|
|
|
|
|
|
| Retallos daquela infancia, Bautista Álvarez |
|
 O pasado 14 de febreiro, a Asociación Cultural O Castro convocounos en Vigo á presentación de Retallos daquela infancia, a primeira obra narrativa de ficción que publica Bautista Álvarez. Coñecimos así a Bautista Álvarez como escritor de ficción, pois como ensaísta conta xa con dilatada traxectoria, entre a que salientei na presentación un ensaio sobre Os vellos non deben de namorarse, publicado na revista Primer acto, por ser esta achega de Bautista Álvarez unha das máis descoñecidas, probabelmente.
Retallos daquela infancia é un conxunto de narracións que beben directamente da nosa tradición literaria oral, feito que emparenta esta obra literaria con antecendentes como Anxel Fole ou Álvaro Cunqueiro, autores que en palabras de Francisco Rodríguez ?representan a grandes fabuladores que transmitiron a riqueza máxica da nosa concepción do mundo e o enlevo dos nosos tipos e situacións tradicionais...?( Literatura galega contemporánea (problemas de método e interpretación), 1990).
Mais que ninguén pense que o feito de estar estes relatos fundamentados nas estruturas e xeitos de contar da literatura oral e popular é unha clasificación que os sitúa a diferente nivel do que adoitamos considerar LITERATURA, así, con letras maiúsculas. Como di Marcial Gondar: ?Cómpre, en primeiro lugar, non esquecer que a literatura popular, a diferenza da maioría da culta, non se esgota na estética e na estilística, senón que acostuma ser sempre literatura de combate, isto é, arma de arrebolar que nos serve para atacar ou defendernos, nunha palabra, para andar pola vida. Non é, pois, posíbel analizar a literatura popular sen ter en conta a súa conexión coa realidade, o seu contexto de uso.? ( ?As narrativas sobre a Morte na cultura tradicional. Semántica e Pragmática da Ars moriendi galega?, Mitoloxía da morte: agoiros, ánimas e pantasmas, Escrita contemporánea, 2005).
Fole e Cunqueiro, tamén a pegada de Castelao atopo eu nestes relatos. O narrador de Retallos é un narrador omnisciente, que dialoga coa lectora, explícalle as súas digresións, pide desculpas, avisa para que non lean os máis pequenos, un autor que ten un xeito de narrar que nace da oralidade. Cando Manuel María estuda a obra e a figura de Anxel Fole, reproduce unhas palabras de Pilar Vázquez Cuesta que tamén lle acaen á obra de Bautista: ?os contos ... semellan transcricións de relatos orais, historias escoitadas ... que o autor se limitou a poñer por escrito.? (?A recuperación da narrativa en galego: Anxel Fole?, Historia da literatura galega, 1996) E se se asemella a Fole neste xeito de contar, tamén o fai cando bota man dunha lingua coidada e ancorada na fala das xentes de Loucía.
Como Fole, Bautista retrata a través destes relatos a Galiza da súa infancia, vai deixando ante nós como pezas dun crebacabezas estes textos que compoñen o mural do mundo rural en que el naceu e se criou, onde a relación coa morte era algo natural. Son varios os relatos que se artellan ao redor de historias de mortos ou mortas, lembrándonos algúns deles o Castelao de Un ollo de vidro. Así o sentín eu lendo ?O panteón das martiñas? que comeza deste xeito: ?Vou levantar o pano para que o lector poida contemplar o decorado antes de que os actores saian ao escenario. O teatro no que se vai representar é o cemiterio de Las. O daqueles tempos nos que o Camposanto tiña máis de campo que de santo.? (páx. 157).
E ao falarmos da temática da morte, quero volver traer aquí novamente as palabras de Gondar: ?Un dos trazos característicos da cultura moderna urbana occidental é a ocultación de todo aquilo que ten relación coa morte... hoxe en día, cada vez máis, a morte é considerada como un suceso privado?. Podemos entón concluír que esta obra de Bautista é literatura de combate, no sentido expresado por Gondar, para defendernos dos perigos que conlevan os tempos modernos que nos conducen ao individualismo e, por tanto, a renegar de todo o que é colectivo e que como tal é a nosa ferramenta de defensa e transformación da realidade en que vivimos?. Aínda que sexa arriscado, direi que si. Que finalmente estes relatos son unha aposta por traer a este tempo presente cada vez máis urbanita e individualista as historias dun tempo que esmorece e leva canda si a nosa identidade.
Mais se esta liña combativa non está expresa, si o está aquela que leva ao relato a posición política do autor. No relato ?O carniceiro de Figueroa?, de título ben elocuente, o autor advírtenos desde o inicio: ?Non vou permitirlle ningunha licenza á imaxinación. Non quero brincadeiras. A historia que vou contar está tomada integramente da realidade. Nin sequera pretendo ocultar os nomes reais tras de pseudónimos inventados. Por unha simple razón. Quero que o meu escrito sexa unha especie de patíbulo póstumo para quen se foi para o outro mundo sen recibir o que neste tiña merecido. Ímonos remontar aos tempos da gran carnizaría...? (páx. 79).
Tradición, oralidade, mitoloxía da morte, mais tamén dardos afiados ás conciencias, propios do Bautista que coñecemos a través da súa escrita xornalística e ensaística, como a crítica á situación da lingua: ? A augardente era unha bebida que disimulaba moito... A función terapéutica deste licor perdeuse cando ao noso bagazo lle empezaron a chamar orujo? (p.p. 161-162); ?Daquela rezábase na lingua de Cicerón, por ser a única que entendía Deus. Coas ocupacións que tiña que atender no noso mundo e no de fóra non lle quedara tempo de ir á escola. E cando empezou a aprender idiomas, a liturxia pasou de Cicerón a Lope de Vega. A lingua de Rosalía agarda cola detrás do esperanto para poder entrar na Igrexa? A lectora, o lector gozarán destes relatos en que o humor tamén está moi presente. Relatos que fieis á técnica que caracteriza este tipo de narrativa, gardan para o final a súa sorpresa, moitas veces cun toque de humor que vira o relato e nos deixa un sorriso na boca.
Artigo publicado o 30 de marzo de 2014 en Terra e tempo. |
|
|
|
|
| dun lago escuro |
|
 E mentres camiñamos cara a abril, nace ao papel impreso dun lago escuro |
|
|
|
|
| Presentación de Argola en Vigo no Caderno da Crítica |
|
Hoxe, o amigo Ramón Nicolás, fai no seu Caderno da Crítica unha referencia á presentación de Argola en Vigo o pasado 21 de marzo.
Como el di, foi unha presentación: "xirou arredor dalgunhas desas evocacións tiradas do pozo da memoria e, doutra parte, das impresións que obtiven da lectura deste poemario."
Para min foi unha presentación moi grata, porque estiven rodeada de amiga/os, como Moncho, que lembrou aqueles anos 80 en que eramos estudantes, quizais, un percorrido necesario para entendermos a nosa xeración.
Grazas a José Goris polas magnífica reportaxe gráfica.
|
|
|
|
|
| Recensión de Argola por Manuel López Foxo |
|
 Recensión de Argola realizada por Manuel López Foxo no Terra e Tempo do pasado 22 de marzo.
O autor fai un percorrido pola miña obra inserindo nela Argola: "Fiel ás súas orixes familiares e a unha liñaxe de mulleres fortes, afeitas a resistir, vencelladas todas elas ao mundo do mar e empeñadas en construír o seu futuro desde o sacrificio e desde a dignidade persoal, a poeta vai afondar libro tras libro nunha visión feminina e feminista do mundo."
Podesdes ler a recensión completa aquí:
Marta Dacosta e o seu poema-mar, onde sempre hai unha muller preñada de esperanza |
|
|
|
|
| Día da poesía |
|
Escribir é ...
íspete
palabra
en que delego
esta onda
lenta
salgada
sentimento
Feliz día da poesía! |
|
|
|
|
| Presentación de Argola en Vigo |
|
 |
|
|
|
|
| Presentación de Argola en Ourense. Resumo |
|
O pasado 13 de marzo presentamos Argola na libraría Torga, en Ourense. O acto foi organizado pola A.C. Auriense que convidou para realizar a presentación ao poeta Millán Picouto, a quen tiven o pracer de coñecer nesta singular ocasión.
Millán Picouto sinalou de Argola que que se trata dun poemario cunha liña argumental que envía os poemas. Destacou a fluidez dos versos, libres, heptasílabos, endecasílabos, alexandrinos que favorecen unha dicción fluída e o ritmo, cun poema final que concentra a actitude desta protagonista dramática no remate do libro.
Grazas a todas e todos os que acudistes á presentación e a Millán Picouto e á Auriense, por suposto.
A anécdota do día foi que, ao chegar, atopei a Isabel Risco na porta do Teatro Principal, que está xusto por fronte da Torga, e comprendín que competiamos na mesma franxa horaria. Iso deu para que botaramos unhas risas sobre quen tería máis público (algo que por outro lado é obvio) ou que falásemos da posibilidade de xuntar o seu teatro e a miña poesía para outra ocasión. Sería unha idea, aínda que nesta obre non hai nin unha sílaba de humor.
Velaquí un resumo da presentación:
|
|
|
|
|
| Presentación de Argola en Ourense |
|
 |
|
|
|
|
| Marzo escuro |
|
Marzo escuro. A miña contribución ao 8 de marzo de 2014:
Nestes días en que o inverno comeza a despedirse, retomamos as palabras para falar de marzo. E talvez debera ser marzo todos os meses do ano, cada día e cada hora, un marzo que for consciencia da situación real da muller, un xesto decidido para denunciar que seguimos sen ter os mesmos dereitos cá outra metade da humanidade. Un marzo para levantar muros contra a violencia, deter o terrorismo machista que nos maltrata e nos mata. Un marzo para comprobar que os conceptos de que nos dotamos: invisibilidade, teito de cristal... seguen estando aí e que se a crise económica está ao servizo da destrución dos avances sociais que colectivamente fomos quen de acadar para o conxunto da humanidade, é coa muller e coa súa precaria situación laboral coa que é máis virulenta.
Esta mesma semana a CIG presentaba un informe demoledor cun titular espantoso: 58.000 mulleres galegas de entre 15 e 34 víronse obrigadas a emigrar. As mozas galegas deben abandonar o seu país para poder vivir. E que será de Galiza sen a súa mocidade? Xa Castelao reflexionou no seu día sobre o empobrecemento que para un país significa perder a súa mocidade na emigración. Rosalía Castro, Curros, Manuel María denunciaron ao longo dos séculos esta lacra, o resultado dunha política nefasta para o noso país, unha política que segue a destruílo e impide que poidamos crecer e sermos o que realmente somos, un país rico con medios para se sustentar a si mesmo.
Nese mesmo informe da CIG queda constancia de que a taxa de paro feminino creceu un 1,5 % no último ano, situándose no dobre da de 2008. E isto, considerando que, como diciamos, 58.000 mozas galegas desapareceron do padrón de habitantes. As que quedan comproban día tras día o deterioro das condicións laborais, que se suman, a existencia de convenios que, en sectores feminizados, ostentan as peores condicións laborais e os salarios máis baixos (que en moitos casos rozan o Salario Mínimo Interprofesional). O informe tamén denuncia que se reducen as axudas públicas ás persoas dependentes facendo recaer, unha vez máis, a responsabilidade do seu coidado nas mulleres. Por certo que mesmo nestas axudas públicas paira a discriminación, pois as mulleres que cobran unha pensión contributiva ingresan unha media de 574 ?, o 53,7% do que ingresan os homes, sen considerar o elevado número de mulleres que só ingresan 366 euros ao mes, como pensión non contributiva.
E isto é marzo en 2014. Unha nova constatación de que aínda queda moito camiño por andar, de que non hai espazo nin tempo que non requira da visibilización da denuncia de que aínda non estamos onde nos corresponde, de que é preciso seguir traballando e utilizando ferramentas que conciencien e eduquen, que nos apoien e nos permitan avanzar. Xusto na dirección contraria do que fai o actual goberno que pretende devolvernos á caverna antediluviana, impedíndonos agora unha decisión fundamental como é sermos nós quen consideremos cando e como queremos ser nais.
Este marzo é unha parábola da involución.
Mais eu, quero rematar estas palabras recuperando a memoria das que non están, a dez anos da ausencia de Xela e de Luísa, neste mes de marzo en que Xela Arias cumpriría anos, en Luísa Villalta faleceu. Elas empregaron a palabra poética como compromiso co seu pobo e o seu xénero. Relelas, declamar os seus versos, será o antídoto contra este tempo escuro en que aínda vivimos.
nada pode explicar
que nos falten as rosas
os seus corpos erguidos
na soidade do inverno
a súa cor na tarde
que agora é máis escura
os pétalos suaves
coroando as espiñas
Marzo 2014 |
|
|
|
|
| 8 de marzo por un aborto libre e gratuíto |
|
Sucedeu que Argola acabou por publicarse a finais de 2013, ano en que o goberno en Madrid dicidiu modificar a Lei do aborto para recortar os dereitos das mulleres e a nosa capacidade de decisión. E en Argola hai poemas que lle cadran a este tempo. Como aquel en que a avoa lle entrega á neta unha planta de ruda. Ese foi o poema que lin esta mañá de 8 de marzo, en Goián, na Camiñada que Galiza Nova do Baixo Miño organizou para reclamar o dereito ao aborto libre e gratuíto.
(foto de Xan Lois Lomba Alonso)
OCULTA entre os lenzos
viña a pequena planta da ruda
a avoa insistira en que eu mesma a chantase na terra mol
ela separara coas súas propias mans
o talo aveludado
da terra salgada de noso
cando o frío asexaba na porta da casa
contra a escuridade da noite falangueira
ela quentaba auga sobre as brasas de carballo
para logo pousar, case con mimo
as follas secas de ruda que gardaba entre as súas roupas
aprendeume as tisanas e as compresas
díxome en segredo os beneficios da ruda
facéndome xurar
que nunca contaría aquelas conversas esquivas
que nacían entre as lapas
á sombra do sono dos adultos
a avoa procurábame á noite
envurullábame no mantón
levábame en silencio até a lareira
aquel lugar de maxia e de fantasmas
onde a memoria pairaba como a cinza
cubríndoo completamente todo
penetrándome a través da farinxe delicada
instalándose nos bronquios, en cada un dos alvéolos
para asegurarse de que a través do sangue
acadaba cada célula do ser
alimentando músculo e óso
tecido e linfa
como a madeixa de la que se converte en prenda
e envolve o corpo enteiro no seu tacto cálido
respirei a cinza da memoria
impregneime da cinza dos corpos insepultos
toquei, coas miñas mans pequenas, as reliquias dos avós
que morreran loitando contra o Imperio
enzoufei o meu rostro coa cinza das mulleres violadas no cume da conquista
e doeume entre as pernas o sangue morto da inxustiza consumada
mentres se desgarraba retorcéndose
un feto concibido sen amor
eu mesma puxen na terra a ruda
tal e como a avoa me aprendera
sentindo de novo no máis fondo do meu útero
a dor do corpo que se nega á fecundidade
un pranto radical de nai desamparada
o berro grave dunha muller ferida para sempre
o segredo da miña virxindade incorruptíbel
funil de seda polo que escorrega a area do meu tempo cativo
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
