A mediados dos 80 descubrín a Pessoa. Lin apaixonadamente os seus poemas, coa sana inclinación pola lingua portuguesa que arraigara en min nos anos do instituto. Tal vez por iso, cando volvía de Coimbra en xullo de 88, traía na miña maleta un exemplar de ?O ano da morte de Ricardo Reis? de Saramago. Foi así como comezou a miña admiración polo escritor. Cando o venres escoitaba na radio a nova da súa morte, sentín como se nós mesmos perdéramos algo, un escritor que contribuíra ao engrandecemento desta lingua nosa que florece en Portugal. E reapareceron todas as preguntas que gardei durante anos, especialmente cando a sensación é que algúns medios de comunicación nos presentan a un escritor afastado dos seus, adornándose co prestixio do pensador incómodo, nunha manobra de apropiación non confesada que fede ao imperialismo rancio que foi sementando de fortalezas as beiras do río. E outra vez vendo para o lado da casa cos lentes mesetarios que tanto nos teñen afastado dos nosos propios curmáns, aqueles que vivían nas aldeas retratadas por Bernardo Santareno e que un día emprenderon camiño do norte na procura dunha nova sorte para as súas vidas, deixando o país sementado cos seus nomes. Esa tarde Carlos Callón lembrou unha frase de Saramago: ?no mundo hai dúas superpotencias: EEUU e ti?, unha frase que resume toda a confianza que o escritor depositaba no ser humano, despois de denunciar a falsidade desta democracia en que vivimos. Eu reclamo en herdanza esa afirmación e este poema: ?Só direi,/ Crispadamente recolhido e mudo,/ Que quem se cala quando me calei/ Não poderá morrer sem dizer tudo.?
Ando tan atarefada que non vou ao día. Así que aínda hoxe vou falar do venres pasado, da fantástica celebración dos 25 anos do certame María Soliño, que xuntou no IES do mesmo nome a varios membros dos xurados e os seus correspondentes premiados.
Para a ocasión as profes Sole e Chus, entendo que coa axuda doutros compañeiros e compañeiras, e coa complicidade de moitos e moitas, artellaron unha exposición en que luciamos cada un de nós debidamente fotografado ao lado do poema enviado para a ocasión. Ese mesmo poema, e os que foron premiados ao longo destes anos, constitúen o volume Polos camiños de Cangas, 25 anos do certame de poesía María Soliño.
Gustei moito do evento, de poder achegarme (case mo impide un deses ?previstos? que non avisan e que sempre me rodean) e de compartir unhas horas coas profes e tamén con Xosé Manuel Millán, Carme Krugkenberg, Eduardo Estévez e Lucía Novas entre outros.
Aí estamos todos posando para a foto de La Voz de Galicia, xusto antes de nos encamiñar para o Salón de Actos en que, despois das intervencións, recitamos os nosos versos.
Mentres daban inicio ao acto viñéronme á memoria os meus anos de instituto, porque eu tamén participei nos certames do centro Santo Tomé do Freixeiro alá polos anos 1982-83 ou 1983-84, e algún premio gañei. Por iso sinalei a importancia destas actividades que nos fan dar un paso adiante e, moitas veces, axudan a continuar.
Lembraba sobre todo aquel mural que fixeramos entre Estrella, Ana e máis eu, soamente tres adolescentes que cun papel de estraza xigantesco cubrimos unha daqueles enormes paredes das escaleiras do instituto. Había un gran debuxo central, que Estrela deseñou e Ana e máis eu axudamos a colorear. E a cada lado, un longo poema que eu escribira facendo saír todo o que fervía no meu interior naquela primavera dos 16 anos. Onde iría parar ese poema?
Nun minuto, volvín ser unha adolescente solitaria e recuperei toda a insconciencia daqueles anos.
Por iso lles falei dos anos do instituto e, sobre todo, do gran labor que ven facendo todos estes anos o profesorado do centro. Non só pola iniciativa, senón porque dura tanto.
Quédannos as súas palabras, palabras coma estas, necesarias:
Não direi:
Que o silêncio me sufoca e amordaça.
Calado estou, calado ficarei,
Pois que a língua que falo é de outra raça.
Palavras consumidas se acumulam,
Se represam, cisterna de águas mortas,
Ácidas mágoas em limos transformadas,
Vaza de fundo em que há raízes tortas.
Não direi:
Que nem sequer o esforço de as dizer merecem,
Palavras que não digam quanto sei
Neste retiro em que me não conhecem.
Nem só lodos se arrastam, nem só lamas,
Nem só animais bóiam, mortos, medos,
Túrgidos frutos em cachos se entrelaçam
No negro poço de onde sobem dedos.
Só direi,
Crispadamente recolhido e mudo,
Que quem se cala quando me calei
Não poderá morrer sem dizer tudo.
?Os galegos somos coma os salmóns. Se queremos buscar as nosas augas puras e primixenias e seguirmos sendo coma nós mesmos, se queremos sobrevivir, sermos fieis á nosa identidade, temos que deixar o ancho mar do castelán e impulsarnos contra corrente, polos cursos estreitos e doces, río arriba, polos nosos ríos galegos, con perigo de topeñar nalgún penedo, ou de sermos comidos por algún oso no camiño.?
Así comezaba o discurso de ingreso na Academia Galega de Bernardino Graña. As veciñas e os veciños de Cangas, e todas e todos os que desexamos acompañar a Bernardino neste momento trascendental para todos e todas nós, puxémonos en pé para mostrarlle ao poeta o orgullo de sentírmonos representadas e representados a través dos seus versos na institución que un día crearon os nosos antecesores.
Non era sen tempo. Era de xustiza. Bernardino ocupa a cadeira que lle corresponde e canda el entraron todo o sal do mar, as maragotas, os arroaces, o gato da tasca mariñeira, as chalanas da ría de Vigo e as mulleres contadoras de historias.
Bernardino falounos dos contos, da importancia da literatura oral que ?é realmente un produto popular, creado polas mulleres de Galicia (tamén polos homes)...? e a través da comprobación do carácter internacional desa literatura que sobreviviu ao longo dos séculos salvando con ela á lingua e ao propio pobo, levounos até o Conto gallego de Rosalía, para afirmar rotundamente, contradicindo a Carballo Calero, que o Conto Gallego si é un conto feminista, digno de Rosalía.
O xoves presentamos en Vigo, concretamente en Librouro, o libro: Feijóo, o galego e nós. Había dúas fotógrafas, incháronse a sacar fotos, tivemos que posar mesmo, mais ao día seguinte soamente saía unha anotación diminuta no Faro de Vigo, mais nada. Tanta foto e para que. É a historia de sempre.
Pois para presentar este libro estabamos o seu coordinador, Xosé María Álvarez Cáccamo, e Manuel Bragado, Henrique Harquindey e eu mesma. Durante máis dunha hora falamos do libro e sobre todo da nosa lingua, dos ataques reiterados e premeditados á nosa lingua. O público era un público entregado.
Foi un acto reconfortante, de autoafirmación, de diálogo. E o libro un libro necesario, útil para lembrar con exactitude todo o que foi pasando, como o recibimos, como respondemos, como estamos dispostos a continuar.
Rematei a miña intervención dicindo que temos motivos para a esperanza, porque somos máis, moitos máis os e as que hoxe e mañá loitaremos polo noso idioma. E temos a razón da nosa parte.
O sábado recibín este correo:
"Ola Marta, chámome Kalina e entre eu e os meus compañeiros estamos escribindo un blog sobre diferentes autores. Unha pregunta, un tanto rara poderás dicir, pero é a miña dubida, é a seguinte: Onde foi o lugar mais extraño ou extravagante onde escribiche?"
Pois ben, traio aquí este correo porque aínda que escribín e enviei a resposta, non debeu chegar á súa destinataria, xa que veu de volta, sinal de que o correo que me chegou contiña algún erro.
Así que, deixo aquí aquela resposta, para Kalina ou para quen interesar:
"Non sei se a resposta á túa pregunta é exactamente un lugar ou máis ben unha situación:
Lembro dúas:
Un dos poemas de Setembro, o que fala da estirpe da femia mutilada, foi escrito, máis ben, foi imaxinado e memorizado, mentres ía pola rúa camiño do supermercado, para cumprir con labores domésticos necesarios.
Noutra ocasión precisei de que o copiloto botase man de papel e bolígrafo para ditarlle o poema que estaba asaltándome na cabeza, tamén é un poema que está publicado, mais agora non lembro onde.
As dúas situacións son moi habituais para min, por iso levo sempre comigo unha libretiña ou, nesta era dos achados técnicos, conecto a gravadora do móbil."
E é así, cantas veces teño que parar e gravar (confeso que aínda quería que fosen algunhas máis...)
Onte homenaxeamos a Marilar Aleixandre na súa terra, Compostela. Así que, onde estará o parque Marilar Aleixandre, xusto por fronte do campus sur da universidade, nunha rúa que agora chaman de Barcelona, mais no lugar que desde que as galegas poboaron Compostela recibiu o nome de Leiroas, está erguido o chanto (con este nome quere Marilar que denominemos aquela laxe vertical) en que un poema seu fala da cidade: esa cidade que debe manter as ?parediñas? de pedra, teimar na súa forma granítica, elemento esencial da súa identidade.
Ao lado, o abruñeiro, elixido por Marilar por ser unha árbore ventureira que aínda ocupa o seu lugar no monte, lonxe das serras mecánicas que derraman os valados ancestrais para substituílos por globalizadores muros de cemento. Un abruñeiro que xa portaba pequenos e agres froitos, ameixas silvestres que deixarán fonda pegada nas nosas bocas.
Foi unha fermosísima homenaxe. E Marilar meréceo. Todos os discursos: o de Cesáreo Sánchez, presidente da Asociación de Escritores, o de Mercedes Queixas, a secretaria, a fermosísima e esclarecedora laudatio de Ana Romaní, que nos falou do ollo de vidro violeta de Marilar, e que dixo, con toda claridade: ?non falo de poesía de muller, falo de feminismo? foron uns magníficos discursos. E, por suposto, o discurso final de Marilar, no que nos explicou por que gallou a lingua para escribir, por que elixiu Compostela, unha cidade inventada, como realizou unha inmersión total en Toba, Cee, da que saíu con esta lingua que nos regala en cada libro, ou como e por que en 1974 ela, que naceu en Madrid cun billete de metro nos dentes, de pai andaluz e nai valenciana, comezou un día dar as súas clases de ciencia en galego. Fermosas palabras as súas, fermosas tamén para lembrarlle ao alcalde de Compostela, presente, que alí onde as rúas hoxe seguen un trazado rectilíneo e se chaman de Barcelona ou de Bilbao, hai máis de douscentos microtopónimos que agora sobreviven nunha listaxe de papel.
A mediados dos 80 descubrín a Pessoa. Lin apaixonadamente os seus poemas, coa sana inclinación pola lingua portuguesa que arraigara en min nos anos do instituto. Tal vez por iso, cando volvía de Coimbra en xullo de 88, traía na miña maleta un exemplar de ?O ano da morte de Ricardo Reis? de Saramago. Foi así como comezou a miña admiración polo escritor. Cando o venres escoitaba na radio a nova da súa morte, sentín como se nós mesmos perdéramos algo, un escritor que contribuíra ao engrandecemento desta lingua nosa que florece en Portugal. E reapareceron todas as preguntas que gardei durante anos, especialmente cando a sensación é que algúns medios de comunicación nos presentan a un escritor afastado dos seus, adornándose co prestixio do pensador incómodo, nunha manobra de apropiación non confesada que fede ao imperialismo rancio que foi sementando de fortalezas as beiras do río. E outra vez vendo para o lado da casa cos lentes mesetarios que tanto nos teñen afastado dos nosos propios curmáns, aqueles que vivían nas aldeas retratadas por 
Ando tan atarefada que non vou ao día. Así que aínda hoxe vou falar do venres pasado, da fantástica celebración dos 
?Os galegos somos coma os salmóns. Se queremos buscar as nosas augas puras e primixenias e seguirmos sendo coma nós mesmos, se queremos sobrevivir, sermos fieis á nosa identidade, temos que deixar o ancho mar do castelán e impulsarnos contra corrente, polos cursos estreitos e doces, río arriba, polos nosos ríos galegos, con perigo de topeñar nalgún penedo, ou de sermos comidos por algún oso no camiño.?
O xoves presentamos en Vigo, concretamente en Librouro, o libro: 
O sábado recibín este correo: