|
|
|
|
|
|
| Teatro e poesía de Cunqueiro |
|
 "Benvidos a Elsinor, señores! Aquí en Elsinor todo temos pechado por mor do vento. Non hai no mundo lugar máis venteado que Elsinor. Todo ten que estar dentro: a xente, o gado, o xardín. I é por culpa do vento irado. A naide lle prace sair de Elsinor con tanto vento fora, semellante a un grande exército oubeador que cercase Elsinor por toda unha longa noite. Por eso os de Elsinor somos xente de pálida pel. Quen sae ao campo en Elsinor?"
Lera a Cunqueiro, Merlín e familia, Se o vello Simbad... e outros textos, mais foi o teatro o que máis me chamou do autor. Non lembro que foi primeiro se a contemplación de A noite vai coma un río, no Teatro García Barbón, interpretada pola magnífica María Barcala, ou a interpretación do coro, naquel ano 1988, no Teatro Principal de Compostela.
Desde entón non me desapeguei do inicio do Hamlet, destas palabras que abrían a obra e que debía pronunciar coa voz rota dunha muller anciá, dobrada sobre un bastón que denunicaba a miña idade e os meus achaques.
É un tempo que lembro con moito agarimo, polos bos ratos pasados nas aulas de Filoloxía primeiro e nun escenario do Campus despois, mentres ensaiabamos a obra que foi a primeira representada polo acabado de nacer Grupo de Teatro de Filoloxía Galega.
Gardo moitos amigos de entón. Tamén a admiración polo texto teatral que xa non se separaría de min, deixándome ese contrariado sentimento sobre Hamlet do que algunha vez teño falado.
O texto volveu a min o pasado venres, desta volta nas voces de Non si teatro, a quen presentamos, Rexina Vega e máis eu, no Auditorio Lois Tobío de Gondomar, no acto de homenaxe a Cunqueiro organizado polo IEM.
É curiosa a vida. Enrédase como unha maraña de redes. Con Xina e outros colegas de aulas iamos en 1984/85 a un baixo de Chapela ensaiar escenas puramente improvisadas... Xa entón quixeramos pór andar un grupo, unha aula de teatro, no vello Colexio Universitario de Vigo.
O teatro sempre presente, alí, mentres recitabamnos a Cunqueiro.
|
|
|
|
|
| Eu si, eu vou ir á folga |
|
 Será porque son filla dunha redeira e un peón electricista que coñeceron ben a fame da posguerra, será porque lembro con nitidez os rigores económicos das folgas do 72 ou porque aínda resoan nos meus oídos os berros dos traballadores reconvertidos nos 80, será porque traballaba e estudaba e tiña un estrito límite de gasto se quería ir á Universidade, será porque ao meu redor comprobo cada día como se atacan e incumpren os nosos dereitos, será por todo iso polo que me considero unha traballadora, unha muller que cumpre unha xornada laboral de máis de 37 horas e media dando lugar a uns beneficios que se traducen en mozos e mozas, agora adultos, traballadores, pais e nais, futuro. Son unha traballadora, non unha privilexiada como algúns se empeñan en dicir.
Por iso, porque son unha traballadora e como tal teño dereitos, reacciono, discuto e me mobilizo contra os que me rebaixan o salario ou me modifican as condicións de traballo, igual que o faría calquera outro traballador, sexa cal for a súa condición.
Así que o teño clarísimo, voume mobilizar. Esixo que non me modifiquen as condicións de traballo e para facelo vou ir á folga, o salario que me van descontar eses dous días, ese douno eu para que conten con novos fondos contra a crise.
Mais tamén é certo que non traballo en calquera sector, son docente, traballo para que o goberno poida garantir o dereito á Educación, e non a calquera educación, a unha educación pública de calidade, á que todas e todos teñan dereito, unha educación que os forme e lles permita superar as barreiras que as diferenzas xeográficas e económicas se empeñan en manter.
Por iso, unha modificación nas miñas condicións de traballo pode e ten repercusión nun dereito de todas e de todos. A realidade imponse, hoxe no ensino hai menos unidades, menos profesores e profesoras, aulas máis masificadas, alumnos con necesidades educativas específicas aos que non se lle pode prestar a atención necesaria por mor de que está con outros 25 ou 30... unha sucesión de medidas que sempre prexudican o ensino público.
As nais e os pais deben saber que os seus fillos van ter as mesmas horas de clase (e chéganlles), que os profes non imos traballar máis horas tampouco, teremos si máis horas lectivas, máis horas de coidadores, e mentres tanto teremos que abandonar o programa da biblioteca, a preparación de recursos informáticos, o desenvolvemento de estratexias para evitar o fracaso escolar ou axudar á convivencia, etc. Porque educar non debe ser só memorizar listaxes de ríos e montes, preposicións ou a táboa periódica, que tamén.
Alguén dirá, chegados a este punto, que estamos en crise, xa, xa, esa é hoxe a resposta para xustificar calquera desatino. Mais no noso caso o problema non é de cartos, primeiro porque un dereito non debe medirse en cifras económicas, e segundo, e moi importante, porque aquí o problema sería de reparto. Cartos hai para incrementar os concertos a centros privados, porque este curso vai haber máis centros concertados có ano pasado. Cartos hai para, ademais do concerto, darlles unha subvención extraordinaria a 66 centros privados que van poder contar con fisioterapeutas, traballadores sociais, intérpretes de linguaxe de signos e outros profesionais cos que non se pode contar no ensino público... cartos hai para centros que separan o alumnado por sexo, que non aceptan a calquera, que dan un ensino confesional ou que seguen explicando que o mundo foi creado por Deus, ao igual có home, negando a teoría da evolución, e todo iso tamén con aulas abarrotadas. Centros, nos que ás veces imparten docencia relixiosos e relixiosas que fan ostentación das súas crenzas vestidos con veo ou sotana, relixiosos que ás veces non teñen inconveniente en recoñecer que non contan coa titulación axeitada. Para eses centros si hai diñeiro, mentres os centros públicos perden unidades e profesorado.
En realidade o que temos é un problema ideolóxico de concepción do ensino, de tender á privatización en lugar de apostar polo publico.
Así que, eu téñoo claro, este presente necesita unha resposta... eu vou ir á folga.
Artigo publicado en A Nosa Terra
|
|
|
|
|
| PARABÉNS para Agustín Fernández Paz |
|
 Agustín Fernández Paz acaba de recibir o Premio Iberoamericano SM de Literatura Infantil e Xuvenil, e alegrámonos e sentímonos orgullosas. Enviámoslle os parabéns a Agustín publicamente e declaramos alto e forte que el é exemplo do que a nosa lingua é: UNIVERSAL.
O día transcorreu veloz, ocupada en miles de cousas, até chegar agora a casa non puiden sentarme con vagar ante a pantalla do ordenador, por iso non compartira aínda hoxe as mencións ao orgullo e a ledicia deste premio.
Porque de Agustín fala o Facebook, os blogs, algúns medios de prensa escrita, mais, como moi ben recolle Carlos Callón, de Agustín Fernández Paz non falou a televisión galega, como din outros internautas, non houbo nota de felicitación da Consellaría? será que aínda lles doe aquel seu acto consecuente e comprometido co noso idioma.
Pois mentres outros calan, outros que tiñan que falar e demostrar orgullo por este premio para a literatura galega, mentres si lle dan cabida aos que agora se unen seguindo a estratexia que outros seguiron en Galiza, trasladándoa ao conxunto do Estado na precampaña electoral, coa finalidade de encamiñar o discurso do partido que pode gañar as eleccións e así logo esixir cumprimentos contra as linguas nacionais. Digo que, mentres outros calan eu si quero falar da importancia deste recoñecemento para o autor e para a lingua coa escribe, a nosa. Un autor ao que todas e todos queremos, e que tanto nos aprendeu aos que fomos os seus alumnos, xa fose na escolar ou no Centro de Formación, nunha conferencia ou nunhas xornadas. Porque Agustín tamén é mestre, esa profesión que os mesmos que o calan se empeñan en desprestixiar.
Grazas Agustín polas túas palabras, as que nos aprenden, as que nos acompañan, as que nos poñen no mundo, as que falan de nós, galegas e galegos.
|
|
|
|
|
| Memoria dunha muller pegada a un libro |
|
 Di unha curmá de meu que son unha muller pegada a un libro. Si, como tantas outras mulleres e homes que teñen na lectura un dos seus praceres predilectos. Cando isto sucede, os libros convértense en chanzos da memoria e os textos ilumínanse cos sucesos da vida propia, lente a través da cal ler e interpretar.
A Gramática elemental del gallego común, de Carvalho Calero, foi a obra que me introduciu á escrita literaria. Na cociña da miña primeira casa, sentada contra a porta e mirando cara a aquela ventá pola que cantaba de cativa, escribín a primeira obra literaria. Cantos anos tiña? Oito ou menos, seguro, aínda que se lle preguntan á miña nai vai dicir que tiña seis, ou así. Todo comezou porque descubrín na Gramática de Carvalho palabras que non coñecía, entre elas ?coco?, na súa acepción de verme, usada por Carvalho para exemplificar a diferencia de abertura vocálica, fechada nesta acepción, fronte ao timbre aberto da palabra homógrafa que significa ?xestos?. Con este pretexto naceu unha obriña de teatro na que rifaban o cura e mais a criada porque os ?cocos? comeran o queixo.
Tres anos despois, A illa do tesouro, de Stevenson, foi o primeiro premio literario. Como calcular a importancia deste feito para unha nena que se viu transplantada a un centro escolar en que todo lle era alleo? Un día, a mestra, unha monxa, felicitoume polo meu texto, logo veu o certame literario, subirme ao escenario, recoller o premio. Foi o libro que máis veces lin na miña vida, porque me gustaba, se cadra porque inconscientemente significaba o camiño cara á confianza en min mesma.
Neses anos o salón da miña casa adornouse cunha desas coleccións encadernadas en pel, un andel de libros de cor granate idénticos na altura. Eran case tan intocábeis como o resto do salón, cousas de pobres aos que tanto lles custa amoblar a casa que converten en obxecto sagrado un simple sofá. Coincidiu que no fondo do armario do corredor apareceron os libros do meu pai. Estaban nalgunha caixa ou nalgunha bolsa, todos encadernados en papel de estraza azul, algúns deles roídos dos ratos. Tiña tempo, saqueinos, desencardeneinos e limpeinos. E apareceu o mundo.
Eran todos primeiras e segundas edicións de Galaxia, libros comprados a principios da década de 1960, antes de nacer eu. Seica había máis, mais quedaran no centro cultural da parroquia en que nacera meu pai, e á nosa casa do centro de Vigo só chegara unha ducia, ou menos. Algúns linos veces e veces durante a adolescencia, outros agardaron a máis tarde. Aínda non era completamente consciente do seu valor, se cadra por iso nas páxinas de Cantares Gallegos están anotados os acordes de guitarra cos que pretendía poñerlle música a algúns daqueles poemas: ?Ora meu meniño, ora...?
Nas longas horas do verán solitario foron Migueliño, Pancho, a señora Micaela, a princesiña os que me acompañaron desde as paxinas marelecidas de Cousas, con aquelas ilustracións que nunca se borrarán da memoria. Imaxinaba tamén que eu era a meniña gaiteira... Mira ti, por onde me deu! Mesmo lin a Cuevillas, mais non fun quen de lle meter o dente ao Señorito da Reboraina, que debeu agardar aos anos da universidade, para completar as lecturas obrigadas de Otero Pedraio.
Cousas da vida, que diría Castelao. Foron aqueles libros esquecidos no fondo dun armario os que primeiro devorei e os que me marcarían para sempre. Velaquí o meu mapa de Domingo Fontán.
Cando xa non podía darlles outra volta máis, atrevinme coa decorativa colección do moble do salón, e aquela moza enfadada co mundo, como corresponde á idade adolescente, sentaba sempre na mesma butaca mentres lía Victor Hugo, Voltaire, Manzoni, Balzac, Emily e Charlotte Bronte, Dumas... Como Eleanor Parker en ?The Naked Jungle? (?Cando roxe a marabunta?) descubría que aqueles libros comprados seguindo unha directriz estética estaban coidadosamente seleccionados, indicaban ?un gusto depurado?, aínda que non fora o meu mito de entón, Charlton Heston e a súa inesquecíbel personaxe Christopher Leiningen, o que fixera a selección.
Desde entón levo canda min o gusto pola literatura chamada romántica e esa inclinación tan entendíbel polas irmás Bronte e outras escritoras da súa época. Ou o desexo de que a obra literaria dea conta do mundo, procure abrirnos as feridas e facernos sangrar ante a realidade que nos supera.
Os anos pasaban e seguía escribindo. O ensino secundario foi o lugar no que os poemas saíron á luz, e outra vez un libro, Poeta muiñeiro á deriva, de Fiz Vergara, marca co inconfundíbel formato da colección Ventobranco de Xerais e os debuxos de Laxeiro o ano 1982, segundo premio do certame das Letras Galegas.
Cinco anos despois, era xa o primeiro premio de poesía ?A Peneira?, un certame para poetas novos que me permitiu publicar varios textos nas páxinas do xornal co que mantería relación até a súa extinción, nestes anos escuros do século XXI. Despois de recoller o premio na discoteca Xanadú, en que o xornal fixera unha festa e onde escoitei por primeira vez a Uxía cantando con Na lúa, fun co meu vale á sede de Edicións Xerais en Doutor Marañón e sei que, entre outros, saín de alí con outro libro de poesía da colección Ventobranco, ilustrado esta vez por Xosé Guillermo, e un ensaio. Eran Se o noso amor e os peixes..., de Bernardino Graña, e Os anos escuros, I, de Franco Grande, respectivamente. Os libros sinalan a data, 12 de novembro de 1987, constatando para sempre a memoria daquela segunda satisfacción literaria.
E chegaron os anos de Compostela, finalizaba a década de oitenta e eu lía Se o noso amor e os peixes..., de Bernardino Graña, Arquitecturas de cinza e Praia das Furnas, de Xosé María Álvarez Cáccamo, Ferida acústica de Río ou O varredor en outono, de Manuel Forcadela, Seivas de amor e tránsito, A casa dos afogados de Miguel Anxo Fernán Vello, e outra vez Bernardino Graña, o inesquecíbel e imprescindíbel Profecía do mar. Da casa materna ás rúas de Compostela, no tren e entre as horas de estudo, a poesía ocupaba un tempo precioso, mentres ía construíndo desde o tellado da primeira casa na rúa dos Xasmíns Crear o mar en Compostela, o primeiro libro.
Daqueles anos quedou a descuberta da literatura portuguesa nas aulas de Filoloxía: Retalhos da vida dum médico de Fernando Namora, Crime da aldeia velha de Bernardo Santareno, a peza que logo vería representada no Instituto Fernando Blanco de Cee nunha visita á vila con motivo dalgunha xornada cultural na que compartín as horas cos amigos do Batallón Literario da Costa da Morte. Mais sobre todas as memorias daquel tempo está Cunqueiro, cada páxina de O incerto señor Don Hamlet, príncipe de Dinamarca. Máis alá da lectura, o teatro: a postura corporal e a voz que creaba unha das personaxes do Coro, a anciá: ?Benvidos a Elsinor señores, aquí en Elsinor todo temos pechado por mor do vento...?. O alumnado de filoloxía poñía en marcha en 1988 o grupo de teatro de Galego, por primeira vez.
Co andar dos anos a memoria é a imaxe da néboa que dende o mar penetra Miño arriba. Todo é un pouco máis confuso, faltan os detalles, as imaxes esvaécense na urxencia dos días, e a penas queda ese momento no autobús que unía O Milladoiro con Compostela, o libro El ojo de la mujer de Gioconda Belli acompañando eses breves traxectos, a feliz recomendación do amigo para a nai que vai ser e que anda a escribir os poemas de Pel de ameixa.
Hai tantos libros que a memoria arrombou xa e que agardan nos andeis a seren preguntados. E ti, que me trouxeches naqueles días gastados? Tiráchesme do pozo unha tarde de sábado, cando sucumbín ao peso das insidias, como fixeron os poemas de Alfonsina Storni? Ou acaso calmaches a dor que me invadía prostrada no sofá como Geração utopia, de Pepetela, fixo? Se cadra é o propio libro a memoria, cando o narrado transcende a alfándega do papel e é a realidade mesma, como Os ollos de K., de Riveiro Coello, que quedaron extraviados, tal e como a novela narraba, na mesa dun restaurante romano e debín desandar o camiño para recuperalos.
Se paro de vagar diante do andel dos libros, e repaso cos dedos os seus nomes, lentamente me veñen as imaxes do pasado e o pracer que sentín cando me deixei levar por entre as páxinas abertas até todos os lugares que no mundo existen e a tantísimos outros que din imaxinado. Como os mobles de caoba e carei nos pazos doutros séculos, gardan nos seus caixóns os momentos vividos e tamén os remedios que curaron tristura e soidade.
Son parte da memoria, ou a memoria mesma.
Artigo publicado en www.redelibros.es |
|
|
|
|
| Festas, as nosas! |
|
 Hai uns meses pedíronme un texto para o libro da Comisión de Festas, e aceptei. É un libriño destes que en realidade están cheo de anuncios publicitarios, 93 das 103 páxinas, e que é unha xustificación para que todas esas empresas poñan cartos.
Custoume un pouco escribir un texto para tal ocasión, se cadra porque tampouco é o primeiro e xa esgotara outro tema antes. Mais saiu.
Agardo que os veciños e veciñas que reciban o libro, que serán practicamente todos, atopen o texto e gocen da súa lectura. Digo atopen, porque está perdido na selva publicitaria, afastado dos saúdas que todo o mundo verá e lerá. Por un lado está ben non ir atrás do saúda do párroco e dos políticos de turno en Gondomar, mais polo outro o texto queda perdido e corre o perigo de non ser descuberto. Cousas da xente que escribe que se empeña en que a lean.
Eu pola miña parte, procurei que o texto levase entre as súas liñas, algunha que outra mensaxe necesaria entre tanto foguete e rosquilla.
|
|
|
|
|
|
|
