Este texto, que máis ca un artigo é un relato breve, escribino en 2001 para a Revista de Estudos Miñoranos, dentro da sección "O meu Val Miñor" e refere a miña relación co lugar no que vivo hoxe, Peitieiros. Estes días foi publicado na web do Instituto de Estudos Miñoranos.
Como se nacese aquí.
Como se nacese aquí levo o nome da avogada dos imposibles á que miña nai se encomendou unha madrugada de chuvia. Unha madrugada en que Peitieiros botaba os fogos da festa do patrón, a festa cristianizada da exaltación da recolleita e a vendima. Porque fun nacer o día do patrón, e vin a luz por primeira vez mentres homes e mulleres que hoxe son os meus veciños percorrían o adro agradecendo a Deus a boa colleita de millo, uvas, castañas, patacas, rabaquetas ... e tantas outras cousas.
Non sei por que viñemos parar a este lugar do sur, non sei iso como non sei por que nacín onde meus pais naceron, nin por que ao pasar os anos, e despois de adaptarme a outras cidades, a miña vida deu un xiro radical para devolverme ao sur, ao lugar por onde corre o río Morgadáns co que tantas veces me identificaría.
Antes diso, e durante moito tempo, Peitieiros era o refuxio da guerreira, único lugar do mundo en que as rosas nacían no mes de decembro para regalar á miña alma unha paz inexistente. Confundíame co río chegando tan manso ao mar para logo revolverme e rebelarme contra os cons da costa que baixa cara a Viana, de onde o meu sangue vén.
Aínda antes de me dar en adopción a estas terras do Miñor, xa procuraba nelas o paraíso necesario para quen se entrega a miles de guerras cada día. E atopábao. En calquera lugar desta aba da Serra do Galiñeiro atopei o acougo que me faltaba e fun construíndo un imán que me atraeu definitivamente cando mudou o vento e tiven de pechar as portas da casa compostelá para alicerzar unha nova casa no mesmo lugar en que o día en que nacín caían as canas dos foguetes da festa.
A memoria loitou por recuperar as lembranzas da nenez no Val Miñor, pero tantas guerras crearan a estratexia do esquecemento e tiven que volver repasar cada lugar e, ás veces, cada rostro, algúns xa irrecuperables.
Volver polos camiños de Prado cara ao Aloia, ou polo curso do río cara a Murxido, volver polos camiños de Gonda, San Roque, Peroleira, San Cibrán, VIlaza, A Torre ... Volver para me dar conta de que son moitos os tesouros que agocha a terra que nós pisamos, este lugar fermoso como poucos e tan descoñecido.
Aínda hai pouco, estando lonxe de Galiza, fixen o que fago tantas veces cando me preguntan de onde son. Podería responder que son de Vigo ou do sur da provincia de Pontevedra, e o meu interlocutor quedaría satisfeito. Pero eu sempre respondo que son de Gondomar, só para comprobar a estrañeza do outro e como un grande interrogante se debuxa no seu rostro.
Fágoo a propósito, só para ter que falar de Gondomar e poder dicir que aquí se atopa un dos pazos máis fermosos de Galiza, cuns xardíns que poderían constituír un magnífico xardín botánico. Ou para dicir que aquí naceu un dos homes máis ilustres da súa época: D. Diego Sarmiento de Acuña, Conde de Gondomar, primeiro embaixador do estado español en Londres, que tivo para si a encomenda de defender os dereitos pesqueiros dos nosos mariñeiros con máis orgullo e mellor empeño có de moitos políticos de hoxe.
Ou para dicir que somos un dos lugares de Galiza poboados desde o principio dos tempos como o certifica a nosa ricaz toponimia, e como o explica a benignidade do noso clima e a xenerosidade da terra.
Os nomes de lugar, que tan marabillada me teñen. Durante anos pregunteime cal era a orixe de Peitieiros, pensei en varias posibilidades, e mesmo creo que cheguei a saber cal é a súa verdadeira orixe, pero, sen dúbida, a explicación que máis me convenceu foi a que me deu unha amiga. Aquí, neste lombo de terra que as augas forman ao converterse en ríos, as mulleres, que adoitaban levar os cabelos extremamente longos, baixaban cada tarde ao río, o amado río, para peitear os seus cabelos cos cardos que foran recollendo polo camiño. E de aí, dese acto ritual de peitear os cabelos no río, vén o nome desta parroquia.
O Val Miñor foi sempre o meu lugar de acougo e de paz, por iso non houbo dúbidas cando o regreso, só podía retornar aquí, e aquí quero que medre o meu fillo, aquí quero que reciba en herdanza esa lingua agochada, que se vai desfacendo co paso dos anos, como o seixo que a rodea, esa lingua en que por veces aínda podemos escoitar a fermosa fonética do sur de Galiza e ese vocabulario que nos identifica e permite que nos recoñezan alá onde imos.
Tamén eu quero para min esa lingua, e será especialmente fascinante poder escoitala despois da derradeira viaxe, cando xa non sexamos nada máis ca cinzas, cinzas enterradas ao pé dun castiñeiro no camiño que sobe ao Curro Vello, un castiñeiro vello desde o que poida seguir vendo o mar.
Así llelo deixei escrito.
Como escrito queda, estrado por tantos poemas e libros, o meu amor por esta terra. Desde o primeiro libro, que comecei a escribir nos anos oitenta, un libro en que se recollen moitos textos que falan do afastamento do mar, do afastamento da benignidade destas terras, instalada nunha cidade de pedra en que o orballo, a poalla, está presente a cada hora e apenas se pode adiviñar o sangue do sol no caer da tarde.
Libro tras libro ata redefinir o concepto de Sur, sur deste país, da nosa terra, da nación á que pertencemos, lugar de alfándega que foi camiño de exilio e rota de pobreza, río de dor que meu avó atravesou tantas veces, só por se recoñecer noutro sotaque distinto.
E entre o río e o mar a miña herdanza e este lugar pequeno, tan inmensamente grande, en que me oculto. De onde xa non son capaz de saír, porque me pesan os pés e todos os camiños me parecen longos, extremadamente longos, porque só levan a lugares distantes, fríos e sen luz.
?É innegable a presencia da muller, o seu incremento numérico, a calidade da súa produción, a innovación á que está sometendo a poesía desde unha óptica feminista que afecta aos temas tratados e a forma en que se tratan: o amor, a recuperación das antepasadas, en coherencia coa reivindicación do papel da muller, a linguaxe non sexista ... Sen embargo teño pánico da alegría con que en ocasións se fai referencia a este feito, como algo consolidado e acadado, como o final da loita pala adquisición
dun nicho poético. E penso que non se trata diso e que aínda hai moito que facer, porque aínda non somos tantas, ... E ese feito de encaixonarnos, "poesía de muller" , falar da poesía producida por mulleres como representativa da liña poética de "poesía de muller", e que estas mulleres non aparezan despois cando se fala doutras liñas poéticas, é un ha sensación estraña de ghetto, de nicho poético ao que somos destinadas sen poder competir coa universalidade dos poetas da nosa literatura, homes, mulleres ou androides. Estamos aquí e queremos compartir opcións poéticas con homes e mulleres, queremos feminirrevolucionar o mundo da poesía e está molo facendo, e tamén queremos ser consideradas polo que dicimos e polo que escribimos, sen que entren en combinación outros parámetros innecesarios.?
Fragmento do artigo ?Poesía nos noventa? publicado en 1997 en Vento do Leste. Revista de Cultura, Arte e Sociedade, número 4, nas páxinas 17-18.
Debo dicir que sigo afirmando o que entón dicía (hai quince anos en plena década dos 90), e que subliño de novo ese termo que inventaba entón: feminirrevolucionar. Neste caso feminirrevolucionar a poesía e ... todo o que se poña por diante.
Na foto, de esquerda e dereita: Rafa Villar, Emma
Couceiro, Yolanda Castaño, Marta
Dacosta, Eduardo Estévez e Paco Souto
tras un recital realizado na Aula de Cultura
de Betanzos.
Hai uns días, Ramón Nicolás convidábame a enviarlle un manuscrito para unha nova sección do seu Caderno da Crítica. Aceptei gustosa e días despois preparei algún material para enviarlle. Nese material estaba a primeira versión manuscrita do poema que ten por primeiro verso ?non foi suficiente?, publicado en Acuática Alma o pasado decembro de 2011.
Como se pode ver na imaxe o poema está escrito case de corrido, con algunhas riscadelas que mostran a vacilación no momento da escrita. Como sempre que escribo a man consta a data en que o fixen, neste caso 24 de marzo de 2008. Hai algún tempo comecei anotar tamén datos significativos, neste caso o motivo que deu lugar ao poema, un asasinato horripilante dunha muller. Terrorismo de xénero.
Algunha das veces que lin este poema en público dixen que o seu tremendismo non tiña nada de esaxerado, pois a realidade fora aínda moito máis cruel. E a nota que figura ao lado da data, dá conta diso.
Até chegar á súa forma definitiva, mais desta volta sen manuscritos que o demostren, houbo aínda algúns cambios, como se pode ver na versión publicada definitivamente. Vicio de autora, que pasa e repasa e nunca está conforme, a pesar de que moitos poemas sexan escritos dunha tirada.
Só me resta agradecerlle a Ramón Nicolás esta fermosa iniciativa, este vernos un pouquiño máis por dentro, a través da nosa caligrafía e as nosas dúbidas.
Lendo o poema "Neste lugar do mundo", o día 24 de xuño durante a conmemoración dos Xogos Florais de Tui. No acto participaba tamén o poeta Manuel Forcadela e un mozo e unha moza do Conservatorio de Tui que interpretaron pezas do noso repertorio no acordeón.
Hai uns meses pedíronnos desde a AELG un breve texto, 70 caracteres incluíndo os espazos, para realizar unha colección de carteis ilustrativa e conmemorativa do 50 aniversario do día das Letras Galegas. O proxecto naceu pola colaboración de distintas entidades, entre elas a Academia Galega, a AELG, a asociación de libreiros, deseñadores, etc.
"As palabras e as imaxes son os lugares da cultura, esa é a masa que nos une. Porque somos as letras que lemos e as nosas son as que nos escriben, as que nos describen, as que nos pensan e nos fan pensar; son as que din quen somos, como galegos, tamén como individuos.
Somos o que lemos e estas son as Letras que nos fixeron, as que aínda nos fan."
Este é un fragmento do manifesto As letras que nos fixeron co que se abre esta publicación e que foi escrito conxuntamente por Marcos Dopico, presidente da Asociación Galega de Deseñadores DAG, Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da Asociación de Escritores e Escritoras en Lingua Galega, Jacobo Bermejo, presidente da Asociación de Empresarios de Artes Gráficas de Galicia, Manuel Bragado, presidente da Asociación Galega de Editores, Xurxo Patiño Pérez, presidente da Federación de Libreiros de Galicia, María Xesús Álvarez, presidenta da Asociación Profesional de Bibliotecarios Municipais de Galicia, Olimpia López Rodríguez, presidenta de Anabad-Galicia.
A min correspondeume escribir un texto pequeno sobre Castelao e eu quería condensar nel a obra de quen non pode ser resumido. As frases que escribín teñen esa medida exacta: 70 caracteres con espazos. A penas unha ducia de palabras. Entón pensei en xogar cos significados das palabras procurando que a combinación das súas referencias desen unha imaxe aproximada do que o Irmán Daniel foi para as galegas e os galegos. Foi difícil. Se cadra non o conseguín.
Este foi o resultado. Un cartel deseñado por Javier Pérez López e cinco significados centrais: amor, idea, obra, pobo, Galiza.
Neste enlace pódense descargar os cincuenta carteis.
Hai uns meses, as e os autores agardabamos coñecer a publicación, unha vez que esta lle chegase a Teresa Seara, mais aínda non foi recibido por ela ningún volume, e por tanto tampouco por nós, as vinte autoras e autores que figuramos no libro, como o título anuncia.
Mais nestas voltas que o mundo dá, sucedeu que un compañeiro do sindicato, Manuel Mera, estivo en Venezuela e alí foi agasallado coa tal antoloxía, que viaxou na súa maleta ao noso país. É así como chega a min este exemplar, da man de Manuel Mera.
O meu xeito de compartila é colocar aquí a súa portada e deixar escrito o meu desexo de que non tarden moito en chegar os exemplares que todos queremos ter. E agradecerlle a Manuel que me permitise coñecela antes que os demais.
Con esta autopoética ábrese a escolma de poemas da miña autoría:
Autopoética
Coma esa fonte, esa que nace nunha volta do camiño, baixo un castiñeiro.
A auga nace fría, moi fría, e percorre a pedra até chegar a unha folla de magnolio desde a que cae en fervenza contra o chan. De onde virá esta auga? Sei que vén de lonxe, dunha mina profunda no monte e que percorreu un longo camiño, entre a terra e as raíces, oculta á luz e ao coñecemento. Sei que naceu do paso do inverno, das chuvias que atravesaron a cúpula vexetal e empaparon a terra, empuxando os pequenos gomos ocultos.
Sei que escavou o seu leito unha e outra vez, durante días e días, unha e outra vez, unha e outra vez... sen deterse, buscando un oco para saír á luz e desbocarse, como as eguas que agallopan ese mesmo monte sobre o mar, fronte ás illas.
Eu pola miña parte cumprín o encargo que isto significa e realicei a miña propia proposta, achegando novos nomes, despois de revisar os xa citados, procurando agrandar o máis posíbel a relación de autoras e autores que formen parte desta páxina.
As escollas electivas é unha iniciativa de Suso Díaz e Maripaz Paz que se puxo en marcha o día en que se cumprían 100 anos do nacemento de Celso Emilio Ferreiro. Segundo eles mesmos sinalan na primeira anotación do caderno:
"(As escollas electivas) nace (...) coa idea de xunguir aos poetas contemporáneos de Galicia.
As escollas electivas é unha inciativa privada, inspirada noutros proxectos similares (que puxo en marcha o arxentino Alejandro Méndez), e que teñen como único fin amosar a poesía dos autores vivos galegos.
A Suso Díaz e Maripaz Paz, como contribuintes a este proxecto, móvenos o interese que temos pola poesía, e cremos que este é un bo medio para defundir a poética que se está a escribir no país, coa idea de que sexa divulgada e coñecidos os seus autores. É a nosa humilde aportación en prol da lingua, que é o horizonte que nos move, e o vieiro que non queremos perder como seña da identidade do noso pobo."
«Mais o lume que alampea / xamais o veredes morto».
Hai uns días falaba da publicación dun poema inédito no 2º número de La revista Áurea do Ateneo de Madrid, que dirixe Miguel Losada.
Cómpre dicir que neste número hai un capítulo para a poesía galega: "Cinco poetas en lengua gallega", no que se recollen poemas de Yolanda Castaño, Marga do Val, Maite Dono, Olga Novo e eu mesma.
O poema publicado foi o seguinte:
Neste lugar do mundo
aprendemos a lingua do colonizador
como se fose a nosa lingua propia
adestrándonos na súa áspera pronuncia
memorizando todas as palabras alleas
que couberon na cunca do leite con galletas
ensarilladas na súa torpe pronuncia
xogabamos alleas ás nosas propias vidas
sen nos recoñecer nos lugares que nos rodeaban
sen entender as voces nos camiños
foi un tempo de mundos paralelos
a televisión e a escola construíndo un futuro imperfecto
unha rúa que se afastaba dos valados e o ouvear dos cans
no retorno á casa afastada entre os piñeiros
mundos que non se tocaban
realidades diverxentes en que non había espellos
porque nos pariran protoalbaneis dunha vida nova
que xurdía da nada e descoñecía
que, exactamente, a colocara nese lugar do mundo
como espertamos? Picando as pernas nas pugas dos toxos
ou descubrindo a humidade das follas que durmían no chan
dos soutos?
como foi? Caendo sobre as laxes do chan no camiño vello
que levaba a un cruceiro abandonado ou esmagando morotes
nunha cunca vella tintada de viño?
botando sucre nas sopas de cabalo canso mentres o fume
invadía o espazo desde o centro da lareira?
arrefriando as papas de arroz coloreadas de canela moída?
ensaiando o amor mentres o frío se ía cravando nos ósos aínda non danados?
se cadra foi no barolo dos libros que non estaban nos andeis
porque non tiñan a encadernación de pel que os igualaba
para adornar o moble a prazos do salón
ou mesmo na soidade urbana nacida nun arrecendo a salitre
que chegaba nunha volta do vento
que non podía pulsar os laios das árbores ausentes
tal vez na humidade dos teus beixos nun xardín botánico calquera
onde as raíces vexetais profundaban nas nosas entrañas
para descubrirnos a un tempo
a saiba que nutría a súa altura de sombras reparadoras e cómplices
quizais entón
como maceiras novas enxertadas no estripeiro
recompuxemos as células leñosas e comezamos chuchar da terra
para preñar de flores brancas e rosadas, madurar despois
baixo o sol e a chuvia dos presentes sucesivos
aos que nos entregamos
foi así?, desaprendendo asperezas e halando
do fondo da memoria cada palabra pronunciada para que non escoitáramos?
foi así como recuperamos o sanguiño e as ervilles
o tormentelo ou o poexo?
a artesa gardaba o formento e a fariña terceada
até que erguemos a súa tampa e descubrimos
que aquel era o pan que nos saciaba
unha fame vella
que traíamos herdada na larinxe
garda sempre unha presadiña de masa
e sementa centeo e trigo, millo
para que a fame amaine
para que o vento encontre as árbores nas rúas
para que a rúa teña valados e cans que ouvean
para que xoguen a seren arquitectos
dun futuro que entenda as voces dos camiños
un futuro que se recoñeza
neste lugar do mundo
vela inchada
a todo vapor o barco navega
persegue o seu horizonte
cre
no mar aberto, profundo
mar de ondas contra a costa
libre
a todo vapor
de vela inchada o barco navega
non ve
o vidro que rodea o seu mundo de mentira
que nada hai baixo a superficie das augas
que non hai peiraos en que atracar
nin cantís, nin ondada
nin illas para soñar
navega o barco
navega
sobre as escumas do engano
e ti que o ves
só reparas
na fermosura do barco
no interior da botella
ese mundo fráxil
falso
e ti que o ves
só sinalas
a habelencia da man
que tan ben soubo
pechalo
Este poema foi escrito para ler no remate da MARCHA EN DEFENSA DO MAR ante as Illas Sisargas, cabo da Hemida de Santo Hadrián. Esta marcha celebrouse en Malpica o 8 de xuño de 2003, convocada por colectivos ecoloxistas e apoiada pola Plataforma Nunca Máis, na conmemoración do día mundial do Medio Ambiente.
A foto fíxena o 22 de febreiro. Desde finais de novemebro de 2002 comezaron aparecer animais petroleados e mortos, nun auténtico andazo que durou meses e meses.
SISARGAS
Desde aquí
á esquerda das areas de Seaia
sentide o berro que nace do fondo da terra,
do mesmo centro do planeta.
E un berro espiral,
un arrecendo imposíbel que nos abre a memoria,
que nos trae a esperanza de loitar contra as serpes,
coma onte
a liberación da terra
nas mans do ser humano.
Mirade as Sisargas,
nas súas pedras nace a risa.
Védeas,
non son illas, son
un tesouro agochado,
unha hucha herdada por nós
habitantes desta terra emprestada.
Unha hucha,
unha hucha para a risa do océano
e as centáureas,
unha pedra magnética
que marca o extremo sur dun camiño imaxinado,
inventado e andado polas lobas do mar,
as pequenas exploradoras do Atlántico,
as fillas de Ith, que volve.
Hoxe non é un día máis,
hoxe é outro día
na loita contra a serpe,
a descomunal serpe negra da mentira,
a fedorenta serpe negra do capital,
a desprezábel serpe negra dos desleigados.
A mesma serpe negra que lanzou contra as rochas
o corpo vivo da balea
envelenada.
Aquí,
nos cantís e nos cons das Sisargas
non estará o arao,
sacrificado no nome da cobiza,
por iso aquí
á esquerda de Seaia
onde os arroaces soñan un mar de peixe,
cando a mañá camiña cara ao sur,
debe continuar a loita
contra a serpe e o veleno,
contra a serpe e o veleno,
contra a serpe e o veleno,
agora.
Este texto, que máis ca un artigo é un relato breve, escribino en 2001 para a Revista de Estudos Miñoranos, dentro da sección "O meu Val Miñor" e refere a miña relación co lugar no que vivo hoxe, 
Segundo recolle 
O amigo 
Hai uns días falaba da publicación dun poema inédito no 2º número de 
URBANO é o título do libro dixital editado hoxe mesmo con motivo da celebración do día de Lugrís.
NON PODEMOS ESQUECER.