Un dos spots publicitarios en galego que vén tendo máis éxito na época do Nadal é o famoso; Vivamos como Galegos!
Queremos realizar un pequeno traballo de reflexión creativa ao redor do lema do curso: a verdade faranos libres contrapoñéndoo á publicidade.
VERDADE versus PUBLICIDADE.
As mensaxes publicitarias amosan en moitas ocasións os máis perversos defectos da sociedade: ambición, machismo, consumismo, etc.... están cargadas de enganos,de verdades a medias e ás veces, as menos, de lecturas positivas como algunhas das que se poder tirar do anuncio antes citado.
Realicemos logo unha montaxe audiovisual sobre o tema. Estamos á espera dos resultados.
(Azalea)
A noite, silenciosa compañeira, desexaría que durase por sempre. Esta quietude... é o único momento do día no que me sinto en paz, a miña alma está en calma. Realmente non sei con quen vou ir dar. A nota que deixaran pasar baixo a miña porta só dicía: "Agárdote na praza do xardín ás 23:30". A letra era fermosa, tanto como para chamar a atención; esa persoa escribía moito, e probablemente tería estudos superiores. A caligrafía non tremía, man firme e seguridade, tanto en si mesmo coma no que di. Anos de mercenaria obrigáranme a aguzar a mente respecto destas cousas. Quen me agarda non me teme. Pode ser por arrogancia, aunque parece pouco probable, unha persoa intelixente nunca infravalora ó seu contrincante, e sei que o é. O máis seguro é que me coñeza, que leve un tempo observándome, por iso aitoume nun lugar que frecuento para que non estea nerviosa, non máis do preciso. Supoño que quererá falar, propoñerme algo. De querer asasinarme levaríame a un lugar apartado ou emboscaríame nunha calella escura.
Chego ó lugar indicado. O tañido das campás señalando as once e media ecoa pola praza. Non pasa máis dun minuto ata que escoito uns pasos achegándose. Camiña de forma pesada aposta, co fin de meter ruido e non pillarme por sorpresa. Sorrío interiormente: este si sabe o que fai, non coma eses pánfilos que adoitan contratarme.
-Boas noites, miña señora -saúda cunha voz moi agradable.
Viste moi elegante, e tan negro coma min, é xoven, de vinte e poucos, alto e agraciado. O seu pelo loiro de tan claro semella case branco, e eses ollos de esmeralda evalúanme de arriba a abaixo. Algúns dos seus rasgos fánseme un pouco familiares, pero coñezo a tanta xente...
-Boas noites a vós tamén, cabaleiro. Qué é o que busca de min?
-Escoitei falar ben de vostede, señorita Moreno, e creo que pode ser a indicada para resolver o asunto que agora me ocupa.
Azalea Moreno, esa son eu. Estou sempre disposta a todo: asasinatos, asaltos, roubos... Non teño medo cando pregunto:
-Que teño que facer?
El sorrí deixando ver os seus brancos dentes.
-Gústame a súa determinación. Veña, deamos un paseo.
Ó seu carón comprobo que non me saca máis dunha cabeza. O seu andar é agora lixeiro, elegante. Saímos da praza e chegamos a unha pequena rúa carente de máis iluminación cá da lúa. Os nosos corpos fúndense coa escuridade: non somos máis ca sombras. Camiñamos en silencio un bo treito.
-É aquí -di de súpeto.
Escoito un son metálico. Paréceme que busca algo, probablemente unha chave. O chasquido duha pechadura dá paso ó son dunha porta abríndose. Sígoo a través dela. Óese un "ras" e unha vela acéndese. Prende dúas máis.
-Sería tan amable de pechar a porta?
Fago o que me pide. Logo sinálame unha cadeira. Sento nela, fronte a el.
-Verá, señorita Moreno, estou metido nun gran apuro. Non me andarei con rodeos: pertenzo a un grupo de asasinos, pero, no último encargo, pedíronnos matar a alguén a quen eu teño moito aprezo. Liquidei ós que me acompañaban e, como comprenderá, van todos a por min.
-Entón... quere que o protexa a vostede?
Fai un xesto de rexeitamento coas mans.
-Non, non, de ningún modo. O que eu non poda facer por min non o poderá facer ninguén... non... o que preciso é que protexa á miña irmá.
-Á súa irmá? -comezo a ter unha desagradable sensación de angustia.
-Si. É que ela é un pouco coma vostede. Tentando seguir os meus pasos molestou a xente importante. Vive na cidade, chámase Clara Leire e...
-Clara! A miña Clariña!? -non o podo crer, a miña mellor amiga metida nun lío así. Ela, tan coitadiña...
O meu interlocutor pega un chimpo.
-Ti... entón ti es Azalea!
-Son... Logo ti es Dimas... -aquilo explicaba que o seu rostro me resultase tan familiar.
Mirámonos un anaco. Clara falárame moito del, e probablemente a el de min; pero nunca chegáramos a coñecernos. Xamais o imaxinara así.
-Ben -di rompendo o silencio-, iso facilita as cousas, mais, prégocho, non llo comentes a ela, non sabe aínda no que está metida.
Chego á porta do instituto co estómago feito un nó polos nervios. Coma sempre, Clariña estame agardando.
-Ola! -saúda cun dos seus grandes sorrisos.
Non sei qué terá esta rapaciña, pero a pesar de ser tres anos menor cá min, sempre preferín estar con ela antes que xuntarme cos da miña idade. É difícil imaxinar que tras deses grandes ollos se agoche unha asasina, unha ladroa ou mesmo ambas cousas.
-Ola -respondo. Tento sorrir, pero sáeme un xesto forzado e falso.
-Ei, que tes? -pregunta.
-Nada, nada...
-Xa... -sorrí burlona.-Entón, pensando en Dimas?
Din un respingo.
-Como...?
-Dimas pasou por casa esta mañá e faloume de ti. Polo visto vai pasar unha temporada na cidade.
-Humm... que ben.
-Cambiou moito. Está guapo, non crés?
-Si, ben, é... interesante -ese é o único adxectivo que se me ocorre para el.
-Que extraño -comenta-, Dimas dixo o mesmo de ti. O que non me contou é de qué faláchedes.
Oh, oh... que lle digo eu a esta?
-Eh... en fin, pois, ó principio non sabíamos quen era o outro, e logo preguntoume por ti -non era exactamente mentira.
-Ah, vale... -parecía decepcionada.-Oes, agora que me acordo, non podo ir á túa casa hoxe -tódalas tardes quedabamos para estudar-, teño un... un compromiso. É moi importante, non podo faltar.
Noto a vacilación da súa voz. Recordo a conversa con Dimas e comezo a preocuparme.
O resto do día pasa sen sobresaltos. No recreo e á hora do xantar estou con Carla, pero non falamos en absoluto do seu irmán nin do seu misterioso asunto. Ó despedirme dela despois das clases, sinto os ollos dalguén sobre min. Cando me xiro vexo unha figura escura meténdose por unha rúa. Sigo o mesmo camiño ata que topo con el.
-Por que non vas con ela? -espétame furioso.
-Polo visto ten un "compromiso", pero non sei de qué.
-Non llo preguntaches?
-Nunca o fago. Creo que todos temos dereito a unha certa privacidade, e se ela non mo di, é que non me incumbe. Carla o respeta e fai o mesmo. Se saco de novo o tema, sospeitaría, e ti pedíchesme que non llo contase.
Queda calado. Lentamente asinte. Suspiro.
-Lamento non poder ter feito máis.
-Entón terei que seguila...
-Vou contigo.
-Non, a situación pode ser complicada.
-Precisamente, queiras ou non, eu irei tamén.
Mírame un rato cun sorriso extraño.
-Gracias, Azalea, alégrame saber que miña Carla ten alguén que se preocupe tanto por ela.
-A nosa Clara -corrixo sorrindo á vez.
Clara camiña despaciño, dubida moito cada paso que da. Ainda que non lle contamos nada, intúe o perigo de estar alí, nesa calella escura e húmida. Seguímola dende os tellados esvaradizos con coidado de non caer. Dimas cólleme do brazo para axudarme a saltar á seguinte azotea. De súpeto, ela detense. Aproximámonos paseniño.
(Clara)
<>. Esa idea xira a gran velocidade na miña cabeza. Dimas xa me advertira que non tratase de indagar nos seus asuntos. Velo esta mañá confirmoume o que xa temía: estou en perigo.
-Boas noites, señorita Leire -unha voz sae da negrura e asústame.
-B-boas noites -tento que non me trema a voz.
-Non me andarei con rodeos, es unha molestia, andas a meter o nariz en asuntos alleos... Teño que quitala do medio.
É un home grandísimo, corpulento. Á súa beira aparece a curva silueta dunha esbelta muller. Sóname o seu rostro, xa o vira anos atrás en persoa, e tempo despois nunha foto... con Dimas.
-Ola, Clara, canto tempo. Vaites, que maior estás. Xa tes quince, non si? Como pasa o tempo... Que tal está teu irmán? -sorrí cun xesto despectivo e burlón.
Saca unha navalla. Estou morta.
(Azalea)
-Non... non pode ser, ela non -murmura Dimas.
Sei que é pola muller, pero ameazou a Carla e non vou consentir que lle poña a man enriba. Vou coller o coitelo pero unha man aferra a miña.
-Non podes matala, coñézoa, é... era... -non é capaz de seguir, mais non é preciso.
-Quere acabar coa túa irmá, a elección non pode ser máis fácil.
-Natalia é boa persoa, estabamos sempre xuntos...
-Falabades moito, ou sexa, sen segredos?
-Si... Queres dicir...? -asinto.-Non, non pode...
-Traizoarche? Nada llo impide.
Respira fondamente.
-Déixame falar con ela.
-Pero a soas.
(Clara)
Un brillo de prateado aceiro rasga o aire. O silencio é roto por un grito. A muller vólvese. O corpulento home ten algo cravado no peito e sangra moito.
-Quen...!?
Unha sombra salta axilmente ó chan, achégase ó home e afunde aínda máis o coitelo na súa carne.
-AAAAHHH!!!
O home desplómase. A nova figura vólvese, alta e ameazante, cara á muller. É...
-Azalea! Q-que fas ti aquí?
-O de sempre, coidar de ti.
-Moi bonito -Natalia mira o cadáver sen inmutarse-, así morreredes xuntas.
-Non te movas Natalia -recoñezo esta voz, é Dimas.
Meu irmán interponse entre ela e mais eu. Azalea faise a un lado para deixalos fronte a fronte.
-Dimas, que estás facendo?
-Iso podería preguntarche eu.
-Sabes que se non acabo con ela estou morta.
Dimas lanza unha ollada a Azalea. Ela asinte.
-Clara é a miña irmá, e ti non estás por riba dela.
Ela entorna os ollos e fala con desdén.
-Es un brando, Dimas -sorrí, e rodea o colo del cos seus brazos-, aínda que fai tempo que rompemos, non deixaches de quererme, e sei que xamais te atreverías a mancarme.
Estreita a súa aperta para bicar ó meu irmán. Esa escea cáusame noxo, sen embargo, Azalea non muda a súa expresión.
(Azalea)
No máis fondo moléstame que Natalia e Dimas se biquen, mais eu non son quen de decidir por el, xa é maiorciño dabondo. Confío en que fará o correcto. Unha das súas mans enrédase nos escuros cabelos dela. A outra paréceme que suxeita algo, pero non alcanzo a velo. Dimas sepárase un pouco e di en voz baixa:
-Tes razón, xamais se me ocorrería mancar á miña querida ex-moza... pero matarei a calquera que ameace á miña irmá -engade con voz áspera.
O sorriso esfúmase da face de Natalia. Os seus ollos ábrense moito. Ningún son sae dos seus beizos. A súa mirada queda baleira, desenfocada, e o seu corpo cae. A man dereita de Dimas, empapada en sangue, sostén unha navalla.
Clara aferra o meu brazo. Aquelo a supera. Apértoa procurando non manchala. Tamén eu teño as mans manchadas de sangue. O alivio reflíctese nos nosos rostros. Dimas achégase e aloumiña con dozura á súa irmanciña.
Sei ben que non remata aquí a cousa, pero non quero estragar este momento.
(Dimas)
Estamos xa en casa de Azalea. Polo que sei, seus pais nunca están, teñen que viaxar moito por cuestión de negocios, pero está todo ben ordeado e moi limpo. Clara garda o seu abrigo no armario da entrada e déixase caer no sofá, coma se estivese na súa casa.
-Queredes tomar algo? -pregunta a nosa anfitriona.
-Calquera cousa, un bocata ou algo... e se tes, unha aspirina, por favor -pide miña irmá.
-E ti?
Non sei por qué, pero a súa mirada ponme algo nervioso. Inponme respeto dende que a vin matar ó home aquel na calella, sen vacilar, disposta a matar e morrer pola miña Clara... a nosa Clara.
-Non, gracias.
Quedo alí de pé, sentíndome coma un pasmón, fóra de lugar e aleccionado por unha rapariga tres ou catro anos menor ca min... pero que semella levarme catro ou cinco. Dende logo ten claras as súas prioridades.
-Gracias -atrévome a dicir.
Seguimos na casa. Clara foi durmir. Azalea entretense cun libro e eu sigo extrañamente incómodo, sen atreverme a facer un só movemento, mirando pola fiestra. Queda pouco para o amencer e chove con suavidade.
-Non hai por qué dalas. Tería feito o mesmo aínda que non mo pediras -non alzou a vista mentres falaba.
Quero expresar a miña gratitude, pero non sei cómo.
-Pero non te relaxes -continúa-, isto só acaba de comezar.
-Seino ben. Lamento que agora ti tamén esteas en perigo.
-Non tes qué lamentar, fíxeno porque debía facelo, déixao estar.
Sorrío, non podo evitalo. Mírame extrañada.
-Estou ledo de que Clara te teña para coidala -resposto á súa muda pregunta.
Sorrí, ilumínaselle a cara con ese sorriso. Síntome mellor, a gusto. Creo que podo enfrontarme ó que sexa se está comigo.
-Vas ficar na cidade?
-Si, creo que será o máis sensato.
Quedamos calados un momento.
-Tiñas razón, Natalia estaba utilizándome para conseguir información e así ascender. Nunca me quiso.
Ela suspira.
-Non tes culpa ningunha, ti si que estabas namorado, pensabas que ela sentía o mesmo.
Sinto moita vergonza por non terme dado conta en anos do que Azalea vira en dous segundos.
-Por certo, eras ti o que me andaba a seguir a pasada semana?
-Eh... si. Tiña que saber algo de ti antes de quedar. Só coñecía o teu apelido.
-Para a próxima non te achegues tanto, e menos cando estea soa, se non queres levar unha coitelada.
-Si, xa vin a túa puntería esta noite... Entón, por iso non ías con Clara.
-Non sabía o que querías, e de ter ido comigo a estaría poñendo en perigo.
Estremézome un pouco ó pensar no que podería ter acontecido de enfrontarnos. Fixera ben achegándome a ela con pasos ruidosos. Poida que sexa máis forte ca min.
Debo de ter unha cara extraña, porque di:
-Agora que xa non es un descoñecido non corres perigo.
-De todos modos irei con coidado.
-Si, mellor... -di volvendo ó libro.
Xa non falamos máis.
(Azalea)
Ó final, Dimas fixo o correcto, e xa non voltarían a atacarnos ata pasado moito tempo. Clara deixou os temas nos que andivera liada, e eu... o único cambio na miña vida foi atopar un novo amigo en Dimas. Nada máis. Todo seguía e permanecería igual na miña vida... ata o próximo encargo.
O 20 de marzo de 1963, tres membros da Real Academia Galega presentaron nesta institución unha proposta histórica: que se declarase o día 17 de maio de cada ano ?Día das Letras Galegas? como data para ?recolle-lo latexo material da actividade intelectual galega?.
Os tres membros foron Francisco Fernández del Riego, Manuel Gómez Román e Xesús Ferro Couselo, e o presidente da Real Academia Galega foi Sebastián Martínez Risco.
XOAQUÍN LORENZO
Xoaquín Lorenzo Fernández, coñecido como ?Xocas?, naceu en Ourense no número 30 da rúa da Paz o 23 de xuño de 1907. Fillo de Xosé Lorenzo Álvarez (licenciado en dereito pola Universidade de Santiago que nunca exerceu a abogacía salvo para asesorar ás sociedades obreiras ourensás, pero foi recoñecido como humorista, colaborador e fundador de publicacións como ?Café con gotas?) e de Xoaquina Fernández, Xocas vive gran parte da súa infancia vencellado á casa da avoa materna en Lobeira. Isto crea dúas localización vitais (Lobeira e Ourense), que marcan dous claros horizontes na formación de Xocas: o coñecemento dos xeitos da terra no rural e a capital da provincia. En Ourense recibe as ensinanzas de Risco, Cuevillas e Pedrayo.
Desde neno aprendeu polo seu pai a ter curiosidade polas cousas, por buscar entre os restos para descubrir como vivía e, deste xeito, saber como era a xente. Foi un especialista no estudo da casa, do carro e dos oficios. Esta etapa da nenez foi a máis importante. Cun pai escritor e caricaturista dedicado integramente ós seus fillos, foi aprendendo a importancia deses restos como índices dunha forma de vida. Así, Xoaquín acabou por converterse nun especialista na etnografía de Galicia.
Das súas inquietudes persoais foi facendo unha grazas ó coñecemento da etnografía e pola súa amizade con Pedrayo e Risco, entro no grupo ?Nós?. Da man de Cuevillas, fixo un estudo sobre o caro que lle valeu o ingreso no Seminario de Estudos Galegos. Precisamente, foi un dos fundadores da montaxe do Museo Etnográfico, que foi unha peza clave dentro da estructura da Institución que desapareceu tras o golpe de Estado do xeneral Franco.
A medio camiño, entre intereses persoais e profesionais, comezou o seu labor de escavacións en castros e outros lugares, catalogando e estudando igrexas, mámoas... de todas as recuperacións destaca a dos castros de Carneixa, en Boborás, porque foi un dos depósitos que sentaron achados importantes sobre a cultura castrexa do noroeste peninsular. E neste camiño está tamén o castro de Lobeira que lle serviu para contactar co profesor Fritz Krüger, que daría pé ó libro ?O léxico rural do noroeste Ibérico?, no que se fai mención dos utensilios para os traballos de labranza. Por último, destaca a súa exploración no Castromao (en Celanova) que comezou en 1968, e que asumiría en solitario a partir de 1980.
Mentres tanto, compaxinaba o seu traballo de docente no Colexio Cardenal Cisneros coa aparición en diferentes publicacións periódicas galegas e brasileiras.
Xoaquín perteneceu á maior parte das institucións culturais galegas. Era membro numerario da Real Academia Galega, na que entrou ofrecendo un discurso sobre ?A casa galega? ó que lle contestou o seu amigo Otero Pedrayo. Foi presidente e un dos máximos impulsores do Museo do Pobo Galego. Ó longo da súa vida foi recibindo numeroso premios. A medalla de Ouro de Galicia, o premio Trasalba, a insignia de Ouro do Museo do Pobo Galego, a Encomenda de Alfonso X o Sabio, o título de colexiado distinguido outorgado polo ?Consejo Nacional de Colegios Oficiales de Doctores y Licenciados en Filosofía y Letras y en Ciencias? e o premio Otero Pedrayo, entre outras distincións.
Respecto ós seus estudos, podemos dicir que Xocas estaba moi unido ó seu irmán Xurxo, tres anos máis novo ca el. Iniciou os seus estudos na casa onde seu pai, con importantes dotes de pedagogo, encárgase directamente da súa aprendizaxe ata que pasa ó colexio dos Villares e cursa o bacharelato no ?Instituto General y Técnico? entre 1917 e 1925.
É nestes anos de bacharelato de Xocas, cando a familia o seu primeiro golpe importante coa morte do pai, que conleva litixios por propiedades que a familia posuía en Arxentina, o que leva á nai a ausentarse quedando os irmáns repartidos: Xocas fica un tempo coa avoa materna, mentres Xurxo é enviado a Vigo onde se traslada Xocas ó morrer a avoa e ata o regreso da nai. Esa época sufre unha grave pérdida do cultivo e das tradicións populares, isto último pola emigración.
Xoaquín Lorenzo ten que asumir un novo pesadelo vital: como tantos outros por aquel entón, vese obrigado a combatir no bando ?nacional? durante a Guerra Civil ata que é ferido no ombro esquerdo en Villablino (León), o que lle permite regresar a casa onde crea no tempo de convalecencia unha interesante tertulia con Risco, Cuevillas e Otero Pedrayo, e aproveita para ler os clásicos de Galicia.
En 1939 é nomeado profesor de Xeografía e Historia no Instituto de Posío (Ourense), e nos anos 40, Xoaquín Lorenzo iníciase como mestre no colexio ourensán Cardenal Cisneros, onde mantén excelentes relacións cos alumnos da zona rural e os fillos de emigrantes que valoran o talante de Xocas logo de sentir o rexeitamento doutras institucións de ensino que proviñan. Cómpre destacar que en 1940, colabora co director de cine Antonio Román e o productor Carlos Serrano de Osma na rodaxe da película documental ?O home e o carro? rodada en Lobeira. Así gañou o premio do Sindicato Nacional do Espectáculo en 1980.
A bibliografía do autor é moi extensa.
? Monografías:
- Vila de Calvos de Randín (1930)
- A muller no cancioneiro galego (1932)
- O Tardo (1934)
- A arte popular nos xugos de Galicis (1935)
- As casas dos mortos (1965)
- Cantigueiro popular da Limia Baixa (1973)
- O mar e os ríos (1982)
- Refraneiro Galego (1983)
- A nosa señora do Viso (1983)
- Enredos (1992)
- A casa (1995)
- Os oficios (1995)
- A terra (1995)
- O carro no folclore de Galicia (2003)
- Da casa rural á casa vilega (2004)
- O mar terra adentro (2004)
- Xaquín Lorenzo (2004)
- Notas etnográficas da parroquia de Bomeiro
? Artigos:
- A fala galega (1926)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: Os labregos e o xuez (1927)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: Mediciña rústica (1927)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: Un casamento en Lobeira (1928)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: Apuntes de Xeografía lexigráfica galega (1929)
- O tío galego (1930)
- A muller no cancioneiro galego (1932)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: A lenda da hermida de Aranga (1932)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: Do cancioneiro de Borneiro (1932)
- Embarcacións:notas pra un cuestionario de etnografía (1933)
- Notas pra un cuestionario de Etnografía. Embarcacións (1933)
- O liño e a lá (1933)
- Sant Jordi e Sant-Yago (1933)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: Papeletas pra un diccionario (1934)
- Arquivo filolóxico e etnográfico de Galiza: Notas encol do Antroido en Lobeira (1934)
- As domas do Porto do Són (1934)
- Miscelánea: nobles que defenderon a raia portuguesa antre o Limia e o Miño no ano 1762 (1934)
- Notas etnográficas da Terra de Lobeira: o liño e a lá (1934)
- Arte popular nos xugos da Galiza (1935)
- De Re Geográfica. Os mapas, o nomenclátor e a realidade (1935)
- Outra vez en col do noso idioma (1935)
- Recensión (1935)
- As festas populares do 3 de maio en Laza (1936)
- Notas etnográficas da parroquia de Borneiro (1936)
- Sobre arqueología do território dos Querquernos (1938)
- Notas arqueolóxicas do castro de Cameixa (1948)
- Distribución dos xugos na Galiza (1955)
- O mazo, a trompa e a moa (1956)
- As xoias de Regodeigón (1956)
- A Xuno de Freixido (1956)
- Cerámicas castrexas pintadas (1956)
- Cuevillas, etnógrafico (1957)
- Unha nova inscultura serpentiforme da citania de Troña (1957)
- Estela funeraria de Flor de rei Vello (1958)
- Enredos (1958)
- Muíños de maré (1959)
- O pastoreio na serra do Leboreiro (1959)
- O varapau (1959)
- Unha pedra-amuleto (1961)
- As casas dos mortos (1965)
- O culto das pedras no noroeste peninsular (1965)
- Resposta do académico numerario X. Lorenzo ao discurso lido en recepción pública de X (1965)
- A eirexa de Santa María de Mixós (1968)
- O mar terra adentro (1969)
- Metamorfosis dunha casa castrexa (1973)
- O esprito da mes en Lobeira (1973)
- Xesús Taboada Chivite (1976)
- O combarrizo (1977)
- A seición de Etnografía do Seminario de Estudos Galegos (1978)
- Paganismo e cristianismo na relixiosidade popular (1978)
- Vellas artes de pesca no rio Miño (1979)
- Etnografía. Cultura material (1980)
- Unha casa do Castromao (1980)
- Xesús Ferro Couselo (1980)
- Os enredos dos rapaces (1981)
- Unha corna decorada (1981)
- A ramboia (1982)
- Do noso antroido: os escabicheiros (1982)
- Lembranza de Otero en Ourense (1982)
- Limiar (1983)
- Limiar de Arquitectura Popular en Galicia (1983)
- As ruadas (1984)
- D. Vicente Martínez Risco y Agüero (1984)
- Ramboia (1984)
- As pontes na tradición popular galega (1985)
- Cando estiña unha fonte (1985)
- Dende o ceo de Monterrei (1985)
- Limiar (1985)
- A Nosa Señora do Viso. Unha romaxe antre outras moitas (1986)
- A prosa de Cuevillas (1986)
- As bandas de música volven (1986)
- Castelao (1986)
- Castro de Carneixa (1986)
- Cen anos de Cuevillas (1986)
- O amor á terra na irmandade dos 'bos e xenerosos' (1986)
- Os tempos son chegados (1986)
- A vivenda e a terra (1988)
- O Ourense da xuventude de Otero Pedrayo (1988)
- O outro mundo na tradición popular galega (1988)
- Otero Pedrayo e a antropoloxía (1988)
- Un intre de D. Ramón (1988)
- Xaquín Lorenzo "Xocas" (1989)
- Introducción ó estudio dos hórreos en Galicia (1990)
- María, nai e señora (1990)
- As embarcacións tradicionais de Galicia (1994)
- Lembranza de Don Xoaquín Lorenzo Fernández (1994)
- Desde a solana (1996)
- De como se han de cociñar as sardiñas (1997)
- O viño (1998)
- Lembranzas de nenez (1999)
- Xaquín Lorenzo (1999)
? Ilustracións e deseños:
- Bouza Brey, Fermín; Lourenzo Fernández, Xurxo, e Lorenzo Fernández, Xaquín (deseños), A Casa, o traballo e a cantiga en Pías, Museo do Pobo Galego, Santiago de Compostela, 2001
? Outros:
- Cantigueiro popular da Limia Baixa , Editorial Galaxia, Vigo, 1973.
- Galicia ó traverso dun obxetivo : [catálogo da exposición, 1978], Museo Arqueolóxico de Ourense, 1978
- Galicia, parroquia de Velle, Seminario de Estudos Galegos, Santiago de Compostela, 1936
- Xaquín Lorenzo, o fotógrafo, Consello da Cultura Galega, Santiago de Compostela, 2004
- Xaquín Lorenzo «Xocas», Arquivo Sonoro de Galiza - Consello da Cultura Galega, Santiago de Compostela, 2004
Manuel Antonio Martínez Murguía nado en Froxel, Oseiro (Arteixo), o 17 de maio de 1833 e falecido na Coruña o 1 de febreiro[1] de 1923) foi un historiador galego que impulsou o Rexurdimento e creou a Real Academia Galega.
Biografía
Manuel Murguía era fillo de dona Concepción Murguía Egaña e don Juan Martínez de Castro. Este era farmacéutico na rúa Garás da Coruña e estableceuse despois, seguramente en 1837, en Santiago de Compostela. Será neste lugar precisamente onde o neno Manuel Murguía presencie os sucesos do 23 de abril de 1846, que el narrará máis tarde nun artigo titulado "La Voz de Galicia" cun enorme sentimento; é de supoñer que este episodio da historia de Galiza influíu na ideoloxía romántico-liberal do rapaz.
A partir de 1845 comezou a estudar bacharelato na universidade, concluíndo o bacharel en filosofía en 1850, e ó mesmo tempo o preparatorio de farmacia, que iniciou por desexo do pai. Mais Murguía tivo moi claros os seus gustos, e así, o interese pola literatura e a historia fixéronno abandonar a carreira para dedicarse plenamente ao seu labor de escritor e investigador. Nestes anos a vida cultural de Santiago xiraba entorno ao "Liceo de la Juventud", onde se daban cita estudantes e intelectuais como Eduardo Pondal, Aurelio Aguirre e Rosalía de Castro.
Murguía relacionouse en Madrid, onde se trasladara en 1850 para estudar Farmacia, con intelectuais como os irmáns Valeriano e Gustavo Adolfo Bécquer, Alejandro Chao. En 1854 Murguía publicou o seu primeiro texto en galego, o 1 de xuño, no álbum de Elena Avendaño, unhas seguidillas tituladas a "Nena das Soidades". En 1855 publica, por entregas, a súa primeira novela Desde el cielo. Murguía seguíu colaborando en xornais e revistas madrileñas da época como La Iberia e Las Novedades, nos que acadou moito éxito -o que lle permitiu publicar folletíns con obras como "Mientras Duerme", "Mi madre Antonia", "El Ángel de la Muerte" e "Los Lirios Blancos". Tamén coñeceu en Madrid a Rosalía de Castro e tamén colaborou en xornais galegos como La Oliva. Redixiou unha crítica de La Flor, o primeiro poemario de Rosalía e a relación entre ambos os dous foise estreitando ata o punto de ennoivaren, e o 10 de outubro de 1858 casaron na madrileña igrexa de San Idelfonso. É indubidábel que Murguía foi unha peza de apoio intelectual e social para Rosalía. Dende o principio, animouna na súa carreira literaria e na publicación de obras como Cantares Gallegos, considerada o inicio do Rexurdimento literario galego, e mesmo chegou a publicar algunha obra súa sen o seu consentimento.
Algo que debemos considerar como o primeiro puntal do Rexurdimento foi o cambio operado en Murguía cando deixou o labor creativo, tras acadar un grande éxito, para se dedicar por completo á investigación histórica e á divulgación desta, así como a difundir o ideario político xurdido, principalmente, das súas investigacións.
En 1859 o matrimonio trasladouse a Santiago de Compostela, e con motivo do nacemento da súa primeira filla, en maio, publicou La Primera Luz, un libro de lecturas escolares estruturado en vinte temas de historia e xeografía, que o Ministerio de Fomento recomendou para o ensino nas escolas de Galiza. En 1862 Murguía rematou o seu Diccionario de escritores Gallegos e en 1865 editou o primeiro tomo da súa Historia de Galicia. Na revolución de setembro 1868 foi secretario da Xunta Revolucionaria de Santiago e despois nomeado director do Arquivo de Simancas, en 1870 xefe do Arquivo Xeral de Galicia ata 1875, foi director de La Ilustración Gallega y Asturiana (1879) e máis tarde, no 1885, Cronista Xeral do Reino. No 86 (ano en que morreu Rosalía) publicou Los precursores, obra na que fai unha descrición de varios personaxes da vida cultural galega. No ano 1890, Murguía dirixiu xunto con Alfredo Brañas La Patria Gallega, boletín onde se deron as primeiras claves do que ía ser co tempo o pensamento rexionalista galego. Tamén neste mesmo ano Murguía publicou durante uns Xogos Florais en Barcelona un discurso que foi moi aplaudido e que fixo que o nomeasen "Mestre en Gay Saber". Neste discurso fala do sentimento histórico e cultural diferenciador de Galiza. Foi nomeado presidente da Asociación Rexionalista Galega (ARG), a primeira organización política de signo decididamente galeguista. Nos Xogos Florais de Tui de 1891, organizados pola ARG, faríase reivindicación do uso público do galego, lingua en que Murguía pronunciaría o discurso inaugural. En 1892 foi destinado á Biblioteca Universitaria de Santiago posto que exercería ata a súa xubilación en 1905.
Con 72 anos xorde en Murguía a idea de crear unha Academia Galega da Lingua, idea que comunicou a outros escritores que se daban cita nunha libraría da Coruña coñecida co nome de A Cova Céltica. Tamén en Murguía xurdiu a teima de crear un dicionario da lingua galega, porque se sentía falto de vocabulario; se cadra, a inexistencia deste dicionario foi determinante para que a súa obra en galego fose tan escasa. O día 25 de agosto de 1906 aprobouse a creación da Real Academia Galega, que presidiría ata á súa morte.
Manuel Murguía finou o 1 de febreiro de 1923, na súa casa de rúa de Santo Agostiño da Coruña. Dedicóuselle o Día das Letras Galegas do ano 2000. A revista da Asociación Galega de Historiadores chámase Murguía na súa honra.
Obra
Libros
La primera luz, Vigo, Juan Compañel, 1860.
Diccionario de escritores gallegos, Vigo, Juan Compañel, 1862.
De las guerras de Galicia en el siglo XV y de su verdadero carácter, A Coruña, 1861.
Historia de Galicia, T. I, Lugo, Soto Freire,1865, T. II, Lugo, Soto Freire, 1866, T. III, A Coruña, Libr. de A. Martínez Salazar, 1888, Tomo IV, A Coruña, Libr. de E. Carré Aldao, 1891, T.V, A Coruña, 1911.
Memoria relativa al Archivo Regional de Galicia, A Coruña, 1871.
Biografía del P. M. Fr. Benito Gerónimo Feijóo, Santiago, Est. Tip. de El Diario, 1876.
El foro, Madrid, Libr. de Bailly Bailliere, 1882.
El arte en Santiago durante el siglo XVIII y noticia de los artistas que florecieron en dicha ciudad y centuria, Madrid, Est. Tip. de Fernando Fé, 1884.
Los Precursores, A Coruña, Latorre y Martínez Editores, Biblioteca Gallega, 1886.
Galicia, Barcelona, Daniel Cortezo, 1888.
El regionalismo gallego, La Habana, Imp. La Universal, 1889.
En prosa, (Contén a novela El puñalito), A Coruña, 1895.
Don Diego Gelmírez, A Coruña, Imprenta y Librería de Carré, 1898.
Los trovadores gallegos, A Coruña, Imp. de Ferrer, 1905.
Apuntes históricos de la provincia de Pontevedra, folletín de La Temporada, Mondariz, Imp. del Establecimiento, 1913.
Politica y sociedad en Galicia, Madrid, Akal, Arealonga, 8, 1974, ed. de X. Alonso Montero
Relatos
Un can-can de Musard (conto), 1853.
Un artista (conto), Madrid, 1853; co título de Ignotus en Los Precursores (1886).
Desde el cielo, (novela), Madrid, La Iberia, 1855; Vigo, Imp. de La Oliva, 1856; Madrid, Biblioteca de Escritores Gallegos, 1910.
Luisa (conto), Madrid, 1855 e A Coruña, 1862.
La Virgen de la Servilleta, (novela), Madrid, 1855.
El regalo de boda (novela), La Iberia, Madrid, 1855.
Mi madre Antonia (novela), Vigo, La Oliva, 1856.
Don Diego Gelmírez (novela) Madrid, La Oliva, 1856.
El ángel de la muerte (novela), Madrid, La Crónica, 1857.
La mujer de fuego (novela), Madrid, 1859.
Poemas
Nena d?as soledades (poema), La Oliva, 27-2-1856.
Madrigal (poema), La Oliva, 8-3-1856.
La flor y el aire (poema), La Oliva, 19-3-1856.
A una paloma (poema), La Oliva, 3-5-1856.
A las ruínas del Castillo de Altamira (poema), La Oliva, 31-5-1856.
En un Álbum (poema), La Oliva, 31-5-1856.
Al partir (poema), Galicia (A Coruña), 1862, páx. 39.
Tres poemas na antoloxía El Álbum de la Caridad, A Coruña, 1862. Son os poemas Madrigal, Nena d?as soledades e Gloria.
Sueños dorados (poema), en García Acuña (177) e antes no Álbum de El Miño.
Ildara de Courel (poema), en García Acuña (177-178).
Soneto de Pardo de Cela (poema), en García Acuña (179).
Los versos fueron mi ilusión primera (poema de 1903), en Naya (1950: 104).
Artigos no boletín da Real Academia Galega
Discurso del Sr. Académico Presidente D. Manuel Murguía, (na sesión inaugural da Academia), BRAG, 6-7, 1906, pp. 125-129.
De los primeros documentos en gallego, BRAG, 9, 1907, pp. 193-196.
Descripción de la ciudad de La Coruña en los primeros años del siglo XVII, BRAG, 10, 1907, pp. 219-221.
La isla de Cortegada, BRAG, 14, 1907, pp. 30-35.
Discurso-Contestación por el Sr. D. Manuel Murguía(a Parga Sanjurjo), BRAG, 16 e 17, 1907, pp. 96-110.
En memoria del primer presidente de la Asociación Iniciadora y Protectora de la Real Academia Gallega, BRAG, 19, 1908, pp. 137-138.
Aurelio Aguirre, BRAG, 20, 1908, pp. 144-146.
¿Cuándo se generalizó el cultivo del maíz en Galicia?, BRAG, 22, 1909, pp. 210-215.
Sentencia dictada por Fernán Pérez/.../, BRAG, 30, 1909, páx. 134.
D. José Ojea, BRAG, 31, 1909, pp. 166-167.
De Folk-lore. Dama Gelda, BRAG, 38, 1910, pp. 37-40.
D. José Villaamil y Castro, BRAG, 38, 1910, pp. 41-42.
Mensaje de la Academia, BRAG, 41, 1910, pp. 118-121.
D. Ramón Pérez Costales, BRAG, 43, 1911, pp. 170-172.
Que se fuese..., BRAG, 45, 46, 47, 1911, pp. 209-212, 233-237 e 257-260.
Necrología, BRAG, 48, 1911, pp. 301-303.
Don Ramón Bernárdez, BRAG, 47, 1911, pp. 277-278.
Cumple en estos momentos la Real Academia Gallega..., BRAG, 50, 1911, pp. 26-27.
Hablando cierto día..., BRAG, 50, 1911, pp. 40-50.
Discurso de D. Manuel Murguía (lido o 15-9-1911 con motivo do centenario de Pastor Díaz), BRAG, 51 e 52, 1911, pp. 99-103.
D. Juan Fernández Latorre, BRAG, 59, 1912, pp. 262-263.
Constituciones de la Cofradía de Santa Tecla de la villa de la Guardia, BRAG, 63, 64, 65, 1912, pp. 57-61, 89-94 e 113-119.
El torques de Centroña, BRAG, 66, 1912, pp. 137-139.
Un episcopologio compostelano del siglo XVI, BRAG, 68, 69 e 70, 1913, pp. 185-188, 209-212 e 237-241.
Excmo Sr. D. Adriano Pérez Morillo, BRAG, 70, 1913, pp. 234-235.
Prudencio Canitrot, BRAG, 70, 1913, pp. 235-236.
Elogio de Curros Enríquez, BRAG, 71, 1913, pp. 263-265.
El del Banquete, El de la velada (Discursos na Homenaxe a Murguía co gallo do seu 80 aniversario), BRAG, 73, 1913, pp. 27-28 e páx. 29.
Discurso de D. Manuel Murguia (lido na velada celebrada na Coruña o 8 de abril de 1914 con motivo do 6º aniversario do pasamento de Curros), BRAG, 82, 1914, pp. 271-272.
Victor Said Armesto, BRAG, 86, 1914, pp.17-19.
De Folk-lore. O Canouro, BRAG, 86, 1914, pp.29-30.
¿Qué he de decir de ti en este momento? (Palabras no 7º aniversario do pasamento de Curros), BRAG, 92, 1915, páx. 184.
Juan de Orleáns, BRAG, 96, 1915, pp. 281-282.
De folk-lore. Nuestro folk-lore, BRAG, 99, 1915, pp. 65-67.
Don José Salgado, BRAG, 108, 1915, pp. 294-295.
Señoras e señores (Discurso pronunciado na Festa da poesía galega de Homenaxe a Rosalía), BRAG, 110, 1916, pp. 29-30.
Don José Cornide y sus versos en gallego, BRAG, 114 e 115, 1917, pp. 162-169 e 179-182.
José Castro Chané, BRAG, 115, 1917, páx. 178 e in DURÁN (1998: 309-310).
Don Eduardo Pondal, BRAG, 116, 1917, pp. 201-210.
Manuel Núñez González, BRAG, 116, 1917, páx. 211.
En este día, siempre de dolor (Palabras no 9º aniversario do pasamento de Curros), BRAG, 116, 1917, páx. 213.
Sin duda, amigos míos(Palabras para a inauguración do Monumento a Rosalía en Compostela), BRAG, 120, 1917, pp. 313-314.
Don Eladio Oviedo y Arce, BRAG, 124, 1918, pp. 89-90.
Aquí estamos de nuevo (Homenaxe a Curros, Pondal e Chané), BRAG, 124, 1918, pp. 97-98.
Don Ángel Barros Freire, BRAG, 128, 1919, páx. 204.
Excmo Sr. D. Antolín López Peláez, BRAG, 129, 1919, pp. 233-234.
Un episodio de nuestra Guerra de la Independencia, BRAG, 132, 1919, pp. 326-329.
Fué una mañana primaveral, BRAG, 150, 1923, páx. 243.
Eduardo Pondal e a súa obra, BRAG, 248, 1933, pp. 184-192.
Escolmas
Alonso Montero, X. Politica y sociedad en Galicia, Madrid, Akal, Arealonga, 8, 1974.
DURÁN, José Antonio, Prosas recuperadas. O periodismo de Manuel Murguía. Antoloxía básica, 1853-1923, Madrid, Real Academia Galega, Fund. Caixa Galicia, 1998 (Contén 58 artigos de Murguía).
Esa era unha daquelas tardes que a ela tanto lle adoitaban gustar. Sentada xunto á fiestra, miraba en silencio como chovía. Nunca se fartaba de ver caer as pingas contra o chan, os regueiros a carón da beirarrúa que arrastraban ata os sumidoiros toda sorte de cousas. Amaba o ceo galego con aquela cor gris que a invitaba a esquecer toda preocupación e soñar. Mais, naquela ocasión, sentíase afogar nun cárcere de nubes. Suspirou.
-Que é o que che pasa?
Volveu a cabeza. O seu amigo deixara de lado os mapas e a miraba con preocupación.
-Por qué o dis?
-É a oitava vez que suspiras hoxe, e levas uns días moi raros. Estás como ausente...
Ela sorriu. Álex era así, pouco falandeiro, pero cando dicía algo, case sempre levaba razón. E coidaba tanto dela... Facía xa moito que se coñecían, dende rapaces andaran sempre xuntos, e co paso do tempo uníranse moito, pero non foran nunca mozos, estaban ben sendo os mellores amigos o un do outro. Vivían xuntos, máis ou menos, porque Alexandre necesitaba viaxar tanto coma o aire que respiraba. Era desa clase de persoas que non aturan estar pechadas nun edificio nin pasar máis de dous ou tres días nun mesmo sitio. Pero con ela facía unha excepción e ficaba na casa unha ou dúas semanas. E, desa vez, xa pasaran doce días.
-Non che sei, meu. Non teño nada, pero sinto coma... coma se fose romper por dentro... non sabería explicalo.
O rapaz foi sentar onda ela. Colleuna das mans.
-Cecilia -comezou con voz doce-, xa falamos delo: necesito pasar algo máis de tempo fóra desta vez. Non é que xa non queira estar contigo, é só...
-Xa o sei, o tema dos cranios -Álex era arqueólogo, e tiveran un problema na última viaxe. Unha das caixas extraviárase e tiñan que recuperala.-Compréndoo, pero...
El aloumiñou con tenrura o seu pelo.
-Eu tampouco quero dicirte adeus durante tanto tempo, e pediríache que me acompañases se non soubese o moito cariño que lle tes a esta cidade. Ti non es coma min, teslle moito apego ó que che rodea e doeríache ter que marchar.
O corazón de Cecilia conmoveuse con aquelas palabras. El xa fixera moito por ela, como mínimo debía ser sincera.
-Prefiro dicirlle adeus a todo antes cá ti.
Un bico bastou para dicir todo o que non saía con palabras.
Dous días máis tarde eran dúas as equipaxes que agardaban o comezo da nova aventura. En adiante, ían estar sempre xuntos.
.jpg)
O 20 de marzo de 1963, tres membros da Real Academia Galega presentaron nesta institución unha proposta histórica: que se declarase o día 17 de maio de cada ano ?Día das Letras Galegas? como data para ?recolle-lo latexo material da actividade intelectual galega?.
Manuel Antonio Martínez Murguía nado en Froxel, Oseiro (Arteixo), o 17 de maio de 1833 e falecido na Coruña o 1 de febreiro[1] de 1923) foi un historiador galego que impulsou o Rexurdimento e creou a Real Academia Galega.