|
|
|
|
|
|
| De rabaquetas, calacús e cidras |
|
Nunca para unha de aprender. E no meu caso, se o que aprendo é a nosa lingua, síntome, como dicilo, máis rica, aínda que non saia en listaxes desas que se publican por aí. E non me importa, que a miña fortuna é ben máis grande e inesgotábel, allea á evolución da bolsa e outros pormenores ou pormaiores.
Nesta fortuna miña, hai elementos de especial valor, palabras que non sabemos de onde veñen e que de raras que son pensamos que existían antes do propio Imperio Romano e a súa lingua. Palabras que ao dar a volta ao camiño vén un amigo que non as coñece e que usa outras diferentes e intercambiando as nosas riquezas podemos pasar o día, ou a vida. Palabras que dan nome a cousas que existiron sempre e que talvez sexan a memoria do que somos desde a orixe dos tempos.
Foi o caso que o outro día deunos por falar das cabazas. Ese vexetal que pertence ao xénero Cucúrbita e que recibe tan diferentes nomes. No Val Miñor son RABAQUETAS e en Mondariz BUTEFAS. Pensaba eu que estas palabriñas quedaban nesas lindes xeográfica, e non, estaba enganada.
Resulta que en Coruxo, Vigo, tamén lle din RABAQUETAS, mais ollo que RABAQUETAS son as redondas de cor laranxa, con carne da mesma cor. En Coruxo, como en todo Vigo e mesmo aquí no Val Miñor, nomeamos CIDRA outra variante, a redonda de pelexo verde e branco e carne branca, coa que se elabora o cabelo de anxo. Mais tanto en Coruxo como en Mos chámanlle CALACÚS especificamente á verde de forma alongada, menos aprezada pola súa carne e que adoita servir de comida aos porcos.
E como onte aprendín estes matices da miña lingua nestes lares do sur, son un pouco máis rica ca antonte e o comparto con vós, porque un dos trazos que ten a miña fortuna é que pode ser compartida sen restarme nada a min. Ben ao contrario, que en compartíndoa a nosa fortuna medra.
Na imaxe unha butefa de gran tamaño cultivada en Vilasobroso, Mondariz
|
|
|
|
|
| Manuscrito do poema Soñeite |
|
 O pasado 22 de outubro, Ramón Nicolás publicaba no seu Caderno da Crítica outro poema meu en versión manuscrita.
Xa anteriormente publicara outro poema manuscrito escrito en 2008 e logo publicado en Acuática alma.
Desta vez o poema escribiuse o 13 de agosto de 2010 por primeira vez, mais sufriu varias modificacións, algunhas xa nese primeiro momento, para finalmente ofrecer unha versión impresa que garda diferenzas co orixinal manuscrito.
Este poema foi escrito para Pel con pel, un proxecto coordinado por Francisco Castro e publicado por Galaxia en colaboración con Fedegalma.
Non foi un encargo doado. Realmente os encargos nunca o son. Mais ao final centreime nesa idea,na do amor que as fillas e os fillos senten pola súa nai:
...
non dei soñado
que ti
ti me amarías ámasme
porque si
desde sempre
sen contrato nin causas
sen motivo
que sería que son
a muller máis fermosa e máis sabia
a medida do mundo
a medida da vida
Unha vez máis, agradézolle a Ramón Nicolás esta fermosa iniciativa, unha forma máis de axudar a difundir a poesía. |
|
|
|
|
| Antonio Fernández |
|
 Coñezo o nome do pintor desde hai moito tempo, porque así se chama o colexio de Goián, a vila en que naceu e morreu. Mais non foi até estes días, con motivo da exposición Antonio Fernández, pintor de tres mundos organizada polo Concello de Tomiño, que vin por primeira vez algún dos seus cadros e entón fiquei profundamente abraiada. Abraiada porque coñecín un pintor dunha altísima calidade, mais que pasou completamente desapercibido para a meirande parte de nós, que nin leramos nada sobre este pintor até hoxe, nin viramos ningunha exposición sobre a súa obra. Un perfecto descoñecido, mais non por ser alguén alleo a nós ou distante.
Por iso escribo este artigo, para felicitar o concello de Tomiño por ter o acerto de declarar este 2013 ano do Pintor Antonio Fernández, instituíndo primeiro un certame de pintura e realizando despois esta magnífica exposición e ter encargado a Carlos López Bernárdez este traballo, do que temos nas mans un catálogo que nos aproxima á formación e á obra do pintor, sacándonos así da nosa ignorancia e tentando explicar o motivo polo que o nome de Antonio Fernández non acadou a altura doutros nomes de pintores galegos, cando a súa calidade é manifesta. Como nos explicaba na conferencia Antonio Fernández e a tradición da paisaxe, talvez por seguir cultivando unha estética que a mediados do século XX xa non era a predominante.
Porque nada hai máis satisfactorio que coñecerse e recoñecerse, sabermos quen somos, e descubrir que ao lado de nós existiu un pintor como Antonio Fernández. Estamos pois ante un acto de xustiza. Un acto imprescindíbel neste labor de recoñecemento da nosa identidade que aínda temos que transitar, hoxe polos camiños da pintura.
E xusto é tamén felicitar a Carlos López Bernárdez polo traballo realizado, non só neste caso concreto, montando esta exposición e preparando este catálogo, senón tamén polo seu labor para dar a coñecer a obra de pintores de noso que aínda son para nós uns perfectos descoñecidos. Porque estes días tamén se pode visitar en Ferrol outra exposición comisariada por López Bernárdez, Imeldo Corral, paisaxista das Irmandades e no catálogo desta exposición podemos ler: ?A comezos do século XX, moitos artistas galegos ven na pintura de paisaxe unha maneira de concibir a arte orientada por un proxecto de construción nacional. Así Ramón Otero Pedrayo entende que a paisaxe é o alicerce e o futuro do país e que para chegar á universalidade cómpre partirmos da galeguidade.?
Non sei se esta afirmación se pode aplicar á pintura de Antonio Fernández, coetáneo de Corral, pois Fernández viviu fóra de Galiza até 1929, con 37 anos, despois de ter partido aos 12 cara a Brasil.
Nesta colonización cultural en que vivimos hoxe por hoxe aínda, somos quen de asentir ao recoñecemento da pintura de Antonio López, do que nos falan os magacines culturais dos xornais do Estado e descoñecer que entre nós e hai xa anos existiu un pintor que supera, si, supera esa exactitude fotográfica, ofrecéndonos imaxes naturalistas, mais desta volta da nosa propia paisaxe.
Convídovos a que vos acheguedes ao Centro Goianés antes do 20 de outubro e gocedes desta exposición. Aínda que a obra de Fernández tamén se pode visitar en diferentes museos, como o de Lugo, onde está o fermoso cadro dunha muller espida en que se autoretrata o propio pintor. Eu, pola miña parte, verei se consigo visitar a de Imeldo Corral na Fundación Novacaixagalicia en Ferrol e seguirei moi atenta ao traballo de López Bernárdez porque quero saber máis da pintura de noso.
Outubro de 2013
Artigo publicado en Sermos Galiza |
|
|
|
|
| Cantares para amar a lingua e o pobo |
|
 Cantares para amar a lingua e o pobo
Aínda lembro a cara de sorpresa dalgunha das miñas alumnas cando eu remataba a estrofa que ela tentara iniciar. Abraiábanse de que soubese de memoria fragmentos de poemas de Cantares Gallegos. Mais, como non sabelos?
Desde que aproximadamente en 1975 tiven na miña man o libro por primeira vez, ten saído moitas, moitas veces do andel, para ser aberto, lido e recomendado.
Naqueles anos, deume por remexer nun paquete que había no fondo do armario do corredor. Desde que nos trasladáramos a aquela casa, aínda estaba sen desembalar. Cando o abrín atopei unha pila de libros forrados con papel estraza de cor azul, algúns deles rillados polos ratos, síntoma de teren estado aínda máis ocultos á vista.
Foi a miña curiosidade infantil o que sacou aqueles libros do ostracismo do armario, condenados polo seu aspecto feo e suxo, que impedía que puidesen ocupar o lugar de honra da colección forrada en imitación de pel que estaba no moble do salón.
Sen saber o que tiña entre mans dei en retirar o papel que os forraba e fun lendo un a un os títulos: Cousas da vida por Castelao, Prosas gallegas de Cuevillas, O señorito da Reboraina de Otero Pedraio, Si o vello Simbad volvese ás illas de Cunqueiro, etc. E Cantares Gallegos. Todos eran exemplares publicados por Galaxia nos Talleres Gráficos de Faro de Vigo no primeiro lustro dos anos 60 do século XX. E famenta como estaba de ler, boteime a eles, e lin en galego, comezando por Cantares, coa mesma naturalidade ca quen leva lendo toda a vida na lingua de seu, malia ser a miña realidade lingüística ben distinta.
Non foi até cinco ou seis anos despois que coñecín a dimensión real das lecturas que fixera. Xa no instituto, asistindo ás aulas de lingua e literatura galegas aprendín das miñas profesoras de entón quen era Rosalía Castro e coñecín a súa obra.
O meu libro é a edición impresa o primeiro día en que se celebraron as Letras Galegas, o 17 de maio de 1963, un libro editado para conmemorar o centenario da publicación de Cantares e que foi ordenado, prologado e anotado por Fermín Bouza Brey. Ese mesmo día, Bouza Brey publica en La Noche o artigo: ?Libro de fe e espranza. A xénese dos Cantares?, primeiro artigo escrito integramente en galego por Bouza para este xornal. Cómpre sinalar tamén que non foi a única edición realizada con motivo do centenario da publicación. Tamén Carbalho Calero publicaba ese mesmo ano unha edición para Anaya que anos despois sería editada por Cátedra.
Hoxe, cos seus acertos e erros, o libro é para min como unha alfaia, mais entón, cando andaba nos nove ou once anos, non sentía este respecto reverente e atrevinme a escribir nel, a copiar na derradeira páxina en branco fragmentos de varios poemas, ou anotar sobre os versos do poema 18 ?? Hora meu meniño, hora,? os acordes cos que un día quixen cantalo na guitarra. Unha anécdota sen máis importancia cá de indicar que atopei neste poema algo que me prendeu. E non sei se é ese raio de esperanza que Rosa identifica coa imaxe dunha Virxe vinculada á Natureza, ou algo máis inexplicábel, como a comprensión da soidade do neno abandonado na noite.
E esta lectura da infancia condicionoume, pois cando chegou o día en que me correspondeu a min como docente elaborar a miña proposta de lecturas para os diferentes cursos, decidín introducir a lectura da poesía e Cantares Gallegos foi a primeira recomendación.
Eu obriguei o meu alumnado a ler poesía, para garantir que se achegasen a ela, mais procurei que os libros que eu lles pedía que lesen fosen axeitados para a súa idade e debo dicir que a oposición inicial case sempre desaparecía unha vez lidos os libros, cando conversabamos sobre eles e entendían que só lles reclamaba que procurasen gozar coa lectura. A miña obriga de que lesen poesía deu froitos marabillosos, porque houbo quen reclamou ler máis poesía da proposta.
Deste xeito foi como lle propuxen ler Cantares Gallegos ao alumnado da ESO. E lérono. E gustoulles. E aceptaron seguir lendo poesía no futuro.
Eu quería que, como a nena que eu fun, quedasen enredados nos poemas, prendidos na rede do amor á lingua e ao pobo que é este libro. Inesgotábel e imprescindíbel.
Artigo publicado no Sermos Galiza, nº 68, do 9 de outubro de 2013.
|
|
|
|
|
| o equilibrio do que se precipita |
|
Xa sabes onde estou
nese espacio inexacto en que o espello é un delirio
e a xeometría ordena o lugar dos obxectos.
Sempre me poño aquí
termando do equilibrio do que se precipita.
Nesta hora en que a luz esqueceu a distancia
é posible que volva á pausa que non teño
e esqueza cada lei física omnipresente.
E posible, xa sei que nunca poño treguas
e levo imperturbable a equipaxe da mente,
por iso sempre volvo á terca xeometría,
ao equilibrio que loita coas leis que nos dominan.
En atalaia alerta |
|
|
|
|
|
|
