Arredor de Lámbrica


O topónimo Laas e a ara de Eiras / El topónimo Laas y el ara de Eiras
Ara de Eiras (de RIVAS FERNÁNDEZ)





EL ARA DE EIRAS, TESTIMONIO DE UN OPPIDUM QUE HONRABA AL POPULAR DIOS BANDUA

Así reza o título dos parágrafos que JUAN CARLOS RIVAS FERNÁNDEZ adica á ara de Bandua de Eiras, dentro dun artigo titulado "Nuevas aras romanas orensanas y rectificaciones interpretativas en torno a otros epígrafes galaico-romanos ya conocidos", publicado no Boletín Auriense en 1973.

O devandito artigo leva unha ilustración a toda páxina, que reproduzo antes do inicio deste texto para que quede constancia dunha das maiores tropelías que se coñecen na arqueoloxía ourensá, que dura xa bastantes anos e que ninguén -e isto é o máis grave- da arqueoloxía oficial move un dedo para proporlle solución. A fotografía foi manipulada só para darlle máis contraste.

Son conscente das dificultades que sempre tivemos os que quixemos visitar a ara e fotografiala, por estar nunha propiedade privada e por non desfrutar os seus donos da alegría de compartir o seu tesouro arqueolóxico.

A visita realizada en 2007, na que se fixeron algunhas fotografías, serviu para testemuñar o abandono da peza, exposta á intemperie e, incluso, ó vandalismo. Enviáronse notificacións ás administracións culturais, que outorgaron graciosamente o silencio por resposta.

Froito desta desidia por parte dos seus donos e, por que non dicilo, tamén das administracións culturais, é o esmorecemento dunha peza arqueolóxica de capital importancia que, como ben dicía RIVAS FERNÁNDEZ no artigo citado, a "situación geográfica de esta ara y la similitud del nombre dirige inevitablemente nuestra mente al gran oppidum de "A Cibdá" de San Ciprián de Lás". Ten razón cando afirma que o sufixo -BRICAE alude a un núcleo de poboación importante, con carácter defensivo e con situación estratéxica. Na contorna non pode ser outro que o actualmente coñecido como castro ou citania de San Cibrao das Las, "A Cidade", a un quilómetro e medio de distancia do emprazamento da ara.

Pero o loable artigo ten dous grandes problemas, que tentarei de resumir. O primeiro é o topónimo LANSBRIGA, e o segundo é a súa vinculación co topónimo actual da parroquia, San Cibrao das Las.

Do primeiro problema teño medo de aburrir ós lectores, xa que foi tratado en repetidas ocasións.

Grande erro o das administracións culturais (Xunta de Galicia) o de non facilitar que a poboación, a verdadeira propietaria dos bens culturais deste país, poida gozar da súa presenza e poida ter garantida a súa conservación para as vindeiras xeracións.

A continuación reprodúcese textualmente, polo seu interese, un parágrafo do artigo de RIVAS FERNÁNDEZ, na páxina 89, no que fala da segunda liña do epígrafe, onde están as catro primeiras letras do suposto topónimo Lansbrica, que figura, á meu modo de ver, incorrectamente no nome do Centro de Interpretación Castrexa que se erixiu no outeiro da citania:

"El trazo de la primera letra sólo puede corresponder a una A, lo cual es lógico para la más usual terminación del dios Bandua. La L introduce su trazo horizontal en la siguiente letra, dando la impresión de ser el travesaño de la A, lo cual no puede ser por dos razones: no existe ese trazo en ninguna de las cuatro A del epígrafe, y de ser travesaño se presentaría excesivamente bajo. La N pudiera parecer una M, pero el último trazo es simplemente un nítido y largo enlace con la S. Para nosotros la S no ofrece dudas, es del mismo tipo que las otras del epígrafe que, aunque diversamente tratadas, son todas esbeltas y con la curva inferior más cerrada que la superior; una O de menor tamaño en su lugar nos parece improbable, y el cierre de la curva inferior, que la pudiera hacer sospechar, se debe exclusivamente al enlace anteriormente mencionado".

Este primeiro problema sintetízase en que o S da segunda liña subordinaría claramente ó B, a última letra da liña, polo que é dubidoso que con este tipo de letra non se respectara o tamaño similar dos caracteres. Ademais, o "nítido y largo enlace" do N coa suposta S ten bastante de fantástico, non coñecéndose enlaces similares neste tipo de letra. Se a todo isto engadimos que na visita feita en 2007 detectamos que a letra S estaba repasada con instrumento punzante, delimitando un surco máis estreito no trazado que o das letras colaterais, podemos dar por FALSA a letra S, a S de LANSBRIGA.

O segundo problema é o da vinculación do suposto nome do castro ou citania, presente na ara, co nome actual parroquia de Las. RIVAS FERNÁNDEZ cita un documento do ano 1458, que se conserva no Arquivo da Catedral de Ourense, en "donde aparece todavía una significativa N, Laans". Segundo afirma RIVAS FERNÁNDEZ, "tenemos por fuerza que suponer la supervivencia del nombre del oppidum en el topónimo con que aún se denomina hoy a esta parroquia".

Non coñezo o documento da catedral de Ourense, pero a evolución que propón RIVAS de LANS>LAAS>LAS non parece moi plausible, máis se se sustenta só nun documento.

Eu podo citar outro, de similar cronoloxía, ano 1419, 17 de decembro: "Ano do naçemento de N.S.I.Ch. de mille e quatroçentos e dez e nove annos, domingo, des e sete dias do mes de dezenbro. En este meesmo o abade de Sant Cloyo e o prior e o convento aforaron a Rodrigo Ares, morador en na freygisia de Sant Çibrao das Laas, e a sua muller Aldonça Yanes, a aa outras vozes apus o postromeyro de cada huun deles, feytas per ordee, conuen a saber, que vos aforamos a quarta parte entregamente do casar de Pineyro, que jaz en na dita freygisia (...)"

Pero aínda hai máis. Outro documento do mesmo monasterio de San Clodio (Leiro, Ourense), datado en 1401, o 19 de febreiro, di: "Anno do nasçemento de noso Saluador Ihesu Christo de mille e quatroçentos et huun annos, des et noue dias do mes de feuereiro. Sabean... nos don Gonçaluo, abad do moesteiro de San Cloyo do Ribeiro da Auia, et Aluaro Fernandes, prior, et o conuento... damos et outorgamos a foro a vos Iohan Fernandes, morador en Louçia, frigisia de san Çibrao das Lââs, por en tenpo de vosa vida et de Aldonça Peres, vosa muller et huna vos depusllo postremeiro de vos... conven a saber esto que vos damos a foro: o noso casar de Tras lo Rio, que he na frigisia de Santa Ougea d'Eyras, o qual en nos renunçiou Ioan Peres..."

Estos documentos están parcialmente reproducidos nas páxinas 611 e 543, respectivamente, en El Monasterio de San Clodio do Ribeiro en la Edad Media: estudio y documentos, de MANUEL LUCAS ÁLVAREZ e PEDRO LUCAS DOMÍNGUEZ.

Destes documentos, do mosteiro de San Clodio de Leiro, destacar dúas cousas: a súa redacción en galego, a forma na que se escribían todos os documentos antes dos reis Católicos, e a nomenclatura orixinal da parroquia: San Çibrao das Laas", de aí tamén a incorrección do actual topónimo oficial:Non pode ser San Cibrán de Las, senón SAN CIBRAO DAS LAS.

Creo que os dous documentos do Mosteiro de San Clodio son unha proba convincente de que o topónimo Laans hai que tomalo con certas reservas e que non pode relacionarse alegremente co suposto topónimo que se viu na ara de Eiras, incorrecto pola inexistencia da letra S.

As conclusións son claras:
a) Se non hai S no epígrafe da ara, non pode decir LANSBRIGA nin LANSBRICA. A alternativa podería ser LÁMBRICA.
b) Se en dous documentos do século XV figura Laas, o outro documento esgrimido por RIVAS FERNÁNDEZ non serve de proba. Entón, o topónimo da ara non pode relacionarse co topónimo da parroquia. Non teñen nada en común.
c) Lansbrica non existe.

En favor de RIVAS FERNÁNDEZ dicir que, coa salvedade do anteriormente exposto, considero bastante acertada a súa lectura, aínda que quedan algúns pequenos detalles por investigar. De aí a importancia e a necesidade de protexer esta peza arqueolóxica amenazada pola meteoroloxía e pola desidia.






EL ARA DE EIRAS, TESTIMONIO DE UN OPPIDUM QUE HONRABA AL POPULAR DIOS BANDUA

Así reza el título de los párrafos que JUAN CARLOS RIVAS FERNÁNDEZ dedica al ara de Bandua de Eiras, dentro de un artículo titulado "Nuevas aras romanas orensanas y rectificaciones interpretativas en torno a otros epígrafes galaico-romanos ya conocidos", publicado en 1973 en el Boletín Auriense.

En ese artículo figura una ilustración a toda página, que reproduzco antes del inicio de este texto.

La visita realizada al ara en 2007, en la que se hicieron algunas fotografías, sirvió para testimoniar el abandono de la pieza, expuesta a la intemperie e, incluso, al vandalismo. Se ha enviado notificación de este extremo a las administraciones culturales, que otorgaron graciosamente el silencio por respuesta.

Fruto de esa desidia es el peligro de desaparición de una pieza arqueológica de capital importancia que, como bien decía RIVAS FERNÁNDEZ en el artículo citado, la "situación geográfica de esta ara y la similitud del nombre dirige inevitablemente nuestra mente al gran oppidum de "A Cibdá" de San Ciprián de Las. Tiene también razón cuando afirma que el sufijo -BRICAE alude a un núcleo de población importante, con carácter defensivo y con situación estratégica. En aquel entorno no puede ser otro que el actualmente conocido como castro o citania de San Cibrao das Las, "A Cidade".

Pero el loable artículo tiene, desde mi punto de vista, dos grandes problemas que trataré de resumir. El primero es el topónimo LANSBRIGA, y el segundo su vinculación con el topónimo actual de la parroquia, San Cibrao das Las.

Del primer problema ya se ha tratado en otras ocasiones. Creo que las fotografías hablan por sí mismas y el ara está a disposición de cualquier afortunado que quiera visitarla, salvando los obstáculos, obviamente. Gran error el de las administraciones culturales (Xunta de Galicia) el de no facilitar a la población, la verdadera propietaria de los bienes culturales de este país, el poder admirarla y garantizarle su conservación a las generaciones futuras.

A continuación reproduciré textualmente, por su interés, un párrafo del artículo de RIVAS FERNÁNDEZ, en la páxina 89, en el que habla de la segunda línea del epígrafe del ara, donde están las cuatro primeras letras del supuesto topónimo Lansbrica, que figura incorrectamente, a mi modo de ver, en el nombre del actual Centro de Interpretación Castrexa, ubicado en pleno castro de Las:

"El trazo de la primera letra sólo puede corresponder a una A, lo cual es lógico para la más usual terminación del dios Bandua. La L introduce su trazo horizontal en la siguiente letra, dando la impresión de ser el travesaño de la A, lo cual no puede ser por dos razones: no existe ese trazo en ninguna de las cuatro A del epígrafe, y de ser travesaño se presentaría excesivamente bajo. La N pudiera parecer una M, pero el último trazo es simplemente un nítido y largo enlace con la S. Para nosotros la S no ofrece dudas, es del mismo tipo que las otras del epígrafe que, aunque diversamente tratadas, son todas esbeltas y con la curva inferior más cerrada que la superior; una O de menor tamaño en su lugar nos parece improbable, y el cierre de la curva inferior, que la pudiera hacer sospechar, se debe exclusivamente al enlace anteriormente mencionado".

Este primer problema se sintetiza en que la S de la segunda línea subordinaría claramente a la B, la última letra de la línea, por lo que considero dudoso que con este tipo de letra no se respetara el tamaño similar de los caracteres. Además, el "nítido y largo enlace" de la N con la supuesta S tiene bastante de fantástico, a mi modo de ver, desconociéndose enlaces similares en este tipo de letra. Si a todo esto añadimos que, en la visita hecha por nosotros en 2007, detectamos que la letra S estaba repasada con instrumento punzante dando lugar a un surco más estrecho que el de las letras colaterales, podemos dar por FALSA la letra S, la S de LANSBRIGA, propuesta por RIVAS.

El segundo problema es el de la vinculación del nombre del castro o citania, presente en el ara, con el actual topónimo de la parroquia de Las, San Cibrao das Las. RIVAS FERNÁNDEZ cita un documento del año 1458, que se conserva en el Archivo de la Catedral de Ourense, en "donde aparece todavía una significativa N, Laans". Según afirma RIVAS FERNÁNDEZ, "tenemos por fuerza que suponer la supervivencia del nombre del oppidum en el topónimo con que aún se denomina hoy a esta parroquia".

No conozco el documento de la catedral de Ourense, pero la evolución que propone RIVAS de LANS>LAAS>LAS no parece muy plausible, más si se sustenta en un único documento.

Podemos citar otro, de similar cronología, año 1419, 17 de diciembre: "Ano do naçemento de N.S.I.Ch. de mille e quatroçentos e dez e nove annos, domingo, des e sete dias do mes de dezenbro. En este meesmo o abade de Sant Cloyo e o prior e o convento aforaron a Rodrigo Ares, morador en na freygisia de Sant Çibrao das Laas, e a sua muller Aldonça Yanes, a aa outras vozes apus o postromeyro de cada huun deles, feytas per ordee, conuen a saber, que vos aforamos a quarta parte entregamente do casar de Pineyro, que jaz en na dita freygisia (...)"

Pero aún hay más. Otro documento del mismo monasterio de San Clodio (Leiro, Ourense), fechado en 1401, el 19 de febrero, dice: "Anno do nasçemento de noso Saluador Ihesu Christo de mille e quatroçentos et huun annos, des et noue dias do mes de feuereiro. Sabean... nos don Gonçaluo, abad do moesteiro de San Cloyo do Ribeiro da Auia, et Aluaro Fernandes, prior, et o conuento... damos et outorgamos a foro a vos Iohan Fernandes, morador en Louçia, frigisia de san Çibrao das Lââs, por en tenpo de vosa vida et de Aldonça Peres, vosa muller et huna vos depusllo postremeiro de vos... conven a saber esto que vos damos a foro: o noso casar de Tras lo Rio, que he na frigisia de Santa Ougea d'Eyraas, o qual en nos renunçiou Ioan Peres..."

Estos documentos están parcialmente reproducidos en las página 611 y en la 543 en El Monasterio de San Clodio do Ribeiro en la Edad Media: estudio y documentos, cuyos autores son MANUEL LUCAS ÁLVAREZ y PEDRO LUCAS DOMÍNGUEZ.

De estos documentos, del monasterio de San Clodio de Leiro, destacar su redacción en gallego, el idioma en el que se escribían casi todos los documentos antes de los reyes llamados Católicos, y la nomenclatura original de la parroquia: San Çibrao das Laas".

Creo que los dos documentos son una prueba convincente de que el topónimo Laans hay que tomarlo con ciertas reservas, que el topónimo parroquial no puede relacionarse alegremente con el ara de Eiras y que el supuesto topónimo Lansbrica, a su vez, es incorrecto, por la inexistencia de la letra S en el mismo.

Las conclusiones son claras:
a) Si no hay S en el epígrafe del ara, obviamente no puede decir LANSBRIGA ni LANSBRICA. La alternativa puede ser LÁMBRICA.
b) Si en dos documentos del siglo XV figura Laas, el otro documento esgrimido por RIVAS FERNÁNDEZ, de la misma cronología, no puede servir de prueba. Entonces el topónimo del ara no puede relacionarse con el de la parroquia. No tienen nada que ver.
c) Lansbrica no existe.

En favor de RIVAS FERNÁNDEZ decir que, con la salvedad de lo anteriormente expuesto, considero bastante acertada su lectura, sabiendo que aún quedan pequeños detalles por investigar. De ahí la importancia y la necesidad de proteger esta pieza arqueológica amenazada por la meteorología y por la desidia.









BIBLIOGRAFÍA

RIVAS FERNÁNDEZ, JUAN CARLOS: "Nuevas aras romanas orensanas y rectificaciones interpretativas en torno a otros epígrafes galaico-romanos ya conocidos" en Boletín Auriense. Ano III, Tomo III. Museo Arqueolóxico Provincial. Ourense, 1973.

LUCAS ÁLVAREZ, MANUEL; LUCAS DOMÍNGUEZ, PEDRO: El monasterio de San Clodio do Ribeiro en la Edad Media: estudio y documentos. Seminario de Estudos Galegos. Ediciós do Castro. Sada. 1996.

GONZÁLEZ IGLESIAS, F.: "O patrimonio, esquecido, no San Amaro. Análise da situación do patrimonio nun concello rural na provincia de Ourense". en Ágora do Orcellón 17. Páx. 38-52. Vigo. Marzo de 2009. ISSN 1577-3205.


















EL TOPÓNIMO LAAS Y SU RELACIÓN CON EL ARA DE BANDUA DE EIRAS en Terrae Antiqvae
Ver artigo anterior: San Cibrao das Las e as laxas
BANDV ...?LAMB RICAEAE MILIVSRE BURRNVS
Artigo publicado o 21-08-2015 17:51
# Ligazón permanente a este artigo
Chuza! Meneame
A cada cousa polo seu nome... 🐍 e mirar arredor...

  💫 Escolma de ligazóns ⭐
  💫 Artigos do blogue 📖
  💫 Buscar nos artigos 🔎

©️ Felisindo Glez. Iglesias. 2009-2021 💫
© by Abertal

Warning: Unknown: Your script possibly relies on a session side-effect which existed until PHP 4.2.3. Please be advised that the session extension does not consider global variables as a source of data, unless register_globals is enabled. You can disable this functionality and this warning by setting session.bug_compat_42 or session.bug_compat_warn to off, respectively in Unknown on line 0