|
|
|
|
|
|
| Presentación de As casas de Carlos Lixó |
|
 O 25 de xullo tiven o pracer de acompañar a Carlos Lixó na presentación do seu libro "As casas". Iso fixo que relese e gozase de novo deste poemario breve, mais intenso.
Dicía el ao inicio que temía que as lecturas crítricas quedasen simplemente nun poesía confesional, como adoito fan no caso da obra escrita por autoras, mais, afortunadamente, non fora así.
En todo caso, deixo a miña puntada. E acaso a poesía confesinal non é, neste e noutros casos, propiamente poesía de denuncia e de reflexión?
Para min si.
Velaquí o texto que preparei para a ocasión e que logo, a memoria, alterou e modificou sobre a marcha.
As Casas:
?Escribo desde o instituto mais en pequenas doses e de maneira irregular, de aí que o que máis teña feito sexan poemas soltos e relatos. Porén con este libro foi diferente, xurdiu todo á xunta, na primavera de 2017. A idea xa estaba e o período foi bo porque tiña para facer moitas outras cousas e non me apetecía pórme con ningunha delas.?
É este un libro de poesía que contén unha estrutura interna, polo que podemos realizar un esquema das súas partes, que se van evidenciando segundo avanza o libro:
1. Orixe/nacemento:
a. A familia e os seus secretos
b. Os lugares aos que pertencemos
2. Crecemento:
a. Descuberta e construción da identidade
b. Recoñecemento
3. Presente: consciencia plena da identidade e da ausencia de liberdade
A esta estrutura contribúe a construción dos símbolos persoais do autor, que como fíos de ganduxar, afloran nos poemas ao longo do libro, entrelazando os textos e as imaxes que nos suxiren. Falo dos topónimos, os ou as periquitas e o canciño.
Neste libro que se nos presenta como un fresco dunha vila costeira galega, en que a aldea é recreada como locus amoenus e a vila representa o lugar da ausencia da liberdade, onde a xente vive apertada e a berrar, hai realmente unha viaxe á construción da persoa, unha viaxe que nos sinala algunha das súas claves nas citas coas que o libro se abre os parámetros da construción do poemario: a orixe e a construción da persoa, como elementos esenciais para o seu (auto)recoñecemento.
Isto que suxiro e que escribín co único alicerce da relectura do texto, comprobei despois que xa o manifestara o propio Lixó naquela escolma realizada por Callón en maio de 2018: ?Nel enfróntome á infancia, á paisaxe e á construción das identidades no rural que nos resta despois da fin do mundo campesiño. Escribo sobre deixar unha casa e todas as casas.?
Xustamente nesa fin do mundo campesiño comeza o poema que abre o libro, o propio léxico alértanos. No primeiro verso do libro, Lixó non di casa, escribe ?chalé?, e esta decisión léxica ponnos en alerta. Chalés dos anos setenta que substituíron a nosa arquitectura tradicional, importando modelos alleos, moitas veces copiados das paisaxes da emigración. Esa ?apropiación cultural?, que logo aparecerá no poema das galiñas, e que aquí se manifesta xa na escolla do galicismo.
Fin do mundo campesiño, dicía, que, porén, non quere soltar o último rizón e mantén a imaxe da virxe do Carme no pinche da casa, como un amuleto, como unha marca identitaria, máis etnográfica ca propiamente relixiosa.
Estamos entrando na orixe, asistimos ao nacemento da persoa, e coñecemos os lugares aos que pertencen e que son unha parte do que somos, ou non é certo que se pertencésemos a outro lugar seriamos diferentes?
Os lugares e as familias, as que gardan na memoria das xeracións o sacrificio, as mortes, os segredos, o rexeitamento. E a violencia:
?Mesmo na familia máis comedida hai dalgunha maneira certo pouso de violencia, non necesariamente física. Case todo se funda sobre o traumático? (entrevista realizada por Montse Dopico, Praza, sábado 30, decembro 2017)
Entón comezamos percorrer o mapa do lugar que define o eu poético e no que van aparecendo os topónimos, o cemiterio de San Paio, a aldea de Vilar, Caamaño, Sálvora, Vixán, Carreira, nun poema, que xa non pertence a esta parte, en que o eu poético reproduce a colisión de dous mundos, en que Carreira representa a vila que se opón a toda unha extensa zona rural. E canda esta oposición rural/vilego, está a da lingua, as referencias á diglosia, á liña divisoria que marcan os usos lingüísticos, ao abandono do idioma entre os máis novos.
No recurso toponímico entrecrúzanse o Lixó historiador e o Lixó poeta (apelido toponímico) pintando para nós a lagoa que non nomea, mais si sinala claramente ao nomear a súa orixe toponímica e aludir a unha lenda que recollen tanto o licenciado Molina como Carré Alvarellos (?A microtoponimia de Sálvora? Estud. lingüíst. galega 8 (2016): 127-145;).
Nesta parte, volvemos reparar na escolla léxica realizada polo autor para describir un vestido: ?da cor do sulfato?, unha referencia que, para alén de invocar unha cor, nos sitúa nun mundo concreto, o mundo da aldea campesiña e dos labores do campo. Podería ter dito un vestido azul, mais azul sería un termo pobre que non nos faría pensar nin na tonalidade, nin no brillo do sulfato, de cor tan intensa.
?Mais ademais o pasado non é só a infancia como pasado vivido, é tamén o pasado asumido? (entrevista realizada por Montse Dopico, Praza, sábado 30, decembro 2017)
A segunda parte, a que eu denomino ?crecemento?, está marcada co verso ?Cando era neno?. A partir de aí iníciase a viaxe de retroceso en que van sinalándose os fíos cos que se descobre a identidade, primeiro dun xeito non consciente ?como era eu, aínda que non o sabía?, até chocar coa realidade ?como pouco a pouco/ até que non entrei nunca máis?.
E a terceira iníciase co verso ?O meu can coñéceme mellor que calquera persoa?, ese can, que é outro fío de ganduxar, que vén desde aquel primeiro poema: ?agora no xardín está enterrado un canciño? e que na súa ausencia de linguaxe articulada e intelixencia humana é, porén, capaz de recoñecer o eu poético, pois carece de prexuízos e a súa mirada nace do amor. (inciso: oposición doméstico, coñecido, próximo, normal// salvaxe, descoñecido, afastado, non controlábel que se evidencia cargada de significado naquel poema ?cando era neno?: a cadela do tío que mata os pitos diferentes) E con ese recoñecemento transitamos cara ao presente, un presente de estorniños libres que rin dos humanos que viven apertados e a berrar, incapaces de ver cara ao futuro, ?ninguén ve vir a tempestade?, e a pesar de todo hai unha fenda para confiar na existencia do amor, o amor como o da ?casa familiar en inverno?.
O libro péchase cos estorniños, mais non son estas as únicas aves que atravesan o poemario. Periquitas rosas, canarias rosas, a garza, un pardal aforcado, son as aves que trasladan aos poemas e que, sen prexuízo da simboloxía tradicional, podemos interpretar como expresión da liberdade: ?fuxiu entre os dedos/voou libre?. Mais tampouco temos por que desbotar a interpretación clásica que nos traslada Cirlot: ?Desde o antigo Exipto, as aves simbolizan con grande frecuencia as almas humanas? (páx. 91) e realmente podemos entendelas así, almas que ansían liberdade e que son aforcadas para reprimir xustamente esa ansia.
Outro dos símbolos que atopamos ao longo de poemas e partes diferentes é o dos caranguexos: pinzas de caranguexo que se cravan, día dos caranguexos e noite dos caranguexos. Trátase dun símbolo relativamente hermético que nos fai imaxinar algo negativo, escuro, o suicidio, a morte. Mais en todo caso, un misterio que paira no poema e nos prende a el, facéndonos volver ao texto e tentar captar a emoción que nos transmite, esa si, diáfana.
As casas é, por tanto, unha reflexión sobre a identidade, unha reflexión feita de imaxes pasadas que van aparecendo ante nós até compor un crebacabezas que, na súa abstracción tamén nos contén ás lectoras e aos lectores, como persoas nacidas da tensión entre o que nos vén dado: a casa, o lugar, a familia e os seus segredos e o que nós decidimos: os lugares en que estar en silencio, a compañía e os xogos, liberar os paxaros.
Un libro, pois, que nos convida a facernos preguntas, a pescudar nos misterios que nos deixa. Iso que lle pedimos a un libro, especialmente a un libro de poesía.
|
|
|
|
|
| Home invisíbel de Xavier Queipo |
|
 Presentación de Home invisíbel de Xabier Queipo
Andel, Vigo, 28 de decembro de 2017
O pasado 28 de decembro participei na presentación do poemario de Xavier Queipo, Home invisíbel, en representación de Caldeirón. Así que, as miñas primeiras palabras foron para o amigo Paco Souto. Lembramos que Paco era un home comprometido co seu país e a súa lingua e que non parou de construír en todo o tempo que o tivemos con nós. Caldeirón existe porque el foi vivir a Malpica e creou alí, xunto con Paco de Tano, a asociación cultural Caldeirón, que daría lugar ao selo editorial. Como outras empresas anteriores: Carpetas do Dragón ou Letras de Cal, era un proxecto pensado por e para os libros.
Despois de facermos un breve traxecto polo que ten achegado Caldeirón á literatura galega, nomeadamente a través do premio de poesía que Paco Souto consideraba absolutamente necesario para remover a poesía galega, presentei e din paso a Cé Tomé, responsábel das ilustracións da capa e do interior do libro. E entón entramos neste Home invisíbel.
Home invisíbel é o cuarto libro de poesía de Queipo, un autor que, se ben se ten achegado a todos os xéneros literarios e a tradución, é recoñecido fundamentalmente pola súa faceta como narrador. Este poemario resultou gañador en 2016 do XII Premio de Poesía Erótica Illas Sisargas convocado por Caldeirón coa colaboración do Concello de Malpica de Bergantiños.
Para min o libro é unha viaxe. Unha viaxe física por distintos espazos, ambientacións e mesmo sociedades e unha viaxe sentimental ao sexo, a todas as súas formas, desde a contemplación platónica até a submisión ou a dor sufrida voluntariamente para obter pracer. Nesta viaxe os poemas abalan entre a suxestión que non nomea e edifica a súa imaxe sobre a sensualidade, e a declaración que dá paso a unha carnalidade innegábel, ás veces corporeizada nun deseño textual esculpido verso a verso.
Son moitos os matices e as formas cos que os poemas deseñan o goce sexual e por iso falo de viaxe, en todas as súas acepcións. Non faltan as referencias á guerra e aos soldados que esquecen as leccións de Clausewitz para entregarse á paixón, nunha especie de alegación antibélica. Ou poemas que nos lembran a autores doutras latitudes, como ese "Dedas" que me fixo lembrar o relato "Os pés de Fumiko" de Iunichiro Tanizaki. E todo isto a través dun conxunto de poemas que se van entrelazando ao compartir referencias e citarse uns aos outros, creando unha armazón que se resume no poema final.
Falamos de poesía, e lemos por puro pracer, non para desvelar o final de un traxecto, por iso podo dicirvos que o poema que pecha o libro é como o seu compendio, como se nese poema se estivese condensando a viaxe realizada. Talvez por iso o título do poema: ?Enxurrada de lembranzas? un texto que recreando o tópico do ?tempus fugit? decláranos que os poemas foron unha enxurrada de lembranzas do pasado, e que foron ?unha xeira óptima cando aínda era visíbel,/ cando o corpo respondía ao chamado doutros corpos, /cando os membros gozaban co ritmo,/ cando o desexo era o anticipo da paixón,/ cando xogaba coa tectónica dos corpos.?
Entre os versos reaparecen os beizos índigo e a lectora entrevé a concreción desa idealización do amor, a que culmina co achado do ser único que agardabamos.
E eu quedo con ese verso en que a voz poética declara estar presa no labirinto dos sentimentos sen posibilidade de saír:
?Teseo sen fío que o guíe no labirinto dos sentimentos.?
Ese Teseo que como Serafina delle Rose non pode impedir que a paixón entre na súa vida e o volva todo patas arriba, derrubando o destino que tiña decidido para ela. Serafina é a protagonista da obra teatral The rose tattoo. Din que Tennesse Whilians creou esta personaxe cando en 1951 namorou dun italiano e a vida se converteu nun choque tectónico de placas.
Como lectora gústame que o texto esperte en min interrogantes, para os que non sempre preciso resposta. Como este home invisíbel que tamén aparece na canción de David Byrne citada por Queipo. Preguntas que só teñen resposta no libro e que nos fan volver a el, demorando a lectura.
|
|
|
|
|
| A senda de sal de Fran Fernández Davila |
|
 Presentación de A senda de sal de Fran Fernández Davila
Nigrán, 14 de decembro de 2017
O pasado 14 de decembro, convidada pola Editorial Galaxia e polo autor, tiven a oportunidade de presentar o libro A senda de sal. Foi un pracer participar representando o Instituto de Estudos Miñoráns (IEM), que colaboraba no acto, na presentación da ópera prima de Fran Fernández Davila, unha novela engaiolante que ten por espazo narrativo o Val de Miñor e, dentro del, máis concretamente, Panxón, aínda que leremos o nome doutras localidades nas súas páxinas.
Para nós foi moi satisfactorio ler na lapela, que dá conta brevemente da biografía do autor, que ao IEM o liga ter sido finalista das dúas últimas edicións do premio de poesía Victoriano Taibo. Eu mesma puiden ler eses libros que, naturalmente, tiñan que estar nese momento final en que o xurado ten que tomar a difícil decisión de outorgar un único premio. Capetón e Saint Pièrre et Michelon son dous libros ambientados no mar, a homenaxe a un mariñeiro un, unha historia de amor e naufraxios outro, mais nos dous, coma nesta senda de sal o mar enmarca a realidade en que se insire o relato e as súas personaxes.
É verdade que acabamos de coñecer a Fran Fdez Davila, mais algo me di que vai seguir a entregarnos páxinas inzadas de poesía, de memoria e de mar. E non só o digo eu, da mesma opinión son o editor e escritor Carlos Lema e a escritora Clara do Roxo, e así o deixaron patente na presentación en Vigo.
Fran Fdez Davila vive en Panxón desde hai meses. Foi así como naceu esta novela. Asentándose no Val de Miñor que acadou o Premio de novela por entregas de La Voz de Galicia.
A senda de sal
Intriga, segredos, poesía, mar, historia e memoria son os ingredientes cos que o autor compón esta obra que nos vai recollendo nas súas redes até atraparnos. A senda de sal é unha novela ambientada no sur de Galiza, que une presente e pasado e crea un fresco literario en que Panxón, e o Val de Miñor, son protagonistas.
É unha historia organizada en 31 capítulos, cunha estrutura moi marcada: capítulos completos, que son en si mesmos un pequeno relato, e que deixan a lectora prendida á agarda do capítulo seguinte, capítulos en que se van dosificando habelenciosamente as cantidades de misterio e revelación precisas. O autor explicounos que gustaba dese tipo de estrutura de tal xeito que mesmo poidamos ler os capítulos soltos, como se fosen relatos en por si, como realmente son.
O libro comeza presentándonos os seus protagonistas e deixando ante nós os fíos que tecerán o relato. Tamén desde o mesmo inicio queda patente o estilo do autor, unha lingua poética, coidada, que non se limita a enfiar un relato, senón que procura a emoción da lectora. A emoción e a implicación, porque quen lea este libro irá enchendo a súa propia patela en cada lance de lectura, deixando nela as pezas coas que terá que compoñerá o mosaico final, algo que non sucederá até a derradeira palabra do libro. O autor quere a nosa participación, por iso non nomeará todas as pezas que nos mostra, teremos que ser nós as que vaiamos recollendo o palangre e as que reparemos en cada anzol engarzado buscándolle o lugar ao que pertence.
E comezamos descubrir a historia: un mariñeiro de máis de 90 anos que lembra o seu barco, un barco que descubriremos coma unha auténtica personaxe. E xa os primeiros misterios, os primeiros bocados de memoria: ?os carcereiros madrileños que o torturaron durante meses.? Porque como di a voz narradora: ?Foi así como chegou a min esta historia, escorrida, fugada, goteando por entre as fendas do tempo?, tamén a nós, porque así nola conta Fran Fdez Davila, facendo que nós sintamos o mesmo cá voz narradora. Avanzamos na historia dun home que realizou actos polos que foi perseguido polo réxime franquista e que ten un segredo que o salvou dun destino certo. E entón unha frase que o sintetiza todo: ?Vinte e dúas semanas de dor intensa e corenta anos de expiación?.
O mar está presente desde o primeiro momento, el vai ser a hucha da que o autor vaia tirando palabras e imaxes coas que construír esta ficción: un home que ten un mar de engurras nas mans e alí onde el está cheira a praia. Un home que lle di a quen o escoita: ?o mar perségueme, quere levarme con eles? sen que saibamos aínda todo o que significa esa frase.
A lectora está a intuír que a agarda unha inmersión fonda, así que se converte en cachalote e colle aire, disposta a mergullarse en toda a profundidade da lectura. Mentres o fai, sente o eco de Celso Emilio naquela cela de Celanova en que o vello mariñeiro lembra e vai desabafar a súa historia: ?Aquel ancián esvaecíase nun cuarto ? coas paredes cor de pedra, sen cadro nin ornamento ningún.? As paredes de pedra, como a longa noite de pedra. E fóra un carballo solitario que o vello contempla, coma se estivese a contar as follas ou as horas que lle quedan, pois el caerá coa derradeira.
No segundo capítulo, coñecemos a voz narradora. Non é até este momento que sabemos algún dato esencial. Talvez o autor estea a retarnos. Que foi o que pensamos até chegar aquí?. A voz narradora, protagonista tamén xunto co noso mariñeiro é unha muller, unha muller nova. É coma se colocase ante nós os dous extremos da elíptica desta historia: o home e a muller, o pasado e o presente, o interior e a costa. Celanova fronte á Guarda, a vila de casas altas ?ancoradas ás rochas, coma percebes?, o lugar en que naceu a nosa protagonista, a muller que nos fala e que, sen que saibamos aínda por que, é a persoa que o vello mariñeiro escolleu para relatarlle a súa historia. Unha muller que está a facer un curso de escrita creativa e, como o noso autor, suma á súa profesión de azafata, en principio nada literaria, esta tarefa como continuación do mar grande que precisa para se atopar.
E o terceiro capítulo presenta a que para min é a terceira personaxe, ese barco que vai ser peza esencial do relato. O Formigillo aparece en escena dunha maneira totalmente cunqueiriana e dá paso ao lugar en que se desenvolverá a historia: Panxón nunha descrición marabillosa.
Temos todo o que precisamos: un home nas últimas horas da súa vida, que necesita lembrar, unha muller que se busca a si mesma, un barco que foi táboa de salvación no naufraxio da historia e a necesidade de facer xustiza. Así comeza esta historia imprescindíbel, que xa nos prendeu e aínda non levamos lidas vinte páxinas.
A senda de sal é unha historia de ficción que homenaxea a historia real, silenciada e aínda por descubrir., cunha trama que afonda nos misterios dun tempo que aínda non coñecemos. Un tempo en que Galiza xoga, moitas veces ao seu pesar, un papel fundamental.
Galiza xa fora escenario dunha operación planificada de exterminio, obxecto dunha campaña de terror que tiña por finalidade erradicar toda luz de esperanza e liberdade e logo veu a guerra mundial. Hoxe sabemos que non fomos territorio neutral. Coa literatura descubrimos que non só os nazis se mergullaban nas augas da ría de Vigo. Lemos que tamén os aliados contaron aquí con persoas que foron heroes cruciais, aínda que non saibamos os seus nomes. Os nosos propios Shlindlers particulares, como as irmáns Touza que son reivindicadas no libro (?se as irmás Touza nacesen en América xa sería unha superprodución?) facendo, con moi poucas palabras, unha crítica a esta sociedade que non asume con todas as consecuencias e con todo o orgullo a restauración da memoria histórica. E aquí é onde a novela cumpre a súa misión literaria, reconstruír a historia en liberdade, crear unha ficción que nos devolve a verdade porque pode imaxinala, crear a memoria que nos destruíron e que precisamos como antídoto. Porque esa é a función da literatura, chegar onde a documentación falta, mais a razón testemuña.
Diso nos fala esta historia. Do medo, da valentía, das contradicións, da sobrevivencia. Unha historia tan complexa como a propia vida, que nos reconcilia con nós mesmos e nos convida á esperanza.
Querería compartir con vós todo o que sentín e pensei mentres fun lendo este marabilloso libro. Mais non podo, non quero descubrirvos todo o que este libro nos conta. Lédeo, lédeo e reparade en todos os detalles, na árbore, no lugar de nacemento da protagonista, no seu nome, nos nomes das personaxes? todo, todos os detalles teñen significado.
Se a estas alturas non vos convencín de que tedes que ler A senda do sal, é porque aínda non vos dixen que esta novela fala dos refuxiados, dos de onte, ou dos de hoxe. De refuxiadas e refuxiados, de inmigrantes, de exiliados, de mulleres e homes valentes que souberon navegar a sotavento e colaborar coa vida, unha historia de anxos e sereas e un home caveira que paga a súa condena sepultado no fondo do esquecemento.
Tedes que lelo. É unha historia fermosísima.
|
|
|
|
|
| Chuviosa néboa... |
|
 En todas as ocasións en que me teño achegado á poesía oriental gocei inmensamente da súa lectura.
Así cando lin a Taneda Santoka, ou a Lao Tse. De tal xeito que sempre precisei escribir sobre esas lecturas, como unha forma de reflexionar ou deixar memoria.
Este verán lin a un tempo unha antoloxía do Kokinshuu elaborada por Carlos Rubio e outra antoloxía, Japão no feminino II, elaborada pola portuguesa Luísa Freire. Desas lecturas naceu o artigo: A man feminina, e tamén o desexo de seguir lendo e aprendendo da poesía xaponesa.
Ler El pájaro y la flor, outra antoloxía de Carlos Rubio. Aprender que as distancias poden ser irrelevantes ao descubrirmos afinidades que descoñeciamos:
"O hábito cultural desenvolvido na lingua falada e cotiá dos xaponeses de comprender por medio de alusións, indefinicións, silencios, frases inconclusas e ambiguas é responsábel da capacidade natural do lector xaponés para valorar un poema onde moi pouco se diga e moito se suxira." da Introdución de El pájaro y la flor.
Ou que un poema do XVII pode servir para expresar os teus sentimentos catro séculos despois:
Chuviosa néboa
que esconde o monte Galiñeiro.
Vou contenta.
Adaptación do poema "Kiri shigure" de Bashoo (XVII), un dos autores máis destacados da literatura xaponesa de todos os tempos. Un poema en que, segundo nos explica Carlos Rubio, o poeta expresa a felicidade que sente falando da néboa que lle impide ver o monte Fuji. Certo que o Galiñeiro non é comparábel ao Fuji, mais certo é tamén que nada me impide adaptar o poema de Bashoo para expresar o que sentín neste final de outubro ao volver a chuvia e a néboa impedíndome contemplar o cume gallado do Galiñeiro, un inexplicábel sentimento de felicidade, ou algo que se lle parece.
Así que leo, aprendo e devezo por compartir estes versos, aínda que a adaptación á nosa lingua teña que ser por medio dunha lingua interposta, afastándose así dobremente do orixinal. Mais como non compartir con vós un poema coma este?
De saber
que o amor tanto magoa,
deviría
resío da tarde
que o albor desfai.
Poema de Kakinomoto no Hitomaro (柿本人麿, na imaxe), que morreu por volta do ano 715, recollido na antoloxía Maniooshuu realizada a finais do século VIII. |
|
|
|
|
| Memorias de cine |
|
 Estes días lin "Eu son Espartaco", as memorias de Kirk Douglas sobre a rodaxe da película e o momento histórico en que se filmou. Achegueime a esta obra curiosa por saber un pouco máis daqueles anos de listas negras en Hollywood e atraída por un filme que está na miña memoria.
O libro fálanos da época, da rodaxe e, a parte dalgunha cita a ter en conta sobre a escrita de memorias, ten de interese algunha páxina coma est, en que se fala da España en que se rodou Espartaco. Un verdadeiro esperpento, cun ditador que pediu diñeiro para a fundación da súa señora a cambio de que Kubrick utilizase como actores os soldados do exército español que, por orde de Franco, non podían morrer en pantalla: "orgullo español" di Douglas.
O libro recibiu críticas de Kubrick, entre outros, o que, despois de ler o libro parece natural, pois a relación entre o actor e o director non é precisamente memorábel.
Unha das curiosidades é que Douglas, con máis de 90 anos, crea un libro no que comeza dicindo que o seu país segue hoxe dividido como entón.
Documento, ao fin, dunha época da que nos quedan as imaxes dunha película que Douglas identifica co remate das listas negras de Hollywood e que se rematou de filmar coincidindo coas eleccións en que Kennedy accedeu á presidencia de EUA.
O título, aquela frase memorábel: "Eu son Espartaco", que ten unha simpática anécdota sobre a súa gravación. |
|
|
|
|
| Aprendendo sempre |
|
Bagaxe de volta de Angra do Heroísmo: literatura terceirense da autoría de Vitorino Nemésio, João de Melo, E António Dacosta (si, Dacosta, como Luisa Dacosta) e algo de África, Ondjaki e Agualusa. Moito que ler por diante. Aprendendo sempre. |
|
|
|
|
| Filtro de amor |
|
 O verán pasado, nunha conversa entre Antón Riveiro Coello e Marica Campo, atopei a referencia ao libro Filtro de amor da americana Louise Erdrich. Ao ler o que eles dicían, tomei nota e procurei que o libro chegase ás miña mans.
Así foi como esta primavera andei a ler nel, gozando da construción dun relato que levemente leva até algunha das mellores descricións ou relatos que se poidan ler.
Comecei escribir estas notas nunha sala de agarda, conmovida por un dos capítulos máis impactantes do libro. Aquel en que relata un suicidio, no capítulo titulado ?un descapotábel vermello?.
Agora repaso os fragmentos que fun subliñando para non esquecer, como este: ?A sociedade? A sociedade é como esta partida, primo. As cartas están dadas antes de nacer, e mentes crecemos temos que xogar tan ben como nos sexa posíbel?.
Ou estoutro: ?Nunca respondín cando chamaba á miña porta o censo dos Estados Unidos, aínda que din que é bo para os indios. Pois ben, xa podedes repetir as miñas palabras. Eu digo que cada vez que nos contan saben exactamente de que cantidade de nós teñen que librarse.?
O libro comeza cun mapa xenealóxico que precisei consultar de capítulo en capítulo. Comparei a Louise Erdrich con outros autores que coñezo e pensei que era como unha García Márquez ojibwe a falarnos dunha longa familia chipewa.
Un día destes lerei A casa redonda, da mesma autora, que está a agardar por min no andel.
|
|
|
|
|
| Nadine Gordimer |
|
 O pasado 13 de xullo faleceu Nadine Gordimer.
Descubrín a escritora surafricana hai dez anos. Naquel verán de 1984, visitando a Libraría Esperança na illa da Madeira, regaleime un seu libro, a edición brasileira de Ninguém para me acompanhar, unha tradución de Beth Vieira para a Companhia das Letras de Sao Paulo.
Foi unha lectura que me atrapou e que me permitiu coñecer a escritora, admirar a súa escrita.
Eis algunhas das frases que subliñei para non esquecer:
?Nós fomos alienados daquilo que era nosso, e não foi só no exílio não. Seu pai é descendente dum grande chefe, que resistiu aos britânicos há mais de cem anos ? você tem um nome a zelar! Você foi roubada de seu nascimento ? que deveria ter sido bem aqui. Reassuma sua língua.?
?Uma vez mais, a realidade chega num ritmo desapercebido, no breve espaço de uma vida humana?
?sendo que história e patriotismo, aqui, significam história e patriotismo do colonizador?
Unha vez máis as coincidencias entre as historias dos pobos colonizados.
E aquí o texto que Beth Vieira elaborou para a contracapa do libro:
"Na realidade duríssima da África do Sul, com o regime do apartheid ainda em vigor, a violência crescendo no campo e nas cidades, uma mulher dedica sua vida a uma fundação, lutando pelo acesso dos negros à terra. Quando o país começa a mudar e o regime dá sinais de perder força, ela deixa para trás sua antiga vida familiar, como se tudo o que viveu até então fosse apenas um trampolim para uma mutação mais ampla e significativa.
Verdadeiro testemunho da luta anti-apartheid, Ninguém para me acompanhar - o mais recente romance de Nadime Gordimer, prêmio Nobel de Literatura de 1991 - é um livro calcado em experiências-limite, em vivências extremas de amor, amizade e ação política. Escrito com rigor e paixão, proporciona ao leitor uma reflexão profunda sobre a condição do homem contemporâneo."
|
|
|
|
|
| Recensión de Retallos daquela infancia |
|
 No número de maio de 2014 a revista Tempos Novos publica a recensión do libro Retallos daquela infancia de Bautista Álvarez, que elaborei a partir do texto que redactei para a presentación do libro en Vigo. Trátase da segunda recensión, que recolle outros aspectos diferentes aos recollidos na primeira publicada en Terra e tempo.
Retallos daquela infancia, Bautista Álvarez
Neste último ano publicouse a primeira obra de ficción de Bautista Álvarez. O autor, coñecido de todas e todos nós polo seu labor político, desenvolvera xa unha dilatada traxectoria de escrita, tanto en artigos, como en ensaios. Mais non descubrira até hoxe, ao acadar 8 décadas de vida, esta faceta de escritor de ficción.
Porén, non era a primeira vez que Bautista Álvarez dedicaba o seu tempo ao relato. Como el mesmo nos di nesta obra, nos tempos mozos en Madrid xa comezara escribir estas narracións, unha tarefa que logo abandonaría, premido pola urxencia de dedicar os seus esforzos ao traballo político. De feito, el mesmo nos di que algúns destes relatos proceden de entón. Dos tempos de Brais Pinto, o grupo que é un dos trazos constantes á hora de definir aquela xeración que xa ten recibido diferentes nomes. Precisamente sobre Brais Pinto Bautista Álvarez puntualiza: ??Brais Pinto? foi unha maneira de facer política nacionalista, nun momento en que a represión da Ditadura non permitía outra forma de actuación. Algúns de nós, entre eles eu, pretendiamos a criación dun grupo para loitar contra o franquismo desde unha perspectiva nacionalista. Se ?Brais Pinto? ficou reducido a unha actividade exclusivamente cultural, coido que a súa transcendencia na historia de Galiza débese a que significa o agromar dunha xeración que quer continuar o legado do Partido Galeguista, cando ese legado estaba hipotecado polo grupo dirixente da ?Editorial Galaxia??.
No prólogo aos Retallos ... Bautista Álvarez advírtenos que escribiu estes relatos ?para divertirme eu, non para compracer a ningún lector. Se alguén cae na tentación de lelos que aforre as críticas, xa que non foron redactados nos moldes literarios que están en voga?. E o certo é que os seus relatos entroncan directamente co xeito de narrar de Fole, moi especialmente, e de Cunqueiro ou Castelao. Un Fole e un Cunqueiro que naqueles anos en que Bautista Álvarez comezaba a escribir algún destes relatos daban á luz obras como Merlín e familia ou A lus do candil e sobre os que Francisco Rodríguez sinala que: ?representan a grandes fabuladores que transmitiron a riqueza máxica da nosa concepción do mundo e o enlevo dos nosos tipos e situacións tradicionais...?.
Pois isto mesmo atopamos nos relatos de Retallos... un xeito de contar baseado na nosa tradición oral que nos regala relatos en que o real, o marabilloso, o humor, e a tradición se van mesturando. Botando man das palabras de Pilar Vázquez Cuesta, que recolle Manuel María, os contos de Fole, ?semellan transcricións de relatos orais, historias escoitadas ... que o autor se limitou a poñer por escrito?, e outro tanto acontece coas historias que nos conta Bautista Álvarez. Historias en que o tema da morte ten unha importante presenza.
O humor que está tan presente nestes relatos deixa pouso na nosa memoria e ao rematar no libro quedan bulindo na cabeza estas historias que nos falan de mortos que cambian de concello durante a noite, de comensais no cemiterio, de namorados no muro do adro escoitando tétricos ruídos, do sacristán durmindo na cova ... Ou a lavandeira dese relato que emana tenrura e o respecto á natureza.
Non sei se ao deixar estes relatos escritos o autor, malia afirmar que os escribiu por divertirse el mesmo, non quixo tamén deixar pegada doutro tempo, dun tempo en que as relacións entre as persoas e a vida era doutro xeito, máis pegadas ao pobo, á nosa identidade. Como di Marcial Gondar: ?Non é, pois, posíbel analizar a literatura popular sen ter en conta a súa conexión coa realidade, o seu contexto de uso.? E talvez debamos ter isto moi presente á hora de ler estes relatos. Valorar que son un reflexo de nós mesmas, un reflexo que se vai embazando pouco e pouco.
|
|
|
|
|
| Como falar e escribir en galego con corrección e fluidez |
|
 Velaquí o texto que preparei para a
Presentación de Como falar e escribir en galego con corrección e fluidez de Carlos Callón
EOI de Vigo, 16 de decembro de 2013
Un día do outono de 2012 Carlos Callón chamoume para me dicir que me deixaba un exemplar do seu Como falar... no local da CIG en Compostela. Eu fiquei sorprendida polo agasallo, mais aínda me sorprendín máis cando me dixo que me citaba no libro. Quedei intrigada pois non me teño eu, neofalante viguesa, por un modelo de corrección lingüística, máis alá do meu afán de saber e mellorar a miña lingua como for.
Así que, unha vez que recollín o libro procurei o motivo de me citar nel e levei outra grande sorpresa. Carlos recollían unha anotación do meu caderno na rede, unha desas que etiqueto como ?cousas da lingua? e na que daba conta do uso sintáctico do verbo gustar. Servía para exemplificar que este verbo en galego, igual ca no portugués, ten tamén réxime preposicional, e polo tanto tan correcto como dicir gústame o galego é dicir gusto do galego, tal e como di a Tía Rosa, unha tía por afinidade que vive na parroquia de Vilasobroso, en Mondariz.
Vaia, a Tía Rosa non sabe que a citan nun libro, aínda máis, un libro que fala da corrección na escrita e na fala. E tampouco sabe que eu sigo anotando todo canto sae da súa boca e a min me parece curioso. Porque cando estou con ela, en moitas ocasións acabo por tirar de libreta e comezo anotar palabras que non sabemos, como butefa, para as cabazas, ou aínda estes días porco lañés, para os que habitualmente denominamos porcos celtas. E deixádeme que aproveite a presentación deste libro, para recomedarvos que tamén vós levedes a vosa libretiña e tiredes dela neses momentos en que persoas de idade regálannos palabras que non usamos diariamente, e que cómpre anotar para que sigan vivas, como as bolachas de que Callón fala neste mesmo libro.
Nese mesmo outono de 2012 un día, pola curiosidade do título, abrín xustamente por ?as bolachas e o pobo? e comecei ler. Cando me dei conta ía varias páxinas máis adiante, e xa lera sobre a colocación do pronome ou as sete vocais do galego. E é que o libro engancha, quen o diría, non? Que un libro que sen chamarse gramática, nin estruturarse nos clásicos capítulos de semántica, fonética, morfoloxía e sintaxe, xustamente vai repasándoos todos ao falarnos das palabras perdidas e inventadas, de como se xuntan as vocais cando falamos e o galego cerrado (moi común entre as/os filólogas/os, por certo) das diferenzas entre cantara e cantase e mesmo da construción de gustar con suplemento, como pode enganchar? Porque se fai de maneira amena e, por veces, até divertida. E, sen saber se a Carlos Callón lle parece ben, para min o seu libro é: unha gramática divertida.
O caso é que lin o libro de cabo a rabo, aínda que xa me sabía todos os puntos dos que vai tratando. Ben, todos non que algunhas cousas tamén aprendín eu, por suposto, que nin o sei todo, nin lembro a totalidade do que aprendín.
Cando o inverno ía rematando atopeime un día coa escritora e profesora Marga do Val. Marga carrexaba sobre o brazo varios libros. O que estaba por riba de todos era Como falar... E puxémonos falar del. Marga recomendárallo ao seu alumnado de Bacharelato e pareceume un grande acerto, pois é unha lectura axeitada para eles. Entón anotei para min que en canto volva ás aulas e teña alumnado de bacharelato farei outro tanto.
Este persoal percorrido a través do libro de Carlos Callón quería pór de manifesto o que pensei o primeiro día que me puxen a lelo: estamos ante un acerto, o acerto de tratar temas que adoitamos dicir que nos aborrecen de xeito atractivo e así aprendermos máis sobre o noso idioma propio animándonos a que sexa o idioma en que vivimos.
O libro ábrese cunha afirmación rotunda e certa: sabemos máis galego do que pensamos, pois claro que si. As que somos neofalantes temos comprobado en persoa esta afirmación de Pilar García Negro, unha realidade que é como o trampolín desde o que lanzarnos á piscina do idioma, sen medo e sen pausa, aprendendo cada día un pouco máis.
Carlos Callón remata este capítulo 0 que serve de introdución ao libro falando da importancia de coidarmos a linga e sermos esixentes coa nosa fala e a nosa escrita. E así debe ser, pensemos que así actuamos en xeral na nosa vida, procurando facer ben as cousas: no ámbito laboral, no doméstico, esixíndonos cada día máis a nós mesmas. Por que non ser igualmente esixentes no plano do idioma? Debemos selo e podemos selo, hoxe temos nas mans unha ferramenta para acadar ese obxectivo, acheguémonos á súa lectura e atoparemos exemplos prácticos de moita utilidade para mellorarmos os nosos usos lingüísticos.
Se aínda non o lestes, non sei a que agardades, estades tardando.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
