Introdución das letras galegas
A historia do Día dás Letras Galegas comeza formalmente en marzo de 1963, cando tres membros numerarios dá Real Academia Galega, Francisco Fernández da Rega, Manuel Gómez Román e Xesús Ferro Couselo, envían unha carta ao presidente dá institución, Sebastián Martínez Risco, coa seguinte proposta:
Con motivo de celebrarse non presente ano ou Centenario dá publicación de "Cantares galegos" de Rosalía de Castro, vos membros numerarios que subscriben someten á consideración dá Xunta xeneral dá "Real Academia Galega", a seguinte proposta:
1º.- Todos sabemos que ou libro de Rosalía editado en 1863, ten sido a primeira obra mestra con que contou a Literatura Galega Contemporánea. A súa aparición veu a lle dar prestixio universal á nosa fala como instrumento de creación literaria. Representa, pois, un fito decisivo na historia do Rexurdimento cultural de Galicia.
2º.- A celebración do centenario diste acontecemento, convida a reconsiderar ou significado do mensaxe transmitido cantar". Un mensaxe que, tanto como espírito e pobo, tanto como universalismo e galeguidade, foi, esteticamente, un mensaxe de palabra e poesía.
3º.- Velaí por que, ademais dous actos conmemorativos que se organicen para actualizar na conciencia das xentes ou acento de tal mensaxe, a Academia -como órgano oficial dá nosa cultura- debería consagrar, con carácter de perdurabilidade, ou simbolismo dá data nunha celebración anual.
4º.- Ou mellor xeito de ou conseguir sería que acordase declarar Día dás Letras Galegas, ou 17 de maio de cada ano, a partir do presente. Contaríase así, pra ou porvir, cunha xornada oficialmente dedicada a honrar ós nosos libros. Ou día 17 de maio de cada ano viría ser a data destinada a recoller ou latexo material dá actividade intelectual galega.
5º.- Ninguén descoñece que ou libro ten unha forza simbólica extraordinaria. Sendo a amosa máis reveladora do nivel cultural dous pobos, non é de estrañar ou afán de esparexelo e de lle abrir camiños para ensanchar o dos seus lectores. Non caso de Galicia, ningunha data máis axeitada pra enaltecer e difundir ou libro aquí producido, que a que conmemora a publicación da obra coa que se encetou ou prestixio contemporáneo dás Letras galegas.
6º.- De atopar eco non acordo dous numerarios dá Corporación ou contido dista proposta, cumpriría dáo a coñecer en Nota oficial, solicitando a colaboración dous centros culturais de Galicia e a de todos vos Centros Galegos do mundo, para procurar ou éxito consagratorio da celebración.
Vida de Antón Avilés de Taramancos
Xosé Antón Avilés Vinagre naceu o 6 de abril de 1935 en Taramancos, lugar da parroquia de Boa, no concello noiés. Fillo de Manuela Vinagre Fuentes, coñecida como Lela da Pastora, e de Severiano Avilés Outes, é o segundo de cinco irmáns, Josefa (1933, falecida no mesmo ano en que nace Avilés), Guillermo (1940), José Manuel (1942) e Alfonso (1945). Na casa natal convive ademais coa avoa materna, Josefa Fuentes Queiro, Pepa da Pastora, quen influirá decisivamente na formación da personalidade do poeta.
Inicia os estudos primarios na escola de Boa baixo a dirección do mestre Jesús Ríos, onde permanece ata os 12 anos. Os cursos de bacharelato preparounos na Academia Balmes, como alumno por libre. Despois examinaríase no instituto Arcebispo Xelmírez de Santiago de Compostela, onde no mes de xuño de 1948 aproba o exame de ingreso. Na convocatoria de setembro do mesmo ano aproba o correspondente ao programa do primeiro ano, no mes de xuño de 1949 aproba o de segundo, e en 1950 obtén o aprobado correspondente ás materias de terceiro de bacharelato.
No ano 1951 aparece a primeira composición poética de Avilés, "Saloucos d´un emigrante", publicada na revista Tapal, que dirixía Manuel Fabeiro Gómez, xunto con Andrés Rodríguez Millares, Eduardo Ces Iglesias e Ramón Patiño Roquete. A súa colaboración coa revista continuará ata 1955, e consiste na publicación dun poema todos os anos. En 1952 publica no suplemento de Sonata Gallega, Rianxo, "Ofrenda a Manuel Antonio. Poema da nai soa". Neste mesmo ano acada a mención honorífica no Certame literario do Circo de Recreación de Noia, polos poemas "Antón de Noia" e "Cadarso". Na cerimonia de entrega de premios, que tivo lugar o 14 de marzo no Teatro Galicia, coñeceu a Otero Pedrayo, que actuaba como mantedor, e tamén a Ramón Piñeiro, dous persoeiros cos que mantería unha grande amizade.
No ano 1953, Avilés trasládase á Coruña coa intención de cursar estudos de Náutica, e no mes de setembro aproba o exame de ingreso na Escola Superior da Mariña Civil da Coruña, aínda que posteriormente non formalizou ningunha matrícula.
Durante a súa estadía na Coruña, entra en contacto coa Peña Amanecer, dirixida por Pepe Guillén, e da que formaban parte entre outros, Álvarez Torneiro, Armando Martínez Lago, Alfonso Gallego, Miguel González Garcés, Alfonso Abelenda, Xabier Basilio, ou Urbano Lugrís. Tamén participa nos faladoiros da Casa Enrique, nos que tamén estaban Urbano Lugrís, Álvarez Torneiro, González Garcés.
Correspóndese con esta etapa a publicación de As moradías do vento, breve poemario asinado por X. A. Avilés de Taramancos e que apareceu como separata do número 11-12 da revista Atlántida.
Nesta etapa coruñesa produciuse a paréntese que supuxo o servizo militar que Antón Avilés cumpriu nos Servizos Xerais da Capitanía de Ferrol. A esta época ferrolá pertence a súa relación con Alexandre Cribeiro, Mario Couceiro, Tomás Barros e Miguel Carlos Vidal, directores estes últimos da revista Aturuxo, que o 21 de marzo de 1956 o convidan a participar nos actos do Día de la Poesía, nos que le algúns dos seus poemas e nos que tamén participan Xohana Torres, Carlos Perille, membros do grupo Aturuxo, e nos que tamén pronuncia unha conferencia Miguel González Garcés.
Rematado o servizo militar (1957) establécese de novo na Coruña e recupera as amizades nunca perdidas, sobre todo unha delas, a de Urbano Lugrís, que deixará unha fonda pegada na formación e personalidade do poeta noiés.
En xaneiro de 1959 sae dos obradoiros de Moret, asinado por Avilés de Taramancos, A frauta y-o garamelo, con ilustracións de Lixandre (Alejandro González Pascual) e cuberta de Xosé Lois, os dous eran grandes amigos do poeta.
Neste mesmo ano estréase no teatro Colón da Coruña, O incerto señor don Hamlet, príncipe de Dinamarca, dirixido por Antonio Naveira Goday e no que Avilés participa como axudante e apuntador. A estrea, que a piques estivera de verse frustrada grazas ao eficiente labor da censura, foi un éxito e a ela acudiron intelectuais e persoeiros de toda Galicia, entre outros, Otero Pedrayo, Manuel María, Celso Emilio Ferreiro, Carballo Calero, Ramón Piñeiro, Fernández del Riego, Salvador García-Bodaño, Uxío Novoneyra, Xosé Manuel Beiras, os Álvarez Blázquez etc.
Deste mesmo ano 1959 é Pequeno canto para un peito xoven, libro de poemas de amor que o autor dedicou a Fina Barrios, a súa primeira moza, e que posteriormente sería recollido no volume O tempo no espello (1982), co título Poemas a Fina Barrios. Pequeno canto. A obra foi presentada ao premio convocado polo grupo Brais Pinto en Madrid en 1960, da que saíu finalista co compromiso da súa publicación por parte dos convocantes, compromiso que, debido á carencia de medios do grupo, non puido ser cumprido, pero que lle serviu a Avilés para entrar en contacto con compañeiros residentes en Madrid como Bernardino Graña, Ramón Lorenzo, Méndez Ferrín, Bautista Álvarez, César Arias, etc.
No ano 1960 prodúcese o regreso do poeta a Noia, e participa nos faladoiros do bar Porco así como na homenaxe que lle tributan a Castelao para a que lle encargan a Arturo Brea Pasín un busto en madeira do rianxeiro, que logo foi exposto polas tabernas que os amigos noieses frecuentaban. É por volta do ano 1961, durante o verán, cando comeza unha profunda amizade, que se manterá ata a morte de Avilés, con Salvador García-Bodaño. O poeta vigués pasaba o verán na praia de Boa en compaña de Aurichu Pereira e a súa filla, e a quen visita en ocasións Carmen, irmá de Aurichu. Avilés, namorado da irmá de Aurichu, compón unha serie de poemas datados entre o 1 e o 22 de agosto, que permanecerán inéditos ata a súa publicación no volume O tempo no espello, baixo o título Poemas soltos a Maricarmen Pereira.
A primeiros de novembro de 1961 colle o camiño da emigración, o seu destino é Colombia, e a noite antes da partida, compártea cos seus amigos, Salvador García-Bodaño e Aurichu Pereira, na súa casa de Santiago de Compostela.
Ao chegar a Bogotá, comeza a traballar nas oficinas da fábrica de manteiga Retina e, poucos meses despois, en marzo de 1962, sabe por un anuncio na prensa que buscan na embaixada do Brasil un mordomo, posto que conseguiu e no que coñeceu a Sofía Baquero, que entrou a traballar na embaixada como doncela e coa que casaría en 1970.
Despois de abandonar a embaixada do Brasil foron varios os traballos desempeñados por Avilés, nas liñas aéreas de Iberia, como axudante nunha peixería, monta xunto con Sofía unha cafetería, que teñen que pechar, e pouco despois tamén rexentan un restaurante, que corre sorte similar, tamén traballa no restaurante de luxo La Tablita, nunha tenda de instrumentos musicais, vendeu libros polas casas...
Nestes anos escribe Os poemas da ausencia, un feixe de composicións escritas entre 1963 e 1969 nos que a morriña e a saudade da terra e dos seres que aquí deixou se amosan na voz lírica do poeta, e que se recollerán no volume O tempo no espello.
Cara a 1971 instálase coa familia en Cali, onde exercerá como xerente da librería Cultural Colombiana de Occidente, posto que lle ofrecera José Porto. Foi unha etapa moi frutífera na que se integrou na vida social e cultural da terra caleña.
En 1974 vén a Galicia durante un mes, onde chora de novo a morte de súa avoa, acontecida un ano antes, e convive con seus pais e irmáns ao mesmo tempo que revive as amizades cos amigos galegos. Dous anos despois visitan Galicia Sofía e os seus fillos, a quen Avilés non pode acompañar debido ás súas obrigas laborais. Os seu grande amigo, Salvador García-Bodaño, e seus pais e seus irmáns agárdanos no aeroporto. A emoción foi intensa e no mesmo día da chegada Severiano Avilés sofre un infarto do que non se recuperará e a consecuencia do cal morre en setembro dese mesmo ano.
A idea de volver para Galicia é cada vez máis intensa e en abril de 1980 regresa a Galicia para preparar o traslado definitivo da familia, que se producirá en setembro dese mesmo ano.
Logo de barallar distintas posibilidades laborais, decídese por poñerse á fronte dun negocio hostaleiro, a Tasca Típica, que inaugura o 7 de novembro de 1980 e que se vai converter nun lugar de referencia para o mundo intelectual e literario de Galicia.
En 1982 aparece a obra Tempo no espello, volume editado por Edicións do Castro que compila a obra poética anterior ao seu regreso a Galicia.
Tres anos despois ve a luz un novo poemario do poeta noiés, Contos Caucanos, unha homenaxe á terra que o acolleu nos anos da emigración.
En 1989 publica As torres no ar, obra na que a terra natal e as súas tradicións son as protagonistas. Tamén deste mesmo ano é Nova Crónica das Indias, texto do que o propio autor dicía: "Na miña Nova crónica das Indias, que en certa medida, son atemporais, vén moito da miña historia persoal. Todos e cada un dos personaxes que aparecen no libro teñen algo que ver comigo. Dun xeito ou doutro cruzáronse na miña vida".
O labor poético e os artigos de opinión de Avilés destes anos noieses están presentes nas colaboracións que achega a Dorna, Agália, Boletín Galego de Literatura, A Nosa Terra, Luzes de Galicia, Barbanza, Seiva...
A presenza de Avilés na vida cultural, social e política foi unha constante desde a súa chegada, a década dos oitenta foi abondosa en conferencias, recitais, debates, mesas redondas, mitins... Foi un dos fundadores da Asociación Cultural Catavento, da que foi vicepresidente, e desde a que colaborou na organización de mostras de teatro, recitais poéticos, conferencias, actuacións, homenaxes etc. Participou no congreso fundacional da Asociación de Escritores de Lingua Galega, da que foi elixido presidente en 1986. Participa activamente da vida política, e desde 1987 a 1991 exerce como concelleiro-delegado de Cultura, no concello noiés polo BNG.
No ano 1991 comezan os síntomas da súa enfermidade, que aínda que nun principio non parece nada importante, será a causa da súa morte o 22 de marzo de 1992 na cidade da Coruña.
Obra
Poemarios:
-As moradías do vento. Separata de Atlántida, núm. 11-12. Recollido en O tempo no espello.
-A frauta y-o garamelo, Editorial Moret, A Coruña, 1959. Recollido en O tempo no espello.
-O tempo no espello, Ediciós do Castro, Sada, 1982.
-Cantos Caucanos, Edición persoal Círculo Aberto, Noia, novembro 1983-xaneiro 1984.
-Cantos caucanos, Sotelo Blanco Edicións, Barcelona, 1985.
-As torres no ar, Sotelo Blanco Edicións, Santiago, 1989.
-Antoloxía poética (1995-1990), selección de M. A. Fernán Vello, El Correo Gallego, colección Biblioteca, 114, núm 79, Santiago, 1992.
-Obra poética. Antoloxía, edición de X. M. Álvarez Cáccamo. Ed. AS-PG /A Nosa Terra, Vigo, 1997.
-Última fuxida a Harar, Edicións Espiral Maior, A Coruña, 1992.
-Cantos caucanos, Edición bilingüe galego-español. Tradución de Ánxeles Penas. Ed. Espiral Maior, A Coruña, 2000.
Prosa:
-Nova crónica de Indias, Ir Indo, Vigo, 1989.
-Obra viva, Escolma de Ana González Vázquez, Edicións Laiovento, Santiago, 1992.
-Tres capitáns de tempos idos, Obra teatral, escrita e representada en 1983.
LAURA RODríGUEZ SILVA
Sabemos de cantidade de grupos que se remexen na xeografía galega na música folk e tradicional, tamén da pouca saúde da que goza o rock cantado en galego. Pero hai outro xénero musical emerxente a nivel estatal, o rap, que conta con moitos seguidores/as neste país a pesar de que a cantidade de grupos que se centran neste estilo non é demasiado importante (aínda que máis do que podería pensarse).
Remexemos un pouco neste mundiño e atopámonos grupos interesantes coma 5 Talegos, Ghamberros, Non Resident, Safari Orquestra, con colectivos coma Dios Ke T Crew, que xa está a presentar un proxecto colectivo da cultura do Hip Hop onde se funde música, pintura, baile, djs... Unha iniciativa semellante á do colectivo La Familia que foi e é un laboratorio de experiencias artísticas. Non faltan rapeiros que canten en castelán, algún deles de sona, coma é o caso de El Puto, a parte dunha longa lista de dilleis. Persoas que deixan voar a imaxinación e crean grafittis no muro da esquina. Arte ás veces pouco valorada ou marxinada.
Ordes, o punto de partida
O punto de arranque desta viaxe polas novas tendencias musicais en Galicia é Ordes, vila situada cerquiña de Compostela. Alí atopamos a 5 Talegos, grupo que a pesar de non ter nada editado actuou en moitas ocasións en diversos escenarios cunha proposta nova por ser rap en galego. Letras intelixentes e unhas bases rítmicas que pouco a pouco foron madurando . Non concordan coa maioría do rap que triúnfa no mundo por individualista, comercial e con exceso de autovaloración, de ego, do eu son, eu fago. Podemos atopar pezas en dous recompilatorios "Revolta Sonora-Sons de Luita.1999" e "Mixtura-Asociación Lucerna 2001".
Os Ghamberros vanse cocendo ó rebufo de 5 Talegos na mesma vila e hoxe son un grupo ben coñecido en Galiza. Ultimamente convertidos en trío, utilizan unhas músicas moi influenciadas polo jazz e o funki con letras en galego moi críticas coa realidade social e política. Levan tres anos pisando escenarios e deixando moi bos comentarios alí por onde soltan as súas linguas. Recentemente editaron unha maqueta con nove cortes da que venderon, en tres semanas, as cincocentas copias de tirada inicial.
Debido á proximidade e ao colegueo destas dúas bandas xorde o colectivo Dios Ke T Crew, que tenta englobar dentro de si moitas das vertentes artísticas que conforman a cultura hip hop e revolven música rap con graffiti (Vandals Crew, Cousas Novas), break (desde Compostela, o colectivo de breakers Play Movil Kids) ou dilleis (Murdock e Kaze Lu). Pretenden potenciar a creatividade e desenrolo da cultura hip hop e dar a coñecer a todos os grupos que forman o colectivo, sempre mantendo un proxecto común pero respectando a independencia de cadaquén.
Non Resident
En Compostela están os Nont Resident, grupo cunha maqueta editada, e ó redor do cal xorden iniciativas varias. O seu estilo ten moitas influencias alleas. Un dos rapeiros chegou do Brasil e o dj de Inglaterra. Eles fan rap desde o ano 1999 utilizando o idioma galego e portugués. Lord Keison, o dillei, aterrou en Galiza despois de estar traballando en bares e clubs "underground" de Londres. Chegou acompañando aos US3 nunha xira polo estado en 1993 . Aquí se quedou formando parte da Fundación Cru, onde coñeceu a Hevi e Brasi. Foi despois da disolución daquel colectivo de hip hop cando crearon o trío Non Resident.
Safari Orquestra
Máis recentemente nace un grupo que se fai chamar Safari Orquestra e no que atopamos nomes ben coñecidos da escena galega. Por un lado está Emilio, voz do desaparecido grupo galego Skornabois, que deixaron un disco no mercado e algunhas maquetas. Os Skornabois xa se introducían no rap en galego fai uns cantos anos, aínda que fusionado con sons moito máis duros e guitarreiros que hoxe triúnfan no estado. Xunto con Emilio están Xerman Viluba (tamén exSkorna) e Arturo Vaquero, ben coñecido por Humanoid (cdj Playmobil) na súa faceta de creador e produtor de música electrónica. Vaquero xa ten dous discos no mercado e un terceiro a piques de editarse. Leva case 15 anos como dillei e o seu traballo tivo máis recoñecemento en cidades de fóra da Galiza. Cdj Playmobil caracterízase polas súas sesións variadísimas.
Safari Orquestra apoiase nun cuarto membro, un dillei que soe ser Álvaro Pardo ou Alex. Dr Think (Alvaro Pardo), que leva desde o 90 nisto do arte das mesturas e que deixa pasar polos seus platos funk, chill out, hip hop, drum&bass..., que combina en estilo libre (Freestyle) ou por separado. Álvaro Pardo empezou coas primeiras actuacións polo ano 95. Aparte de promover este xénero musical pertence tamén a outros grupos como nTn (noite Tras Noite)ou Telémaco. Tamén pode verse actuando en solitario baixo o nome de Mr Fishman. En ocasións é Alex o que acompaña o grupo.
Safari Orquestra montase no 2001. A súa música ten moitas influencias do jazz e ramifícase noutros moitos estilos electrónicos coma o drum bass ou o trip hop. Teñen unha maqueta editada e en breve lanzaran un maxi con dúas pezas.
EL ASUNTO
El Asunto é un colectivo formado no 2006, composto por Sucias Ratas, Sokez MC & DJ Zepo, Roke (SFC) e O'Ras (DGB). Colectivo concebido para intentar reuni-los 4 elementos do HipHop nos directos. Sucias Ratas (Koke, Jona, Iago y Sac) grupo afincado en Pontevedra e Marín, con varios concertos xa as súas costas e compartindo escenario con xente coma Falsalarma, DeLaHoja, Bronkitis Crónica, Mito Escrito, Ogmios, KDS, SKA & Kaze, etc etc... están en proceso de gravación da súa primeira maqueta aínda que xa presentaron algún adianto no seu MySpace. Por outra beira Sokez, un MC de Pontevedra (Galicia) de 23 anos que leva nisto do HipHop os seus nove anos xa. Introduciuse nesta cultura escoitando ata a saciedade as típicas cintas que che deixaba un colega, como calquera outro b-boy. Fai algo máis de dous anos, e grazas a Dj LaEse, coñeceu a Dj Zepo, Dj de 19 anos con moi boas maneiras. Empezou a currar e a facer temas e o resultado foi "No Hay Fallo", unha maqueta que tivo unha moi boa acollida. Con este primeiro traballo queren expresar as súas vivencias relacionadas có entorno que lles rodea e por riba de todo aportar o seu grán de area a este pequeno (aínda) deserto do HipHop. Antón G. Seoane a.k.a. ROKE naceu o 6 de Nadal do 86 en Vigo. Os seus inicios no graffiti remóntanse ao 97, cos seus primeiros tags influenciado por Aley97 (VDS) e o graffiti que vía pola rúa. Tras madurar no graffiti e logo de pertencer a colectivos como a BEM ou a BVK, asentase en SFC, colectivo no que permanece hoxe en día, composto por él e outros tres colegas de seu barrio (Dime, Moos e Mais), o cal obtivo recoñecemento pola súa gran adicción ao negro bituminoso, a cor prata, e ás grandes creacións en chapas. Roke caracterizase por ser un artista polifacético que realiza todo tipo de graffiti: Bombing, Murais (tanto letras coma kekos), Street Art? Alternando entre un ou outro segundo tempadas. Ademais, dende fai un par de anos iniciase na tatuaxe e tatúa ocasionalmente ata o día de hoxe nun local privado. Artista autodidacta que nunca recibiu ningún tipo de educación artística ata hoxe, xa que estuda na Escola de Deseño Industrial de Ferrol.
Era fillo de Manuel Rodríguez Dios, mariñeiro, e de Joaquina Castelao Genme.
Manuel emigrou a Arxentina aos tres meses do nacemento de Daniel, e no decurso do 1895 emigrou coa súa nai para ir vivir co pai en Bernasconi, na Pampa; alí residiu até o 1900 e, segundo el mesmo conta, descubriu o valor da caricatura lendo Caras y Caretas.
Na casa e na escola chamouse sempre Daniel, non Alfonso, como, por iniciativa propia, puxo na partida o crego, por ser nado no mesmo ano en que se agardaba o nacemento do futuro rei, ó que se lle tiña destinado o nome de Alfonso.
Estudou Medicina na Universidade de Santiago de Compostela, tamén durante os anos da universidade agroma o seu interese polo debuxo e a pintura, e en especial pola caricatura.
En 1908 expuxo os seus debuxos en Madrid e comezou a colaborar coa revista Vida Gallega. Entre 1909 e 1910 fai un curso de doutorado en Madrid e participa na III Exposición Nacional de Humoristas e colabora como ilustrador con El Cuento Semanal. En 1910 especialízase en Santiago en obstreticia e ao rematar instálase en Rianxo, e durante este período colaborou na fundación do semanario El Barbero Municipal (1910?1914), no que publicou as súas primeiras caricaturas e escribiu atacando o réxime caciquil galego. Castelao insírese na vida política local dentro do Partido Conservador local nunha liña maurista.
Dá a súa primeira conferencia en marzo de 1911, en Vigo, falando sobre a caricatura e ao longo dos anos seguintes realiza exposicións das súas caricaturas en diversas cidades galegas. En 1912 adheriuse ao movemento Acción Gallega e o 19 de outubro dese ano casou con Virxinia Pereira. Durante esta época colaborou con El Liberal, El Gran Bufón, La Ilustración Gallega y Asturiana, Mi Tierra, Suevia, La Voz de Galicia de Bos Aires, publicacións que axudaron a popularizar as súas caricaturas.
Un desprendemento de retina déixao cego en 1914, pero unha operación devólvelle a vista. En 1915 participou na Exposición de Belas Artes de Madrid, no que obtén grandes eloxios da crítica. En 1916 obtén por oposición unha praza na delegación de Pontevedra do Instituto Xeográfico Estatístico e nese ano foi un dos fundadores da agrupación local das Irmandades da Fala. Nese mesmo ano participa no filme Miss Ledyia, rodado en Pontevedra por José Gil y Gil. Gaña praza de profesor adxunto da cátedra de Debuxo, no instituto de segunda ensinanza de Pontevedra.
En 1918 comezou a colaborar co xornal madrileño El Sol. Con Vicente Risco, Otero Pedrayo e outros fundou a revista Nós, arredor da cal xermolou a vida política e cultural de Galiza entre 1920 e 1936. En xaneiro de 1921, grazas a unha bolsa de viaxe da Xunta de Ampliación de Estudos, viaxou a Francia, Bélxica e Alemaña para estudar a arte deses países; froito desa viaxe foi o diario que escribiu e que publicou parcialmente na revista Nós e que apareceu como libro en 1977 co título de Diario 1921. En 1926 foi nomeado académico de número da Real Academia Galega. O 3 de xaneiro de 1928 morreulle o seu fillo Afonso aos 14 anos e nese ano marchou a Bretaña coa súa dona en viaxe de estudos para estudar os cruceiros bretóns que materializou no libro As Cruces de Pedra na Bretaña en maio de 1930, tamén quedou fondamente afectado pola morte de Antón Losada Diéguez o 15 de outubro de 1929.
En 1931 resultou elixido deputado como galeguista independente para as cortes constituíntes da Segunda República e participou na constitución do Partido Galeguista. Membro da Real Academia Galega dende 1933, foi desterrado por medio dun traslado administrativo forzoso a Badaxoz en novembro de 1934, durante a súa estadía en Estremadura escribiu para A Nosa Terra unha serie de artigos co título de Verbas de chumbo que posteriormente integraría en Sempre en Galiza. O 6 de setembro de 1935 púxose fin ao desterro tras as xestións do novo ministro da Gobernación, Manuel Portela Valladares. En 1936 foi escollido de novo deputado na candidatura da Frente Popular. Protagonizou a campaña polo si ao Estatuto de Autonomía de Galiza, que foi aprobado en plebiscito en 1936.
O "Levantamento Nacional" colleuno en Madrid cando participaba na delegación que facía entrega oficial do estatuto galego ao presidente das Cortes, promoveu a organización dunhas milicias galegas en colaboración co Partido Comunista de España, instalouse en Valencia en decembro de 1936 e posteriormente en Barcelona e xa nunca volvería a Galiza. Do 20 de abril ao 20 de maio de 1938 realizou unha viaxe oficial coa súa dona, por encarga do ministro de Estado, Julio Álvarez del Vayo, á URSS, alí quedou impresionado pola aparente liberdade de que gozaban as nacionalidades. O 20 de xullo de 1938 embarca cara a Nova York ao encomedarlle o goberno a realización dunha campaña de axuda á República en América, para o que contou coa colaboración das Sociedades Hispánicas Confederadas e da Casa de Galicia Unidade Galega. Conseguiu recadar 50.000 dólares e organizou a Fronte Popular Antifascista Galega, participou tamén na campaña das eleccións ao Centro Gallego da Habana apoiando á Hermandad Gallega e finalmente en xullo de 1940 marchou para Bos Aires. Foi ministro sen carteira do goberno republicano no exilio presidido por José Giral (1946?1947) e establecido en París, cidade onde viviu Castelao ata agosto de 1947. Castelao morreu o 7 de xaneiro de 1950 no sanatorio do Centro Gallego de Bos Aires e foi soterrado o 9 de xaneiro no cemiterio da Chacarita.
Polifacético novelista, debuxante, caricaturista, pintor, teórico da arte e político, sempre reflectiu na súa obra o seu compromiso co galeguismo e coa solidariedade. Durante o exilio franquista, no 1944 publica Sempre en Galiza, obra capital do nacionalismo galego, e converteuse en primeiro presidente do Consello de Galiza, unha entidade que pretendía actuar como representación de Galicia no exilio. Os seus restos mortais foron repatriados e levados para o Panteón de Galegos Ilustres en 1984 en medio de manifestacións nacionalistas que acusaban ás autoridades de que "os que o exiliaron agora fanlle honores".
Os seus debuxos, complementados con agudos textos, amosan a Galiza rural, o caciquismo, os pobres, os cegos, os desamparados, o pobo que sofre, desde unha visión realista crítica pero humorística, no álbum Nós (1931) recolleu debuxos feitos entre 1916 e 1918. E nos últimos álbums habitan os horrores da Guerra Civil.
Iniciouse na narrativa coa colección de relatos curtos Un ollo de vidro en 1922. En Cousas, Retrincos e Os dous de sempre establece un conxunto único na narrativa galega que culmina coa colección de ensaios Sempre en Galiza, conectando literatura, política e teoría do galeguismo. A súa visión literaria tenta desmitificar os tópicos costumistas cun humorismo sarcástico e, de cando en vez, esperpéntico.
Debemos mencionar unha obra de teatro titulada Os vellos non deben de namorarse (1941), comedia que conta os amores tardíos de tres vellos con tres mozas novas, e que incorporaba tendencias renovadoras do teatro europeo xunto coa tradición popular galega.
Castelao é sen dúbida o galego máis destacado do século XX. Dedicóuselle o segundo Día das Letras Galegas, en 1964.
PENSAMENTO POLÍTICO
Castelao define o seu ideario como un ideario nacionalista galego, federalista, pacifista, progresista e universalista. Acepta o concepto das autonomías na Segunda República como a máxima aspiración do momento, pero sen renunciar ao federalismo. Tamén pode ser denominado europeísta xa que afirma que a súa meta é chegar a uns Estados Unidos de Europa. O pensamento político de Castelao atópase, fundamentalmente, no libro Sempre en Galiza.
IDEA DE HESPAÑA
Castelao empregou sempre a verba Hespaña con H diante para facela derivar de Hispania.
(...) Hespaña, cuio nome tivemos que humedecer cunha letra de máis para facelo respeitable aos nosos ollos, pois do seu goberno sóio se nos ocurre decir que é máis odioso por hipócrita que por tiránico. Sacámolle á verba España todo canto ten de prosapia castelán (abonda engadirlle unha H para derivala de Hispania) e con ela abranguemos a Península enteira, facéndoa sinónima de Iberia.
Para el, Hespaña non era outra cousa que unha entidade sociolóxica que abranguía toda a Península Ibérica. Por isto mesmo, afirma en varias ocasións que Portugal é Hespaña, e apóiase nas verbas de Camões ou nas de Almeida Garret:
Hespañoes somos, de hespañoes debemos prezarnos tódolos habitantes da península; pero de casteláns, non.
Porén, malia afirmar en repetidas ocasións a pertenza de Portugal á hispanidade, outras moitas veces esquece mencionalo ó enumerar as nacións de Hespaña. Probablemente refírese entón ó estado español dos anos trinta.
Afirma entón que o estado español dos anos trinta debe recoñecer a súa realidade plurinacional. Segundo el, Hespaña era unha unidade formada por catro nacións: Castela, Cataluña, Euzcadi e Galiza:
Concebimos a Hespaña como un soio estado, constituído polo libre consentimento de catro pobos: Castela, Cataluña, Euzcadi e Galiza.
GALIZA COMO NACIÓN
O IX Congreso das Minorías Nacionais Europeas e a Terceira Internacional definiron a Galiza como unha nacionalidade, xustamente o mesmo que sostén Castelao. Castelao apela para demostrar que Galiza é unha nación á definición que dá Stalin, non por sentirse ideoloxicamente próximo a el, senón por consideralo como un autor imparcial neste tema:
Nación é unha comunidade estable, historicamente formada de idioma, de territorio, de vida económica e de hábitos psicolóxicos reflexados nunha comunidade de cultura. Somentes a eisistencia de tódolos signos distintivos, en conxunto, pode formar a nación.
Partindo da base de que Galiza é unha nación, Castelao afirma que como tal ten dereito á autodeterminación.
Unha nación é soberán e ten dereito a organizarse autonomicamente, sen máis límites que os derivados do respeito ao dereito igoal das demais nacionalidades. A nación ten dereito a federarse con outras e a separarse da federación cando lle conviñer. Unha nacionalidade, pois, ten dereito, incluso, a constituírse en Estado independente.
Castelao rexeita expresamente as reivindicacións nacionais baseadas na raza:
Para nós, os galegos, afeitos a percorrermos o mundo e a convivir con tódalas razas, o nacionalismo racista é un delito e tamén un pecado.
SEPARATISMO
Castelao rexeitaba o separatismo e defendía a federalización de Galiza cos demais pobos Ibéricos como método para conseguir a liberdade de Galiza.
Non somos separatistas da Hespaña verdadeira nin tan siquera da falsa e ficticia, se é que esta nos permite creer na súa transformación; é decir, se nos deixa manifestar os nosos pensamentos en réxime de liberdade. Por eso somos ardidos defensores da República e dunha democracia asentada na liberdade.
Porén, co tempo, foi aceptando a posibilidade da independencia de Galiza, aínda que esta non fora a súa idea política.
Se eu agora tivera nas mans a posibilidade de independizar a Galiza non dubidaría en aceptar esa posibilidade para salvar a miña Terra do terrorismo falanxista e para decirlles a tódolos hespañoes desterrados: "Vinde a este anaco de terra hispana para vivirdes en liberdade".
Diremos lealmente que a nosa condición de "separados" está próisima a trocarse en enerxía "separatista", porque nin os demócratas hespañoes queren comprerdernos.(...) Despois do devandito sóio nos resta engadir que se os demócratas hespañoes nos considerasen separatistas non teríamos máis remedio que selo realmente; pero no entanto debemos defender a lexitimidade das nosas ideias, amostrándolle aos galegos apoucados a estrela das nosas espranzas.
Somos "separatistas" cando defendemos os valores sustantivos da nosa nación e somos "unionistas" cando consideramos a necesidade de coordinar os nosos valores relativos cos valores relativos do resto de Hespaña e do mundo.
LINGUA ESCRITA
No aspecto gráfico a lingua que empregou Castelao é semellante á da actual normativa da lingua galega, utilizou o x, o ñ e o ll, nun rexistro escrito que ó longo do tempo se vai afastando do rexistro falado, así a terceira forma do artigo cada vez ten menos presenza na lingua escrita de Castelao ata desaparecer, agás para reproducir diálogos de personaxes populares, igual acontece coa contracción de a máis o que nun primeiro momento representaba contraído como ô. Seguindo a tradición do galego moderno escrito non representou graficamente o timbre das vogais medias, agás nuns poucos casos na súa primeira época mediante o emprego do acento circunflexo (lêr por exemplo). O uso do apóstrofo está presente de forma abondosa no primeiro Castelao pero gradualmente chegou a eliminalo dos seus escritos. O trazo utilízao en formas como po-lo e todo-los dun xeito constante ó longo da súa obra. Na súa escrita mantéñense características propias do galego de Rianxo, pertencente ó galego occidental como os plurais en -ns, a forma -án para o feminino, terceira persoa do singular do pretérito indicativo en -eu.
IMPORTANCIA DA LINGUA GALEGA EN CASTELAO
A miúdo Castelao vinculaba o futuro de Galiza ó futuro da lingua galega:
A dominación de Galiza endexamais será efectiva entrementras fale un idioma diferente do castelán.
Se aínda somos galegos é por obra e gracia do idioma.
Consideraba, ademais, ó castelán como unha lingua invasora, rexeitando enerxicamente o bilingüismo:
Un pobo sometido á loita de dous idiomas acaba por non saber espresar o que sinte. Cando a un pobo que canta e fala nunha língoa creada polo seu proprio xenio, se lle impón a obriga de adoptar un idioma estraño á súa personalidade afectiva, prodúcese un esmorecimento do lingoaxe que comeza pola inhibición e remata pola impotencia.
E xa é hora de decir que Galiza será forte en Hespaña cando se negue a falar en castelán e fale fortemente a súa língoa.
OBRA
- Cego da romería (1913)
- Diario 1921.
- Un ollo de vidro. Memorias dun esquelete (1922)
- Cousas (1926, 1929)
- Cincoenta homes por dez reás (1930)
- As cruces de pedra na Bretaña (1930)
- Nós (1931)
- Os dous de sempre (1934)
- Retrincos (1934)
- Galicia Mártir (1937)
- Atila en Galicia (1937)
- Milicianos (1938)
- Sempre en Galiza (1944)
- Os vellos non deben de namorarse (representada en 1941, publicada en 1953)
- As cruces de pedra na Galiza (1950)
DEBUXOS E PINTURAS DE CASTELAO
Os seus debuxos, complementados con textos agudos móstranos a Galiza agraria, o caciquismo, as pobres xentes do campo, os cegos, os desamparados, o sufrimento do pobo, todo isto baixo un punto de vista crítico e realista mais cunha fina ollada humorista.
No seu álbum Nós (1931) móstranos unha colección de debuxos que datan de 1916 a 1918. Os derradeiros álbums son a expresión dos horrores da Guerra Civil.
ESCOLMA DE HUMOR GRÁFICO
- Nesta aldea non hai mais homes
honrados que ti e outro que non
me toca a min decilo.
- Pois... non vexo quen será ise.
- Tes unha cara, rapaza que
lle levanta o rabo ó mesmo
can de San Roque.
- ¿Qué me das se son teu mozo?
- ¿Eu? Eu dóuche unha labazada.
- A mi me gustas una barbaridá ¿sabes?;
pero como eres can de palleiro...
- Vaites, vaites...
O CAN.- Domestícate, home, e verás que vida mais regalada.
O RAPOSO. -Non che nacín pra can.
O GATO.- Volven as escuras anduriñas;
pero unha que comín o ano pasado,
isa non volverá.
- ¿E qué che dixo o médico?
- Pois que comese ben e que no traballase nadiña.
- ¿Por qué non qués ir á escola, rapaz?
- Porque... porque sempre me preguntan o que non sei.
- Disque agora os casados poden descasarse.
- Tamén din que vai vir o amor libre obligatorio.
- Nós, os mariñeiros, non engañamos a ninguén.
- E logo, ¿non engañades ós peixes?
- O maiestro berroume porque dixen "Ollomol".
- Debeches decir "Ojoblando".
O ESCOLANTE.- Se llama isla a una porción de tierra rodeada de agua por todas partes.
O RAPAZ.- Pois a min paréceme que as illas non teñen auga por enriba nin por embaixo.
TRABALLO SOBRE UN DOS SEUS LIBROS;
UN OLLO DE VIDRO, MEMORIAS DUN ESQUELETE
RESUMO:
Este libro relata a vida dun esquelete, que grazas o ollo de vidro que tiña en vida, ve todo o que pasaba nese ceminterio e o escribe nas suas memorias.
A REFERENCIA MUSICAL:
?A Danza Macabra?, de Camilo Saint-Saëns.
A primeira vez que se tocou esta obra non tivo moito éxito. O público escandalizouse polos efectos sonoros da obra, porque resultaban demasiado novedosos para a época. Conta a historia que o barullo que fixo o público de Paris trala primeira presentación da Danza macabra fixo que a nai do compositor se desmaiara. Franz Liszt, amigo de Camilo, defendeu a obra e ata escribiu unha versión só para piano.
Nos nosos días, xunto ó Carnaval dos animais, a Danza macabra é unha das obras máis populares de Camilo Saint-Saëns. É importante saber que estas dúas obras teñen música en común xa que na sección chamada ?Fósiles? do Carnaval dos animais, o compositor utiliza unha melodía case idéntica a unha parte da Danza macabra e nos dous casos utiliza o xilófono para representar o son dos ósos.
NARRADOR OU NARRADORES:
Na primeira parte deste conto é o mesmo autor quen fala directamente ó lector.
Conta entre outros pensamentos que non lle ten medo á morte, e que ás veces vai polo cemiterio falar co enterrador.
Na segunda parte, aínda que quen fala é un esquelete, a narración está feita en primeira persoa e conta as noites dun esquelete que ten un ollo de vidro co que pode ve-lo que sucede no cemiterio. Aproveita para facer un análisis da sociedade da sua época, da fame, dos abusos da clase alta, das folias, da emigración, dos caciques dos pobos, etc. Cousas que podemos asocia-la súa propia vida.
ESTRUTURA:
Comeza cunha carta ó lector e remata da mesma maneira.
O tema principal da obra é a vida do esquelete e o que lle pasou co seu ollo de vidro, pero ó mesmo tempo ten outros temas secundarios que son as breves historias que conta das vidas dos seus compañeiros os esqueletes.
A FIGURA DO VAMPIRO:
O vampiro é un home da clase alta, que vivía oprimido, roubando e enriquecéndose a costa dos demais, xa que fala dun dono da xustiza que roubaba para darlle regalía ó seu bandullo ...un cacique.
Eduardo Pondal :
Pondal naceu en Ponteceso o 8 de febreiro de 1835.
En 1856 asiste ao Banquete do Conxo. En 1860 remata os seus estudos de Medicina e en 1862 aparece no Álbum de la Caridad o seu primeiro poema galego: ?A campana de Anllóns?.
En 1863 ingresa no Corpo de Sanidade Militar, o que deixa ao pouco tempo, abandonando a medicina para se dedicar só á poesía.
En 1867 coñece, por medio de Murguía, os poemas ossiánicos de James Macpherson. A partir de aquí, Galicia empezará a ser o eixe da súa poesía e el converterase no bardo do pobo galego.
Na Cova Céltica, Pondal era considerado o Bardo, pois estes homes compartían o amor á fala e a cosmovisión poética de Pondal.
En 1886 publica Queixumes dos pinos, colección de 21 poemas que están escritos todos en galego agás dous deles.
Outra obra de Pondal é Os Eoas que é un poema épico no cal se enxalza a conquista de América por parte do pobo ibérico.
Pondal morre no ano 1977 na Coruña.
Pondal caracterizase por escribir unha poesía chea de contrastes, xa que nela podemos diferenciar diversas palabras antónimas que se refiren a conceptos propostos por Pondal. A súa poesía pode dividirse en dúas temáticas diferentes: poesía de carácter político e poesía lírica. Nesta última cabe destacar que aquí atópanse as súas poesías máis ?polémicas?, xa que neste apartado aparecen as poesías dedicadas as mulleres e a súa visión delas.
Para descifrar a poesía pondaliana cómpre saber as definicións e as relacións que o autor establece coas diversas palabras e adxectivos que utiliza nas súas poesías:
Pondal establece unha relación machista entre os conceptos que se refiren ao feminino e os conceptos que se refiren ao masculino.
Para Pondal o masculino relacionase co viril, co heroe, co férreo, forte, xeneroso e bo, duro... mentres que o feminino caracterízase por ser brando, doce, silencioso, estúpido, mórbido... incluso fai referencia que todo o relacionado á muller implica escravitude pois estas non son máis ca un obxecto sexual para os homes, un agasallo (ilotas, escravas en Grecia).
Pondal crese como un Bardo para Galicia pois pensa que él é o salvador e quere ser como os grandes heroes gregos tan ben descritos nas súas poesías do bardismo:
?Oh! Quen morrer puidera,
Coma o forte Leónidas;
Envolto en duro ferro,
Noutras duras Thermópilas;
Por unha patria escura,
De escravos e de ilotas.?
Pondal, ademáis de considerarse un dos máis importantes escritores galegos do século XIX, é considerado como un dos poetas máis misóxinos e racistas galegos, xa que en contadas ocasión alude á muller como algo cariñoso, bonito... e considera aos de outras especies como meros obxetos inferiores.
O machismo de Pondal observase na maioría das súas poesías.
Moitas delas ao home descríbese como: agre, agreste, altivo, audaz, bravío, duro, erguido, patrio, salvaxe, traballoso, valente, valeroso, xigante...
Mentres que a muller considérase como algo negativo: vulgares propósitos, brandos, cousas muliebres, afectos mórbidos...´
Os atributos femininos son: aleve, brando, escravo, covarde, pequeno, estreito, submisa, vil, engreido...
Claros exemplos destes conceptos son os que aparecen nestas poesías:
?E pois eu aborrezo
Os vulgares propósitos;
E o fin do meu traballo
Certo, é non remoto;[...]?
?Non, non está nos brandos
Regalos ociosos,
Nin nas cousas muliebres,
Nin nos afectos mórbidos,
A meta escrarecida
Do ánimo glorioso;
Máis só nas cousas fortes
E nos férreos propósitos;
E en caer con fragor, como caera
Brásidas Valeroso.?
O adxectivo muliebres equivale a escravas, infames, lento...
A consideración da superioridade do home fronte a muller é un elemento fundamental do pensamento patriarcal e pondaliano.
Segundo Pondal o home non ten que facer nada para ser superior a unha muller, pois iso xa lle ven dado dende que naceu.
A pesar da súa visión machista, xa que a muller é algo inferior, Pondal é capaz de igualar a un home con unha amazona. Isto é curioso xa que as amazonas, aínda que sexan guerreiras e loitadoras, na súa substancia seguen sendo mulleres.
Pondal describe as amazonas como algo con valor positivo, xa que as mulleres só conseguían ser valoradas positivamente cando adoptaban os valores positivos ou masculinos. É por isto polo que Pondal apreciaba a estas mulleres.
Pondal considera a Virxe Moroñas, intrépida amazona, como unha cazadora valente, igualándoa aos fillos dos nobres celtas e enterrada como tales.
Malia ao seu machismo, Pondal non concibe a sexualidade como unha forma de dominio e submisión, xa que o termo erótico dás relacións de poder e de violencia que se establecen na súa poesía é inadecuada.
A pesar disto, nos poemas pondalianos, onde se fai referencia as violacións, son tan abundantes como evidentes:
? Non te poñas a tembrar,
Meniña, non teñas medo
Que ninguen te quer matar...
Gandra esquiva de Moureda,
¡quen poidera, entre as túas irtas uces,
Falar a soas con ela!?
Nestas poesías, Pondal é consciente de que a rapaza lle ten medo:
?Ias gozando no meu tormento,
Ías fuxindo,
Por medo a min;?
A rapaza rógalle que a deixe. Pero hai un sadismo manifesto que o autor transmite ao lector debido a descrición detallada do pánico da rapaza. Pondal non se avergoña da súa conduta se non que se mostra satisfeito:
?Abonda xa de oración...
Porque de min non che libran
Nin Dios nin o demo, non.?
Nestes poemas, PILLAR significa sorprender e agarrar, non se trata de abrazar con tenrura. A rapaza atópase soa, sen axuda. Nestas poesías non se trata dun pracer conxunto nin agradable, senón que simboliza unha fame que só se pode saciar rudamente e con rapidez.
?Pilleina entre os pinos soa,
Alba de medo tornou;
Quixo fuxir, máis non pudo,
(quen sabe que peixe eu son).
Rogárame de rodillas;
De rodillas me rogou;
Tembrou como a vara verde
Que estremece a virazón.
Cal quen teme ser oída,
Dixo:-...pídocho por Dios...!
-¡Estás fresca!,- lle contesto-
Vente a min con oracións:?
A rapaza quere escapar pero o autor (que peixe eu son) síntese orgulloso de ser violador, de ter ese ?poder?. A rapaza humillase e roga en baixo por medo do que dirá a xente, pois a violación significa unha mancha social.
Aínda que Pondal escribira algúns poemas nos que se refire a muller como unha idealización á que se lle ten que dar culto, pois son o amor e a tenrura personalizadas e Pondal un galante cabaleiro:
?Eu sei dunha doce meiga
Por quen teño admiración,
Que decote me ten preso
Na súa doce prisión.?
Sempre están máis presentes os seus poemas nos que o home é superior a muller, pois estas son obxectos sexuais sen valor, que co tempo, os fortes téñenas que ?tomar? como mera diversión, pois son homes fortes e virís.
Aínda que a visión de Pondal dos homes sexa como algo forte e duro, estes teñen que tomar as mulleres covardemente, as agachadas, xa que nunca as collen na súa casa, nin na aldea, senón que as toman lonxe onde ninguén poida miralos.
Pondal caracterízase por ser un poeta misóxino, racista, despectivo, capaz de sentirse orgulloso de ser un violador e considerándose como un bardo(cantor) que salva a Galicia e axuda aos ?nobres fillos dos celtas?.
Rosalía de Castro :
Rosalía naceu en Santiago de Compostela o 24 de febreiro de 1837. a súa nai era unha fidalga e o seu pai un membro do clero.
Rosalía estará baixo a custodia da súa tia paterna na aldea de Ortoño. A estes primeiros anos débelle Rosalía o coñecemento e a vivencia do mundo rural galego que tanto peso ten en Cantares Gallegos.
En 1856 vai vivir a Madrid onde publica o seu primeiro libro de poemas, La flor, e onde coñece a Murguía con que casará a finais de 1858.
Morreu na súa casa de Matanza o 15 de xullo de 1885.
Rosalía caracterízase por facer unha poesía chea de elementos polisemánticos, xa que teñen varios significados que fan difícil a tradución dos seus poemas.
Os poemas de Rosalía céntranse no amor que sinte cara Galicia. Pero tamén aluden as vivencias das mulleres que como deberían ser algo máis que obxetos.
En Cantares Gallegos atopamos diversos núcleos temáticos fundamentais como, por exemplo, a temática amorosa, pois é aquí onde Rosalía escribe as coitas amorosas que forman o eixo central dunha serie de poemas. Estes poden aparecer en forma de diálogo ou en forma de monólogo, posto en boca dunha muller ou dun home. Rosalía escribe as diferentes relacións amorosas partindo do popular.
?«Quíxente tanto, meniña,
tívenche tan grande amor,
que para min eras lúa,
branca aurora e craro sol;
augua limpa en fresca fonte,
rosa do xardín de Dios,
alentiño do meu peito,
vida do meu corazón».
Así che falín un día
camiñiño de San Lois,
todo oprimido de angustia,
todo ardente de pasión,
mentras que ti me escoitabas
depinicando unha frol,
porque eu non vise os teus ollos
que refrexaban traiciós.?
Na poesía de Rosalía aparecen conceptos positivos cando se fala da muller. Os homes que expresan o seu amor fano de forma cariñosa, con tenrura, imitando aos galantes cabaleiros.
Nalgunhas das súas obras en prosa reivindicase o papel da muller como parte da cultura.
As súas obras axudan ao Rexurdimento de Galicia, intentando que o galego sexa o idioma do seu pais. Neste tempo no que as mulleres non eran consideradas como apropiadas para a cultura, Rosalía deixa claro que unha muller é tan importante como un home e que ten a mesma capacidade para a cultura.
O amor nas obras de Rosalía non se considera como gozo, xa que non significa xamais felicidade nin alegría. Isto debeuse a tráxica persoal do seu matrimonio e o amor dos seus pais, considerado como amoral.
Rosalía foi unha adiantada para a súa época xa que se considera como unha das mellores defensoras da muller. Isto é moi importante xa que é moi difícil ser unha defensora dos dereitos da muller nunha sociedade machista que non considera a muller como digna para a cultura.
Rosalía de Castro escribe Follas Novas coa intención de pagar a débeda que tiña coa xente despois de escribir Cantares Gallegos. Tamén o fai polas mulleres tan presentes nas súas poesías.
Rosalía de Castro convértese na figura centrada nosa literatura, mitificada polo pobo galego e obxecto dunha abundante bibliografía no estranxeiro.
Rosalía caracterízase por ser unha das máis importantes escritoras do noso pais. De ser unha muller avanzada a súa época, denunciando as inxustizas, como a emigración, o desprezo ao galego e a Galicia, reivindicando o dereito das mulleres a ter unha boa educación e non ser depreciadas.
A poesía de Rosalía supuxo, xunto coa de Gustavo Adolfo Bécquer, o inicio da poesía española moderna.
Aínda que Pondal e Rosalía loitaban por un idioma e unha nación que se respectase, os dous o fan de forma moi diferente, con claros conceptos que os caracterizan e que fan que a Rosalía se lle considere como unha autora moderna, reivindicativa e con claros valores positivos. Mentres que Pondal quede ao marxe debido as súas duras poesías, con claros valores negativos pero que sexa coñecido polo seu poema Os pinos.
(Azalea)
A noite, silenciosa compañeira, desexaría que durase por sempre. Esta quietude... é o único momento do día no que me sinto en paz, a miña alma está en calma. Realmente non sei con quen vou ir dar. A nota que deixaran pasar baixo a miña porta só dicía: "Agárdote na praza do xardín ás 23:30". A letra era fermosa, tanto como para chamar a atención; esa persoa escribía moito, e probablemente tería estudos superiores. A caligrafía non tremía, man firme e seguridade, tanto en si mesmo coma no que di. Anos de mercenaria obrigáranme a aguzar a mente respecto destas cousas. Quen me agarda non me teme. Pode ser por arrogancia, aunque parece pouco probable, unha persoa intelixente nunca infravalora ó seu contrincante, e sei que o é. O máis seguro é que me coñeza, que leve un tempo observándome, por iso aitoume nun lugar que frecuento para que non estea nerviosa, non máis do preciso. Supoño que quererá falar, propoñerme algo. De querer asasinarme levaríame a un lugar apartado ou emboscaríame nunha calella escura.
Chego ó lugar indicado. O tañido das campás señalando as once e media ecoa pola praza. Non pasa máis dun minuto ata que escoito uns pasos achegándose. Camiña de forma pesada aposta, co fin de meter ruido e non pillarme por sorpresa. Sorrío interiormente: este si sabe o que fai, non coma eses pánfilos que adoitan contratarme.
-Boas noites, miña señora -saúda cunha voz moi agradable.
Viste moi elegante, e tan negro coma min, é xoven, de vinte e poucos, alto e agraciado. O seu pelo loiro de tan claro semella case branco, e eses ollos de esmeralda evalúanme de arriba a abaixo. Algúns dos seus rasgos fánseme un pouco familiares, pero coñezo a tanta xente...
-Boas noites a vós tamén, cabaleiro. Qué é o que busca de min?
-Escoitei falar ben de vostede, señorita Moreno, e creo que pode ser a indicada para resolver o asunto que agora me ocupa.
Azalea Moreno, esa son eu. Estou sempre disposta a todo: asasinatos, asaltos, roubos... Non teño medo cando pregunto:
-Que teño que facer?
El sorrí deixando ver os seus brancos dentes.
-Gústame a súa determinación. Veña, deamos un paseo.
Ó seu carón comprobo que non me saca máis dunha cabeza. O seu andar é agora lixeiro, elegante. Saímos da praza e chegamos a unha pequena rúa carente de máis iluminación cá da lúa. Os nosos corpos fúndense coa escuridade: non somos máis ca sombras. Camiñamos en silencio un bo treito.
-É aquí -di de súpeto.
Escoito un son metálico. Paréceme que busca algo, probablemente unha chave. O chasquido duha pechadura dá paso ó son dunha porta abríndose. Sígoo a través dela. Óese un "ras" e unha vela acéndese. Prende dúas máis.
-Sería tan amable de pechar a porta?
Fago o que me pide. Logo sinálame unha cadeira. Sento nela, fronte a el.
-Verá, señorita Moreno, estou metido nun gran apuro. Non me andarei con rodeos: pertenzo a un grupo de asasinos, pero, no último encargo, pedíronnos matar a alguén a quen eu teño moito aprezo. Liquidei ós que me acompañaban e, como comprenderá, van todos a por min.
-Entón... quere que o protexa a vostede?
Fai un xesto de rexeitamento coas mans.
-Non, non, de ningún modo. O que eu non poda facer por min non o poderá facer ninguén... non... o que preciso é que protexa á miña irmá.
-Á súa irmá? -comezo a ter unha desagradable sensación de angustia.
-Si. É que ela é un pouco coma vostede. Tentando seguir os meus pasos molestou a xente importante. Vive na cidade, chámase Clara Leire e...
-Clara! A miña Clariña!? -non o podo crer, a miña mellor amiga metida nun lío así. Ela, tan coitadiña...
O meu interlocutor pega un chimpo.
-Ti... entón ti es Azalea!
-Son... Logo ti es Dimas... -aquilo explicaba que o seu rostro me resultase tan familiar.
Mirámonos un anaco. Clara falárame moito del, e probablemente a el de min; pero nunca chegáramos a coñecernos. Xamais o imaxinara así.
-Ben -di rompendo o silencio-, iso facilita as cousas, mais, prégocho, non llo comentes a ela, non sabe aínda no que está metida.
Chego á porta do instituto co estómago feito un nó polos nervios. Coma sempre, Clariña estame agardando.
-Ola! -saúda cun dos seus grandes sorrisos.
Non sei qué terá esta rapaciña, pero a pesar de ser tres anos menor cá min, sempre preferín estar con ela antes que xuntarme cos da miña idade. É difícil imaxinar que tras deses grandes ollos se agoche unha asasina, unha ladroa ou mesmo ambas cousas.
-Ola -respondo. Tento sorrir, pero sáeme un xesto forzado e falso.
-Ei, que tes? -pregunta.
-Nada, nada...
-Xa... -sorrí burlona.-Entón, pensando en Dimas?
Din un respingo.
-Como...?
-Dimas pasou por casa esta mañá e faloume de ti. Polo visto vai pasar unha temporada na cidade.
-Humm... que ben.
-Cambiou moito. Está guapo, non crés?
-Si, ben, é... interesante -ese é o único adxectivo que se me ocorre para el.
-Que extraño -comenta-, Dimas dixo o mesmo de ti. O que non me contou é de qué faláchedes.
Oh, oh... que lle digo eu a esta?
-Eh... en fin, pois, ó principio non sabíamos quen era o outro, e logo preguntoume por ti -non era exactamente mentira.
-Ah, vale... -parecía decepcionada.-Oes, agora que me acordo, non podo ir á túa casa hoxe -tódalas tardes quedabamos para estudar-, teño un... un compromiso. É moi importante, non podo faltar.
Noto a vacilación da súa voz. Recordo a conversa con Dimas e comezo a preocuparme.
O resto do día pasa sen sobresaltos. No recreo e á hora do xantar estou con Carla, pero non falamos en absoluto do seu irmán nin do seu misterioso asunto. Ó despedirme dela despois das clases, sinto os ollos dalguén sobre min. Cando me xiro vexo unha figura escura meténdose por unha rúa. Sigo o mesmo camiño ata que topo con el.
-Por que non vas con ela? -espétame furioso.
-Polo visto ten un "compromiso", pero non sei de qué.
-Non llo preguntaches?
-Nunca o fago. Creo que todos temos dereito a unha certa privacidade, e se ela non mo di, é que non me incumbe. Carla o respeta e fai o mesmo. Se saco de novo o tema, sospeitaría, e ti pedíchesme que non llo contase.
Queda calado. Lentamente asinte. Suspiro.
-Lamento non poder ter feito máis.
-Entón terei que seguila...
-Vou contigo.
-Non, a situación pode ser complicada.
-Precisamente, queiras ou non, eu irei tamén.
Mírame un rato cun sorriso extraño.
-Gracias, Azalea, alégrame saber que miña Carla ten alguén que se preocupe tanto por ela.
-A nosa Clara -corrixo sorrindo á vez.
Clara camiña despaciño, dubida moito cada paso que da. Ainda que non lle contamos nada, intúe o perigo de estar alí, nesa calella escura e húmida. Seguímola dende os tellados esvaradizos con coidado de non caer. Dimas cólleme do brazo para axudarme a saltar á seguinte azotea. De súpeto, ela detense. Aproximámonos paseniño.
(Clara)
<>. Esa idea xira a gran velocidade na miña cabeza. Dimas xa me advertira que non tratase de indagar nos seus asuntos. Velo esta mañá confirmoume o que xa temía: estou en perigo.
-Boas noites, señorita Leire -unha voz sae da negrura e asústame.
-B-boas noites -tento que non me trema a voz.
-Non me andarei con rodeos, es unha molestia, andas a meter o nariz en asuntos alleos... Teño que quitala do medio.
É un home grandísimo, corpulento. Á súa beira aparece a curva silueta dunha esbelta muller. Sóname o seu rostro, xa o vira anos atrás en persoa, e tempo despois nunha foto... con Dimas.
-Ola, Clara, canto tempo. Vaites, que maior estás. Xa tes quince, non si? Como pasa o tempo... Que tal está teu irmán? -sorrí cun xesto despectivo e burlón.
Saca unha navalla. Estou morta.
(Azalea)
-Non... non pode ser, ela non -murmura Dimas.
Sei que é pola muller, pero ameazou a Carla e non vou consentir que lle poña a man enriba. Vou coller o coitelo pero unha man aferra a miña.
-Non podes matala, coñézoa, é... era... -non é capaz de seguir, mais non é preciso.
-Quere acabar coa túa irmá, a elección non pode ser máis fácil.
-Natalia é boa persoa, estabamos sempre xuntos...
-Falabades moito, ou sexa, sen segredos?
-Si... Queres dicir...? -asinto.-Non, non pode...
-Traizoarche? Nada llo impide.
Respira fondamente.
-Déixame falar con ela.
-Pero a soas.
(Clara)
Un brillo de prateado aceiro rasga o aire. O silencio é roto por un grito. A muller vólvese. O corpulento home ten algo cravado no peito e sangra moito.
-Quen...!?
Unha sombra salta axilmente ó chan, achégase ó home e afunde aínda máis o coitelo na súa carne.
-AAAAHHH!!!
O home desplómase. A nova figura vólvese, alta e ameazante, cara á muller. É...
-Azalea! Q-que fas ti aquí?
-O de sempre, coidar de ti.
-Moi bonito -Natalia mira o cadáver sen inmutarse-, así morreredes xuntas.
-Non te movas Natalia -recoñezo esta voz, é Dimas.
Meu irmán interponse entre ela e mais eu. Azalea faise a un lado para deixalos fronte a fronte.
-Dimas, que estás facendo?
-Iso podería preguntarche eu.
-Sabes que se non acabo con ela estou morta.
Dimas lanza unha ollada a Azalea. Ela asinte.
-Clara é a miña irmá, e ti non estás por riba dela.
Ela entorna os ollos e fala con desdén.
-Es un brando, Dimas -sorrí, e rodea o colo del cos seus brazos-, aínda que fai tempo que rompemos, non deixaches de quererme, e sei que xamais te atreverías a mancarme.
Estreita a súa aperta para bicar ó meu irmán. Esa escea cáusame noxo, sen embargo, Azalea non muda a súa expresión.
(Azalea)
No máis fondo moléstame que Natalia e Dimas se biquen, mais eu non son quen de decidir por el, xa é maiorciño dabondo. Confío en que fará o correcto. Unha das súas mans enrédase nos escuros cabelos dela. A outra paréceme que suxeita algo, pero non alcanzo a velo. Dimas sepárase un pouco e di en voz baixa:
-Tes razón, xamais se me ocorrería mancar á miña querida ex-moza... pero matarei a calquera que ameace á miña irmá -engade con voz áspera.
O sorriso esfúmase da face de Natalia. Os seus ollos ábrense moito. Ningún son sae dos seus beizos. A súa mirada queda baleira, desenfocada, e o seu corpo cae. A man dereita de Dimas, empapada en sangue, sostén unha navalla.
Clara aferra o meu brazo. Aquelo a supera. Apértoa procurando non manchala. Tamén eu teño as mans manchadas de sangue. O alivio reflíctese nos nosos rostros. Dimas achégase e aloumiña con dozura á súa irmanciña.
Sei ben que non remata aquí a cousa, pero non quero estragar este momento.
(Dimas)
Estamos xa en casa de Azalea. Polo que sei, seus pais nunca están, teñen que viaxar moito por cuestión de negocios, pero está todo ben ordeado e moi limpo. Clara garda o seu abrigo no armario da entrada e déixase caer no sofá, coma se estivese na súa casa.
-Queredes tomar algo? -pregunta a nosa anfitriona.
-Calquera cousa, un bocata ou algo... e se tes, unha aspirina, por favor -pide miña irmá.
-E ti?
Non sei por qué, pero a súa mirada ponme algo nervioso. Inponme respeto dende que a vin matar ó home aquel na calella, sen vacilar, disposta a matar e morrer pola miña Clara... a nosa Clara.
-Non, gracias.
Quedo alí de pé, sentíndome coma un pasmón, fóra de lugar e aleccionado por unha rapariga tres ou catro anos menor ca min... pero que semella levarme catro ou cinco. Dende logo ten claras as súas prioridades.
-Gracias -atrévome a dicir.
Seguimos na casa. Clara foi durmir. Azalea entretense cun libro e eu sigo extrañamente incómodo, sen atreverme a facer un só movemento, mirando pola fiestra. Queda pouco para o amencer e chove con suavidade.
-Non hai por qué dalas. Tería feito o mesmo aínda que non mo pediras -non alzou a vista mentres falaba.
Quero expresar a miña gratitude, pero non sei cómo.
-Pero non te relaxes -continúa-, isto só acaba de comezar.
-Seino ben. Lamento que agora ti tamén esteas en perigo.
-Non tes qué lamentar, fíxeno porque debía facelo, déixao estar.
Sorrío, non podo evitalo. Mírame extrañada.
-Estou ledo de que Clara te teña para coidala -resposto á súa muda pregunta.
Sorrí, ilumínaselle a cara con ese sorriso. Síntome mellor, a gusto. Creo que podo enfrontarme ó que sexa se está comigo.
-Vas ficar na cidade?
-Si, creo que será o máis sensato.
Quedamos calados un momento.
-Tiñas razón, Natalia estaba utilizándome para conseguir información e así ascender. Nunca me quiso.
Ela suspira.
-Non tes culpa ningunha, ti si que estabas namorado, pensabas que ela sentía o mesmo.
Sinto moita vergonza por non terme dado conta en anos do que Azalea vira en dous segundos.
-Por certo, eras ti o que me andaba a seguir a pasada semana?
-Eh... si. Tiña que saber algo de ti antes de quedar. Só coñecía o teu apelido.
-Para a próxima non te achegues tanto, e menos cando estea soa, se non queres levar unha coitelada.
-Si, xa vin a túa puntería esta noite... Entón, por iso non ías con Clara.
-Non sabía o que querías, e de ter ido comigo a estaría poñendo en perigo.
Estremézome un pouco ó pensar no que podería ter acontecido de enfrontarnos. Fixera ben achegándome a ela con pasos ruidosos. Poida que sexa máis forte ca min.
Debo de ter unha cara extraña, porque di:
-Agora que xa non es un descoñecido non corres perigo.
-De todos modos irei con coidado.
-Si, mellor... -di volvendo ó libro.
Xa non falamos máis.
(Azalea)
Ó final, Dimas fixo o correcto, e xa non voltarían a atacarnos ata pasado moito tempo. Clara deixou os temas nos que andivera liada, e eu... o único cambio na miña vida foi atopar un novo amigo en Dimas. Nada máis. Todo seguía e permanecería igual na miña vida... ata o próximo encargo.
Logo de toda esa morea de miseria cultural e prohibicións, semellaba que a lingua galega non interesaba a ninguén ou que o complexo de lingua vulgar era moi grande. A finais dos 70 un grupo chamado ?Goma dous? edita un LP en galego, pero a primeira referencia do rock en galego chega na seguinte década cando aparecen no panorama musical outras bandas como ?Radio océano? ou ?Os Resentidos?. Estes últimos conseguen abrir un burato e introducirse no mercado discográfico estatal co apoio de fóra do país. Gravaron o primeiro LP no ano 85 ?Vigo Capital Lisboa?, e despedíronse no 94 cun compilatorio titulado ?Made in Galicia?.
Antón Reixa, líder dos Resentidos: ?Ao rock galego véxolle un futuro duro, vin con moita esperanza unha chea de grupos que comezaron despois de nós cantando en galego, había e hai grupos moi interesantes pero o mercado e as circunstancias son moi inxustos con eles, que fixeron e fan moi boa música pero que case nunca ten repercusión nos medios, no público? Tivemos a sorte de que ? Galicia-Caníbal? entrou nas listas de éxitos do estado e converteuse na nosa canción máis radiada e que nos abriu todas as portas??
Nun momento coma o actual, no que a industria da música está a vivir importantes cambios que afectan de cheo aos modelos de creación, producción, distribución e recepción convencionais das últimas décadas, semella necesario analizar os retos que vai ter que afrontar o sector da industria musical en Galicia.
A música, un sector cunha grande importancia e potencialidade simbólica e económica, vai ser merecente dunha especial atención por parte da Consellaría de Cultura. Neste sentido, tanto a Dirección Xeral de Creación e Difusión Cultural coma o IGAEM están a levar adiante unha serie de accións de apoio ás músicas producidas en galicia coas que se desexa construir un novo escenario de colaboración e confianza co sector que permita xuntar esforzos e definir liñas estratéxicas para o seu desenvolvemento.
Descrita por algún dos mellores compositores como a súa forma de comunicarse co máis aló, a música sempre forma parte integrante na cultura de calquera pobo. En Galicia a música tivo a súa época de esplendor á vez có galego, pois na nosa cultura, música e lingua están moi unidas. Calquera poema de xograres de toda Galicia era musicalizado e isto atraeu a moitas persoas, o que enriqueceu moito a nosa cultura. Pero non imos falar de Alfonso X nin de Mendiño.
A principios dos 80, Vigo experimentou unha forte cultura musical, ao igual que todo o mundo, pero o que en realidade destaca de Vigo e que conseguiu converterse nunha das cidades máis importantes de España en música pop-rock. Unha cousa xa estaba clara, os galegos temos un especial sentido para a música. O único problema era que case ningún grupo utilizaba o galego, que parecía que estaba relegado a unha música folk sen apenas público. A cousa evolucionou, e segue evolucionando, e agora focos de xóvenes nas cidades usan o galego para comunicarse, o que deu pé a que apareceran grupos novos en galego total ou parcialmente, como: Festicultores, Cenk, Guezos, Galegoz, Nao, A Banda de Poi, Presencia Zero, Balbordo, Soak, etc.
É un feito que o galego non está no seu mellor momento, pero esta situación pódese arranxar, un factor historicamente importante para unha lingua é a música. Nela vénse avances positivos e é moi favorábel para a súa normalización. Por qué non utilizar o galego para comunicarnos co máis aló?
Despois da conquista dos Resentidos moitas bandas seguen o exemplo e comezan a aparecer grupos por todo o país como ?Yellow Pixoliñas en Monforte, Diplomáticos na Coruña, Os Rastreros en Chantada, Skornabois en Vilanova de Lourenzá, Korosidansas en Vilagarcía, Zenzar desde Cerceda, Túzaros e Fame Neghra en Compostela, etc. Por mencionar algúns dos que editaron un ou varios discos. Uns abandoaron, outros desapareceron emoitos resisten coa mesma formación ou con outras bandas.
Xurxo Souto dos Diplomáticos: ?Naquel momento existía un tabú que dicía que o galego non valía para o rock, precisamente creo que Os Diplomáticos xurdiron para demostrar que todo aquilo era mentira, falácias, miseria mental. A cuestión funcionou ben e logo coñecemos outros compañeiros de ruta e agora afortunadamente calquer rapaz ten a opción de facer rock en calquera lingua, pero tamén en galego; pois ese tabú está derrubado grazas ao labor dunha dúcia de grupos que nos 80 e 90 estivemos aí?.
Richi, batería dos Rastreros: ?En Chantada ninguén nos tomaba en serio nin valorizaba o noso disco ata que nos virón na TVG (risos?). Hai que ter un pouco de criterio e personalidade para escoller o que gostas sen que che digan o que debes mercar. As institucións non deben molestar, non poñer trabas para a celebración de concertos?Non debemos pensar nunha música subvencionada porque a realidade demóstranos que só subvencionan e promoven a artistas politicamente correctos?.
Pódese afirmar que todos estes grupos que van xurdindo teñen en común varias cousas; practican a maioría rock reivindicativo, con letras críticas que fomentan a reflexión, inconformistas e desde unha ideoloxía de ezquerdas, tamén claro está por diversión.
Existen varias discográficas que se encargan da edición dunha mínima cantidade de traballos cada ano,?Sons Galiza, Clave Récords, Chorima, Edicións do Cumio??, e aínda que cada vez as condicións son mellores debido á existencia dunha aceitábel oferta de estudos de gravación, técnicos de son? a distribución segue sendo moi pobre xa que a presenza dos traballos en tendas de música no noso país case nunca se consegue. As tendas reservan oco aos grupos de moda do momento que soan cada hora nas emisoras comerciais, desgraciadamente é a música que segue a venderse.
Emilio dos Skornabois: ?A culpa da mala situación é en boa parte dos medios de comunicación que só dan cancha a grupos de discográficas potentes que pagan pola promoción. Os medios públicos como a Radiotelevisión Galega ou Radio 3 marxinan ao rock galego. Ademais hai pouca consciencia, valorízase pouco o propio e mírase sempre para o que chega de fóra aínda que ás veces a calidade sexa moi inferior. Moitos grupos que editamos discos fixémolo porque turramos contra todo?.
En canto á produción, non hai ningunha empresa en Galicia que aposte polo rock en galego. Isto lévanos a que as grandes montaxes encárganse a empresas controladas desde fóra do país polo que os cartos vánse e non se inclúe o rock galego nestes festivais que ao fin promoven o alleo e non axuda para nada á nosa música.
Un novo xeito de promoción e divulgación aparece coas novas tecnoloxías e neste apartado hai varios proxectos que intentan botar unha man; páxinas como brabu.net ou culturagalega.org, que ofrece mostras sonoras. Aínda que os usuarios non son maioritarios é moi positivo non descoidarse nese terreo. Como podemos deducir, a situación do galego, e como consecuencia, da música galega depende de nós e de intentar favorecer a nosa cultura; unha cultura única.
¿Que din os rumorosos
na costa verdecente,
ao raio transparente
do prácido luar?
¿Que din as altas copas
de escuro arume arpado
co seu ben compasado
monótono fungar?
Do teu verdor cinguido
e de benignos astros,
confín dos verdes castros
e valeroso chan,
non des a esquecemento
da inxuria o rudo encono;
desperta do teu sono
fogar de Breogán.
Os bos e xenerosos
a nosa voz entenden
e con arroubo atenden
o noso ronco son,
mais sóo os iñorantes
e féridos e duros,
imbéciles e escuros
non nos entenden, non.
Os tempos son chegados
dos bardos das edades
que as vosas vaguedades
cumprido fin terán;
pois, donde quer, xigante
a nosa voz pregoa
a rendezón da boa
nazón de Breogán.
COMENTARIO DO TEXTO
1. Localización.
Dentro do amplo cadro do Rexurdimento pondaliano, poderiamos clasificar esta obra dentro da etapa da poesía cívica, como se comproba pola presenza continua dos elementos celtas. O autor, Eduardo González-Pondal Abente naceu en Ponteceso, fillo dun rico emigrante. Fixo en Compostela a carreira de medicina, que apenas exerceu. Era aínda estudante cando se deu a coñecer como poeta cun vibrante brinde (pronunciado con Aurelio Aguirre, no Banquete de Conxo, 1856), que estivo a punto de lle costar o desterro.
Retirado á sua casa natal, adicouse por enteiro á poesía, publicando "Rumores de los pinos" (1877), obra bilingüe, sen precedentes no galego. E "Queixumes dos pinos" (1886) -libro no que figura a poesía "Os pinos", adaptadas as catro primeiras estrofas como himno galego, coa música que para él escribíu Pascual Veiga-. Daquela xa saíran "Follas novas" e "Aires da miña terra" (ámbolos dous de 1880), dos dous poetas, Rosalía e Curros, que forman con Pondal a xa tópica triloxía máxima do Rexurdimento.
Morreu Pondal na Coruña, solteiro, ós oitenta e dous anos.
O contexto histórico-social no que Pondal escribe era moi complicado, unha fase escura na que o lento agromar da conciencia nacional como resposta aos males do país (explotación, marxinación, atraso económico, emigración?) medra parello á reivindicación lingüística, de xeito que o simple emprego do galego na literaura xa constituía unha clara opción ideolóxica e a mellor maneira de prestixiar un idioma é utilizalo como vehículo dunha grande obra literaria.
2. Interpretación.
a) Asunto → O poeta vese a sí mesmo coma un bardo que guía ao pobo sometido, e pretende facelo coñecedor do seu heroico pasado celta a fin de que procure a súa redención e liberación política. Nos seus versos opóñense por un lado dous períodos positivos referidos tanto ao pasado celta como a un futuro de gloria e esplendor, e polo outro un negativo representado polo presente. Esta oposición exprésase así mesmo mediante unha adxetivación tamén positiva no primeiro caso e negativa no segundo. O punto de vista lírico expresa moi firmemente os sentimentos nacionalistas e patrióticos do autor.
b) Linguaxe
? Nivel Semántico → As cadeas léxicas referidas ao sons nas que destaca a abundante adxetivación e verbos de dicción ( rumorosos, arpado, din, pregoan, voz...)xunto ao da paisaxe natural e do céltico/mítico onde volve a estar moi presente a adxectivación ( costa verdescente, verdes castros, altas copas, escuro arume arpado,bardos, Breogán...). Os cultismos contribúen a crear un ton aristocrático, pero melancólico e reflexivo. O poeta adoita utilizar simboloxías, a relación connotativa da copa da árbore co futuro, por exemplo.
Os recursos estéticos de Pondal, están condicionados pola súa formación clásica en función da concepción da poesía. Na obra, predominan as oracións aseverativas, reflexo do seu mundo de afirmacións, e desbota o emprego de diminutivos por non cadrar o seu matiz afectivo co espírito enérxico e nobre do bardo. O símil e a lítote aparecen tamén nesta obra, revelando a pegada de literatura clásica.
● Nivel Morfosintáctico → En relación cos elementos gramaticais, o longo da obra predominan as oracións simples. O dinamismo expresivo é negativo, lento, debido á presenza de numerosos paralelismos e outras figuras de repetición coma o polisíndeton.
● Nivel Fónico → Cada unha das dez estrofas que hai no poema, presenta oito versos heptasílabos de rima consoante.
3. Valoración → Pondal consegue plasmar na súa querida obra patriótica os sentimentos e o cariño que pola súa nación sente, a pesar dos grandes problemas que Galicia vivía nesta etapa. Cabe destacar que unha das intencións coas que o autor escribe o poema era criticar o escaso emprego que algúns galegos facían da súa lingua, ademais da vergoña que por eles sentía.
Tendo en conta o aspecto lingüístico, tenta converter o galego nun idioma literario moi traballado e culto. Dentro do aspecto literario pretende crear unha literatura verdadeira. Pondal elabora literariamente o mundo en que vive e, asi mesmo, a súa poesía popularizante é unha realización erudita sobre temas populares.
Introdución das letras galegas
BIOGRAFIA
