|
|
|
|
|
|
| Diversidade lingüística e linguas ameazadas en Europa. |
|
 Crónica da participación da AELG no Grupo de Traballo sobre linguas ameazadas e diversidade lingüística na sede do Parlamento europeo, publicada en Sermos Galiza.
O pasado 20 de marzo, véspera do Día Internacional da Poesía, participei nun Grupo de Traballo sobre linguas ameazadas e diversidade lingüística na sede do Parlamento europeo, como representante da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, AELG. Fomos convidados a participar neste grupo de traballo por Ana Miranda, deputada do BNG no Parlamento europeo, integrante da Alianza Libre Europea (ALE)-Os Verdes, formación organizadora do Grupo de traballo.
O presentador e moderador da actividade foi o deputado da ALE François Alfonsi, do Partido da Nación Corsa, quen visitou recentemente o noso País. A sesión comezou coa intervención de varios expertos.
"Fomos convidados a participar neste grupo de traballo por Ana Miranda, deputada do BNG no Parlamento europeo"
Moseley Christopher, da Unesco, falou da categorización dos diferentes graos de ameaza dunha lingua, indicando que as linguas chegan á fase crítica no momento en que soamente son empregadas por persoas de idade. Mostrou imaxes do Atlas das linguas ameazadas realizado pola Unesco, indicando que está en período de elaboración e por tanto recibindo información. Nas imaxes mostradas, na Península só figuraba o euskera e como vulnerábel, o que logo foi cuestionado polo representante basco (cabe sinalar que a Unesco recolle na Península o euskera e o asturiano, aragonés e aranés como linguas en situación de seria ameaza e o guanche como extinguida).
Fernand de Varennes, experto en dereitos lingüísticos, deixou datos como que cada dúas semanas desaparece un idioma ou que en catro xeracións desaparecerán moitos, sinalando que o número de linguas ameazadas desde o seu punto de vista era superior ao que sinalaba a Unesco. Incidiu que actualmente a novidade radica fundamentalmente na velocidade á que desaparece unha lingua e no incremento da presión en moitos países cara ao monolingüísmo. Entre outras afirmacións sinalou que unha lingua que non ten prestixio fóra do ámbito escolar non ten futuro.
Meirion Prys Jones, da NPLD, sinalou a redución de orzamentos para a protección das linguas. Jonathan Hill, da Comisión Europea, falou entre outras cuestións da importancia das políticas de tradución e Adina Nichifor, do Consello de Europa, manifestou que a Carta europea de linguas minorizadas (CELRM) require políticas activas dos gobernos.
"Un comunicado de Régions et peuples solidaires denunciaba que Hollande viña de se negar a subscribir a CELRM, en contra do que prometera na campaña electoral"
A parte expositiva rematou coa intervención de Markus Osterlund que falou do caso do sueco en Finlandia, lingua falada polo 5,9% da poboación e sobre a que adoptaron medidas de normalización, como a publicación de documentación bilingüe, moi recentemente.
Rematadas as intervencións iniciais chegou a quenda dos representantes das diferentes linguas europeas, deputados e convidados que trasladaron as diferentes situacións. Desde a situación do piamontés, que mesmo a Unesco declara de ?definitivamente en perigo? e do que se expuxo que os últimos falantes están nos centros da Terceira idade, ao Ladino, para o que se sinalou que a súa situación mellorara respecto a hai trinta anos ao adoptarse medidas favorábeis.
A situación actual das linguas minorizadas do Estado francés pairou sobre o desenvolvemento do encontro. Ese mesmo día publicábase un comunicado de Régions et peuples solidaires denunciando que Hollande viña de se negar a subscribir a CELRM, en contra do que prometera na campaña electoral. O comunicado comeza dicindo que o bipartidismo á francesa fai que no relativo ás linguas a canción sexa sempre a mesma ?Palabras, palabras? podería ser o título.? O convidado basco falou da situación en Iparralde, da actitude do subprefecto de Baiona que se dirixira ao municipio de Hendaia para lembrarlle que o Estado francés non permite subvencionar con diñeiro público a construción dunha ikastola ou de que se están pechando, por falta de apoio, as radios comunitarias. Os corsos denunciaban que a súa lingua non tiña espazo nos medios de comunicación, a penas segundos. A estas denuncias sumábase as do deputado alsaciano ou o de Guyana e o convidado bretón, quen informou da coordinación entre as linguas de Francia para procurar a ratificación da CELRM, mentres que o occitano informaba de que neste momento a lingua está presente nas escolas, mais contan só cuns 1000 falantes, cada vez de maior idade.
Os corsos denunciaban que a súa lingua non tiña espazo nos medios de comunicación, a penas segundos
Fronte a estas intervencións manifestei que a lingua galega, malia non se atopar na situación dalgunha das linguas referenciadas, tiña hoxe o seu maior nivel de ameaza no goberno. No goberno galego e no español, ambos os dous responsábeis dunha lexislación restritiva especialmente no ensino, nun contexto social en que se xeralizou a rutura da transmisión interxeracional e a nosa lingua é cada vez menos falada entre os máis novos, situación que, analizada á luz das intervencións realizadas polos expertos na primeira parte do encontro, poñía moitas incógnitas sobre o futuro. E isto, malia ser o Estado español un dos asinantes da CELRM que incumpre sistematicamente.
Do goberno español e do aragonés, tamén do PP, falou o convidado do CHA, quen tamén incidiu no incumprimento da CELRM e sinalou a última aberración: confeccionar unha única normativa para o aragonés e o catalán de Aragón.
Ao remate da sesión, e despois da intervención das diferentes linguas presentes (mesmo un convidado que falou da situación do esloveno en Italia) as conclusións foron, como cabía agardar, que para o sobrevivencia das diferentes linguas europeas, e do mundo, cómpre o apoio dos gobernos, a súa presenza no ensino e na administración, de tal xeito que todas as persoas poidan usala, incrementar os recursos, apoiar a tradución, o cine, os medios de comunicación, etc. Puntos en común para linguas minorizadas en diferentes situacións e que vén o seu futuro desde diferentes prismas.
Foi un encontro enriquecedor que a bo seguro terá o seu reflexo no informe europeo que se elabore para a protección das linguas.
25 de marzo de 2013.
|
|
|
|
|
| Segregación para manter a desigualdade. |
|
Este curso escolar iniciábase con nova xurisprudencia sobre a concesión de concertos económicos aos centros privados concertados que segregan o seu alumnado por sexo. Tratábase dunha sentenza do Tribunal Supremo que resolvía un recurso presentado en Andalucía. Naquel momento a organización sindical maioritaria do Ensino, a CIG-Ensino, reclamou xa da Consellaría a rescisión destes concertos, na previsión de que unha futura sentenza confirmase esta ilegalidade para Galiza, pois o sindicato xa presentara recurso ante o propio Supremo.
Antes, o Tribunal Superior de Xustiza de Galiza (TSXG) ditaminara que os concertos educativos con centros que segregan por sexo eran legais. Para fundamentar esta sentenza recorría a unha convención da Unesco do ano 1960 en que se recolle que a separación por sexos no ensino non é discriminatoria sempre que os sistemas sexan equivalentes. Con este argumento o TSXG liquidaba a obriga que a Orde de concertos recolle de que os centros deben cumprir o artigo 84.3 da Lei Orgánica de Educación de 2006 en que se prescribe que o alumnado non pode ser discriminado por razón de sexo. Mais agora o TSXG ten que modificar a súa posición e admitir que a súa ?doutrina fora superada? declarando ilegais tamén en Galiza estes concertos. Loxicamente reclamamos o inmediato cumprimento da sentenza. Mais a Consellaría parece que aínda se vai tomar un tempo e, baixo o pretexto de estudar a sentenza e valorar se presentarán recurso contra dela, deixan que os meses pasen.
Os feitos demóstrannos que este goberno de Feijoo favorece o ensino privado. Este ano comprobamos como os orzamentos destinados a centros privados non descenden na mesma proporción que o fan os destinados ao ensino público, onde a redución de unidades, de profesorado e de dotacións contrasta con que se sigan entregando máis de tres millóns de euros a centros privados, entre eles os cinco centros que segregan o alumnado e que pertencen ao grupo Fomento, que na súa páxina web declara que reciben atención espiritual da Prelatura do Opus Dei, por tanto vinculados ao Opus como algunha das empresas que conseguiu a adxudicación de varias escolas infantís no primeiro trimestre de 2012, cando a Consellaría de Traballo puxo en marcha a xestión privada dalgunhas das antes denominadas Galescolas.
Poderiamos preguntarnos a que obedece o interese da Administración galega por subvencionar con fondos públicos este tipo de centros, para os que en 2009 xa había un informe desfavorábel do goberno saínte, mais formular e responder a esa pregunta interésanos fundamentalmente a quen consideramos que a separación por sexos é unha maiúscula aberración. A quen defende unha ideoloxía neoliberal e goberna para avanzar no camiño desa ideoloxía financiar centros que segregan o alumnado por sexo é unha ferramenta máis para perpetuar unha sociedade patriarcal e desigual (e a LOMCE é outra ferramenta exemplar). Porque é imposíbel que se poida camiñar cara á igualdade de trato e de oportunidades e así eliminar a discriminación contra a muller cando se perpetúan sistemas que impiden a convivencia, que impiden educarse coa outra, comprender, respectar. Impedimentos que desde logo non contribúen a erradicar a violencia de xénero, sustentada no descoñecemento, o desprezo e a incomprensión. Quen defende a educación segregadora invoca, entre outros motivos, que os resultados académicos son superiores, e isto é o mesmo que propor ir separando por grupos homoxéneos en canto ao seu coeficiente intelectual, capacidades, dificultades, facer unha sociedade compartimentada, crear guetos contra elites. Mais é que eles consideran que non todos somos iguais, e moito menos todas.
Mais a cuestión fundamental, desde o noso punto de vista, é salientarmos que eivas introduce o ensino segregado. Xa sinalei que a educación segregadora contribúe a perpetuar unha sociedade inxusta e patriarcal na que a muller segue sendo discriminada e deste xeito é máis difícil erradicar a violencia machista. Estas é a primeira e máis grave consecuencia, tamén porque ten carácter global e afecta ao conxunto da sociedade. Mais hai tamén outras consecuencias, consecuencias a nivel emocional, pois a segregación priva aos nenos e nenas dunha convivencia necesaria a través da cal aprender a compartir as emocións, respectar as diferenzas, amar a outra, o outro. Coeducarse emocionalmente.
A existencia das sentenzas que declaran ilegais estes concertos son un avance. Mais fronte a estas sentenzas o goberno central do Partido Popular xa prepara un cambio de lei para facer legal o inadmisíbel, que este ensino segregador siga recibindo fondos públicos e que así Fomento siga confiando a atención espiritual destas nenas e nenos ao Opus dei. E isto grazas, entre outros motivos, a que a LODE, Lei Orgánica reguladora do Dereito á Educación, do ano 1985 non recolle entre os motivos de discriminación a segregación por sexo.
Isto debe levarnos á reflexión final, como é posíbel que despois de tantos anos loitando pola superación da discriminación da muller e reclamando un ensino coeducativo non contemos co soporte legal, nin con documentos de rango internacional que declaren a segregación por sexos como antipedagóxica? A resposta a esta pregunta pon de relevo a distancia entre a igualdade formal e a igualdade real, unha grande distancia que aínda temos que percorrer.
Artigo publicado no semanario Sermos Galiza o día 22 de marzo de 2013.
|
|
|
|
|
| Recital en Narón. 1997 |
|
 Hoxe andaba buscando fotos do século pasado. E entón apareceron estas imaxes dun recital en Narón. Foi o 7 de marzo de 1997, así que ben podía estar relacionado co Día da muller.
Quen organizou o recital, e todo o programa de febreiro e marzo en que se enmarcaba, foi Carme Bar, a bibliotecaria de Narón. Na imaxe case nin sae, medio tapada polo xerro de flores.
Aí estamos Lupe Gómez, Helena de Carlos e máis eu. A 16 anos de distancia parecemos tan novas!
Non sei que poemas recitei aquel día, mais un deles ben puidera ser esta imaxe infantil, recollida logo no libro Setembro.
Sempre lembro o verán e unha poza pequena,
e as liñas azuis que se cruzaban
sobre o branco da camisa.
A poza enchíase a cada nova quenda e eu
remataba empapada
sen apañar xudías.
Sempre hai un sol enorme
desde a beira da poza
nese extremo do campo
en que meus pais labraban,
e altas escaleiras, tantos chanzos,
para subir á casa.
|
|
|
|
|
| Francisco de Castro enterrado en Bruxelas |
|
Nestes días pasados tiven que viaxar a Bruxelas para representar a AELG nun Grupo de Traballo sobre linguas ameazadas organizado pola Alianza Libre Europea ? Os verdes, da que o BNG forma parte. A AELG foi convidada pola nosa deputada Ana Miranda para expor ante a comisión a situación da nosa lingua neste momento, en que a maior ameaza procede do propio goberno da Xunta, primeiro, e do Estado, despois, malia ter asinado este a Carta europea das linguas minoritarias, pois se veñen adoptando medidas lexislativas que reducen a presenza da nosa lingua no ensino coa incidencia que isto pode ter na súa pervivencia.
Un amigo da A.C. O Galo, ao saber que debía viaxar a Bruxelas, pediume que visitase Notre Dame du Sablon e que buscase e fotografase a tumba dun nobre galego alí enterrado. Unha tumba sobre a que xa escribiron Pilar García Negro e Xavier Queipo en cadanseu artigo.
Así o fixen e, seguindo as súas indicacións, procurei a tumba do galego sen a atopar. Tiven que preguntar á muller que estaba na entrada da igrexa que ao escoitar "Galice" comprendeu inmediatamente e díxome que ía buscar un traballador da igrexa que sabía do tema. O traballador era Miguel, un home da Coruña que falaba español cun acento estranxeiro propio de quen leva moitos anos fóra do País. El levoume até a tumba que eu pasara por alto, por non ter reparado no chan da igrexa. A tumba está exactamente na nave da dereita e xusto embaixo do coro, confundida a súa cor negra coa cor negra do chan.
A lápida está danada e hoxe xa non se pode ler o nome completo da familia á que se refere nin ver o escudo que a preside. Máis coa fotografía dixital primeiro e atopando despois o libro Inscricións funerarias de Notre-Dame du Sablon en Bruxelas, de Van der Haeghen, publicado en Gand en 1865, podemos comprobar o contido completo, que reproduzo a seguir, mesmo coa incorrección que contén na segunda data, como se pode contrastar coa fotografía da lápida, ao tempo que sabemos que o escudo é o escudo de armas da familia de Castro:
Cy bas est le caveau servant de sepulture a la tres ancienne et noble famille de Castro y Lemos bienfaitrice de cette eglise originaire du royaume de Galice en Espagne posee en 1708 par feu Mess(re) Don Francisco de Castro vivant colonel de cavallerie et brigadiere des armées de sa Maj(te) Cath(que) Charles II lequel est décédé le 26 mars 1709.
O certo é que non é doado traducir completamente o contido da lápida, especialmente no que se refere á parte: "posee en 1708 par feu Mess(re) Don Francisco de Castro vivant..." fundamentalmente porque Mess(re), considerando o criterio de abreviatura seguido na propia lápida, indica o inicio e o final dunha palabra que soamente cabe ser interpretada como messagère, "mensaxeira", en feminino. Por outro feu pode ser o substantivo "lume", que non parece acaer a este contexto, ou o adxectivo "defunto" que ao preceder o substantivo ten forma invariábel. Debemos ler entón o moi literario: "posta en 1708 por defunta mensaxeira "? Realmente debo confesar a miña ignorancia. En todo caso, malia a escuridade desta pasaxe e á espera de que alguén con coñecemento poida facer unha mellor tradución, podemos entender no conxunto da lápida:
"Aquí embaixo está a bóveda que serve de sepultura á moi antiga e nobre familia de Castro e Lemos, benfeitora desta igrexa, orixinaria do Reino de Galiza, en España, colocada en 1708 par feu Mess(re) Don Francisco de Castro, en vida coronel de cabalería e brigadier de armas da súa Maxestade Católica Carlos II, que faleceu o 26 de marzo de 1729."
De onde sabemos que se trata dunha obra da Familia de Castro e Lemos que, segundo consta era benfeitora da igrexa e, como alí di, procedía do Reino de Galiza en España. E foi precisamente esta mención a que chamou poderosamente a miña atención, sorprendida de que a tantos quilómetros do país alguén fose así recoñecido, como orixinario do Reino de Galiza.
Quen era Francisco de Castro e que facía un galego da familia de Castro e Lemos en Flandres, no século XVIII? Sorprende que se referencie a Francisco de Castro como home de armas ao servizo de Carlos II, rei xa morto no momento de ser enterrado o de Castro e Lemos, mais durante cuxo reinado tivo lugar a Guerra de Flandres. En calquera caso os feitos lévannos a pensar que foi unha persoa de recoñecido prestixio para así permanecer entre os monumentos funerarios dunha importante igrexa de Bruxelas.
Procurando información a través da rede chego até o Nobiliario dos Países Baixos e o Condado de Bourgogne, elaborado por R. de Vergiano e publicado na cidade de Gand en 1865, que coincide co texto citado nas Inscricións funerarias, os Fragmentos xenealóxicos, volume III, onde atopamos a referencia a varios membros da familia de Castro, entre eles dous nenos: Jean-François de Castro, morto novo, e Emmanuel François-Joseph de Castro, morto en 1708 á idade de 15 anos, fillos de Jean-François de Castro, edil, burgomestre e que ostenta un cargo no señorío de Oudenarde, morto o 31 de marzo de 1745. Mais non conseguimos atopar ningunha referencia a un Francisco de Castro morto en 1729.
Nada podo achegar, tan só preguntas e unha fotografía que dan conta da morte dun galego en Flandres, enterrado nunha igrexa de Bruxelas. Mañá día 26 cumpriranse douscentos oitenta e catro anos da morte deste galego. Case tres séculos sen saber quen era, por que estaba alí, e que significa para nós. Outra evidencia de que se nos negou, e aínda se nos nega, a nosa historia.
Artigo publicado en Terra e Tempo. |
|
|
|
|
| LITERATURA E COMPROMISO: A MEMORIA. |
|
 Recupero este artigo de 2003 publicado en A Nosa Terra. Foi escrito despois da morte de Martí i Pol e da celebración do Galeusca coa Memoria como tema.
Non acredito na arte pola arte. Desde sempre considero e defendo que a arte debe estar intimamente relacionada e comprometida co mundo en que nace. Entre as súas funcións teño para min que a interpretación da realidade e o compromiso coa sociedade á que se dirixe é fundamental, pois é nin máis nin menos que a esencia mesma da comunicación. Mesmo cando elaboramos literatura escapista, estamos a adoptar unha postura concreta no mundo, a da negación.
Valoro inmensamente a literatura comprometida, pola súa carga comunicativa e, especialmente, pola súa dificultade. Se é un misterio como a través da palabra podemos facer vibrar almas e estómagos, como podemos condensar nun conxunto de sons a esencia mesma dos sentimentos, máis inexplicábel é poder conseguir conmover unha muller, un home, un pobo, e suscitar neles a necesidade de pensar, de preguntar, de reaxir. O compromiso en literatura é unha das ferramentas máis difíciles de utilizar, pois entre a literatura e o panfleto pode haber só un paso.
O momento que estamos a vivir demostra até que punto o compromiso é necesario e tamén a extraordinaria recepción entre unha sociedade necesitada de palabras de alento, de solidariedade, de tomar emprestada a expresións dos sentimentos que tamén son seus. Vivimos un tempo neboento en que se meden as palabras, calcúlanse as mensaxes, considéranse as consecuencias, pois estamos sometidos a unha interpretación mediática disposta a levarnos ao paredón da crítica estabelecida, un momento histórico en que a liberdade de expresión xa non significa o mesmo e as ferramentas do sistema para impornos unha determinada realidade están a pleno funcionamento. Son as horas do eufemismo e da revisión da linguaxe, o diccionario perdeu o seu valor.
Por iso nesta néboa determinadas empresas culturais son os fachos que nos abren o camiño, ese camiño que vén do pasado, que nos trae a memoria, elemento fundamental para costruírmos o futuro. A recuperación da memoria foi o tema fundamental do Galeusca, un encontro contra a guerra; a memoria das catástrofes inmediatas está en Salitre, a obra de teatro de Volta e Dálle, ou en Sempremar, a homenaxe que a Plataforma contra a Burla Negra realiza ás xentes da cultura.
Na memoria levaremos a Martí i Pol, poeta do seu país e do seu tempo. E na memoria levamos a Bóveda, sempre, e exerceremos o noso dereito a reclamar que se revise o xuízo ao que foi sometido, que se restaure a súa memoria. É o noso dereito de cidadáns, reivindicar a liberdade de acción e de palabra, a dignidade do noso pobo e dos nosos devanceiros, dos avós e avoas que perseguiron, que prenderon, que nos mataron.
|
|
|
|
|
|
|
