Na súa forma de ver o mundo, aínda nos presentan ás mulleres subordinadas ao noso titor masculino. Procurando información sobre Henrietta Rae, atopo un lugar en que a artista é presentada como a esposa do pintor Ernest Normand: ?Henrietta Rae was the wife of the painter Ernest Normand (married in 1884)?. Con esta fórmula maxistral a muller pasa a ser unha especie de talento asistido polo benévolo marido, que ocupa, sempre, o lugar principal. Ou sexa presentar a Sylvia Plath dicindo, non que era escritora, senón a muller de Ted Hughes, e logo xa se verá...
Henrietta Rae naceu nun clima de amor á arte, pois seu pai gustaba da literatura e o teatro e a súa nai estudara música co propio Mendelshon. Desde os trece anos iniciou os seus estudos que a levaron, entre outros lugares, ao British Museum. Foi unha muller que logrou moi cedo o recoñemento á súa obra, probablemente antes de casar con E. Normand, pois xa en 1881 ela mostraba os seus lenzos na Royal Academy. Se cadra por iso, e por unha conciencia feminista inusual para os tempos, Henrietta mantivo o apelido de solteira. Esa mesma conciencia feminista é a que a leva a ser outra das defensoras dos dereitos das mulleres, especialmente do dereito ao sufraxio, reivindicación central das mulleres do seu tempo.
Penso nos momentos que os pintores escollen para retratar a Ofelia. Millais retratounos unha Ofelia definitivamente morta, a beleza inmóbil da moza aboiando por entre un exhuberante xardín. Arthur Hughes retrata a Ofelia vestida de branco, como sorprendida recollendo flores, cunha mirada tristemente calma. Tamén John William Waterhouse pinta a Ofelia vestida de branco, unha Ofelia deitada na herba, abandonada aos seus pensamentos, porén, en 1910, o vestido de Ofelia tórnase gris, e a súa mirada fálanos da loucura. Todos eles retratan a Ofelia en solitario.
Henrietta Rae sitúaa fronte aos reis de Dinamarca, no momento en que comeza a recitar os nomes das flores que leva, ese momento en que a nai de Hamlet ve que a moza está a fuxir da realidade. No lugar que ocupa Ofelia a luz inunda o lenzo e así, Rae contrapón a luminosa imaxe da moza, como símbolo do amor, da beleza e da inocencia, á escuridade dos adultos que levantaron un pazo de corrupción e mentira.
O cadro que ilustra este comentario ten por título Azaleas e é do ano 1895 aproximadamente.
Hoxe participei no acto que o BNG celebrou con motivo do próximo 25 de novembro, baixo o lema máis sensibilización, máis medios, máis recursos.
Como tantas outras veces que son convocada para ler un texto sobre a violencia contra as mulleres, tiven moitas dúbidas. Díxeno alí, non me resulta doado falar do tema, por iso mesmo quizais, só escribín até agora unha ducia de poemas, se chega a ela, que fale do tema. Díxeno: ?Non é doado falar deste pesadelo, por iso elixín a personaxe e busquei o camiño da metáfora e a alegoría.?
Forma parte dun artigo, e hoxe lembrei de novo que hai anos que adoptei a decisión poética de resucitar a Ofelia, personaxe literaria que representa a muller maltratada, vítima dese maltrato sutil que é o maltrato psicolóxico, que fixo que unha nena namorada tolease e, tal vez querendo, se tirase a vida.
Shakespeare dános a imaxe dunha nena inocente que se namora dun individuo torturado que, á súa vez, convértese en torturador da rapaza ao facela culpábel dun comportamento que el rexeita e que ela non ten, mais que el lle supón polo simple feito de ser muller. Hamlet odia ás mulleres, é un individuo misóxino que culpabiliza a unha nena, que a presiona e a interroga, que a considera futura culpábel de comportamentos que el acha criminais, e aínda di que a ama.
Millais retratou perfectamente as consecuencias deste maltrato, unha imaxe dunha muller definitivamente quieta, muda, fermosa, tal vez a imaxe que o machismo quixo ter sempre das mulleres, obxectos inanimados que un pode manexar e gozar deles ao seu antollo. E o peor, que moitas veces as vítimas tamén pensan que eran, que son, amadas. Tamén dixen que houbo un crime que me impresionou fortemente, o dunha muller violada, asasinada e borrada, literalmente. Quen atentou contra dela non só buscou satisfacer o seu comportamento criminal, senón que mesmo tentou borrar a identidade da muller, facela desaparecer queimando o seu corpo e eliminando as súas pegadas dactilares, e isto pareceume unha crueldade maior, unha crueldade sobre outra, unha infamia parella da exercida desde o fascismo contra os pobos e as persoas exterminadas. Os opresores, os asasinos, eran donos da súa vida e da súa morte, prolongaban o seu sufrimento, decidían de que forma horríbel habían morrer e borraban para sempre a súa existencia, no fondo do mar ou nun horrendo listado de números sen nome.
Mentres, sigo empeñada en resucitar a Ofelia, por iso hoxe abro con esta pintura da inglesa Henrietta Rae, pintora nacida en London en 1859 e que faleceu en 1928. Acabo de descubrila e leo que o seu estudo foi visitado por outros pintores que tamén retrataron a Ofelia, como Millais, e que foi unha das defensoras do sufraxio feminino na Inglaterra do seu tempo.
Un día, unha amiga pediume un relato para unha revista da Federación Galega de Bandas de Música Populares, e despois de varios días, unha tarde, ou se cadra unha mañá de domingo, saiu case dun tirón este texto, un pequeno relato de amor. Desde aquí o meu agradecemento ás amigas e aos amigos de Solfa e da Federación, que tanto traballan e aínda lles queda tempo de tirár da miña imaxinación. Agardo que o texto fose do seu agrado.
Por amor
Non o vía. Só podía escoitar os seus reiterados ensaios co clarinete, aquel continuo repetir de escalas, unha e outra vez. Os anos pasaban, e ela notaba como aquel clarinete falaba cada vez un pouco máis claro, e así foise afacendo manseliñamente á súa compaña puntual das seis da tarde.
Nunca o vira, mais cando se atrasaba o ensaio o seu estómago rebulía de nervios e comprendeu que non podía vivir sen escoitar unha e outra vez as pezas que o mozo perfeccionaba incansábel. Sabía o seu nome, porque sentía á súa nai chamándoo ao final da tarde: Artur!
E acabou por se decatar de que non lle interesaba ningún dos mozos do seu instituto e que devecía por coñecer ao tal Artur. Unha mañá de domingo, mentres paseaba cos pais pola Alameda, quedou parada diante da banda, sen poder despegar a súa ollada dos clarinetistas. Imaxinaba a cal deles lle acaería mellor o nome de Artur. Despois de moito pensalo, decidiu que aquel mozo de ollos verdes tiña que ser o que ela escoitaba cada tarde. Si, si, si, aquela peza... si, algunha vez lla escoitara, estaba segura, completamente segura.
Aquela semana andou a contorna da súa casa para ver se topaba co clarinetista da Alameda. Mais non deu resultado. Entón deu en asexar en portas e buzóns para ver se atopaba o seu nome nalgures, e nada. Tentouno unha e outra vez, parou en todos os concertos, asexou a todos os clarinetistas, ía detrás da banda ao remataren e escoitaba con atención. Nunca lle coincidiu atoparse con Artur ningún.
Así que un bo día decidiu matricularse na Escola de música no seu barrio e comezou tomar clases de clarinete. Era tal a súa ansia que en pouco tempo aprendeu a desenvolverse co instrumento e unha tarde, cando Artur rematou o seu ensaio, ela comezou tocar unha das súas pezas favoritas na ventá, con ela aberta de par en par, para que o son chegase alto e claro até o mozo.
Durante días seguiu tocando na ventá. Unha tarde, Artur rematou o seu ensaio antes do habitual. Ela iniciou entón a súa peza e, cando levaba varios compases, outro clarinete se sumou ás súas notas e así, sen se veren, sen se coñeceren, sen nada saber o un do outro, tocaron horas e horas, até que unha lúa redonda e alta inundou o ceo.
Por iso está na banda hoxe, porque se namorou dun clarinetista que ensaiaba ás seis da tarde no inverno, un mozo que lle correspondeu e acompañou os compases dos seus ensaios. Nunca soubo se tiña os ollos verdes ou non, mais xa nin importa, porque o amor quedou moi dentro dela, e sáelle polas mans veloz, pulsando con agarimo e destreza as notas do seu clarinete.
Estes días tiven dúas novas sorprendentes e afagadoras.
O domingo encontrei no meu correo unha carta do Patronato da cultura galega en Montevideo. A súa presidenta, Mª Carme Fernández, e a súa secretaria, Ana Mª Lorenzo, comunicábanme que ?a Xunta Directiva en pleno acordou dedicarlle a vostede o Día da Poesía Galega 2009, na súa 17ª edición, en recoñecemento a súa salientable obra.? Naturalmente, quedei pampa, e volvín comezar a carta. Souben así que este Padroado vén realizando esta actividade desde hai varios anos e que contan cun Obradoiro de Declamación, dirixido por Maribel Calderón, que lle fai propostas á Xunta Directiva e organiza a actividade. Daquela, o 11 de decembro, a miles de quilómetros, alguén lerá poemas meus. En canto puiden respondín para lles agradecer o recoñecemento e, ademais de dicirlles que daría conta do feito nesta miña xanela, trasladarlles que ese mesmo día colocarei aquí un poema inédito, como xeito de participación no recital que se realizará horas máis tarde.
E o martes, estando no IES de Fontiñas, alguén me chamou a atención sobre os nomes das aulas do centro, pois todas elas teñen o nome dunha escritora galega, correspondéndome neste caso a aula 221, creo. E volvín sorprenderme, claro.
Así que estou agradecida, agradecida aos que tan lonxe de nós seguen traballando pola lingua de noso e por manter vivo o contacto co país de que un día saíron eles mesmos, ou os seus antepasados, e agradecida a quen procura visibilizar aos escritores e ás escritoras galegas entre os máis novos, procurando que se sigan sentindo identificados coa cultura que os viu nacer.
Se hai unha época do ano en que a reflexión sobre a morte se faga máis presente, esa é os primeiros días de novembro. O día de defuntos entregámonos ao acto social da lembranza, visitamos mortos e vivos, reunímonos co pasado nesa breve visita protocolaria aos cemiterios aos que a nosa familia se trasladou para sempre. Rito e rutina, tradición que se remonta á memoria máis escura e que foi habilmente absorbida polo catolicismo, unha vez máis, para converter en beneficio propio os costumes que non puideron erradicar, e aínda así seguimos poñendo as cabazas nos cruces dos camiños e nas ventás. O día de defuntos permítenos pensar e falar da morte sen o pánico xenético á maior certeza das nosas vidas. É un xeito de reconciliación coa nosa realidade biolóxica. Mais o medo á morte aínda envolve a nosa vida enteira creando unha linguaxe propia, facendo nacer símbolos e tópicos que medran na literatura de todos os tempos, como ese río que transita en Confucio, Jorge Manrique ou Mao Zedong. A morte vista con todas as súas caras, a liberadora no clamor de Ramón Sampedro, a pesada lousa de soidade nos versos de Rosalía Castro, o fanatismo incomprensíbel das personaxes de Mishima. O medo á morte converteunos en escravos dunha relixiosidade que nega a nosa capacidade de decisión e presenta a morte como premio, prometendo a vida eterna ou un paraíso alcanzábel. Porén as cantigas populares aínda nos ofrecen outro xeito de esconxurar o medo, como a vontade de non nos deixar vencer, tal como di a cantiga açoriana: ?a morte a min non me mata, firme e constante son eu. A morte a min non me mata, quen mata a morte son eu?.
Este artigo publicouse en A Nosa Terra e ten a súa fonte de inspiración nesta fermosísima canción dos Açores que non podo deixar de escoitar desde a última semana de outubro:
Hoxe rematei de ler A punto de partir de Li Bai, o poeta que me tivo absorbida estas semanas. Despois das cousas que levo escrito aquí e alá, creo que non teño que declarar unha vez máis que me admirou a súa poesía, a sinxeleza con que dá conta da paisaxe, espello do noso ser oculto, ou a actualidade de moitos dos seus versos.
A imaxe reproduce o derradeiro poema publicado no libro que parece que é o único que se conserva caligrafiado polo propio Li Bai (aínda que algúns estudosos cren que non é de Li Bai), un poema improvisado ante o emperador Xuanzong e que di así:
Inscrito ao subir á terraza Iang
Os montes elévanse, as augas esténdense,
son mil e dez mil as aparencias das cousas.
Se non é coa axuda dun pincel experto
como expresarei o puro e o grandioso?
Escrito ao subir á terraza Iang o día dezaoito,
Li Bai
Creo que terei que volver ler o libro, mais nesa nova lectura prescindirei das notas e deixarei libre á miña mente para que procure cada símbolo oculto. Ou non. Digo isto porque o viño é unha constante nos textos do chinés, porén, teño para min que cómpre facer unha lectura non literal do termo, contextualizada nun dos seus temas recorrentes: a paso do tempo, a fugacidade da vida...
Os que viven son viaxeiros de paso,
e os mortos son xentes que regresan.
Breve estancia dan o ceo e a terra,
choran este mundo en que todo é po.
Antano era un amante do que hai na copa,
e agora é só po debaixo dos piñeiros.
Ese viño tal vez sexa o símbolo dunha vida pracenteira:
Facede caso do meu bo consello, non rexeitedes esta copa...
Onte aínda eramos mozos de fazulas coloradas,
hoxe xa nos vemos urxidos polo cabelo encanecido.
Por todas partes medra a maleza no pazo de Shihu...
Desde os tempos máis antigos foron moradas de reis
e agora os seus muros pechan tan só po amarelo.
Se, sabéndoo, aínda seguides apartando o viño,
entón que terá sido das xentes de antano?
E sigo. Por que estou realmente impactada por esta poesía. Así que agora rematarei a antoloxía chinesa e despois (se son quen de agardar) comezarei con Santôka, mentres sigo tentando comprender Cabalos desbocados de Mishima.
Este é o primeiro poema desta parte de 
Na súa forma de ver o mundo, aínda nos presentan ás mulleres subordinadas ao noso titor masculino. Procurando información sobre Henrietta Rae, atopo un 
Hoxe participei no 
Un día, unha amiga pediume un relato para unha revista da 
Estes días tiven dúas novas sorprendentes e afagadoras.
Hoxe rematei de ler