?? A xente soubera unha vez que unha moza musulmá da vila se namorara dun mozo hindú. Ao mo mozo botárono e o jamaat reuniuse e tomou unha decisión sobre a moza. Todo o mundo acordou que os pais tiñan que darlle veleno e matala. Os pais, logo, obrigaron á moza a envelenarse e soterrárona de inmediato, Todo o mundo sabía que a tumba se cavara de antemán de xeito que nada diso chegase á policía.?
Este fragmentos de Despois da medianoite pareceume especialmente estarrecedor. Agora que o copio, lembro a reportaxe do National Geographic titulada ?demasiado novas para casar?, na que a xornalista Cynthia Gorney tenta trasladarnos a conmoción que lle producían os feitos e as historias de que era testemuña. Tamén na reportaxe se falaba de que chegaban casar as nenas en grupos e á noite evitando que a nova puidese chegar a coñecemento da policía, malia non significar isto que se fosen tomar medidas contra quen promovía e consentía tales matrimonios das nenas.
Precisamente os matrimonios das nenas é un dos temas de Despois da medianoite, de Salma. A novela comeza con Rabia, fío condutor que nos vai trasladando os sentimentos dunha nena que aínda non chegou á pubertade, mais que se aproxima. Imos vendo como se vai pechando sobre ela a ameaza do illamento ao que todas as mozas, unha vez que teñen a primeira menstruación, deben someterse. Ao redor dela aparecen outras mulleres e con esta manta de cores imos compoñendo a imaxe dun mundo tan distante e, ao tempo, tan próximo.
Lembro que na xuntanza que mantivemos con Salma, cando estivo en Galiza, nun obradoiro organizado por Implicadas en Vigo, coincidimos en sinalar que as lacras da sociedade patriarcal seguen presentes en todas as sociedades, indepentemente do lugar, do grao de desenvolvemento ou da relixión. Hoxe seguimos suxeitas á maledicencia, aos xuízos constantes, a unha vixilancia que quere que sigamos relegadas. Que ninguén pense que aquí e agora non existe un integrismo relixioso ou unha moral maioritaria que nos condiciona.
Sacando o nome das comidas, as festas, a calor, os saris... podería estar falando de aldeas galegas, de mozas que chegan á vida en parella asumindo unha relación desigual, que asumen que as cousas son así e punto, que aínda non comprenderon que hai outra forma de vivir e compartir a vida.
Desta lectura gocei este verán. Foi especialmente grato poder lela en galego, grazas á tradución de María Reimóndez.
Cheguei a Compostela no outono de 1987. Entón, a pegada da chuvia nas rúas de pedra, as gárgolas que agardaban no bordo da noite, fixeron nacer os poemas que logo conformarían o libro Crear o mar en Compostela:
?Un arrecendo de escumas agarda nos recantos
e as imaxes das baleas van detidas nas pedras.
O aire está salgado neste soño
de crear o mar en Compostela.?
O pasado 16 percorrín as rúas da cidade non para realizar o papel dunha guía turística ou histórica, papel que entendo que non me correspondía, senón para relatar con que ollos vin a cidade, que significou para as e os escritores da miña xeración, ou como as rúas que pisabamos foran escenarios literarios.
Saímos da Biblioteca Anxel Casal lembrando ao derradeiro alcalde republicano de Compostela a través dos ollos de Manuel Rivas que o sitúa na prisión da Falcoa en O lapis do carpinteiro.
Parada en San Francisco para reivindicar unha placa explicativa para o monumento de Asorey situado ante a igrexa e botar unha ollada á Facultade de Medicina, escenario do movemento estudantil do 68: ?Celso Emilio foi tamén un dos protagonistas incuestionábeis do primeiro Recital da Nova Canción Galega ?de onde sairía despois o grupo Voces Ceibes-, celebrado no paraninfo da Facultade de Medicina o día 26 de abril de 1968, ao que asistín, afervoado como o resto dos preto de dous mil estudantes alí congregados. Viñamos de case dous meses de folga e manifestacións, que continuarían un tempo máis...)?, Xosé Mª Álvarez Cáccamo, Memoria de poeta. San Martiño Pinario: refuxio dos seguidores de Solís, escenario de Festina Lente, de Marcos Calveiro, lugar no que se encontra a imaxe de ?Santa Escolástica? que inspirou o poema de Rosalía de Castro, do mesmo título. Rúa da Troia: lembranza do Castelao estudante e tuno: ?Na miña primeira mocedade dina da Casa da Troya, cando a miña ialma sofría de xarampón e non pensaba máis que en saír de tuno tocando a guitarra polas rúas, fixen os primeiros debuxos humorísticos??, Castelao, ?Humorismo. Debuxo humorístico. Caricatura.? A través de Manuel Rei Romeu. Praza de Cervantes, antes chamada do Pan ou do Campo, escenario literario de O coitelo en novembro de Marilar Aleixandre, López Ferreiro en A tecedeira de Bonaval, Arredor de si, de Otero Pedraio ou lugar en que Luís Seoane coloca a fogueira para as bruxas, no seu poema ?A meiga belida?, do libro Na brétema Sant-Yago. Praza da Universidade: lembranza da lectura da tese de Francisco Rodríguez sobre Rosalía de Castro en xaneiro de 1988. Hoxe, fronte á Facultade de Historia, no edificio que ocupa o ILGA, desde o mes de maio de 2011 por fin existe unha placa que dá conta de que Rosalía de Castro viviu naquel edificio. Lembranza tamén da translación dos restos de Rosalía ao Panteón de Galegos Ilustres e da súa rememoración en 2010. Praza de Mazarelos, din Os Miragres de Santiago, tradución dun dos libros do desaparecido Códice Calixtino: ?As entradas das portas son septe: a primeira entrada he a porta do camiño françes; a segunda he a porta da Pena; et a terçeira he a porta do Santo Romeu que vay para a treydade; et a quarta a porta de Fageiras que vay para Padron; et a quinta a porta da Mamoa; et a seista he a porta de San Françisco; et a septima he a porta de Maçarelas por hu entra o preçioso viño aa çidade de Santiago.?
Lembramos tamén que aquí estivo a Facultade de Filoloxía, onde se iniciaron os estudos académicos sobre a nosa lingua e onde impartiu aulas Ricardo Carvalho Calero, o autor da Historia da Literatura Galega Contemporánea, aínda vixente.
Na Rúa Nova lembramos os primeiros pasos da que logo sería a promoción poética dos 90, a primeira representación do grupo de teatro de galego en 1988, representando O incerto Señor Don Hamlet dirixidos por Roberto Salgueiro, onde actuei en compañía de Artur Trillo ou Paulo Rodríguez. Ao outro lado o que un día foi o Restaurante Rúa Nova, hoxe O Galeón, onde naceu a cooperativa poética Letras de Cal e onde se presentaron varios dos libros daqueles poetas dos 90.
No Toural lembramos a descrición que as personaxes de Reigosa fan en Crime en Compostela, ou a Carvalho Calero paseando con Castelao e falando dunha obra de teatro que logo sería Os vellos non deben de namorarse.
Rematamos na Alameda escenario desde 1820 da reivindicación da nosa identidade, pois neste lugar se sitúan os Diálogos da Alameda de Santiago, escritos anonimamente e en galego e que son arengas en favor dos liberais e contra os absolutistas. Na mente a estatua de Rosalía e uns versos do poema ?Adeus? de Follas Novas, aos que lle respondo:
?Cando volver, se volvo, tod'estará ond'estaba,
Os mesmos montes negros y as mesmas alboradas
D'o Sar e d'o Sarela, mirandose n'as auguas,
Os mesmos verdes campos, as mesmas torres pardas,
D'a catredal severa, olland'as lontananzas:?
E si
todo está onde estaba, os montes aínda negros,
as mesmas alboradas sobre os muíños secos
e cansos do Sarela. O mesmo aire severo
da catedral que segue mandando en terra e ceo
Mais xa non tantos campos, nin tan verdes vexo,
e a túa lingua, a nosa, ai, esa si!, desprézana os mesmos.
?Unha tarde calquera, no camiño de Cabana de Balieiros, un camiñante e a súa montura gozan da brisa mareira que está a piques de converterse en vendaval de borrasca e chuvieira. O chasco cantaruxa ás derradeiras raiolas da luz do día.
-Mira ti, por estes camiños perdido, facéndose de noite e enriba chovendo... Pensei que chegaría antes. Se non me entretivese...?
Este é o inicio da novela gráfica, como se chaman agora, de Tokio. Quen fala é o cura Telmo que se dirixe ao seu novo destino, unha vila da costa galega afastada en todos os sentidos, un lugar que, como di o autor no Anexo enciclopédico ?só existe na imaxinación. Creouse ao longo de moitos anos e baseouse en feitos reais ou imaxinarios que forman parte da nosa memoria colectiva.?
Na presentación, Tokio convidounos a buscar ese lugar, a identificar para cada un de nós onde puido ser posíbel esta fición protagonizada por un cura novo que nada sabe do mundo real, Telmo, e unha muller que representa toda a forza que as nosas avoas sempre tiveron, Celtia. Nesta historia todo ten unha explicación e un sentido e até o nome dos protagonistas ten un significado: o patrón dos mariñeiros, un santo galego e navegante, e unha muller que resume no seu nome a procedencia dun pobo.
Ao lado dos protagonistas, o Inclés, unha personaxe que iremos descubrindo ao longo da historia, tanto polos segredos da súa biografía, como polas súas arelas de futuro.
E o futuro, o trunfo da colectividade, do ben de todas e todos por riba dos intereses individuais é, para min, a cerna desta historia, unha historia imaxinaria que se constrúe sobre a realidade dos naufraxios do Adelaide e do Serpent, sobre o enterro dos mariñeiros deste último buque no Cemiterio dos ingleses, sobre as lendas de raqueiros e sereas... Como dixo Tokio na presentación: a historia do mar que está por escribir. Unha historia en que as mulleres ocupan o papel que lles corresponden e demostran toda a forza que sempre tiveron.
Cabana de Balieiros é, dalgunha maneira, unha contribución, unha homenaxe á historia de tantas vilas mariñeiras, a condensación, nun espazo e nun tempo, da nosa propia historia, a das galegas e os galegos.
Este día 17 asistín á xeira que sobre Antonio Palacios organizou o IEM en Nigrán. Fomos convocados en Panxón, onde visitamos o templo votivo do mar e escoitamos una interesante charla de Xosé Ramón Iglesias que nos ilustrou, non só sobre a obra de Palacios, senón tamén sobre a arquitectura da súa época, principios do século XX. Entón, arquitectos como Palacios e Gómez Román realizaban unha arquitectura marcadamente galega dando protagonismo aos materiais do país e á arte que definiu as nosas paisaxes humanas: o románico e o barroco galego.
Os deseños e as ideas destes arquitectos fixéronos realidade os canteiros galegos cos seus ciceles e marretas? Na charla descubrín que, case con total seguridade, o meu avó, o canteiro Aurelio Dacosta Alonso, máis coñecido como o Pisco, de Matamá, traballou para e con Gómez Román, concretamente na construción dalgunha das casas da zona de Peniche, en Vigo.
O meu avó morreu de silicose, como tantos canteiros, como o escultor Francisco Asorey. Di o seu fillo que facía as súas obras seguindo un plano mental. Das dúas pezas que conservamos del na casa, eu herdei esta escultura, que por ser unha muller atada a un poste sempre identifiquei con Xoana de Arco? Non sei que representa, ninguén o sabe, nin para que foi feita, mais é parte do legado familiar dun home que coas súas mans edificou unha cidade da que quedan poucas testemuñas do que un día foi.
O sábado fomos ao cine. Esa mañá escoitamos un comentario sobre ?A orixe do Planeta dos Simios? que facía o filme apetecíbel, e nós xa tiñamos algo de gañas de velo. Así que para combater a poalla de agosto alá fomos.
A película non ten nada de particular. Moita publicidade e nada máis. Mais o que me interesaba dela, o que me gustou, foi o debate que propicia, a reflexión. Tanto O planeta dos Simios como esta nova entrega permítennos dialogar sobre a supremacía da especie humana e a súa falta de respecto a outras especies, especies que teñen os mesmos dereitos de habitar en paz este planeta.
Creo que o que máis me gusta destas dúas películas é que cambian os papeis, é dicir, que nos sitúan a nós no papel da especie subordinada, secundaria, menos intelixente, utilizábel, por tanto, para a escravitude ou a experimentación científica. É dicir, ponnos na pel dos outros, unha das miñas tácticas favoritas para comprender as dimensións da realidade.
O outro día lin no Quercus de agosto o artigo "La poesía del conocimiento" de Martínez-Abraín, que reflexionaba sobre que o coñecemento científico é tamén un coñecemento poético que preserva a maxia da realidade, mais tamén dicía que nos permitía comprender que estamos en pé de igualdade con outras especies.
E todo isto vén a conto estes días, para situármonos, aínda que sexa coa imaxinación, tras a pancarta inspirada nas palabras de Castelao: ?Lástima de bois!?
O artigo de Martínez-Abraín fixo que escribise un poema. O tema levábao dentro. Algunha vez xa falara diso. Calquera pequeno pretexto fai que volva a el. Curiosamente comprobo na rede que o autor do artigo de Quercus, o biólogo Martínez-Abraín é tamén poeta. Traduzo un poema seu
CRECER
Podería morrer mañá
e ter vivido unha vida de cans,
co meu único corazón mordido,
co meu único cerebro atado.
Prométovos
vísceras e órganos meus
que morreredes medrando e libres,
como a ondas do mar.
?? A xente soubera unha vez que unha moza musulmá da vila se namorara dun mozo hindú. Ao mo mozo botárono e o jamaat reuniuse e tomou unha decisión sobre a moza. Todo o mundo acordou que os pais tiñan que darlle veleno e matala. Os pais, logo, obrigaron á moza a envelenarse e soterrárona de inmediato, Todo o mundo sabía que a tumba se cavara de antemán de xeito que nada diso chegase á policía.?
Este día 17 asistín á 
O sábado fomos ao cine. Esa mañá escoitamos un comentario sobre ?