"Por isto, inda achándome débil en forzas, e non habendo deprendido en máis escola que a dos nosos probes aldeáns, guiada só por aqueles cantares, aquelas palabras cariñosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente resoaron nos meus oídos desde a cuna, e que foran recollidos polo meu corazón como herencia propia, atrevinme a escribir estes cantares..."
Do Prólogo de Cantares gallegos de Rosalía de Castro.
Rosalía de Castro como calquera outro poeta do Rexurdimento quere manifestar nos seus escritos un claro compromiso coa súa Terra, a da paisaxe e a da fala, a dos homes e mulleres de Galicia, un país desprezado que quere dignificar.
Rosalía non atopa outra fórmula que a da escribir inspirada na Tradición oral que mamou dende pequena, os seus poemas están construídos a partires dun pequeno grupo de versos da tradición oral que coñecía e que a provocan a crear esas 36 composicións que conforman este libro.
Rosalía escolle conscientemente como voz lírica a un eu colectivo, diverso, escénico que representa a un conxunto de homes e de mulleres, moi presentes e protagonistas como parte do pobo que van dende a meniña gaiteira do primeiro dos seus cantos ata a nai e labrega, unha costureiriña,ademais dun home emigrante e un longo etcétera de personaxes que usando a fala popular como dí a propia autora "Sin gramática, nin regras de ningun-ha clás, ó lector topará moitas veces faltas d' ortografia, xiros que disoarán ôs oidos d' un purista, pró ô menos, e prá disculpar en algo estes defectos, puxen o mayor coidado, en reprodusir ó verdadeiro esprito d' ó noso pobo..."
Ese é o obxectivo: reproducir o espírito do pobo mesmo usando os recursos máis populares (anáforas, antíteses e ritmos métricos como a muiñeira ou o romance octosilábico, abusando das comparacións e descoidando as metáforas, con numerosos e afectados diminutivos).
As temáticas que estruturan o libro tamén xogan un papel semellante. Por unha banda, as que a moda ou o gusto da época romántica impoñía, pero que son constantes na poesía de sempre, o tema do amor. Por outra a temática costumista que serve para realzar a identidade do galego con cadros folclóricos e descricións da psicoloxía dos seus protagonistas. Pero tamén sabe transcender a súa mensaxe coa conciencia comprometida de maior carga social e patriótica que lle dan corpo ao conxunto dos poemas de forma maxistral.
Rosalía tamén se deixa ver nun eu lírico e con temática intimista entre os personaxes retratados nalgún poema como " Campanas de Bastabales" marcados pola dor e a saudade que caracterizará outros libros seus.
Como contrapunto ao dito colgamos aquí este vídeo dun traballo discográfico, unha visión da obra de Rosalía dende o século XXI que por suposto ten daquela maneira presente a tradición oral:
O CICLO DO ANO ou O CICLO DA VIDA.
Para estudar os distintos xéneros e subxéneros que se dan na tradición oral adoitanse a traballar con dous ciclos: o da vida e o do ano, para intentar abarcar os numerosos tipos de manifestacións deste patrimonio inmaterial da nosa cultura que foi primeiramente estudado e clasificado polos especialistas en Cancioneiros dende o século XIX ata hoxe e que máis recentemente tamén se vén traballando con gravacións de campo a informantes o que nos permite reproducir tal e como se producen estes actos da tradición que en Galicia se mantivo moi viva ata a irrupción da mecaniación e abandono do rural e a impronta de fenómenos como o do Franquismo e o dos Meddios de comunicación de masas que desvirtuaron xa para sempre este sistema tradicional de comunicar esta literatura popular e anónima.
O CICLO DA VIDA
Do ancemento á morte o home e mais a muller pasan por unha serie de acontecementos que resultan cíclicos para cada persoa: celebracións do nacemento, cantigas de berce, cantos, contos e xogos dos primeiros anos de vida, asociados á infancia, logo cantigas de traballo, regueifas e careos, cantos de voda, etc...
Chamar a atención sobre cantigas asociadas a determinados traballos falamos e escoitamos os cantos asociados ao traballo do liño e as fiadas ou coa sega, tamén chamada seitura e
como a que se escoitou na clase sobre os canteiros (mesmo coa xerga específica "latín dos canteiros" o "verba dos arxinas"). Pódela escoitar de novo neste vídeo interpretado polo grupo Pallamallada:
O CICLO DO ANO
Este é o ciclo de celebracións que ao longo do ano se celebran e repiten de xeito períodico unha vez ao ano. Son moitas delas manifestacións festivas propiamente ditas Nadal, Maios, Romarías... ou simplemente festeiras onde o traballo habitualmente asóciase a unha festa a modo de remate do labor correspondente: Fiadas, Segas, Seráns.
Un grupo moi importante de creacións está asociado ao mesmo baile tardicional: muiñeiras e xotas e outros ritmos bailables con coplas populares cantadas por pandeireteiras, por exemplo.
Dentro da campaña que ten que ver co lema do curso "Respectamos a nosa identidade" traballamos en Sociolingüística sobre o USO DA LINGUA DOS NOSOS AVÓS.
O primeiro realizamos unha enquisa básica recollendo datos como o idioma, a data e lugar de nacemento e oficio dos nosos bisavós, avós e pais para logo preguntarmos polo idioma que falaban ou falan e pola lingua máis empregada por nós mesmos hoxe e responder cos datos de toda a clase na man ás seguintes respostas:
1- Por que os nosos bisavós falaban galego maioritariamente? (Dá unha resposta razoada con tres argumentos ben expostos).
2-Por que os nosos avós falan máis galego? Debemos fixarnos que moitos naceron antes da guerra (1936), pero que logo viviron o Franquismo.
3- Por que os nosos pais e nais pola contra e en xeral falan máis castelán segundo os resultados das enquisas? cales cres que son os motivos?
4- Cres que os nosos pais/ nais escolleron libremente o idioma que falan? Argumenta convenientemente a resposta.
5- Por que nós non usamos a lingua dos nosos avós e non falamos máis galego? Procura tres ou catro argumentos ben razoados.
Esta nova lectura para realizar na casa, con tranquilidade e para saborear unha novela con intriga e humor, foi a escollida para esta segunda avaliación, pero a proba de lectura será inmediatamente despois de Semana Santa 29 de abril.
A praia dos afogados é do autor galego Domingo Villar, é o segundo libro dunha serie policíaca que comezou con "Ollos de auga". De novo Leo Caldas, o inspector sagaz creado por este autor vigués, na contorna de Vigo solventará un caso de moi difícil resolución. Coñeceremos ao seu axudante aragonés, tan alto como inxenuo e sobre todo viviremos intrigados durante a súa lectura preguntándonos por se será ou non un asasinato e a quen se lle pode inculpar tal feito.
Os galegos somos en moitas ocasións como o parruliño feo que pensa que é un desleigado, un desgraciado ou un malpocado. Non ten ningunha autoestima. Mais a vida que é sabia, a que se alimenta da nosa historia para poder xermolar o futuro e máis a memoria encargaranse de ensinarnos que realmente somos un cisne branquiazul fermosísimo que está á espreita, que aínda está por medrar agochado en cada un de nós, no noso ser colectivo que agora aínda está na fase de negarse a si mesmos. Todos e cadanseu levamos ese tesouro connosco sen sabelo, sen ser conscientes do potencial e da fermosura que se agocha tras das primeiras plumas da nosa infancia colectiva coma cultura sen desenvolver plenamente.
Visualiza este vídeo:
- Recompila os diferentes prexuízos que expresa a concursante ao longo das súas intervencións.
- A situación escolar que describe cres que respecta a legalidade escolar en canto ao tratamento de linguas en Galicia no ensino nos últimos anos?
- Analiza as reaccións da súa interlocutora.Con que se sorprende máis?
- Atopamos algún tipo de prexuízo na interlocutora? Que coñecemento ten do galego?
- A visión que dá a protagonista da situación lingüística da mocidade galega cres que responde á realidade?
- Cal é a conclusión final da protagonista?
- Cres que é coherente a súa reflexión cos seus sentimentos cara á lingua?
-Que imaxe che proxecta esta concursante?
- Cres que poderíamos atopar este tipo de intervencións en concursantes procedentes doutras comunidades autónomas? Por que?
-A que opción ideolóxica liga a xente nova urbana que fala en galego?
-Cres que é xeral a percepción negativa da lingua en todos os falantes?
-Que trazos dialectais considera que son "brutos"?
-A diversidade dialectal da lingua galega é apreciada como algo positivo pola concursante?
O autor de Made in Galiza, Sechu Sende explica a súa experiencia como neofalante con anécdotas curiosas como a da "ouigha" co espírito de Castelao neste vídeo:
Como imos traballar con este libro na aula faremos abondosas incursións na rede para usar recursos complementarios como este para antes de comezar a ler o libro
INTRODUCIÓN:Rematado o estudo sobre a Lírica Medieval Trobadoresca, esa que bebera das fontes da tradición oral máis antiga do galego, esa que nacera á vez da nosa lingua cara o século IX. Esta tradición oral máis antiga foi en algunha medida, transcrita nas cantigas de amigo e de escarnio máis tradicionais no século XIII e debido ao esplendor Literario e a unha serie de trobadores cultos sensibles a dita tradición oral.
Despois dun período de decadencia nos séculos XIV e XV, os denominados Séculos Escuros, por non escribirse practicamente ningunha literatura en galego, temos que saber que a nosa rica tradición oral que non morrera vai ser a responsable de soster a nosa cultura , darlle coherencia durante estes trescentos anos que van ata o século XIX. Xa no XIX vai permitir que de novo a nosa literatura escrita renaza, é o chamado Rexurdimento, que non se pode entender sen a fértil corrente literaria de tradición oral da que van beber todos os seus principais autores.
DEFINICIÓN e CARACTERÍSTICAS: Imos logo primeiro definir a Tradición oral cos conceptos xa explicados de carácter espontáneo, versatilidade e reiterativa execución dos seus diversos xéneros, a peculiaridade de non conservarse por escrito senón de boca en boca e de xeración a xeración, e, por suposto, o seu anonimato, dado que se concibe como creación colectiva dun pobo humilde e traballador.
DIVERSOS XÉNEROS:
Partimos do Romance (se ciclas na categoría de TRADICIÓN ORAL na marxe da esquerda deste blog, podes escoitar e consultar nunha das entradas do curso pasado a letra do famoso Romance de D. Gaiferos de Mormaltán, que recolleu o primeiro estudoso da zanfona e un bo coñecedor da tradición dos romances de cegos, Faustino Santalices). É un dos xéneros máis antigos que arrincan precisamente dos Cantares de Xesta e da tradición literaria culta e popular da Idade Media. Este xénero épico-narrativo (preséntase en conxuntos de versos octosilábicos con rima nos pares)pode pensarse de feito como antecedente dos relatos tipo lendas ou mesmo das máis modernas novelas.
Hoxe imos deixar aquí este outro texto dun romance moderno (burlesco e moito máis vulgar de creación recente, se cadra no século XIX, por non aparecer en cancioneiros antigos e que nunha versión do grupo Pallamallada foi escoitado xa na aula. Di o seguinte:
Era un vello setentón,
que tiña de nome Ghillermo,
e intentou buscar no vrán
unha muller para o inverno.
Acordouse dunha moza
de trinta anos ben maduros;
vivía soa na casa,
alá cerca de Teigur.
E pra o domingho sighiente
púxose de traxe fino,
foi visita-la rapaza
montado no seu pollino.
Cheghou, doulle as boas tardes,
felices, lle contestou.
Puxolle o pollino á porta
pra xunto a rapaza entrou.
Que ghuapa estás, Pepiña,
Quen che me dera, a poder!
darte un bico e un abrazo
pra saber o que é muller.
-Usté non sabe, Ghillermo,
que é cousa tan verghonzosa.
Un vello tan acabado
darlle bicos a unha moza!
O vello, xa enfadado,
foi e agharroulle unha teta,
e aínda non quedou conforme
votoulla á relinqueta.
Pepiña, xa de asustada,
pronto empezou a chorar,
e o vello, moi mainiño,
empezouna a consolar.
- Non chores, Pepa,non chores,
ó meu lado non teñas pena,
que si me queres de veras
eu caso contgho, nena.
Querereino por marido
si sabe corresponder,
e si comigho se casa
ben contento hei de ter.
O día tres de setembro
casáronse no convento,
foi cando notou Ghillermo
que cansaba o instrumento.
Era o día noveá noite,
entroulle unha pulmonía;
era o día nove á noite,
xa morreu ó outro día.
Morreu Ghillermo, morreu,
Pepa a ghusto quedou logho;
sin trazas de ter familia
o vello doulle pra un novo.
( Recollido en Anceu (Pontevedra no ano 1988 por Carlos Rei Cebral).
Na clase despois de escoitalo reflexionamos sobre o seu contido procurando un tema ou idea central que substenta este texto tradicional. Saberías ti cal é logo o seu tema?
Esta nova lectura para realizar na casa, con tranquilidade e para saborear unha novela con intriga e humor, foi a escollida para esta segunda avaliación, pero a proba de lectura será inmediatamente despois de Semana Santa 29 de abril. 