O poema "Ósos de muller" visto por www.oclubdasideas.com (Blog do DEPARTAMENTO de FILOSOFÍA do IES Álvaro Cunqueiro de Vigo), que foi publicado o 8 de xaneiro deste ano. Como aí di a idea foi de Lucía Cameselle, a quen lle agradezo que fixese visíbel o poema.
Velaquí o texto explicativo que acompaña o traballo:
"Nesta presentación temos un poema de Marta Dacosta, unha escritora viguesa licenciada en filoloxía galega, que escribiu catro obras recopilatorias dos seus poemas e que gañou con elas diversos premios de literatura. Escollemos este poema xa que trata dos sufrimentos da muller ao longo da súa vida, como maneira de criticar a súa situación actual e o machismo. A música é de Yann Tiersen, da película de Amélie."
Lendo o poema "Neste lugar do mundo", o día 24 de xuño durante a conmemoración dos Xogos Florais de Tui. No acto participaba tamén o poeta Manuel Forcadela e un mozo e unha moza do Conservatorio de Tui que interpretaron pezas do noso repertorio no acordeón.
Hai moito tempo unha colega recomendoume que lese As rulas de Bakunin, de Antón Riveiro Coello. Por circunstancias, non foi ese o primeiro libro que lin do autor, aínda que cheguei a el e entendín e valorei a recomendación que me fixeran. Logo viñeron Os ollos de K, obra pola que tamén votei no seu día, con motivo da elección da mellor obra narrativa do ano para a AELG. Así que, xa antes de chegar á lectura de Laura no deserto, era a miña opinión que Antón Riveiro Coello é un dos grandes narradores galegos actuais. O trato persoal, despois de coñecelo naquela criticada viaxe á Feira do libro de Cuba de 2008, reforzou o aprezo ao escritor.
Souben de Laura no deserto a través da entrevista que Ana Romaní fixo a Antón Riveiro no seu programa. Quedoume claro que debía ler aquela novela. E por se fora pouco, coñecer o seu proceso de elaboración, na presentación que se realizou en Gondomar, foi aínda un motivo máis, e de moito peso, para comezar lela inmediatamente. Naquela presentación Riveiro Coello falou dos cinco anos de documentación e escrita, da vontade de falar dunha muller represaliada como Mercedes Núñez, mais facelo mediante o xogo de espellos que é a ficción, converténdoa en personaxe de novela, unha especie de eco da súa protagonista Laura, e así poder narrar desde a ficción todo o que foi a realidade. Porque, finalmente, a ficción nos permite afondar nas feridas sen mancarnos, mais poñendo a vista todo a súa dor.
Durante a presentación, Antón Riveiro detívose a explicar por que aínda debemos seguir escribindo sobre as guerras, ou a guerra que nos eivou no século XX. Debería dicir, por que a propia guerra e as súas consecuencias deben seguir sendo tema literario, pois inexplicabelmente, malia estarmos falando do acontecemento que marcou a nosa historia recente e que debería ser motivo, marco ou tema de moitas obras literarias, quero dicir, de máis obras literarias, atopamos voces que falan de que o tema xa foi explorado de máis. Lémbrame isto ás deturpación ás que se someten os noso esforzos. Traballamos para desfacer as inxustizas e restituír a dignidade, ao pobo, á lingua, ao noso xénero, á nosa clase... e eses esforzos incontestábeis acaban sendo absorbidos, mimetizados e manipulados até convertelos en excesivos e recorrentes, paso previo á súa estigmatización, que se a sometemos á pregunta de ?a quen beneficia?? acabamos por comprender que unha vez máis esta sociedade capitalista que nos afoga impón o seu criterio. Outra novela sobre a guerra, pois si, e tan necesaria como todas as anteriores e como todas as que aínda deben ser escritas e nós, as lectoras, os lectores, queremos ler. A nosa ansia de xustiza non ten fondo e son moitas as historias que quedan por contar.
Laura no deserto é unha novela complexa e ambiciosa, que pon ante nós as miserias do tempo que nos pariu e, a pesar de todo, é quen de deixarnos un pouso de optimismo, a capacidade de confiarmos en nós mesmos, no futuro. Mentres lía, tiña a sensación de estar a mover os palillos até conseguir un encaixe que me mostrou toda a grandeza das persoas ás que lle tocou resistir naquel tempo (nunca as homenaxearemos abondo). Porque a súa estrutura é como a elaboración dunha peza de encaixe, trenzando fíos que aparentemente non teñen nada que ver, acabamos comprobando que todo ten relación e encaixa no deseño final, onde a obra acada o seu significado pleno.
?Son dona dunha ausencia, dun baleiro de case corenta anos, dun abismo que se abre dentro de min?
Quero destacar o traballo literario na construción desta novela. Sobre todo a metáfora do deserto. A da amnesia. Tiveron para min un valor especial. Teño reparado con frecuencia no silencio que a guerra nos deixou. Unha das peores consecuencias da Guerra Civil foi esa automutilación. Moitas das persoas que viviron aqueles días determinaron non falar nunca máis do conflito. O medo ás represalias non debeu ser o único motivo, aínda que moitas e moitos de nós coñecemos a alguén da nosa familia que, anos despois, seguía destruíndo as probas da militancia dos perseguidos. Outros, como os nenos que foron obxecto de tortura na persecución contra os seus pais, tardaron tantos anos en falar que a súa memoria esqueceu detalles de importancia e mestura os datos, mais deixa o esencial á vista. Mais se cadra non só o medo, a vergonza de pertencer a esta especie, capaz de facer dun mosteiro un campo de concentración e torturar as vitimas unha e outra vez até destruílas por completo e zugarlles todo canto tiñan, botou unha pesada lousa contra o pasado.
Mais calar ou esquecer non curan. Só repasar as cicatrices, saber de onde veñen e canto nos doen. Mesmo a través da literatura, apoiándonos nela, nesta fermosa novela, para atravesar ese deserto da memoria no camiño da restauración da súa, da nosa dignidade.
escoitas unha canción do século pasado
e
como tirando dun fío
o pasado precipítase
amoréase impaciente ante os ollos da memoria
unha moza sentada no chan
descalza
que grava unha canción incompleta
que memoriza un poema
que é case unha definición
unha premonición
que entenderá
co andar dos anos
tras as cortinas das ventás vertixinosas
a luz cegadora dun verán case iniciático
o mundo era pequeno
e todo
todo
estaba por facer
todo agardaba
ela agardaba
abriu as portas de par en par
con saias de cores rechamantes
dourando a pel en tardes preguiceiras
deixando que o salitre deseñase carreiros
entre a penuxe invisíbel do seu ventre
tan estridente como a cor amarela dunha camisola de verán
era a ansia de fuxir e devorar a vida
unha bandeira de afirmación para salvarse
e ser ela
só ela
para sempre
A anécdota foi o nome da persoa que presentaba o libro que naturalmente non é unha tal Rexina Villar, senón Rexina Vega.
Mentres agardaba, escibía, un poema ao que pertencen estes versos:
...
paro a falar
cuns e con outros
collo un libro
sorpréndome
caio na tentación
ou sigo
aboiando
como as follas do magnolio
que o vento pousa sobre o mar
opaco de petróleo e aceite
...
Leo o libro Infancia de vacas mortas, de Xosé Daniel Costas e comprobo que teño, polo menos, dúas cousas en común. Como Daniel ?estou enferma do pan sen //cocer?. Como Daniel tiven a idea de realizar un álbum de poemas que ilustrara un conxunto de imaxes. Porque así naceu Infancia de Vacas mortas, como un conxunto de textos referidos a imaxes, que finalmente non puideron formar parte da publicación, mais que na presentación podemos ver, comprender, volver ao poema.
Que é Infancia de vacas mortas? O poeta responde: ?interprétome coa linguaxe da fame //
mans que discuten o verbo infectado da inhibición.?
Dinos o autor que estes versos queren debuxar infancias roubadas e aniquiladas, infancias que non foron tal. E o certo é que o libro se abre cunha cita de Xoana Torres sobrecolledora ?Ti es para min a terra dunha tumba //cumpridamente limpa de pisadas!!?, E a cita é como un aviso, a porta que no seu aspecto nos anuncia o interior.
Como lectora reparei nesa presenza reiterada da fame, que é a expresión da máxima pobreza, da denuncia da dominación e o sometemento.
Diciamos que os poemas naceron para falarlle ás imaxes, e atopamos en moitos poemas citas das Cousas da Vida de Castelao, como un elo que une pasado e presente: a ponte que se tende por riba dos séculos e dos pobos e pon en comunicación aos oprimidos, a sutileza dun berro irado que sitúa os conflitos e nos mostra, que para alén do tempo e do espazo hai unha realidade que nos une: a loita contra a opresión que é a loita de clases.
E entre eses retratos dos oprimidos e os negados atopamos Palestina: ?que levabas na man para arrancarcha? Unha pedra tal vez, un soño construtor dun pobo?, e todos os pobos sometidos polo colonialismo: ?cancro occidental: a colonización a depredación dos recursos?
Leo que na denuncia da infancia roubada a tantos nenos, o autor denuncia a colonización e o somentemento dos pobos
?un neno non pode sufragar a débeda económica
non pode ser consciente
ni ser alternativo e preciso.?
A denuncia da hipocrisía deste mundo globalizado no que os mesmos que rachan as vestiduras polas guerras son ao tempo os que poñen as armas nas mans dos oprimidos, para ver como engorda o seu negocio.
O poeta quere cambiar o mundo, mais non basta con dar ao papel as palabras que precisa, por mais que esas palabras sexan as necesarias para abrir as conciencias, cómpre tamén actuar.
a guerra mata aos poemas con pedras
mentres hai nenas
que soñan con revólveres prateados.
O libro está constituído por tres partes: Infancia de vacas mortas, Cegueira interior de espellos e Retratos. Como di o propio autor, a primeira e a terceira parte son poemas relacionados con imaxes. A segunda parte afástase levemente do ton de denuncia xeral do libro, o amor ocupa aquí un lugar, aínda que a denuncia segue presente, con poemas que recuperan conflitos acontecidos no XIX, e que ecoan neste presente de involución en que vivimos, así a represión contra os estudantes que en 1865 se mobilizaron en apoio de dous profesores universitarios cesados, Montalbán e Castelar, por ter criticado que se entregara a mans da Raíña o que debería ser patrimonio nacional. Nesta parte destacan os campos semánticos relacionados coa técnica, por exemplo os estados da materia, referencias explícitas Bernuilli, ou implícitas Farenhait. Nos poemas abrollan as referencias á tristura da música de Auber, á disidencia de Andrei Sinyavskiy, á mirada de Alberto Korda.
Un libro de retratos e denuncias, que aínda sabendo que non basta coa palabra, pon ante nós os poemas como
Hai moito tempo unha colega recomendoume que lese As rulas de Bakunin, de Antón Riveiro Coello. Por circunstancias, non foi ese o primeiro libro que lin do autor, aínda que cheguei a el e entendín e valorei a recomendación que me fixeran. Logo viñeron Os ollos de K, obra pola que tamén votei no seu día, con motivo da elección da mellor obra narrativa do ano para a AELG. Así que, xa antes de chegar á lectura de Laura no deserto, era a miña opinión que Antón Riveiro Coello é un dos grandes narradores galegos actuais. O trato persoal, despois de coñecelo naquela criticada viaxe á Feira do libro de Cuba de 2008, reforzou o aprezo ao escritor.
O pasado venres 29 
Leo o libro Infancia de vacas mortas, de Xosé Daniel Costas e comprobo que teño, polo menos, dúas cousas en común. Como Daniel ?estou enferma do pan sen //cocer?. Como Daniel tiven a idea de realizar un álbum de poemas que ilustrara un conxunto de imaxes. Porque así naceu Infancia de Vacas mortas, como un conxunto de textos referidos a imaxes, que finalmente non puideron formar parte da publicación, mais que na presentación podemos ver, comprender, volver ao poema.