de alba hermosa
lles estende
nos vidriños
cariñosa,
donde o sol
tamén suspende,
cando aló
no mar se tende,
de fogax
larada viva,
dempois leve,
fuxitiva,
triste, vago
resprandor.
Cantor
dos aires,
paxariño alegre,
canta,
canta porque o millo medre;
cantor
da aurora,
alegre namorado,
ás meniñas dille
que xa sal o sol dourado;
que o gaiteiro,
ben lavado,
ben vestido,
ben peitado,
da gaitiña
acompañado
¡á porta está...!
¡Xa...!
Se espricando
que te esprica,
repinica,
repinica
na alborada
ben amada
das meniñas
cantadeiras,
bailadoras,
rebuldeiras;
das velliñas
alegriñas;
das que saben
ben ruar.
¡Arriba
todas, rapaciñas do lugar,
que o sol
i a aurora xa vos vén a dispertar!
¡Arriba!
¡Arriba, toleirona mocidad,
que atru-
xaremos?cantaremos o ala... lá...!!!
Imos ter que aprender o Himno galego para a próxima proba oral que imos realizar, pero antes imos coñecer a súa orixe e por que este himno é tan peculiar entre os himnos todos. Logo saberemos que recursos literarios podemos atoparmos nos seus versos.
ORIXE E AUTORES
Eduardo Pondal compuxo un longo poema de 10 estrofas no seu libro Queixumes do Pinos. Os galegos da Habana en 1907 procurando unha letra para o que sería o Himno de Galicia escolleron as catro primeiras estrofas deste poema ao que logo poría música Pascual Veiga.
Neira Vilas remarca o papel fundamental do emigrante ferrolán Xosé Fontenla Leal -«home lúcido e apaixonado que amaba a súa patria de orixe, á que lle dedicou de por vida todas as súas enerxías»-, quen primeiro pensou en Curros Enríquez e o mestre Chané para a letra e a música do himno, respectivamente. Pero un enfado entre ambos os dous impediu o proxecto e finalmente serían o poeta Eduardo Pondal e o músico Pascual Veiga os autores. A súa colaboración arranca en 1890, cando o poeta lle envía ao compositor Os Pinos para presentarse ao premio para unha «Marcha Regional Gallega» nun concurso musical celebrado no Recreo de Artesanos da Coruña. Non obstante, a estrea non chegaría ata o 20 de decembro de 1907, na Habana, aínda que nos últimos anos hai investigadores que apuntan que o himno debeu de interpretarse en público con anterioridade.
ORIXINALIDADE DO POEMA
Pondal escribiu o único himno do mundo, que nós coñezamos, que comeza con preguntas e interrogantes.
Pero que se pregunta o noso himno? E quen fala?
O recurso fundamental será o símbolo dos Pinos (ver imaxe).
Imos logo descubrir que é o que nos di o noso himno:
OS PINOS
Que din os rumorosos
na costa verdecente
ao raio transparente
do prácido luar?
Que din as altas copas
de escuro arume arpado
co seu ben compasado
monótono fungar?
Do teu verdor cinguido
e de benignos astros
confín dos verdes castros
e valeroso chan,
non des a esquecemento
da inxuria o rudo encono;
desperta do teu sono
fogar de Breogán.
Os bos e xenerosos
a nosa voz entenden
e con arroubo atenden
o noso ronco son,
mais só os iñorantes
e féridos e duros,
imbéciles e escuros
non nos entenden, non.
Os tempos son chegados
dos bardos das edades
que as vosas vaguedades
cumprido fin terán;
pois, donde quer, xigante
a nosa voz pregoa
a redenzón da boa
nazón de Breogán.
BOTEMOS LOGO UNHA OLLADA INICIAL AO LÉXICO DO HIMNO:
-os rumorosos: ruidoso, adxectivo referido aos pinos.
- luar:nunha noite de lúa.
- arume arpado: a folla en forma de arpa do pino.
- monótono fungar: un ruído ou son uniforme.
- cinguido: que rodea.
- confín: terra do lindeiro.
- castros:construción da cultura prerromana.
- inxuria: insulto
- rudo: bruto
- encono: rancor
- Breogán: rei celta de Galicia
- arroubo: admiración
- féridos: cruel
- bardos: cantor da memoria da tribo
- vaguedades: imprecisión.
- pregoa: anuncia
- redenzón: liberación
- nazón: pobo, xentes
RECURSOS (exercicio de clase)
Cales son os seus principais recursos:
SEMÁNTICOS (do contido e significado das palabras)
No épiteto "rumorosos" hai unha metonimia, como a explicas?
O símbolo dos pinos, que pode significar?
A personificación, en que versos a podes atopar?
Onde ves algunha antítese?
Galicia aparece evocada como termo real dunha fermosa metáfora, sabes cal?
MORFOSINTÁCTICOS (da forma e o ritmo)
O Hiperbato neste poema é frecuente, sinala un exemplo?
O Ateneo de Marín fai unha convocatoria na que pensamos participar. Trátase dun concurso de creación dun texto narrativo que debe acontecer en Marín. MARÍN CONTA:
.jpg)
Por que estudamos galego nas escolas e institutos de Galicia e nalgúns de Castela e León?
GALICIA é o país dos mortos... preparando a entrada no mes de Defuntos deixamos uns enlaces a 
Imos ter que aprender o Himno galego para a próxima proba oral que imos realizar, pero antes imos coñecer a súa orixe e por que este himno é tan peculiar entre os himnos todos. Logo saberemos que recursos literarios podemos atoparmos nos seus versos.