|
|
|
|
|
|
| Meniña gaiteira e universal |
|
Hai uns días, escribindo unha recensión do libro A ansia do lóstrego, de Medos Romero, iniciaba o meu artigo cunha referencia ao autor ruso Vsévolov Garshin. Citábao porque coincidira a miña descuberta da súa obra coa lectura do libro do que quería falar, unha coincidencia que foi máis alá do feito físico de ler dous libros a un tempo, pois ambos os dous poden ser lidos como discursos antiimperialistas. Se Medos Romero constrúe en A ansia do lóstrego unha elexía en que se denuncia a colonización do noso país e o desarraigo dos labregos, Garshin fai dos seus relatos unha denuncia da guerra mostrándonos as penalidades dos labregos rusos convertidos en soldados.
Mais mentres ía escribindo reparei en que estaba traendo ao meu texto un autor alleo como paradigma da literatura comprometida. Entón, cambiei de parágrafo e reparei no feito, consciente de que para falar de literatura comprometida, non destinada simplemente a cantar a beleza da paisaxe, podía e debía argumentar o meu discurso coa referencia a unha autora moito máis próxima. Naturalmente referíame a Rosalía de Castro. E foi así como finalmente a autora de Cantares galegos foi paradigma da literatura comprometida, empregando para exemplificalo esta cita do Prólogo de
Cantares:
".... facerlle mais palpabre á España á inxusticia qu' ela á sua vez conosco comete.
Foy este ó movil principal que m' impeleu á pubricar este libro, que mais que nadie, conoço que necesita á indulxencia de todos."
Hoxe, despois de termos celebrado o Día de Rosalía, fago memoria desta anécdota escritoril para reparar no seu transfondo: a incapacidade para recoñecer no propio un modelo universal. A incapacidade para vermos en Rosalía e outros clásicos galegos que son tamén paradigma e exemplo, ás veces mesmo con anos de adianto e maior lucidez cós que consideramos referencias universais. Porque é unha realidade que en moitas ocasións tomamos como modelo autores e obras estranxeiras, tendo modelos propios na nosa propia lingua. E isto non é máis ca outra evidencia da colonización cultural que tamén padecemos.
Sucede adoito cando falamos das escritoras e da conciencia feminista. Cantas veces non teremos citado a obra de Virxinia Wollf, Un cuarto de seu. Porén para o mesmo propósito poderiamos e deberiamos citar a Rosalía de Castro que, moitos anos antes de que Virxinia Woolf tivese a oportunidade de impartir as conferencias que logo deron lugar á obra tan amplamente referenciada, xa describira a situación da muller galega, e mesmo da muller escritora, nas súas obras. Mais Rosalía non naceu inglesa, nin en inglés escribiu, non coñeceu o acceso da muller ao voto, nin tivo a oportunidade de realizar un ciclo de conferencias sobre a muller como escritora. Escribiu nunha lingua insultada (a nosa lingua non é aquela que bastardean e champurran torpemente nás mais ilustradisimas províncias), para un pobo negado (prá desir un-ha vez siquera, y anque sea torpemente, ôs que sin razon nin conocement' algun nos despreçan, qu' a nosa terra é dina d' alabanzas), loitando sempre contra os que nos desprezan (Mais he aqui qu' ó mais triste nesta cuestion, é á falsedade con que fora d' aqui pintan así ôs fillos de Galicia com' á Galicia mesma, á quen xeneralmente xuzgan ó mais despreciable e feyo d' España, cando acaso sea ó mais hermoso e dino d' alabanza)
Sempre que nos achegamos á súa obra comprobamos que é unha fonte que nunca se seca e que nela seguimos atopando as palabras necesarias, aínda hoxe. Palabras completamente vivas, que seguen sendo a mellor forma de expresar os nosos pesares, as nosas alegrías.
No ano 2010 a AELG rememorou o traslado dos restos mortais de Rosalía desde a Adina a Bonaval e desde entón a Asociación que representa a todas as escritoras e a todos os escritores galegos tomou para si a encomenda de instituír o Día de Rosalía propoñendo ano tras ano a lectura pública dos seus versos. E unha desas lecturas é sempre no Panteón de Bonaval, para seguir lembrando que reclamamos o uso público deste lugar onde depositamos a memoria do que nos é máis querido.
Así aconteceu onte mesmo, no ano en que conmemoramos os 150 anos da publicación de Cantares Galegos. Acordes, compases e versos que puxeron na nosa voz a voz do pobo, ese pobo que pediu unha voz, has de cantar meniña gaiteira, para esixir a restauración das inxustizas con el cometidas. O mesmo pobo que segue a pedirnos, desde o máis fondo
Que cant' e que cante
Na lengua qu' eu falo.
Artigo publicado en Terra e tempo. |
|
|
|
|
| Día de Rosalía |
|
 Onte celebrouse en Vigo a lectura de poemas de Rosalía que con motivo do seu día organiza a AELG por todo o país.
Alí acudimos unha vez máis. No acto interviñeron Vitor Vaqueiro, Francisco Castro, María Reimóndez, Pedro Fernández Núñez, Manuel Vidal Villaverde, Clara do Roxo, Alfonso Álvarez Cáccamo, Xosé Luís Grande Grande, Antón Costa e Laura Caveiro. A min correspondeume presentar o acto e Rexina Vega pechouno lendo o manifesto. Sumáronse á lectura Rosanegra, Pi Brasa, Sara Porrit e Alba María Rodríguez Díaz.
Na presentación lin algunhas estrofas do primeiro poema de Cantares Galegos, publicado 150 anos atrás na mesma cidade de Vigo que nos escoitaba.
Ía un grandísimo frío. A rúa non estaba tan chea como outras veces, malia ser O Prícipe a máis céntrica rúa do paseo vigués. Mais á calor dos versos de Rosalía alí se foron amparando as e os camiñantes, até que máis dun cento de persoas termaron do frío para abrigar a alma.
Fermoso acto.
«As de cantar
Meniña gaiteira,
As de cantar
Que me morro de pena
...
Canta si queres
Na lengua qu' eu falo,
Dareich' un mantelo.
Dareich' un refaixo.
...
Asi mó pediron
Na veira do mar,
A ó pé das ondiñas
Que veñen e van.
Asi mó pediron
Na veira do rio
Que corr' antr' as erbas
Do campo frorido.
...
Lugar mais hermoso
Non houbo na terra
Qu' aquel qu' eu miraba,
Qu' aquel que me dera.
Lugar mais hermoso
No mundo n' hachara,
Qu' aquel de Galicia,
Galicia encantada!
...
Cantart' ei, Galicia,
Teus dulces cantares,
Qu' asi mó pediron
Na veira do mare.
Cantar t' ei, Galicia,
Na lengua gallega,
Consolo dos males,
Alivio das penas.
Mimosa, soave,
Sentida, queixosa,
Encanta si rie,
Conmove si chora.
Cal ela, ningunha
Tan dulce que cante,
Soidades amargas,
Sospiros amantes.
Misterios da tarde,
Murmuxos da noite:
Cantar t' ei, Galicia,
Na veira das fontes.
Qu' asi mó pediron,
Qu' asi mó mandaron,
Que cant' e que cante
Na lengua qu' eu falo.
Qu' asi mó mandaron,
Qu' asi mó dixeron...
Xa canto, meniñas,
Coidá que comenzo.
Con dulce alegria,
Con brando compás.
O pé das ondiñas,
Que veñen e van.
|
|
|
|
|
| O exterminio das ideas |
|
 "Falo dun posíbel exterminio das
ideas, da palabra dignidade,
dese xeito en que van quebrándose as bandeiras."
Quixo a casualidade que, ao tempo que coñecía e lía os relatos de Vsévolod Garshin, chegase ás miñas mans o último libro de poesía de Medos Romero. Foi así como unín a narrativa do escritor ruso do XIX e a poesía da escritora galega. É por isto polo que, ao iniciar estas letras para falar de A ansia do lóstrego, recollo as palabras de José Carlos Mainer cando sinala que Garshin pertenceu a unha xeración de escritores rusos que "decidiron que xamais a arte podía cifrarse na acaramelada reprodución dunha bela paisaxe primaveral... senón no reflexo da dor do mundo do traballo dos humildes...".
De certo que non tería que remitirme a aquela xeración de escritores á que tamén pertenceu Chéjov. Bastaría con citar unha obra anterior e moitísimo máis próxima, unha obra da que neste mes de maio se cumprirán 150 anos: Cantares galegos, nacida do desexo que a súa autora tivo de empregar a palabra literaria, o verso, para facer evidente a inxustiza que se estaba a cometer co noso país:
".... facerlle mais palpabre á España á inxusticia qu' ela á sua vez conosco comete.
Foy este ó movil principal que m' impeleu á pubricar este libro, que mais que nadie, conoço que necesita á indulxencia de todos."
Garshin e Chejov eran uns nenos cando Rosalía de Castro escribía estas palabras e iniciaba o camiño da restitución da nosa lingua literaria acometendo a tarefa de retratar e reivindicar a dignidade dun pobo.
Mais a casualidade uniu a Garshin con Romero, e desde a palabra impresa alzouse un berro antiimperialista e solidario cos desherdados, os humildes.
A ansia do lóstrego
Lin esta nova entrega poética de Medos Romero expectante. Non é ela unha autora que frecuente os "escaparates" literarios, nin o seu nome aparece todas as veces que debera cando se fala da poesía galega. Por iso é para min unha tarefa necesaria, urxente, falar da súa obra, explicar por que debe ser lida, salientar a dificultade da creación do seu verso.
Xa no seu día sinalei a importancia dun libro como O pozo da ferida. E este A ansia do lóstrego é unha nova afirmación da capacidade da poeta das Pontes.
Teño afirmado que non acredito na arte pola arte, que considero e defendo que a arte debe estar intimamente relacionada e comprometida co mundo en que nace e que ten a función de interpretar a realidade. Mais ese compromiso non é tarefa doada para a escritora, ben ao contrario. Por iso celebramos que haxa poetas que conseguen conmovernos e remover as nosas conciencias ao falarnos das consecuencias da colonización do noso país ("Todo o alleo era benvido, / e nós non eramos quen de ser donos de nós."), unha colonización perpetrada polo capital, un capital que desherdou os labregos e os converteu en "... man de obra barata,/homes, sen máis."
A través da palabra de Medos Romero a dura realidade do espolio económico e medioambiental que foi a mina a ceo aberto das Pontes convértese en poesía, versos en que se denuncia a perda das orixes, o desarraigo dos labregos, a alienación do ser humano convertido en asalariado, a loita de clases retratada en cada verso (e até as figuras retóricas están ao servizo da denuncia). Versos en que se caracteriza ese capital colonizador: "O xigante impón a dentadas / a súa virilidade hostil e poderosa." A súa proxección no tempo até os días de hoxe, nesta crise dun sistema que se alimenta de nós mentres nos destrúe: "A ceo aberto, hoxe a ameaza, / o tremer da crise, esta incertidume, / o vil metal."
Medos Romero consegue poetizar a crítica da desfeita e nos seus versos caben palabras como: asalariado, obreiro, sindicalismo, ecoloxía... mentres escribe esta elexía: "A ruína é esta patria abandonada / á súa sorte." E ao lado da palabra as imaxes en branco e negro da enorme cicatriz na terra, a fealdade de grúas e escavadoras ilustrando a palabra.
Certo que "vagamos ... exhaustos e inexpertos, desautorizados / e talvez vencidos" mais cómpre deterse e ler, para pensar, para lembrar, para reflexionar, para aprender e reaccionar. Porque estes versos falan dunha desfeita pasada que acada o presente, denuncian o que sucedeu, mais segue a estar aquí. É un retrato atemporal que nos fala de onte e que é, ao mesmo tempo, a mellor imaxe do que hoxe sucede. Por iso, como di a poeta nun dos últimos poemas do libro:
"É preciso deterse nesta paisaxe, contemplar o abismo
para descifrar a vertixe desta mala
hora, mediar a nosa presunción
de inocencia, a furia do capital,
a fartura dos días ..."
Ler, reflexionar, reaccionar. Deberamos conxugar os seus imperativos. Agardar xa non é o verbo que precisamos. A poesía pode ser un misto para prender conciencias:
"Tedes medo. Non o queredes ver. Onde
quedou a vosa conciencia,
onde a vosa solidariedade, a xustiza, o corazón mesmo?"
Febreiro de 2013.
Artigo publicado en Sermos Galiza.
|
|
|
|
|
| Acuática alma en Incomunidade |
|
A revista Incomunidade publica na súa edición de febreiro de 2013 o primeiro poema de Acuática alma. |
|
|
|
|
|
|
