|
|
|
|
|
|
| A man feminina |
|
 Man feminina era un dos nomes que recibía a caligrafía kana desenvolvida polas mulleres no Xapón dos séculos IX e X e coa cal se comezou grafar unha poesía que se recibía como unha afirmación identitaria
Non pretendo realizar un estudo en profundidade sobre a poesía xaponesa. Só colocar algúns espellos para capturar a súa luz afastada e poder iluminar a análise da escrita literaria das autoras, no Xapón, ou aquí. Ou deixar algúns vimbios cos que, quen quixer, poida compor unha cesta que nos acolla.
Recentemente volvín á poesía xaponesa. E foi a través da lectura das antoloxías de Carlos Rubio e Luísa Freire que me situei de novo diante do feito da creación literaria realizada polas mulleres.
O anonimato na poesía medieval xaponesa
Nas compilacións de poesía xaponesas realizadas durante a Idade Media, algunhas xa no ano 750, atopamos un número importante de textos anónimos ao lado doutros textos que si recollen o nome dos seus autores. Ese anonimato pode ser intencionado e estar a ocultar que estamos ante poemas que non foron escritos por homes nobres. Así o sinala Carlos Rubio na súa edición do Kokinshuu. Tamén Luísa Freire na Introdução á antoloxía O Japão no feminino II recolle: ?Nas mais antigas antologias japonesas raramente está registada qualquer obra feminina ou, quando aparece, é omitido o nome da autora aparecendo como única identificação o do marido.?
A man feminina
Á altura do século IX a cultura xaponesa expresábase en chinés, motivos políticos, sociais e culturais explican esta circunstancia. Neste contexto, a formación académica das elites era en lingua chinesa e a ela só tiñan acceso os homes. As mulleres, apartadas da formación oficial, desenvolven unha caligrafía silábica, kana, tamén denominada onna de (man feminina), que acabaría por ser o soporte dunha estrofa poética cunha forte connotación identitaria, por se tratar dunha poesía escrita en lingua xaponesa, fronte ao canon clásico entón: o chinés.
É así como o waka, xénero poético propiamente xaponés e no que o son é fundamental, acaba triunfando no século X. Unha das estrofas que acada máis éxitos é o tanka, poemas de cinco versos e trinta e unha sílabas. Son precisamente as mulleres as que dan vida a este tipo de estrofa. Segundo recolle Luísa Freire: ?As mulheres ? ficaram confinadas à forma tradicional e respeitada do tanka. .. havia também uma razão social e cultural ? a escrita do tanka era individual e solitária??
Os materiais poéticos
Cando falamos de autoras e cando tentamos sistematizar se existen ou non trazos que singularicen a produción literaria das mulleres, reparamos nos materiais empregados.
Porque as autoras renovan o mundo da creación literaria achegando aos textos materiais que até entón non tiveran a condición de poéticos.
Luísa Freire sinala como trazos que caracterizan os haikus femininos: un maior lirismo ou evidencia do emotivo, o erotismo cada vez máis desinhibido até se desprender dos tabús na poesía posterior á Segunda Guerra Mundial, a expresión da atmosfera familiar e as tarefas domésticas. Estes materiais predominan na escrita das autoras do século XX, mais algúns séculos antes atopamos exemplos destes trazos, así nos seguintes haikus que podemos ler na antoloxía O Japão no feminino II:
Sopa de ano novo-
já preparo o atum seco
num milhar de aparas.
Den Sutejo, 1633-1698
Rouxinol no bosque-
minhas mãos no lava-loiça
param por instantes.
Kawai Chigetzu, 1634?-1718
Primeira roupa de Verão ?
uma mulher que não tece
sente-se culpada.
Shiba Sonome, 1664-1726
Só tres exemplos de poemas escritos no século XVII, trescentos anos antes de que nós, as mulleres de hoxe, colocáramos o mundo doméstico nos nosos poemas.
Ono no Komachi
Ler estas compilacións de poesía produciume unha certa envexa, por exemplo ao descubrir algunha voz feminina que sobresaen xa no século IX. É o caso de Ono no Komachi, unha autora pertencente á nobreza, cunha intensa vida que foi recollida en varias pezas do teatro Noh. Janick Belleau sinala que a súa escrita é melancólica, mais tinxida dun erotismo sutil. Talvez como este poema, reinterpretado a través das traducións recollidas do español, francés e inglés:
Tanto me torturan
as crueldades do desexo
na noite de acibeche
que agardo coa roupa
por fóra tendida
O seu contemporáneo Ki no Tsuraiuki, compilador do Kokinshuu no ano 905 e autor do prólogo, compáraa cunha das mulleres dun emperador do século V, tamén poeta, a princesa Sotoori e fala da debilidade da súa poesía afirmando ?non é a debilidade algo natural na poesía dunha muller?? Evidentemente, non se trata dunha análise sisuda. Como conclúe Luísa Freire na súa Introdução: ?ainda é cedo para afirmar que uma certa atitude patriarcal e preconceituosa tenha desaparecido completamente do cenário literário?, ela engade ?do Japão actual?, mais talvez esa concreción sexa innecesaria.
Como di o poema de Tsuda Kiioko (1920),
Sem saber a altura
da montanha, uma formiga
sobe ao meu joelho.
25 setembro 2015.
[1] Carlos Rubio (ed.), Kokinshuu, colección de poemas japoneses, antiguos y modernos, 2005, Hiperión, Madrid [2] Luísa Freire (ed.), O Japão no feminino II, Haiku séculos XVII a XX, 2007, Assírio e Alvim, Lisboa, páx. 7. [3]Luísa Freire, 2007, páx. 9. [4] Janick Belleau, Breves littéraires, nº 76, 2007, http://id.erudit.org/iderudit/5379ac [5] Carlos Rubio, 2005, páx. 100.
Artigo publicado en Terra e tempo. |
|
|
|
|
| Torrente feminino, Xardín desordenado |
|
 Hai máis de vinte anos que escribín o poema que comeza "Hoxe estou en silencio...". Un poema que fun reescribindo até que chegou á súa forma definitiva e que recitei por primeira vez en xaneiro de 1995, no Macondo, en Cee, ao lado de Rafa Villar e Modesto Fraga, entre outros.
O poema integrouse no libro Setembro, premio Martín Códax en 1998, sendo logo publicado por Galaxia.
Anos depois pasou á formar parte dunha proposta didáctica elaborada polos autores dun manual publicado por A Nosa Terra: Literatura galega século XX. É unha das 40 propostas de análise que fan os autores. Das preguntas que se formulan sobre o texto despréndese que os autores consideran que o poema é unha reivindicación da identidade feminina, en que as mulleres evocadas pertencen a un estrato social determinado.
Un día, Xardín desordenado decidiu pórlle música e converteu o poema en valls que soa marabillosamente na voz de Marlene.
O poema da estirpe, dando voltas e máis voltas por ese corredor que é o tempo. Este venres volverá a oírse no antigo teatro Rosalía Castro de Vigo, hoxe chamado Auditorio de A Fundación. Dous días despois de que Andrea me comentase que este mesmo poema serve de ensaio para as oposicións de Secundaria nunha academia.
Mentres, eu sigo lembrando a miña avó. |
|
|
|
|
| Recitando a Manuel María no espectáculo Lúas de Outono |
|
|
|
|
|
|
|
|
