Nós imos comezar a preparra este asunto tan complexo botando man do manual de sociolingüística particular que se chama MADE IN GALIZA, un libro de Sechu Sende que entroutras propostas escritas presenta a seguinte, da que colgamos unha versión realizadas por unhas rapazas de bacharelato:
Dende a India a Fisterra encontramos basicamente unha mesmas palabras para denominar o lobo, a raposa, o oso, o cervo e o porco (polo tanto o mundo da caza); unhas mesmas palabras para denominar o boi, a ovella, a cabra, o leite, se a caso os ovos (é dicir, a gandeiría); unhas mesmas palabras para denominar o queixo, a lá, o mel, o sal, o carro, o xugo e a fariña( é dicir, a agricultura); igual acontece co ouro, a prata, o cobre( metarlurxia), co cabalo e co can(animais domésticos), co arco e coa machada (armas), co salmón e co barco, pero non co mar (navegación fluvial). pero, en cambio, non hai parecido ningún entrea as respectivas maneiras de nomear o mar, o león, o tigre e o camelo:
Como explicar tantas coincidencias?
Todos estes pobos que habitan tan amplo territorio teñen linguas que proceden dun único pobo prehistórico:o indoeuropeo.
No mundo hai, se simplificamos e atendemos a súa orixe por continentes, cinco grandes grupos de linguas:
A familia INDOEUROPEA, as linguas euroasiáticas entre as que se atopa o latín e a nosa.
A familia BANTÚ ou de linguas africanas, nas africanas, debemos separar as do centro e sur das do norte que pertence a outra familia.
A familia CAMITO-SEMITA entre as que se atopa o hebreo e o árabe, situadas no norte de África e a parte de Asia próxima ao Mediterráneo.
A familia SINO-AUSTRINA con linguas como o chinés e o xaponés en Asia e todas as de Oceanía.
A familia AMERINDIA das linguas do continente americano quechua, azteca, guaraní...
Un comunicado da Federación Internacional de Tradutores no Día Internacional da Tradución (30 de setembro)vén moi a conto:
"O noso planeta é rico na diversidade lingüística. As aproximadamente seis a sete mil linguas faladas en todo o mundo son o depósito da nosa memoria colectiva e o patrimonio intanxible. Pero a diversidade lingüística e cultural que ofrecen está baixo a ameaza: o 96% destas linguas son faladas por só o 4% da poboación mundial e centos de elas axiña se perderán para sempre.
A UNESCO e as Nacións Unidas pediron aos seus Estados Membros apoiar e protexer a variedade de linguas que se falan polos pobos do mundo. A Declaración Universal da UNESCO sobre a Diversidade Cultural, adoptada en 2001, establece que "a diversidade é tan necesaria para a humanidade como a biodiversidade para a natureza". O seu exdirector, Federico Mayor Zaragoza, dixo: "Se perdemos a diversidade cultural, perdemos a maior riqueza que temos".
CUESTIÓN: Procura pois unha boa definición de indoeuropeo, despois de informarte convenientemente.Onde se orixinou, como e cando se estende, como caeron na conta os lingüistas de das semellanzas entre as linguas; consérvase algún texto? Por que?. Cantas familias de linguas pertencen a este gran grupo de linguas chamado indoeuropeo? Cantas linguas non indoeuropeas existen actualmente en Europa?
1.1 Cuestión: Tras procurar unha boa definición do indoeuropeo, representa unha árbore xenealóxica ou esquema de todas das 12 grupos ou familias fillas do antigo indoeuropeo (podes informarte nesta dirección: http://gl.wikipedia.org/wiki/Linguas_indoeuropeas) de todos os xeitos a lista de grupos que debe aparecer é : Albanés, Anatolio, Ilirio ( paleo-balcánico), Grego, Celta, Tocario, Báltico-Eslavo, Itálico, Xermánico, Indo-Iraní e Armenio, procura tamén poñer o nome de algunhas das linguas máis importantes de cada unha destas familias. Non esquezas de situar na árbore o galego indicando quen foi a súa lingua nai.
1.2 Cuestión: As cinco grandes familias de linguas no mundo son a indoeuropea, a sino-austrina(Asia oriental e Oceanía), as camito-semitas, as africanas e as amerindias. Fai un pequeno esquema no que coloques un par de exemplos de linguas de cada familia, procura que sexan linguas o máis coñecidas posibles por todos os compañeir@S Podes informarte en : http://gl.wikipedia.org/wiki/Linguas_do_mundo
1.3 Cuestión: Sitúa as linguas romances, románicas ou latinas nun mapa. Investiga tamén sobre cales son as linguas non indoeuropeas de Europa. Cal é a lingua non indoeuropea da nosa península?.Podes informarte en: http://gl.wikipedia.org/wiki/%C3%89uscaro
É interesante saber cando perdemos a lingua os galegos: no mesmo momento de nacer, na escola, na adolescencia, ao comezar a ligar, no traballo,... tirando deste fío hai cousas moi interesantes na rede, como por exemplo os problemas que ten a xente á hora de dar clase de galego:
ou ao escoitar a Radio Galega:
Realiza un comentario dos prexuízos máis evidentes que aparecen nestes dous testemuños.
FALAR
O segundo texto que lemos na aula ímolo traballar seguindo a proposta dunha páxina creada con propostas didácticas sobre este libro: Made in Galiza de Séchu Sende. Imos logo ver que tal se che dá a ti agora responder a as seguintes cuestións: 117,118, 119,120,121,122,123
Utilizamos como noutros anos o libro de Séchu Sende Made in Galiza como pretexto literario para tratar da sociolingüística... Escoitemos estas confesións dun curioso neofalante autor dun libro co que imos traballar e divertirmos:
Como comezou a falar en galego?
Por que comezou a falar en galego no fondo e como despois de escribir en galego normativo agora usa outra norma:
E comezamos tamén coa lectura dos seus textos que aparecen frecuentemente versionados ou adaptados na rede:
Aquí temos outra versión de "Eu fixen ouigha co espíritu de Castelao":
I- O Espertar cultural da Gallaecia
1- Define que é o 1º Espertar cultural da Gallaecia
2- Quen son: Prisciliano, Exeria, Orosio, Hidacio, Valerio do Bierzo.
3- Que é o Codex Calixtinus cal é a súa importancia? II- Variedades internas da lingua
1- Unha conversa familiar é de tipo formal o informal?
2- Onde se fala o seseo?
3- Nomea algunha xerga que coñezas
4- En que parte de Galicia se di : camións, - camiós e camiois?
5- Os refráns a que nivel pertencen?( nivel sociocultural)
6- Diferenza entre variedade diastrática e diafásica. III- As Linguas da Península
1- Cales son as linguas do Estado Español?
2- Teñen todas as linguas a mesma orixe?
3- Cales son as lingua s oficiais e non oficiais?
4- Que ocorrerá no futuro coas linguas que non gozan de cooficialidade?
5- Cal é a lingua cooficial con máis falantes porcentualmente do Estado? IV- A diglosia e as porcentaxes de falantes do galego a día de hoxe
1- Que é a diglosia?
2- Que é unha lingua hexemónica? Cal sería en Galicia?
3- En que ámbito podemos atopar o galego?
4- O galego atópase en situación diglósica fronte ó castelán, pero cualitativamente podemos apreciar que está presente en moitos ámbitos. Cal é entón a causa desta diglosia? V- O éuscaro e o galego
1- Principais diferenzas e semellanzas entre o éuscaro e o galego á hora de empregar o idioma no territorio?
2- Cales poden ser as razóns de que a xente nova en Euskadi estea recuperando o uso do éuscaro? VI- O catalán e o galego
1- Pódese dirixir un galego ás intitucións europeas en galego?
2- O galego é unha lingua minoritaria. Por que?
3- Se estudásemos en Cataluña, aprenderías catalán. Por que?
4- Só se fala catalán en Cataluña? En que outros lugares se fala?
5- Que diferenza hai no uso do catalán en comparación co galego ? VII- O Galego e o Portugués
1- Que é a lusofonía?
2- Pódese incluír o galego na lusofonía? Por que ?
3- Cales son os rasgos que diferencian o galego do portugués? VIII- Europa multilingüe e o galego en Europa
1- 1.- ¿Que é unha lingua franca? ¿Cal é a lingua internacional por excelencia?
2- 2.- ¿Que é o esperanto? ¿Por que non tivo éxito?
3- 3.-¿Ten o galego dialectos? Dá algúns exemplos
4- 4.-¿É o galego unha lingua minoritaria ou maioritaria? Explica porque.
5- 5.- ¿En qué consiste a Carta das linguas minoritarias?
IX- Fala. Norma e normalización ( normativización)
1- O galego normalizouse despois ou antes das outras linguas románicas? Por que?
2- Que é a normalización dunha lingua?
3- Para que nos serve a Lei de Normalización ? X- O galego de cara a norma do XIX ao XX
? -1- ¿Cales foron as persoas que axudaron en defensa do noso idioma durante os Séculos Escuros?
? 2- ¿Qué é o Provincialismo?
? 3- ¿Qué supoñía saber falar o castelán e quen o falaban?
? 4-¿ Que normas aplicou a Real Academia Galega en 1980?
XI- Os bloques dialectais do galego
1- Cales son os bloques dialectais da lingua galega e onde se sitúan?
2- Algúns bloques teñen en común a gheada e o seseo? Cales? Sinala algún outro trazo característico de cada bloque.
3- Fálase Galego fóra da Galicia admitistrativa? Por que? En que territorios? XII- A fraseoloxía do galego
1-Que é unha frase feita ou dito? Que a diferencia dun refrán?
Temos moito ou pouco tesouro fraseolóxico? Canto?
Que quere dicir: ?Marzo marzal, pola mañán cara de can,
ó mediodía mellor o fasía e pola tarde lle acontesía??
XIII- A Toponimia do galego
1- Quen fixo o primeiro mapa toponímico de Galicia?
2- Son os topónimos galegos os máis abundantes da Península?
3- Indica as orixes etimolóxicas dalgunhas clases de topónimos
4- Como clasificamos os distintos tipos de topónimos? XIV- Antroponimia do galego
1- Que estuda a antroponimia?
2- Segundo a orixe dos apelidos, en que tipos ou categorías se poden clasificar?
3- A partir de que século se produce a castelanización de moitos apelidos?
XV- Do galego no século XVIII ata o século XX
1-Que son os Séculos Escuros?
2-Quen inaugura o Rexurdimento?
3- Quen son os membros máis destacados da Xeración
Nós ?
4-Que supuxo o Franquismo para o galego ?
XVI- O galego nos medios de comunicación
1- ¿Cando chega a imprenta a Galicia? Cita 3 xornais actuais da prensa en galego e 1 abolido
2- ¿Cando chega a televisión a Galicia? ¿Cal é o seu obxectivo?
3- ¿Cal é o programa infantil que destacou en Galicia?
Hai varios cursos que decidimos traballar os temas de sociolingüística a través dun texto, mesturando así literatura e sociolingüística. Traballamos co libro de "Made In Galiza" de Séchu Sende e usamos algunhas das propostas, vídeos e demais que sobre a obra e os seus textos, e mesmo sobre o propio autor hai na rede. Chegamos incluso a realizar algún vídeo reacreando textos do libro ou experiencias de Normalización ou mellor dito de dramatización sobre algún dos seus relatos. Este curso sen descartar calquera destas propostas estamos implementando as propostas de traballo. Poñamos algúns exemplos:
- FALAR: un relato sobre o que hai varios vídeos na rede e mesmo un realizado por alumnos/as do centro:
Levounos a falar da diglosia.
NA OFICINA DE OBXECTO PERDIDOS: É un texto que volve a tocar o tema da perda da lingua.
Por iso comezamos a preguntarmos: cando perdemos a lingua os galegos: no mesmo momento de nacer, na escola, na adolescencia, ao comezar a ligar, no traballo,... tirando deste fío saen cousa mos boas como por exemplo os problemas que ten a xente á hora de dar clase de galego:
ou de escoitar a Radio Galega:
O LADRÓN DE PALABRAS: foi un relato-conto que nos fixo pensar na chiscadela do dente de ouro de Pedro Navaja, e fundamentalmente na cuestión de quen foi o ladrón das nosas palabras, do noso idioma. Hai quen se lembro de Franco, pero lembrando a Sarmiento cremos que o texto pode servir para retratar aos non galegos nobres laicos e eclesiáticos que durante os Séculos Escuros roubaron paseniño as nosas palabras.
No relato A FÁBRICA DE PALABRAS atopámonos coa evocación de dous temas como son a lingua universal, ante a que nos facemos sempre unha pregunta é posible?. Unha pregunta sobre a que somos algo escépticos, con perdón polo esperanto, porque lembramos as palabras de Castelao cando escribiu aquilo de que a característica esencial do ser humano é a diversidade lingüística, e concluímos que a pesares da globalización iso segue a ser unha evidencia.
Mais hai outra cuestión suxerida polo texto, a das linguas que son promovidas polo mercado, pola fría economía. O Inglés ou a lingua chinesa na que desde pequenos se educan a nenos coa intención de facelos "máis competitivos" na aldea global (antes foran o francés, ou o latín ou o grego, esas linguas de prestixio que normalmente son imprescindibles na educación das clases máis elevadas (alienadas) ata o estremo de negar as linguas propias.
Vexamos este vídeo:
-CURTAMETRAXE. Hai relatos nos que o fundamental é disfrutar coa súa lectura por iso o medio dramatizamos na aula. (Temos varias versións en vídeos de cursos pasados) outro relato deste tipo é UF do que sempre quixemos facer unha boa versión en vídeo e aínda non fomos quen de facela.
Outro destes relatos de tamática "máis literaria" pode ser A MULLER QUE VIVÍA NO FUTURO, pero sempre aparece unha pequena referencia, unha insinuación á problemática do idioma, nesta caso a protagonista chámase " Manhá".
Os seguintes traballos para presentar na aula deberan usar datos tirados en primeiro lugar do libro de texto da materia, ademais de outras consultas en libros de texto que proporcionará o profesor ademais de consensuar con el o guión e outras consultas na rede para concretar a presentación na aula do tema escollido no que contarán a corrección nos contidos e na forma (ortografía e demais) da presentación, así como os enlaces e información complementaria suxerida e destinada para unha mellor comprensión do tema por parte dos compañeiros/as e que deberá formar parte da mesma.
1-Espertar cultural da Gallaecia. Autores e textos da literatura en latín na nosa terra do século III ao XIII.( Consulta na rede e no libro do mesmo nome)
2- Variacións internas da lingua (Consulta no libro o tema 6 e dun libro de 4º ESO páx 45, 71 e 95)
3- Europa multilingüe e o galego en Europa.(Consulta no libro tema 7)
4-LINGUAS DA PENÍNSULA non oficiais e sen normalizar. (Consulta no libro tema 8)
5- O portugués e o galego( Consulta no libro tema 10)
6-O catalán e o galego.(Consulta no libro tema 8)
7-O éuscaro e o galego. (Consulta no libro tema 8)
8- A diglosia: as razóns das porcentaxes a día de hoxe (na educación)(Consulta no libro tema 9 e os temas 8 e 9 do libro de texto anterior)
9- Fala, norma e normalización/ desviacións da norma.(Consulta no libro tema 9 e os temas 8 e 9 do libro de texto anterior)
10-O galego do século XVIII á actualidade.(Consulta no libro tema 4 e no libro de texto anterior o tema 5)
11- O galego cara a norma no século XIX ao XX.(Consulta no libro tema 4 e no libro de texto anterior o tema 5)
12-O galego na prensa, TV e outros medios.(Consulta nun libro de texto anterior o tema 10)
13-Os bloques dialectais do galego e o galego fóra da Galicia administrativa. (Consulta no libro tema 9 e no libro anterior os temas 6 e 7)
14- Fraseoloxía do galego, usos de vello e de novos(Consulta páx 156 do libro e logo nun libro de texto anterior no tema 9)
15-Toponimia galega, a metade do Estado Español.(Consulta no libro o tema 10 e no libro anterior tema 7)
16-Antroponimia do galego (os nomes e apelidos galegos no mundo)( Consultar no libro tema 11 e no libro anterior o tema 6)
Comezamos a lectura na aula para ir tratando elementos da sociolingüística a medida que lemos os diversos textos. Imos seguir o fío da lectura sen realizar unha selección previa dos textos, seguindo a orde dos mesmos segundo aparecen no libro.
O primeiro dos textos titúlase "falar" sobre el imos reparar no tipo de narrador escollido nas súas vantaxes á hora desenvolver o seu tema.
Repararemos tamén en dúas cuestións relacionadas co uso da lingua entre os adultos e a lingua que transmitimos ao máis cativos. Faremos unha reflexión sobre a importancia da lingua nai á hora de conservar unha lingua. Falaremos da diglosia e procuraremos unha enquisa para averiguar as razóns polas que unha nai ou un pai escolle un idioma diferente ao seu propio para transmitirllo aos seus fillos/as. Pode ser esta forma de actuar acorde coa dignidade e a verdade?
Pasaremos a observar as gráficas que acompañan esta entrada e finalmente a visualizar un vídeo realizado sobre o presente texto que aparece nas actividades dunha guía de lectura de Made in Galiza onde ademais pode completar o teu traballo sobre este texto inicial do libro de Séchu Sende.
Dentro da campaña que ten que ver co lema do curso "Respectamos a nosa identidade" traballamos en Sociolingüística sobre o USO DA LINGUA DOS NOSOS AVÓS.
O primeiro realizamos unha enquisa básica recollendo datos como o idioma, a data e lugar de nacemento e oficio dos nosos bisavós, avós e pais para logo preguntarmos polo idioma que falaban ou falan e pola lingua máis empregada por nós mesmos hoxe e responder cos datos de toda a clase na man ás seguintes respostas:
1- Por que os nosos bisavós falaban galego maioritariamente? (Dá unha resposta razoada con tres argumentos ben expostos).
2-Por que os nosos avós falan máis galego? Debemos fixarnos que moitos naceron antes da guerra (1936), pero que logo viviron o Franquismo.
3- Por que os nosos pais e nais pola contra e en xeral falan máis castelán segundo os resultados das enquisas? cales cres que son os motivos?
4- Cres que os nosos pais/ nais escolleron libremente o idioma que falan? Argumenta convenientemente a resposta.
5- Por que nós non usamos a lingua dos nosos avós e non falamos máis galego? Procura tres ou catro argumentos ben razoados.
Os galegos somos en moitas ocasións como o parruliño feo que pensa que é un desleigado, un desgraciado ou un malpocado. Non ten ningunha autoestima. Mais a vida que é sabia, a que se alimenta da nosa historia para poder xermolar o futuro e máis a memoria encargaranse de ensinarnos que realmente somos un cisne branquiazul fermosísimo que está á espreita, que aínda está por medrar agochado en cada un de nós, no noso ser colectivo que agora aínda está na fase de negarse a si mesmos. Todos e cadanseu levamos ese tesouro connosco sen sabelo, sen ser conscientes do potencial e da fermosura que se agocha tras das primeiras plumas da nosa infancia colectiva coma cultura sen desenvolver plenamente.
Visualiza este vídeo:
- Recompila os diferentes prexuízos que expresa a concursante ao longo das súas intervencións.
- A situación escolar que describe cres que respecta a legalidade escolar en canto ao tratamento de linguas en Galicia no ensino nos últimos anos?
- Analiza as reaccións da súa interlocutora.Con que se sorprende máis?
- Atopamos algún tipo de prexuízo na interlocutora? Que coñecemento ten do galego?
- A visión que dá a protagonista da situación lingüística da mocidade galega cres que responde á realidade?
- Cal é a conclusión final da protagonista?
- Cres que é coherente a súa reflexión cos seus sentimentos cara á lingua?
-Que imaxe che proxecta esta concursante?
- Cres que poderíamos atopar este tipo de intervencións en concursantes procedentes doutras comunidades autónomas? Por que?
-A que opción ideolóxica liga a xente nova urbana que fala en galego?
-Cres que é xeral a percepción negativa da lingua en todos os falantes?
-Que trazos dialectais considera que son "brutos"?
-A diversidade dialectal da lingua galega é apreciada como algo positivo pola concursante?
.gif)
Dende a India a Fisterra encontramos basicamente unha mesmas palabras para denominar o lobo, a raposa, o oso, o cervo e o porco (polo tanto o mundo da caza); unhas mesmas palabras para denominar o boi, a ovella, a cabra, o leite, se a caso os ovos (é dicir, a gandeiría); unhas mesmas palabras para denominar o queixo, a lá, o mel, o sal, o carro, o xugo e a fariña( é dicir, a agricultura); igual acontece co ouro, a prata, o cobre( metarlurxia), co cabalo e co can(animais domésticos), co arco e coa machada (armas), co salmón e co barco, pero non co mar (navegación fluvial). pero, en cambio, non hai parecido ningún entrea as respectivas maneiras de nomear o mar, o león, o tigre e o camelo:
