O martes, mentres agardaba a que fose a miña quenda na médica, remataba de ler Sete palabras. Alí sentada, naquel corredor branco que parece a cola do supermercado, emocioneime cos derradeiros capítulos do libro. Emocioneime moito.
Gustoume. Sobre todo porque me identifiquei co autor (aínda que non comparta cento por cento todas as ideas verquidas na obra). Conectei desde o primeiro momento coa angueira súa, recoñecinme na desmemoria e na fabulación, comprendín perfectamente esa linguaxe dos pequenos detalles, esa porta de cristal automática que non vía o home que pretendía atravesala.
O certo é que, desde a primeira páxina, levoume mentalmente ao meu proxecto do verán pasado, esa idea que me anda na cabeza desde hai tantos anos e que, en canto tiven uns días de vagar comezou materializarse en palabras no ordenador. Esa idea que cando comezou setembro e veu o vendaval da cotidianeidade quedou conxelada nun ?pincho? (versión galega de USB segundo Xepe). Esa idea que, nesa concreción, se cadra perdín para sempre porque desde onte extraviei o meu pincho con todas as ideas novas e vellas, con tantas cousas das que non hai copia (algúns poemas que non lembro nin escribirei xamais e precisamente por iso son case perfectos), tantas cousas que temo perder para sempre, se non quedou tirado no único lugar en que, se cadra, podo recuperalo.
Pois volvín ao meu proxecto e por iso acompañei con ilusión esta procura da identidade, este desexo por comprobar a realidade que xa coñecíamos, mais que aínda garda algunha sorpresa. Esa reconstrución da memoria familiar que ás veces non sabemos se é histórica ou lendaria, mais que ao final, sempre será a única verdade "Conclúes que só a literatura é capaz de achegarse a contar a vida".
Intrigábame o título: Sete palabras, mais contra o final da novela o autor dános a clave. Porén, non deixa de parecerme sintomático que precisamente co nome de Sete palabras sexan coñecidas as derradeiras palabras de Cristo na Cruz, palabras que son obxecto dunha devoción especial e nas que Xesús, nome do autor tamén, reencóntrase co pai e con el dialoga. Estas son algunhas desas sete palabras, que para min gardan estreita relación con esta novela:
"En verdade eu che digo que hoxe estarás comigo no Paraíso." (Lucas 23:43)
"Muller, eis aí teu fillo; olla aí a túa Nai." (Xoán 19:26-27).
"Pai, en túas mans entrego o meu espírito". (Lucas 23: 46)
Cómpre ler esta novela de Suso de Toro, esta novela da que chegou dicir que pechaba un proceso: "Sete palabras é unha despedida todo el, e en léndoo coido que o lector comprende que xa foi escrito en tránsito cara a outro lugar. Nalgún lugar do texto, cito de memoria, dise algo así: "E como se xa estiveses morto ou como se fose un libro póstumo" (agardo que non).
E só unha cousa máis. Unha das partes que gocei especialmente foi a dedicada aos días en Cuba, si, naquela viaxe que tanto criticaron os que agora van a China e a Cannes, aquela viaxe en que coincidimos e na que seguíamos con preocupación, todas e todos, e lembro a Suso de Toro neses momentos, as críticas infundadas dos inimigos da cultura galega. Aquela viaxe que por deu xa, que eu saiba, dous libros magníficos, estas Sete palabras e aquel extraordinario Sol de Inverno. Para que logo digan...
Darth Vader avanza cara ao Obradoiro desde a Estrela da morte que hoxe ocupa o mesmo lugar da Cidade da Cultura. Atrás del as tropas imperiais. Atravesando as rúas da cidade vai deseñando na súa cabeza a estratexia a seguir para destruír Alderaan, porque é o seu obxectivo converter o país-planeta temperado de fermosas paisaxes nunha poeirenta nebulosa de asteroides, símbolo da súa destrución final. Atrás del camiña o Conde Dooku, quen acaba de demostrar definitivamente a súa conversión. Despois de perpetrar o crime, poñendo os seus coñecementos ao servizo do Imperio, recibirá en premio o nome de Darth Tyranus e guiará as tropas androides, tan inconscientes e manipulábeis, contra a República.
Darth Vader pasará a historia como o exterminador dos que nobremente gardaron as tradicións da República e a súa identidade. O seu nome produce terror a uns e repulsión a outros. Alí onde a Alianza Rebelde se mobiliza para reclamar os dereitos que lle corresponden, preséntase Darth Vader para ocultar coas súas repulsivas artimañas a lexítima loita dos rebeldes. Todo o destrúe e manipula, sempre ao servizo de Darth Sidious, que comodamente observa desde a capital do Imperio.
Por iso camiña cara ao Obradoiro, corazón de Alderaan, será o primeiro lugar en ser destruído, derrubará todos e cada un dos edificios que o rodean, esfarelará as pedras do chan, para que non quede proba das manifestacións rebeldes. É a súa misión estender o Imperio, e nada, nada se pode interpor.
Só co derradeiro alento de vida, Darth Vader asumiu o erro cometido e, sen folgos xa, renunciou ao lado escuro. Teremos que agardar tanto?
Maio de 2010.
Este é o artigo enviado esta semana a A Nosa Terra. Comezouse xestar na miña cabeza o venres ao mediodía, despois de ver na TVG algunhas imaxes do desfile das tropas imperiais cara ao Obradoiro con motivo do 30 aniversario de Star Wars. Ademais contei coa colaboración entusiasta de Aldán López, bo coñecedor da saga. A verdade é que botei unhas risas e que xa non é a primeira vez que vexo Star Wars en paralelo coa nosa realidade (no seu día non gocei nada da 3º ou derradeira entrega porque estaba vendo na pantalla un conflito político do momento, representado por Palpatine e Anakin Skywalker).
Abraio e indiganción a un tempo foi o que sentín cando escoitaba a comparecencia onte do Presidente da Xunta. Non daba creto ao que estaba oíndo, se a lei non me serve, refágoa á miña maneira...
Por iso o día despois, quédome (por varios motivos) con este poema de Aldán López que mereceu unha mención honorífica no 1º Concurso de Haikus do Val Miñor esta mesma mañá:
Ao decreto:
Lingua fóra,
o dente traba con saña nela,
os resortes volve cara atrás.
Parabéns a Patricia, Ricardo, Sabela, Noelia, Lara, Rebeca ou Aldán, que sigan así. Igual que aos mozos e mozas que o pasado 17 en Outes recibiron os seus propios galardóns lembrando ao poeta Añón.
E para rematar a tarde en Serra de Outes entregando os premios do XIV Premnio Francisco Añón de poesía. Extraordinario ver a todos aqueles mozos e mozas lendo os seus poemas, sabendo que veñen con forza, como diría Novoneira.
Chegou esta semana. É unha escolma de 68 artigos, de diferente autoría, publicados en distintos medios de comunicación entre xaneiro de 2009 e marzo de 2010.
O volume está coordinado por Xosé María Álvarez Cáccamo quen nos di na introdución Este libro e nós: "A crónica de autoría colectiva que este libro representa, obra de xente do campo cultural, ofrece a análise e a crítica das devanditas accións gobernamentais de esmagamento e derruba, presididas pola táctica da manipulación propagandística que asenta na pronuncia incesante de mentiras elementais.", "O suxeito pronominal que pecha o título ... nós non esgota o seu referente no colectivo de autores que dan corpo a este volume. Nós somos a multitude. Somos quen nun período de oito meses... enchemos as rúas e prazas de Compostela en tres sonadas e pacíficas ocasións para declarar a vontade de Galiza fronte á estratexia de destrución dos alicerces da nosa identidade que preside a acción de goberno de Núñez Feijoo."
Así pois, temos unha ferramenta máis para o debate, a defensa, para armarnos de razón.
Neste volume colectivo figuran os seguintes artigos da miña autoría: Empezaron e Como a terra.
Había unha ameixeira ao pé da casa
en que eu sen saber, souben da lingua
aquela que tiñamos agachada
aínda que sempre alí, ao pé da casa.
(Setembro, 1998)
Cando era pequena pensaba que as ameixas e as "ciruelas" eran cousas distintas. O certo é que as ameixas soamente as había na miña casa, verdes por fóra e marelas por dentro, con aquela pel que cegaba os dentes e a carne brandiña e doce. Porén, as "ciruelas" adoitaban ser brancas, e soamente as vira na tenda. Pode parecer unha anécdota un pouco parva, mais a min resúltame triste e volvo a ela porque é o resumo da realidade do Vigo dos anos setenta: a cidade cada vez máis distante da súa identidade.
Nas rúas urbanas da cidade en que nacín, fun descubrindo aos poucos unha lingua agachada. Era a lingua das donas do supermercado que falaban entre si cando a clientela non estaba presente. Era a lingua das peixeiras da Ribeira. Era a lingua dos meus avós, a que usaban entre eles, a que nunca lle falaron ás súas fillas, e que só lle falaron á súa neta máis vella cando tomou a decisión máis importante da súa vida.
A lingua en que falaba a ameixeira da miña casa non estaba na escola. Apareceu timidamente no curso 80-81 nas aulas do instituto. Con grandes dificultades conseguimos ter unha profesora de galego aquel ano, pois o profe que nos correspondía, Freixanes, accidentárase e tivo que ser substituído, mais a substituta non daba chegado. Así que, mentres, Xosé Manuel Rodríguez deunos clase a dúas aulas xuntas, con aquel libro branco cun enorme título: LINGUA. Eramos moitas e moitos na aula e o profe facía o que podía, eu só lembro o moito que gozaba naquelas primeiras aulas de galego, primeiro con Xosé Manuel e logo con Loli. Máis tarde foron Anxos ou Mercedes.
O certo é que en Vigo, en varios centros educativos, por exemplo no mesmo instituto en que eu comezaba ver o mundo, había varias profesoras e profesores que daban as súas aulas en galego desde había tempo. Así que, moitas mozas e mozos estudaron as matemáticas en galego daquela, e ben que lles aproveitou.
Non podo explicar por que a nena que pensaba que as "ciruelas" e as ameixas eran cousas distintas, a que nunca falara en galego, sentía tal inclinación por esta lingua. Tampouco de onde me saía a forza para defender en solitario que as aulas no instituto debían, ou podían, ser en galego. E non cansaba porque, aínda que aquelas alumnas e alumnos de 3º de BUP do IES Santo Tomé de Freixeiro no curso 1982-83 non o entenderan, estabamos falando da nosa lingua. Da nosa propia lingua. Como moitos outros e outras fixeron tamén naquela mesma altura.
É a miña historia de amor. A que hoxe me fai erguer a voz, premer o teclado, saír da casa, pensar e pensar e pensar... porque non quero que un día as posíbeis netas que non sei se terei crean que no noso país non se dan as "ciruelas" ou non sexan quen de entender que significa que un lugar se chame Ameixeiras.
E non aceptarei que, despois de anos de ocultarme a lingua, tentando educarme nunha realidade que non era a miña, despois de anos de negarme o que son realmente, tentando que me sentise culpábel polas miñas ideas e os meus feitos, hoxe veña ninguén a dicirme que impoño nada ou que acabei con paz ningunha. Levo anos sendo responsábel, responsábel de manter viva a miña identidade e de lla transmitir aos meus. Porque esta lingua é miña, tan miña como de todos e todas as que con fachenda e amor saen cada día á rúa dándolle vida, poñéndoa no lugar que lle corresponde, levándoa do Caurel a Compostela ou de Ortegal ao Miño. Ou como no Correlingua de Santiago a Vigo, pasando por A Coruña, Ferrol, Ribadeo, Lugo, Monforte, Ourense, Verín, Tomiño, Pontevedra, Vilagarcía, a Estrada e Rianxo.
Para volver de novo o 17 a Compostela, ao Obradoiro, onde fagamos resoar de novo toda a forza do noso amor, o noso existir.
E quero felicitar especilamente ao alumando do IES de Tomiño, pola lectura do manifesto, e do IES Escolas Proval, pola interpretación da peza presentada ao Cantalingua, composta pola súa profe Paula Oliveira.
Sorprendeume que a nova do día do libro fose o abandono da escrita profesional por parte de Suso de Toro, unha nova que se tiña de producir dun momento ao outro, despois de ver o seu nome na adxudicación provisional do Concurso de Traslados. Mais é así, es noticia cando morres.
En todo caso, o feito suscitoume unha reflexión, sobre o tempo para a escrita, e sobre ela escribín esta semana en A Nosa Terra, quedando coa sensación de que o espazo de 1600 caracteres non me permitiu expresarme con todos os matices.
Este é o artigo:
Sen opción
Unha das novas do día do libro foi o abandono da escrita profesional por Suso de Toro. Máis alá do caso concreto, o feito de que un autor galego abandone a profesionalidade, cando pouquísimo son os que exercen como tales, é unha mala nova para a cultura galega. As escritoras e os escritores (léase tamén, debuxantes, actores, músicos...) temos debatido sobre o tema e, debo dicir que, conforme van pasando os anos, a miña opinión muda e cada vez valoro máis chegar a poder ter a oportunidade de dedicar máis tempo á escrita, pois a realidade é que, ao final, somos escritoras que imos aproveitando as sobras do tempo, para dedicarnos a un traballo, traballo si, que valoramos por enriba de todo e que entendemos necesario. Nese sentido, ter tempo propio para a escrita, e para elaborar a escrita, é unha cuestión central, porque aspiramos a que a nosa obra teña o recoñecemento que merece todo produto cultural, un produto que ten un valor engadido, que é resultado de horas de dedicación e formación, que está no mercado e sofre as leis de mercado, que xera plusvalías e beneficios. Mais a cousa xa non é se queremos ou non ser profesionais ou cales poderíamos considerar vantaxes e inconvenientes da profesionalización. A cuestión é que non temos a opción e iso porque non se aposta pola cultura como un sector profesional que é, un sector que crea postos de traballo, que ten máis demanda da que pensamos e que pode non só estar á marxe da crise, senón mesmo contribuír a remontala, ao tempo que dignificamos a cultura de noso. Mais non temos a opción, e deberíamos reflexionar sobre o que iso significa.
O martes, mentres agardaba a que fose a miña quenda na médica, remataba de ler 
Chegou esta semana. É unha escolma de 68 artigos, de diferente autoría, publicados en distintos medios de comunicación entre xaneiro de 2009 e marzo de 2010.
Había unha ameixeira ao pé da casa
Sorprendeume que a nova do día do libro fose o abandono da escrita profesional por parte de Suso de Toro, unha nova que se tiña de producir dun momento ao outro, despois de ver o seu nome na adxudicación provisional do Concurso de Traslados. Mais é así, es noticia cando morres.