Procura nunha edición dixital dez poemas de cantares Gallegos representativos das distintas tématicas que distinguen a meirande parte dos estudosos da súa obra:
A) Temática Costumista
B) Temática amorosa
C) Temática social-patriótica
D) Temática intimista
O libro de Follas Novas é un libro que Rosalía tiña rematado practicamente na década dos 70, pero tardará en ver a luz,sería editado coa axuda dos galegos da emigración en 1880. Este libro representa o cumio da literatura rosaliana, de feito o libro En las Orillas del Sar que está en castelán e moi ben considerado pola crítica é, en gran medida, unha ampliación do que podemos denominar poesía intimista ou subxectiva do libro de Follas Novas.
É esencial, para entender este libro pesimista e reivindicativo á vez, ler o seu prólogo titulado Dúas palabras da autora. Neste prólogo enuncia con claridade as intencións coas que escribe e publica este segundo libro en galego.
O libro que consta de 137 poemas, está estruturado por apartados que gardan unha coherencia entre eles e permiten establecer unha división entre a dor individual ou subxectiva e a dor colectiva ou obxectiva que conforman o fío condutor do poemario. Analizaremos a seguir estes apartados.
I-VAGUIDADES: Contén reflexións da autora sobre a súa poesía.
Follas novas, risa dame
ese nome que levás...
II-DO ÍNTIMO: Presenta unha dor íntima persoal, pero non só usa un eu lírico sempre, ten un vario punto de vista, cede Rosalía a súa voz a suxeitos cos que se identifica como demostra este poema A Xusticia pola man:
Pero o poema máis coñecido de todo o libro pertence a este apartado:
III-VARIA: Ten poemas que seguen no ámbito do subxectivo e outros que pertencen a unha visión máis obxectiva, serve de ponte entre as dúas visións da dor que presenta no libro.
IV-DA TERRA: Poderíase considerar unha continuación da temática socia patriótica de Cantares poñendo en primeiro plano a crítica.
V- AS VIÚVAS DOS VIVOS E VIÚVAS DOS MORTOS: Céntrase nas consecuencias da emigración para o conxunto da poboación, especialmente para as mulleres.
Aínda que existen excepcións, como vimos, a meirande parte dos dous primeiros apartados Rosalía utiliza un "eu lírico", namentres que os apartados IV e V son máis frecuentes os poemas cun "eu escénico" ao corresponderen estes á dor colectiva que sofren diversas persoas, especialmente mulleres humildes da Galicia do seu tempo.
Rosalía neste libro denuncia, critica, pero non ten unha perspectiva optimista e reveladora dun posible cambio, poden máis as inxustizas e desigualdades ás que non atopa solución.
O asunto que trata este poema podería resumirse así: un home galego que ten que emigrar comeza unha longa despedida da súa terra, o lugar onde vive, unha aldea que vai describindo lembrándose dos mortos do cemiterio, da capela na que ao afastarse soan as campás distantes, xa no mar que o levará lonxe do fogar despídese da amada e da terra que quizás vexa por derradeira vez. Tema: A despedida doída da Terra. É un poema que vai máis aló do lamento, de aí que o incluamos na temática social-patriótica O punto de vista: un eu escénico por veces próxima a un apóstrofo á Natureza, á Terra.
Estrutura: Adiós ríos, adiós fontes é unha das composicións máis antigas do poemario, xa aparece antes de 1863 editada no Álbum de la Caridad. En Cantares Gallegos é o número 15, e nel figuran 15 estrofas de versos octosílabos se incluímos o cantar popular que encabeza a composición e que presentan rima predominantemente consonante, pero logo aparecen catro quintillas de esquema ababa antes de rematar con outro grupo de coplas nas que predomina a asonancia. Tres grandes unidades estrtuturais, que poderiamos subdividir en seis:
As cinco primeiras estrofas que seguen a copla popular que Rosalía glosa inician a despedida da terra desde o lar nativo, o corazón da aldea. Logo en dúas estrofas máis reitera un adiós neste caso máis íntimo e abstracto nun contraste doído do propio polo alleo.
As quintillas son a denuncia da causa da marcha. Debemos fixarnos que están no medio do poema, nas quintillas centrais, aparece a razón da despedida que nunha versión máis antiga que logo Rosalía desbotou na edición dos Cantares aparecía outra quintilla dicindo:
Por xiadas, por calores,
desde qu´amañece o día
dou á terra os meus sudores,
mais, canto esa terra cría,
todo...todo é dos señores.
Logo outras dúas quintillas son a despedida dos mudos dos mortos que descansan na terra e dos protectores divinos da terra.
Coa volta ás coplas nas estrofas doce e trece a sensación de afastamento polas badaladas e incremento da dor pola separación. Para pasar ás estrofas finais nas que aparece a amada, que despide á beirado mar, un último adeus.
Síntese do comentario semántico:
Debemos comentar como recursos máis importantes o denominado ?locus amoenus? que na primeira parte representa para o emigrante a súa aldea, lugar ideal, paraíso, espazo de felicidade contraposto con múltiples antíteses co alleo e afastado ao que se dirixe. A acumulación ou enunciación de elementos da paisaxe contribúen a facer máis dolorosa a partida que reitera nun adeus constante que transmite a ansiedade do eu du xeito exclamativo. As fontes e os ríos que levan ao mar parecen estar ecoando como metáfora simbólica do fluír da vida cara á morte. Ecoan para outros tamén as crenzas animistas da natureza e da nai terra, tan arraigadas no pobo galego. O uso e abuso do diminutivo para marcar quereres e lembranzas da infancia e adolescencia feliz do paraíso que se esta a piques de perder, de deixar atrás.
Na parte central cháma a atención o paradoxo ?a miña terra n´é miña? e o exclamativo probe, desventurado, que determina a causa da marcha e separación de todo o que máis se quere.
Do que se deixa atrás, na terra, son os mortos e os protectores sobrenaturais evocados en clave moi popular, moi presentes na conciencia das xentes de Galicia que evocan a morte e o paso do tempo de novo. A divindade unha virxe, branca coma un serafín, (simil moi do gusto popular) que é tamén unha gran nai, semellante identificable coa da natureza primitiva ancestral e protectora da Terra, que agora podemos darlle carácter de persoa con maiúscula, algo máis que un terreo é a contorna cargada de sentires e elementos cos que o home se sinte identificado, como formando parte dela, do espazo material e espiritual do que é arrincado, forzado a partir. As simbólicas e fúnebres badaladas de dor, unha moi lograda sinestesia que bota man dos sons fondos das campás que dan sensación de movemento cos lonxe, moi lonxe que se reiteran. Despedida final da persoa amada, con hipérboles como morro de soidás! Que reitera outra vez a posible morte e o patético dunha despedida quizás definitiva, revelan a técnica de acumulación e da lograda intensificación dos sentimentos de dor que quere destacar Rosalía.
1º/ Un título para a miña Rosalía, se cadra paradoxicamente pode ou debe ser o último elemento que incorporamos ao traballo.
I- VIDA
2º Biografía: Escapar do copia e pega, coñecer aspectos que me interesan ou me chaman á atención da súa vida, coidando de facer máis real, próximo a min o mito.
II- OBRA:CANTARES GALLEGOS
3ºPrólogo de Cantares dende a dedicatoria ir debruzando as intencións coas que Rosalía compón Cantares. Cales son pois os seus obxectivos. No prólogo indica as fontes, enuncia temas, marca o estilo que logo se plasma no poemario.
FONTES: No limiar, Rosalía confesa a súa idea de desenvolver as cantigas populares galegas emulando o Libro de los cantares de Antonio Trueba, pois o seu quefacer poético está constituído por glosas de cantares ou ditos populares. Así pois, tódolos poemas, agás dous, son glosas de cantares. Pero é orixinal este proceder? Veremos que segue o modelo que Sarmiento introducira, que é seguido polos poetas no Rexurdimento, mais a este modelo analizando logo a estrutura do libro veremos tamén que Rosalía lle engade peculiaridades que fan do poemario un libro orixinal. Cuestión fundamental: Tenta descubrir en que consiste esta orixinalidade de Rosalía (podes consultar na edición recente de Anxo Angueira a análise que este crítico literario fai dos Cantares para abordar tanto este aspecto como o da estrutura e estilo e comentario dos poemas desta obra).
4º Estrutura, temas e estilo A estrutura dos Cantares está claramente marcada pola aparición da "meniña gaiteira" que debes descubrir como se presenta, cando e por qué aparece no poemario. Analizar o estilo implica procurar trazos que identifican a poesía da autora e que a achegan por unha parte á literatura populra e tradicional e pola outra manifestan a gran cultura literaria de Rosalía.
Tradicionalmente as temáticas do libro son catro, faise necesario que as identifiques e clasifiques os distintos poemas que selecciones dentro destas catro temáticas, á vez que as relaciones coas intencións que manifesta no Prólogo a autora.
5º Selección de poemas trátasede indicar dez poemas que ti seleccionarías como máis representativos das distintas temáticas do mesmo cunha pequena argumentación.
6ºComentario de tres poemas (prazo martes 12 de maio).
FOLLAS NOVAS
Os pasos que imos seguir con Follas Novas é a mesma:
7º Prólogo
8º Estrutura e Temas
9º Selección de 10 poemas cos que sintetizarían ti o libro.
10º Comentario de tres poemas (prazo martes 19 de maio)
III-CREACCIÓN A MODO DE CONCLUSIÓN
Cada quen realizará unha creación libre sobre a súa Rosalía utilizando diversos formatos posibles: vídeopoema,fotografía,texto...(prazo 26 de maio)
Ao concluír o traballo realizaremos un comentario dun poema de Cantares e outro de Follas Novas escollidos polo profesor (prazo martes 26 de maio)
Distintos centros de Ensino Infantil, Primaria e Secundaria do Morrazo ( entre os que está o CPR SAN NARCISO) participaron a proposta conxunta dos EDLG dos propios centros esta montaxe de recitación e recreación dun poema de Rosalía no día do seu nacemento:
Trátase dunha proposta de traballo persoal de coñecemento, estudo, lectura, análise e comentario da vida e da obra de Rosalía de Castro. Procurando saber que me transmite a min Rosalía.O carácter persoal debe quedar patente na totalidade do traballo porque o obxectivo é realizar un achegamento propio á figura de Rosalía como alumno/a de bacharelato no que se inclúa un coñecemento dos datos máis relevantes da biografía, afondando no posible naqueles aspectos que máis nos chamen á atención. Descubrir como era en realidade Rosalía resulta por veces complexo porque non deixa de ser un mito, podemos caer na mitificación ou nos erros que se teñen sinalado recentemente sobre as diversas visións da autora segundo a época. Por exemplo, a deformación da súa ideoloxía, mesmo do carácter de Rosalía e das súas intencións poéticas que se intentaba trasladar durante o Franquismo nos libros de textos e publicacións realizadas resulta hoxe en día algo bastante evidente. Pero non deixa de haber diversos enfoques á hora de xulgar unha vida e unha obra que nunca poderán cinguirse a unha lectura única, e aínda que se dean comentarios dos seus estudosos unánimes acerca de diversos aspectos da unha ou da outra, Rosalía segue sorprendéndonos polo vigor e relecturas que é capaz de provocar con cada tempo. Unha boa mostra do que dicimos é o número considerable de publicacións, investigacións e comentarios que xerou a recente celebración do 150 aniversario da edición dos Cantares gallegos.
O traballo deberá conter os seguintes apartados:
Título que reflicta e transmita esa nosa visión persoal do mundo rosaliano.
A miña reflexión sobre a vida de Rosalía, o seu carácter e ideoloxía: conceptos que deben aparecer serán ademais dos espazos e as persoas que deixaron a súa pegada na autora ( a súa nai o seu pai, a súa tía paterna, Padrón, Compostela, Aurelio Aguirre, Pondal, Murguía, os fillos de Rosalía ... tradición, oralidade, independencia, feminismo, saudade, visión de Galicia e dos galegos, da nosa lingua...
Hai aspectos que tamén deberían aparecer de xeito ineludible, antes ou despois da nosa reflexión tras ler os dous prólogos o dos Cantares e o de Follas Novas. A partir deles tocaremos a relación de Rosalía coa literatura e/ou coas mulleres literatas. Unha reflexión sobre a orixinalidade ou peculiaridade do seu discurso literario tendo en conta o contexto no que se produce e os distintos traballos e visións que a crítica literaria veu realizando sobre estas obras.
Outro elemento esencial do traballo é a lectura e selección de poemas a recomendar co seu imprescindible comentario a modo de xustificación da elección feita. Os 10 poemas de Cantares que eu escollería, os 10 de Follas novas e un par de comentarios en profundidade de dous deses poemas seleccionados. A selección debe cumprir varios requisitos, incluír temáticas variadas,as máis representativas dos dous libros e encher as espectativas propias que cada quen procure no seu traballo.
Que dirías da prosa de Rosalía?
Finalmente, unha síntese da visión que tiñamos e da temos de Rosalía ao concluír o traballo.
Prazo de entrega en formato dixital ou papel: 7 de maio.
Estudamos os Cantares despois de introducirmos na vida da propia Rosalía, pero non sen antes botarlle unha ollada á dedicatoria do libro e ao seu prólogo:
DEDICATORIA:
A Fernán Caballero.
Señora: Por ser muger y autora de unas novelas hácia las cuales siento la mas profunda simpatia, dedico á V. este pequeño libro. Sirva él, para demostrar á la autora de la GAVIOTA y de CLEMENCIA, el grande aprecio que le profeso, entre otras cosas, por haberse apartado algun tanto, en las cortas páginas en que se ocupó de Galicia, de las vulgares preocupaciones, con que se pretende manchar mi pais.
Santiago, 17 de mayo de 1863.
ROSALIA CASTRO DE MURGUIA.
PRÓLOGO:
Grande atrevemento é sin duda par' un probe inxenio com' ó que me cadrou en sorte, dar á luz un libro, cuyas páxinas debian estar cheyas de sol, d' armonia, e d' aquela naturalidade que unida á un-ha fonda ternura, á un arrulo incesante de palabriñas mimosas e sentidas, forman á mayor belleza d' os nosos cantos populares. A poesia gallega toda música e vaguedade, toda queixas, sospiros, e doces sonrisiñas, mormuxando un-has veces c'os ventos misteriosos d' os bosques, briland' outras c' ó rayo de sol que cai sereniño por enriba d' as auguas d' un rio farto e grave, que corre baixo as ramas d' os salgueiros en frol, compriálle para ser cantada, un sprito subrime e cristaiño si asi ó podemos decir, un-ha inspiracion fecunda, com' á vexetacion que hermosea esta nosa privilexiada terra e sobre todo un sentimento delicado e penetrante prá dar á conocer tantas bellezas de pirmeiro orden, tanto fuxitivo rayo d' hermosura, como se desprende de cada costume, de cada pensamento escapado á este pobo á quen moitos chaman estúpido, e á quen quisais xuzguen insensibre, estraño a devina poesia. Mais naide ten menos qu'eu teño, as grandes cualidades que son precisas prá levar á cabo obra tan dificile, anque naide tampouco se pudo achar animado d'un mais bon deseo, prá cantar as bellezas da nosa terra naquel dialecto soave e mimoso, que queren facer barbaro, os que non saben que aventaxa âs demais linguas en doçura e armonia. Por esto, inda achándome debil en forzas, e nabendo deprendido en mais escola qu' á d' os nosos probes aldeans, guiada solo por aqueles cantares, aquelas palabras cariñosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan doçemente resoaron nos meus oidos desd' á cuna, e que foran recollidos po-lo meu corazon como harencia propia, atrevinme á escribir estos cantares, esforzándome en dar á conocer como algun-has d' as nosas poeticas costumes, inda conservan certa frescura patriarcal e primitiva, e com' ó noso dialecto doce e sonoro, é tan aproposito com' ó pirmeiro, para toda clase de versificacion.
As miñas forzas é certo quedaron moito mais abaixo d' ó que alcançaran os meus deseyos, e por eso comprendendo canto poidera facer nesto un gran poeta, dóyome inda mais da miña insuficença. Ó libro d' os Cantares de D. Antonio Trueba, que m' inspirara e der' alento prá levar á cabo este traballo, pasa pó-Io meu pensamento com' un-hun remorso, e casi asoman as vagoas ôs meus ollos ô pensar como Galicia se levantaria hastr'ó lugar que lle corresponde, si un poeta como Anton ó d' os Cantares, fose o destinado prá dar á conocer as suas bellezas e ás suas costumes. Mais á míña infeliz patria, tan desventurada nesto como en todo ó mais, tense que contentar c' un-has páxinas frias e insulsas, qu' á penas serian dinas d' achegarse de lonxe âs portas dó Parnaso, como non fosse pó-lo nobre sentimento c' as creou. Qu' esto mesmo me sirva de disculpa, prá os que xustamente quirtiquen as miñas faltas, pois penso que ó que s' esforça por desvanecer os errores que manchan e ofenden inxustamente á sua patria, é acreedore á algun-ha indulxencia.
Cantos, vagoas, queixas, sospiros, serans, romerias, paisaxes, debesas, pinares, soidades, ribeiras, costumes, tod' aquelo en fin que pó-la sua forma e colorido e dino de ser cantado, todo ó que tuvo un eco, un-ha voz, un runxido por leve que fosse, que chegase á conmoverme, tod' esto m' atrevin á cantar neste homilde libro prá desir un-ha vez siquera, y anque sea torpemente, ôs que sin razon nin conocement' algun nos despreçan, qu' a nosa terra é dina d' alabanzas, e qu' a nosa lingua non é aquela que bastardean e champurran torpemente nás mais ilustradisimas províncias, c' un-ha risa de mofa, qu' á desir verdade (por mais qu' esta sea dura), demostra á iñorancia mais crasa y á mais imperdoable inxusticia, que pode facer un-ha provincia á outra provincia hirman por probe qu' esta sea. Mais he aqui qu' ó mais triste nesta cuestion, é á falsedade con que fora d' aqui pintan así ôs fillos de Galicia com' á Galicia mesma, á quen xeneralmente xuzgan ó mais despreciable e feyo d' España, cando acaso sea ó mais hermoso e dino d' alabanza.
Non quero ferír con esto á susceptibilidade de naide, anque á decir verdade, ben poidera perdonarsell' este pequeno desafogo á quen tan ferida foy de todos. Mais eu qu' atravesei repetidas veces aquelas soledades de Castilla, que dan idea d' ó deserto; eu que recorrin á feraz Estremadura y á estensa Mancha, dond' ó sol cai á plomo alomeando monotonos campos, dond' ó cor d' á palla seca prest' un tono cansado ô paisaxe que rinde e entristece ó esprito, sin un-ha herbiña que distraya á mirada que vai perderse nun ceo sin nubes, tan igual e tan cansado com' á terra que crobe; eu que visitei os celebrados arredores d' Alicante dond' os olivos, có seu verd' escuro, sembrados en fila e de raro en raro parecen chorar de verse tan solitarios, e vin aquela famosa horta de Murcia, tan nomeada, e tan alabada, e que, cansada e monotona com' ó resto d' aquel paise, amostra á sua vexetacion tal como paisaxes pintados nún carton con árbores postos simetricamente y en carreiriños para divertision d' os nenos, eu non podo menos d' indignarme cand' os fillos d' esas provincias que Dios favoreceu en fartura, pero non ná belleza d' os campos, bulranse d' esta Galicia competidora en clima e galanura c'os paises mais encantadores da terra, esta Galicia donde todo é espontaneo na natureza y en donde á man do home, cede o seu posto á man de Dios.
Lagos, cascadas, torrentes, veigas froridas, valles, montañas, ceos azues e serenos com' os d' Italia, horizontes nubrados e malenconicos anque sempre hermosos com' os tan alabados da Suiza, ribeiras apacibres e sereniñas, cabos tempestuosos qu' aterran e adimiran po-la sua xigantesca e xorda cólera... mares imensos... que direi mais? non hay pruma que poida enumerar tanto encanto reunido. A terra cuberta en tóda-las estacions de herviñas e de frores, os montes cheyos de pinos, de robres e salgueiros, os lixeiros ventos que pasan, as fontes y os torrentes derramándose fervedores e cristaiños, bran e inverno, xa po-los risoños campos, xa en profundas e sombrisas ondanadas... Galicia é sempre un xardin donde se respiran aromas puros, frescura e poesia... E á pesar d' esto chega á tanto á fatuidade d' os iñorantes, á tanto á indina preocupacion que contra á nosa terra existe, qu' inda os mesmos que poideron contemprar tanta hermosura (xa non falamos d' os que se bulran de nos sin que xamais nos hayan visto nin ainda de lonxe, que son os mais) inda os que penetraron en Galicia e gozaron d' as delicias qu' ofrece, atreveronse á decir que Galicia era... un cortello inmundo!!... Y estos eran quisais fillos... de aquelas terras abrasadas d' onde hastra os paxariños foxen!... que diremos á esto? Nada mais sinon, que taes fatuidades, respecto do noso pais, teñen algun-ha comparanza c' as d' os franceses ô falar d' as suas eternas vitorias ganadas ôs españoles. España, nunca, nunca os venceu, po-lo contrario sempre saleu vencida, derrotada, homillada, e ó mais triste d' esto é que vale antr' eles tan infame mentira, así como vale prá á seca Castilla, prá á deserta Mancha e prá tóda-las demais provincias d' España, ?ningun-ha comparada en verdadeira belleza de paisaxe, có á nosa,? que Galicia é ó rincon mais despreciable da terra. Ben din que todo neste mundo está compensado, e ven asi á sofrir España d' un-ha nacion veciña que sempre á ofendeu á misma inxusticia qu' ela, inda mais culpabre, comete c' un-ha provincia homillada de quen nunca s' acorda, como non sea prá homillala índa mais. Moito sinto as inxusticias con que nos favorecen os franceses, pró neste momento casi lles estou agradecida, pois que me proporcionan un medio de facerlle mais palpabre á España á inxusticia qu' ela á sua vez conosco comete.
Foy este ó movil principal que m' impeleu á pubricar este libro, que mais que nadie, conoço que necesita á indulxencia de todos. Sin gramatica, nin regras de ningun-ha clás, ó lector topará moitas veces faltas d' ortografia, xiros que disoarán ôs oidos d' un purista, pró ô menos, e prá disculpar en algo estes defectos, puxen o mayor coidado, en reprodusir ó verdadeiro esprito d' ó noso pobo, e penso qu' ó conseguin en algo... si ben de un-ha maneira débil e froxa. ¡Queira ó ceo qu' outro mais afertunado qu' eu, poida describir c' ó seus cores verdadeiros, os cuadros encantadores que por aquí s' atopan, inda no rincon mais escondído e olvidado! prá qu' asi ô menos en fama, xa que non en proveito, gane e se vexa c' o respeto e adimiracion merecidas esta infortunada Galicia.
CUESTOIÓNS:
DEDICATORIA:
-A quen lle dedica Rosalía este libro e por que razóns?
- A data que se asina esta dedicatoria ofrece algún tipo de comentario?
PRÓLOGO:
-Pretendemos a continuación discernir a estrutura do mesmo e averiguar que agocha este prólogo para entender mellor a súa obra. Como axuda inicial botámoslle unha visión aos temas que toca segundo o profesor Alonso Montero no prólogo atopamos:
a) O desexo de cantar as belezas e costumes dun pobo non estúpido.
b) A expresión do erro e a inxustiza para con Galicia e a súa marxinación.
c) Defensa do idioma galego.
d)Resposta a unha provocación exterior, que conleva a gavanza do propio e o desprezo do estraño (especialmente, a meseta)
e) Aceptación dun dato negativo (a pobreza de Galicia).
f) Necesidade (un dos puntos maís importantes) non se trata dunha moda, senón do resultado dunha urxencia, é todo un pobo quen o necesita.
g) Realizar un canto xeral a Galicia.
h) Por último, a autora lamenta a situación da lingua e pide desculpas polas súas posibles imperfeccións.
Nós intentarémolo sintetizar e adaptar á nosa propia lectura.
Trátase dunha proposta de traballo persoal de coñecemento, estudo, lectura, análise e comentario da vida e da obra de Rosalía de Castro. Procurando saber que me transmite a min Rosalía.O carácter persoal debe quedar patente na totalidade do traballo porque o obxectivo é realizar un achegamento propio á figura de Rosalía como alumno/a de bacharelato no que se inclúa un coñecemento dos datos máis relevantes da biografía, afondando no posible naqueles aspectos que máis nos chamen á atención. Descubrir como era en realidade Rosalía resulta por veces complexo porque non deixa de ser un mito, podemos caer na mitificación ou nos erros que se teñen sinalado recentemente sobre as diversas visións da autora segundo a época. Por exemplo, a deformación da súa ideoloxía, mesmo do carácter de Rosalía e das súas intencións poéticas que se intentaba trasladar durante o Franquismo nos libros de textos e publicacións realizadas resulta hoxe en día algo bastante evidente. Pero non deixa de haber diversos enfoques á hora de xulgar unha vida e unha obra que nunca poderán cinguirse a unha lectura única, e aínda que se dean comentarios dos seus estudosos unánimes acerca de diversos aspectos da unha ou da outra, Rosalía segue sorprendéndonos polo vigor e relecturas que é capaz de provocar con cada tempo. Unha boa mostra do que dicimos é o número considerable de publicacións, 