|
|
|
|
|
|
| dousmilonce |
|
 |
|
|
|
|
| A diglosia aos 88 |
|
 Cando cheguei estaba diante do espello falando consigo mesma. Non se recoñece, pensa que fala con outra persoa, se cadra con outra muller que lle dá confianza, coa que se sente segura.
Logo vén para a cociña e senta con nós, catro mulleres á vista da Ría.
Parece que segue a nosa conversa, asinte, sorrí e mesmo me dá a razón a min, tal vez a cara máis estraña para ela, aínda que tampouco saiba que as outras dúas son as súas fillas, miña nai e miña tía.
Hai algo que nos sorprende a todas. A avoa, neste momento de escuridade mental, fala castelán. Énos incomprensíbel porque nunca imaxinaríamos á avoa Saladina empregando esa lingua. As súas fillas, ambas as dúas castelán falantes, non recoñecen este uso lingüístico da súa nai, por máis que, noutros momentos da súa vida, sendo eu pequena, usase o español para se dirixir ás súas netas. Mais cando pensamos na miña avoa, pensamos nunha muller galegofalante.
Por que entón agora que as súas neuronas morreron despois de varios pequenos accidentes vasculares, cando o seu cerebro funciona deficientemente, emprega esta lingua? A única explicación que se me ocorreu é que obedeza á interiorización dun uso diglósico na súa mocidade, a que do fondo das tebras e sen saber por que sáelle este uso do español con persoas descoñecidas, un español que non usa ante o espello, cando fala con esa muller de 88 anos que, coma ela, traballou arreo e agora non recoñece o mundo en que vive.
Eis a nosa realidade: a diglosia, tan pouco nomeada nos últimos tempos (esquecida?) e tan interiorizada nos nosos cerebros.
|
|
|
|
|
| Remata o ano de Novoneyra |
|
 (Uxío Novoneyra)
I
Chovía mansamente en todos os camiños
eidos do Caurel, rúas de Compostela,
chovía cunha anguria indescifrable,
orando a letanía dos adeuses.
Quen sempre nos acompaña citouno a aquela hora,
a que fora augurada en incerteza
e levouno en silencio.
II
Dicir: "morreu" é moito,
é unha conversa enteira,
un día enteiro de palabras cruzadas.
Non hai máis que dicir,
tan só gardar silencio
silencio
silencio
enchernos dos seus versos
Hai moito tempo escribín este poema, a miña memoria di que pouco despois do pasamento do poeta. A imaxe é a pedra chantada no Caurel o día da homenaxe póstuma ao escritor na súa terra. |
|
|
|
|
| Ginko, a primeira doutora xaponesa |
|
 Dos Reis do Nadal pasado lin estes días Ginko. A primeira doutora, unha biografía de Ginko Ogino escrita polo tamén médico Jun?Ichi Watanabe. Polo que recolle a lapela da edición de Seix Barral o autor naceu na illa de Hokkaido, onde Ginko Ogino rematou os seus días. O autor realizou a viaxe inversa á protagonista do seu libro, mentres ela abandonou Tokio, seguindo ao seu home a Hokkaido e puxo unha clínica en Setana. Watanabe, pola súa parte, abandonou o seu Hokkaido natal e a medicina para se instalar en Tokio e dedicarse á escrita.
O libro é a biografía da primeira muller que obtivo o título de medicina en Xapón e relata con detalle os padecementos e as diferentes confrontacións que tivo que superar até se titular. A protagonista xa demostra a súa singularidade desde o primeiro momento cando abandona o fogar conxugal con 19 anos (fora casada con 16), enferma de gonorrea despois de ser contaxiada polo seu home tempo atrás. Esa é a primeira decisión controvertida que toma naquel Xapón de 1870, logo divorciaríase. Debido á gravidade da súa enfermidade foi internada nun hospital de Tokio, onde tras sentirse agredida pola revisión xinecolóxica á que tivo que ser sometida, decidiu estudar medicina para que ningunha outra muller tivese que pasar o mal trago de ser atendida por homes.
A biografía nárranos as moitas dificultades que tivo que superar en cada momento: coa familia, nos estudos, para poder presentarse ao exame de licenciatura... Ela era unha muller estudosa que sobresaía polas súas capacidades e malia iso a cerrazón dunha sociedade que lle negaba a muller calquera dereito, demorou e dificultou o seu obxectivo. Co tempo demostrou a súa capacidade e foi recoñecida. No libro recóllese un fragmento dun texto publicado nunha revista da época:
?As mulleres non só estamos capacitadas para a medicina, senón que ademais nacimos para exercela. Os homes xaponeses deberían avergonzarse da prepotencia coa que examinan a saúde das súas pacientes. Están máis capacitados para o campo de batalla.?
Realmente un comentario moi adiantado para o seu tempo.
Mais, por outro lado, todo isto coincide na segunda metade do XIX xaponés, un tempo de cambios sociais e relixiosos importantes. Naquelas datas os evanxelizadores cristiáns son transmisores da cultura occidental. Ginko Ogino é unha das persoas que se converte ao cristianismo. É curioso ler como esa conversión é adoptada como unha maneira de se opor á ultratradicional sociedade xaponesa e vehiculizar cambios necesarios. Así en 1886 participa na creación da Unión Cristiá Feminina da Templanza, seguidora da creada en 1872 en EEUU á que o autor atribúe unha ?importante influencia no movemento feminista xaponés?.
O certo é que me produciu algún desconcerto esta faceta de Ginko Ogino, mais procurei a obxectividade contextualizando os feitos narrados na sociedade xaponesa do XIX.
No capítulo 15, no que se narra o momento en que Ogino coñece ao seu futuro marido Shikata, lemos esta conversación entre a doutora e un estudante, cristián utópico, trece anos máis novo, unha conversa que é realmente un cortexo, mais un cortexo moi especial en que Shikata di cousas como:
?As mulleres teñen un ilustre papel que os homes xamais poderán desenvolver (a continuidade da especie). O feito de que esta sexa unha idea na que os homes se basean para ignorar os dereitos das mulleres e reservarse os postos máis elevados só para eles demostra o inmatura que é a nosa sociedade... As mulleres deben ter unha profesión se queren ser independentes e pensar por si mesmas. Hai montes de profesións que serían mellor desenvolvidas por mulleres que por homes...?
|
|
|
|
|
| Lembrando a Castelao |
|
 A Banda Municipal de Compostela, dirixida por X. Carlos Seráns, realizou un concerto o pasado 12 de decembro en que interpretou unha peza de David Fiuza Souto: Retrincos. O mesmo título que Castelao puxo ás súas narracións porque é unha composición inspirada naqueles cinco relatos.
Pois ben, para este concerto, a Banda de Compostela procurou a colaboración da AELG propoñendo un acto en que a composición estivo intercalada coa lectura dos cinco retrincos nas voces de Cesáreo Sánchez, Marilar Aleixandre, Teresa Moure, Carlos Negro e eu mesma.
Foi un acto ben fermoso, os relatos e a música que inspiraron, e que tivo por título Lembrando a Castelao.
Son as preocupacións de músicos como Seráns, empeñado en renovar o repertorio das bandas e das corais, levando aos pentagramas poemas de noso. No ano 2007, escoitei nerviosa como a soprano Esperanza Mara e o coro de Solfa interpretaban unha canción composta por Seráns sobre o meu poema: ?Un poema naceu e non ten palabras...? que el titulou Apreixar o vento. Acabei con pel de pita. Indescritíbel.
|
|
|
|
|
| Os papeis do vagabundo |
|
 Outro dos libros que chegaba nesa remesa de Espiral Maior era Os papeis do vagabundo de Rivadulla Corcón. Foi outro dos que me gustou, especialmente polo seu pretexto. O libro arrinca cun fermoso texto en prosa, empregando o recurso do manuscrito achado, aquí convertido no legado dun feixe de poemas nunha caixa de lata, herdanza da muller dun desaparecido tras a guerra.
Os poemas eran a moeda coa que un vagabundo pagaba os cafés que ela lle servía no bar en que traballaba.
Ante este inicio prendín rapidamente na lectura dos poemas, poemas de amor dun vagabundo ou náufrago que constrúe unha balsa non para fuxir da illa, senón para penetrar na soidade do mar e sandar as súas feridas de vencido.
O poema ?É chicoria? sérvenos para ilustrar o libro:
É chicoria
Non é café, é chicoria
pero todos chamámoslle café.
É vida isto ao que chamamos así?
O que bebemos
aínda que lle chamemos café
sabemos que é chicoria.
Pero non sabemos
que é isto que vivimos
que non é vida.
|
|
|
|
|
| Un mar de mulleres |
|
En setembro estaba ilusionada e preocupada a un tempo. Ilusionada porque quería levar adiante dous proxectos que me acababan de propoñer e preocupada porque o tempo nunca chega e sentía como me subía a auga ao pescozo. Mais foi. Un daqueles proxectos viu xa a luz e, de feito, foi presentado publicamente o pasado venres día 3 de decembro en Baiona. Aí estou con Paula Pérez, a responsábel das fotografías e do vídeo, nese acto de presentación do proxecto Un mar de mulleres, consistente nunha exposición, un vídeo e un pequeno libriño, promovido polo Grupo de Acción Costeira Ría de Vigo- A Guarda e co que se quería poñer en valor o traballo das mulleres no mar. Son 14 entrevistas a 14 mulleres. A min, Luz Santos, xerenta de Astropenta, a empresa que realizou o proxecto, pediume que escribise sobre estas mulleres, dalgún xeito que fixese un retrato en palabras de cada unha delas. Encantoume a proposta, que foi un reto porque debía escribir textos en que predominase o referencial, sintetizando a biografía destas mariñeiras, mais non só, queríase tamén que a palabra literaria impregnase esas biografías. Por tanto tiven que equilibrar o referencial e o literario e tivo as súas dificultades.
O proxecto paréceme moi interesante. Porque cómpre seguir visibilizando o traballo das mulleres para romper cos tópicos e o teito de cristal.
Eis o primeiro texto do libriño (porque é un libro de formato pequeno), unha introdución a cada un dos retratos por palabras destas mulleres incríbeis.
?Sen elas non existiría o mar. Ese mar que golpea as rochas converténdoas en piñas de percebes saborosos, ese mar que acariña a area mentres medran croques e ameixas, ese mar que nunca é tan escuro que non mostre as nasas afundidas. Rosana, Eva, Rosana, Elisa, Begoña, Mª Alicia, Consuelo, Carmen, Mercedes, Ana Belén, Silvia, Guillermina, Carmen e Concepción son as penélopes de hoxe, as mulleres que non se resisten a agardar sen máis e que, mentres o mariñeiro non regresa, deseñan as súas propias cartas de navegación, dispostas a levar o leme do futuro. O salitre curtiu esa sabedoría súa, saben que poden e por tanto queren. Queren manter os seus oficios, loitar porque melloren as condicións en que os desenvolven, loitar por un medio que siga alimentando a produtividade do mar. Saben que poden e por tanto reclaman o lugar que lles corresponde, no traballo e na organización. Porque poden e o saben.?
|
|
|
|
|
| Neve |
|
 Entre a última remesa de libros de Espiral Maior, chegou Neve, o último poemario de Lucía Novas, merecedor do XIII Premio de poesía Johan Carballeira.
Ao principio reparei na delicadeza dos poemas, que ían construíndo a imaxe dun xardín nevado, o anuncio do inverno
As flores das maceiras a caer no estanque
A brancura
do vento
e reparei no aspecto formal duns poemas en que as enumeracións e os encabalgamentos abruptos nos situaban na rapidez con que o tempo pasa e nos impide gozar de cada momento, o tópico do tempus fugit expresado polo contraste entre unha linguaxe requintada de campos semánticos da exuberancia vexetal, da beleza dos xardíns, e este rápido avanzar dos versos. Considerei que estabamos ante unha poesía de inspiración oriental, que entroncaba coa liña culturalista dos 80
candeas luminosas, das maceiras niponas
A neve, pasado o inverno, comezou derreter e apareceu a auga, semente de vida
Renacen as rosas nos cantís
...
A auga silenciosa.
As canles.
As flores branquísimas
voan
levadas polo vento
E entón apareceu o cazador
o arco
tensado
(a garza alza as súas ás sobre as árbores
Escuras ?o tempo que foxe):
A contraposición entre o ser, humano?, que destrúe o tempo co seu arco, coa súa ansia de ferir e as garzas, os corzos, o grou
Esgazou o corazón da neve
O sangue
salferiu a brancura.
E conectándonos agora co universo simbólico da nosa poesía medieval, volvemos atoparnos cun tempo que foxe inexorabelmente e destrúe a propia vida. O branco e a cor do sangue son as cores que desde Neve nos falan deste paso do tempo.
Esta foi a miña chave de lectura e gustei moito do libro. Moito. Con seguridade hai outras mensaxes no texto, sempre a poesía pode ser plurisignificativa e este libro de Lucía Novas éo. Gocei da viaxe a través do paso do tempo que a autora nos propón e digo que hai unha simbiose lúcida entre a forma e o contido: o conxunto do libro é a mensaxe.
Lédeo.
|
|
|
|
|
|
|
