|
|
|
|
|
|
| O amor da patria me afoga |
|
 ?Eu cantar, cantar, cantei? si grasia en cantar non teño/ o amor da patria me afoga.?
Sempre con humildade, Rosalía desculpaba a falta de ?gracia? dos seus versos, a falta de gramática, porén si deixa ben claro que naceron do máis grande amor á patria, un amor que afoga, e que foron escritos co ?maior coidado en reproducir o verdadeiro espírito do noso pobo?. E nós, hoxe, debemos agradecer aquel esforzo, o seu atrevemento en romper coas barreiras do xénero e da lingua abríndonos camiño, levando á palabra impresa os poemas que lle nacían da alma e que querían, antes de nada, dignificar a Galiza, dignificar o seu pobo e a súa lingua, fermosa e útil, capaz de rir ou chorar, e sempre de dar conta dos nosos pesares, axeitada para criticar a unha España que lle viraba as costas a esta rica patria, espoliando os seus recursos, entre eles os seus mozos e mozas, tratados como negros na emigración a Castela. Rosalía sabía perfectamente o que quería transmitir e asumiu conscientemente ese cometido: ?Así mo pediron /na beira do mar... /na beira do río ... /que cante e que cante /na lengua que eu falo.? E tomando o seu exemplo e a súa palabra reclamemos o que nos pertence, sen medo do moucho, berrando alto e forte, por riba dos valados de ?tantas cousas que ... parecen trampa?, que reivindicamos un completo uso público do Panteón de Galegos Ilustres, un espazo laico de xestión pública, aberto ao pobo que decidiu levar alí os seus símbolos nacionais para honralos e lembralos, aberto á sociedade que o día 15 demostrou, unha vez máis, a seu amor á nación de Rosalía.
Artigo publicado en A Nosa Terra, xullo de 2010.
Foto: Tokio 2010
|
|
|
|
|
| Saramago |
|
 A mediados dos 80 descubrín a Pessoa. Lin apaixonadamente os seus poemas, coa sana inclinación pola lingua portuguesa que arraigara en min nos anos do instituto. Tal vez por iso, cando volvía de Coimbra en xullo de 88, traía na miña maleta un exemplar de ?O ano da morte de Ricardo Reis? de Saramago. Foi así como comezou a miña admiración polo escritor. Cando o venres escoitaba na radio a nova da súa morte, sentín como se nós mesmos perdéramos algo, un escritor que contribuíra ao engrandecemento desta lingua nosa que florece en Portugal. E reapareceron todas as preguntas que gardei durante anos, especialmente cando a sensación é que algúns medios de comunicación nos presentan a un escritor afastado dos seus, adornándose co prestixio do pensador incómodo, nunha manobra de apropiación non confesada que fede ao imperialismo rancio que foi sementando de fortalezas as beiras do río. E outra vez vendo para o lado da casa cos lentes mesetarios que tanto nos teñen afastado dos nosos propios curmáns, aqueles que vivían nas aldeas retratadas por Bernardo Santareno e que un día emprenderon camiño do norte na procura dunha nova sorte para as súas vidas, deixando o país sementado cos seus nomes. Esa tarde Carlos Callón lembrou unha frase de Saramago: ?no mundo hai dúas superpotencias: EEUU e ti?, unha frase que resume toda a confianza que o escritor depositaba no ser humano, despois de denunciar a falsidade desta democracia en que vivimos. Eu reclamo en herdanza esa afirmación e este poema: ?Só direi,/ Crispadamente recolhido e mudo,/ Que quem se cala quando me calei/ Não poderá morrer sem dizer tudo.?
Artigo publicado en A Nosa Terra o 24 de xuño de 2010 |
|
|
|
|
| Darth Vader-Feijoo |
|
 Darth Vader avanza cara ao Obradoiro desde a Estrela da morte que hoxe ocupa o mesmo lugar da Cidade da Cultura. Atrás del as tropas imperiais. Atravesando as rúas da cidade vai deseñando na súa cabeza a estratexia a seguir para destruír Alderaan, porque é o seu obxectivo converter o país-planeta temperado de fermosas paisaxes nunha poeirenta nebulosa de asteroides, símbolo da súa destrución final. Atrás del camiña o Conde Dooku, quen acaba de demostrar definitivamente a súa conversión. Despois de perpetrar o crime, poñendo os seus coñecementos ao servizo do Imperio, recibirá en premio o nome de Darth Tyranus e guiará as tropas androides, tan inconscientes e manipulábeis, contra a República.
Darth Vader pasará a historia como o exterminador dos que nobremente gardaron as tradicións da República e a súa identidade. O seu nome produce terror a uns e repulsión a outros. Alí onde a Alianza Rebelde se mobiliza para reclamar os dereitos que lle corresponden, preséntase Darth Vader para ocultar coas súas repulsivas artimañas a lexítima loita dos rebeldes. Todo o destrúe e manipula, sempre ao servizo de Darth Sidious, que comodamente observa desde a capital do Imperio.
Por iso camiña cara ao Obradoiro, corazón de Alderaan, será o primeiro lugar en ser destruído, derrubará todos e cada un dos edificios que o rodean, esfarelará as pedras do chan, para que non quede proba das manifestacións rebeldes. É a súa misión estender o Imperio, e nada, nada se pode interpor.
Só co derradeiro alento de vida, Darth Vader asumiu o erro cometido e, sen folgos xa, renunciou ao lado escuro. Teremos que agardar tanto?
Maio de 2010.
Este é o artigo enviado esta semana a A Nosa Terra. Comezouse xestar na miña cabeza o venres ao mediodía, despois de ver na TVG algunhas imaxes do desfile das tropas imperiais cara ao Obradoiro con motivo do 30 aniversario de Star Wars. Ademais contei coa colaboración entusiasta de Aldán López, bo coñecedor da saga. A verdade é que botei unhas risas e que xa non é a primeira vez que vexo Star Wars en paralelo coa nosa realidade (no seu día non gocei nada da 3º ou derradeira entrega porque estaba vendo na pantalla un conflito político do momento, representado por Palpatine e Anakin Skywalker).
|
|
|
|
|
| Feijóo, o galego e nós |
|
 Chegou esta semana. É unha escolma de 68 artigos, de diferente autoría, publicados en distintos medios de comunicación entre xaneiro de 2009 e marzo de 2010.
O volume está coordinado por Xosé María Álvarez Cáccamo quen nos di na introdución Este libro e nós: "A crónica de autoría colectiva que este libro representa, obra de xente do campo cultural, ofrece a análise e a crítica das devanditas accións gobernamentais de esmagamento e derruba, presididas pola táctica da manipulación propagandística que asenta na pronuncia incesante de mentiras elementais.", "O suxeito pronominal que pecha o título ... nós non esgota o seu referente no colectivo de autores que dan corpo a este volume. Nós somos a multitude. Somos quen nun período de oito meses... enchemos as rúas e prazas de Compostela en tres sonadas e pacíficas ocasións para declarar a vontade de Galiza fronte á estratexia de destrución dos alicerces da nosa identidade que preside a acción de goberno de Núñez Feijoo."
Así pois, temos unha ferramenta máis para o debate, a defensa, para armarnos de razón.
Neste volume colectivo figuran os seguintes artigos da miña autoría: Empezaron e Como a terra. |
|
|
|
|
| A forza do meu amor |
|
 Había unha ameixeira ao pé da casa
en que eu sen saber, souben da lingua
aquela que tiñamos agachada
aínda que sempre alí, ao pé da casa.
(Setembro, 1998)
Cando era pequena pensaba que as ameixas e as "ciruelas" eran cousas distintas. O certo é que as ameixas soamente as había na miña casa, verdes por fóra e marelas por dentro, con aquela pel que cegaba os dentes e a carne brandiña e doce. Porén, as "ciruelas" adoitaban ser brancas, e soamente as vira na tenda. Pode parecer unha anécdota un pouco parva, mais a min resúltame triste e volvo a ela porque é o resumo da realidade do Vigo dos anos setenta: a cidade cada vez máis distante da súa identidade.
Nas rúas urbanas da cidade en que nacín, fun descubrindo aos poucos unha lingua agachada. Era a lingua das donas do supermercado que falaban entre si cando a clientela non estaba presente. Era a lingua das peixeiras da Ribeira. Era a lingua dos meus avós, a que usaban entre eles, a que nunca lle falaron ás súas fillas, e que só lle falaron á súa neta máis vella cando tomou a decisión máis importante da súa vida.
A lingua en que falaba a ameixeira da miña casa non estaba na escola. Apareceu timidamente no curso 80-81 nas aulas do instituto. Con grandes dificultades conseguimos ter unha profesora de galego aquel ano, pois o profe que nos correspondía, Freixanes, accidentárase e tivo que ser substituído, mais a substituta non daba chegado. Así que, mentres, Xosé Manuel Rodríguez deunos clase a dúas aulas xuntas, con aquel libro branco cun enorme título: LINGUA. Eramos moitas e moitos na aula e o profe facía o que podía, eu só lembro o moito que gozaba naquelas primeiras aulas de galego, primeiro con Xosé Manuel e logo con Loli. Máis tarde foron Anxos ou Mercedes.
O certo é que en Vigo, en varios centros educativos, por exemplo no mesmo instituto en que eu comezaba ver o mundo, había varias profesoras e profesores que daban as súas aulas en galego desde había tempo. Así que, moitas mozas e mozos estudaron as matemáticas en galego daquela, e ben que lles aproveitou.
Non podo explicar por que a nena que pensaba que as "ciruelas" e as ameixas eran cousas distintas, a que nunca falara en galego, sentía tal inclinación por esta lingua. Tampouco de onde me saía a forza para defender en solitario que as aulas no instituto debían, ou podían, ser en galego. E non cansaba porque, aínda que aquelas alumnas e alumnos de 3º de BUP do IES Santo Tomé de Freixeiro no curso 1982-83 non o entenderan, estabamos falando da nosa lingua. Da nosa propia lingua. Como moitos outros e outras fixeron tamén naquela mesma altura.
É a miña historia de amor. A que hoxe me fai erguer a voz, premer o teclado, saír da casa, pensar e pensar e pensar... porque non quero que un día as posíbeis netas que non sei se terei crean que no noso país non se dan as "ciruelas" ou non sexan quen de entender que significa que un lugar se chame Ameixeiras.
E non aceptarei que, despois de anos de ocultarme a lingua, tentando educarme nunha realidade que non era a miña, despois de anos de negarme o que son realmente, tentando que me sentise culpábel polas miñas ideas e os meus feitos, hoxe veña ninguén a dicirme que impoño nada ou que acabei con paz ningunha. Levo anos sendo responsábel, responsábel de manter viva a miña identidade e de lla transmitir aos meus. Porque esta lingua é miña, tan miña como de todos e todas as que con fachenda e amor saen cada día á rúa dándolle vida, poñéndoa no lugar que lle corresponde, levándoa do Caurel a Compostela ou de Ortegal ao Miño. Ou como no Correlingua de Santiago a Vigo, pasando por A Coruña, Ferrol, Ribadeo, Lugo, Monforte, Ourense, Verín, Tomiño, Pontevedra, Vilagarcía, a Estrada e Rianxo.
Para volver de novo o 17 a Compostela, ao Obradoiro, onde fagamos resoar de novo toda a forza do noso amor, o noso existir.
Escrito para www.gznacion.com |
|
|
|
|
| Sen opción |
|
 Sorprendeume que a nova do día do libro fose o abandono da escrita profesional por parte de Suso de Toro, unha nova que se tiña de producir dun momento ao outro, despois de ver o seu nome na adxudicación provisional do Concurso de Traslados. Mais é así, es noticia cando morres.
En todo caso, o feito suscitoume unha reflexión, sobre o tempo para a escrita, e sobre ela escribín esta semana en A Nosa Terra, quedando coa sensación de que o espazo de 1600 caracteres non me permitiu expresarme con todos os matices.
Este é o artigo:
Sen opción
Unha das novas do día do libro foi o abandono da escrita profesional por Suso de Toro. Máis alá do caso concreto, o feito de que un autor galego abandone a profesionalidade, cando pouquísimo son os que exercen como tales, é unha mala nova para a cultura galega. As escritoras e os escritores (léase tamén, debuxantes, actores, músicos...) temos debatido sobre o tema e, debo dicir que, conforme van pasando os anos, a miña opinión muda e cada vez valoro máis chegar a poder ter a oportunidade de dedicar máis tempo á escrita, pois a realidade é que, ao final, somos escritoras que imos aproveitando as sobras do tempo, para dedicarnos a un traballo, traballo si, que valoramos por enriba de todo e que entendemos necesario. Nese sentido, ter tempo propio para a escrita, e para elaborar a escrita, é unha cuestión central, porque aspiramos a que a nosa obra teña o recoñecemento que merece todo produto cultural, un produto que ten un valor engadido, que é resultado de horas de dedicación e formación, que está no mercado e sofre as leis de mercado, que xera plusvalías e beneficios. Mais a cousa xa non é se queremos ou non ser profesionais ou cales poderíamos considerar vantaxes e inconvenientes da profesionalización. A cuestión é que non temos a opción e iso porque non se aposta pola cultura como un sector profesional que é, un sector que crea postos de traballo, que ten máis demanda da que pensamos e que pode non só estar á marxe da crise, senón mesmo contribuír a remontala, ao tempo que dignificamos a cultura de noso. Mais non temos a opción, e deberíamos reflexionar sobre o que iso significa. |
|
|
|
|
| Poesía invisíbel |
|
 Acabo de recibir Cincocentos, a publicación conmemorativa dos 500 anos de Peneiras nestes 25 anos. Coa Peneira contactei hai xa 24 anos, porque participei no entón I certame de poesía xuvenil da Peneira, sendo a gañadora daquela primeira edición de 1986. Pedíronme un artigo para este conmemorativo e eu escribín o que titulei Poesía Invisíbel, que aseguir reproduzo:
Transcorreu case unha década do novo século e a poesía segue teimando no seu esforzo construtivo. A casa da palabra medra día a día e se fortalece con versos, sen que deamos por eles. A literatura galega segue á procura da gran novela e aínda anda a recontar as mulleres que asinan, nese intento de demostración imposíbel de que non hai diferenzas reprobábeis.
E todo segue igual, porque a poesía segue loitando contra xigantes ciclópeos. Mais hoxe nin pensamos neses grandes traballos, porque un meteorito imparábel pretende reeditar a extinción no Xurásico. Que é o que ten sentido cando a lingua e nós mesmos estamos ameazados?
Na sobremesa calorosa, unha ducia de homes e mulleres comezan falar de asuntos literarios. Quéixanse dos correctores, quéixanse con razón de que se cuestionen os dereitos de autor, de que se lles negue o recoñecemento á suor coa que escribiron os seus libros. Critican que non haxa contratos de edición, ou que sexa tan difícil saber se a edición está ou non esgotada ou mesmo de cantos exemplares consta. Son narradores, narradoras, recoñecidos autores lidos e relidos nas aulas do país. Traducidos unha e outra vez despois de deixarnos abraiados coa súa aparición fulgurante.
Dúas poetas sorben café e escoitan. En todo están de acordo, mais, a certa altura, as dúas mulleres óllanse, pertencen a dúas xeracións diferentes, aínda que comparten tantas veces espazo físico, e encóllense de ombros, a realidade da poesía está a miles de anos luz, tal vez en sistema diferente.
Quen alimenta versos nada sabe de contratos, nin dereitos, sabe si da necesidade de visibilizar a poesía, sen importar o medio nin a entrega. Quen alimenta versos anda á procura dos premios literarios que publiquen a obra gañadora como último recurso para que o texto chegue ao papel dos libros que logo nunca están nos andeis ou nos escaparates das librerías. Quen alimenta versos pode gozar dunha recoñecida traxectoria e, porén, precisar do certame que escolla o seu texto e garanta así esa publicación que sempre chega tarde, e que nunca se traduce en dereitos de autor.
A poesía segue inmersa na néboa mesta da non rendibilidade económica e o pánico á incomprensión. Haberá quen diga que naturalmente ese é o lugar da poesía, o selecto lugar dos lectores escollidos e formados, a mesa sólida da librería especializada onde soamente entran os máis avisados. E sinto que son un pouco Rapunzel agardando na torre, mentres a miña cabeleira xa non consegue medrar.
Desde a torre miro a oriente e un día dou en ler afastadísimos versos, descubro que os poemas nacen das mesmas fontes de soidade e de amor, que ollan a unha mesma lúa que non sabe de distancias. Mais descubro tamén que hai mundos que veneran a poesía e memorizan os versos, que hai lugares correntes en que o poeta ilumina con palabras frecuentes un instante da vida vulgar e apresurada de calquera persoa. E envexo eses lugares, coa mesma intensidade coa que quixera ver outro editor atento disposto a publicar, sen que por baixo do manuscrito se agoche un informe contábel. Un editor que teña tras de si unha política cultural que lle permite non pensar nos pesados dividendos. A mesma intensidade coa que desexaría que fósemos máis cegos ante o texto, lanzándonos intrépidos aos doces e salgados sabores da poesía.
O descoñecemento é unha lousa de medo que acaba por matarnos, ao poema ou á lingua e ao pobo que os creou.
|
|
|
|
|
| A mentira do equilibrio |
|
 Un. Ao mercado dos luns veñen mulleres que aínda usan as vellas básculas de dous pratos. No seu oficio dominan a técnica do equilibrio deixando o fiel no mesmo centro do arco de oscilación. Elas saben perfectamente que cando precisamos equilibrar os dous lados da balanza non podemos pór en cada prato exactamente a mesma pesa, non, ben ao contrario, deberemos pór todo o peso no prato máis alto, para que se aproxime do que aínda ten un peso maior. As mulleres da feira dos luns saben de equilibrio e ben o podería explicar na Secretaría Xeral de Política lingüística, en toda a Xunta de Galiza.
Dous. Entre as lembranzas máis nítidas que gardo das aulas da Facultade de Filoloxía no entón Colexio Universitario de Vigo está a mañá en que o profesor de lingüística insistiu en explicarnos que o bilingüismo é unha destreza individual, mais que, en ningún caso se pode falar de sociedades bilingües. Non quedou dúbida ningunha, por tanto, de que a situación do galego non é un caso de bilingüismo, nin poñéndolle cantos adxectivos se lle queiran botar. Polas clases daquel profesor tamén pasou o responsábel do anteproxecto do Decreto de Plurilingüismo.
Tres. Primeiro foi a ?imposición?, agora o ?equilibrio?, e mentres tanto fixeron desaparecer a palabra normalización e difundiron que a nosa lingua xa non está en situación de diglosia. Procuraron asociacións amigas que lles esixisen a defensa do español. Deseñaron unha estratexia fundamentada en impor o seu obxectivo final. ?Unha mentira axeitadamente repetida mil veces, convértese en verdade?. Os seus mestres non están nos libros de sociolingüística.
Este é o artigo publicado no A Nosa Terra desta semana.
|
|
|
|
|
| Mentira, mentira, mentira. |
|
 Os responsábeis do retroceso na normalización do noso idioma din que os pais, cando lles ensinaban matemáticas aos fillos, había termos que non comprendían.
Mentira. Daquela os pais, todos os pais, si están en condicións de explicar derivadas e logaritmos, despexar ecuacións de segundo grao, son quen de explicar a fórmula para o cálculo do volume dun recipiente, e saberían axudar ao seu fillo coas cuestións sobre o libro The Gulliver?s travels? Que interesada é esta afirmación, e que falsa. O problema para lles axudar aos nenos e ás nenas coas matemáticas non está nas palabras, está nas cifras e en todos eses símbolos que representan operacións matemáticas que para a maioría de nós xa non significan nada.
Ese non é o motivo. O motivo é o prestixio. Como imos aspirar a enviar a mensaxe de que a nosa lingua é tan útil coma o inglés ou o español á hora de abordar as prestixiosas ciencias matemáticas, físicas, químicas ou tecnolóxicas? Estamos borrachos de coca-cola para pretender que temos futuro e podemos andar as rúas do mundo dicindo ángulo, triángulo, trapecio, tanxente, vértice, coseno, expoente, grao, decímetro, polinomio, hipótese, matriz, álxebra... pois bótase de ver que estes termos científicos non só están afastadísimos lingüisticamente dos doutras linguas, resultando irrecoñecíbeis.
Esta é unha parte dun artigo máis extenso que onte á noite se publicou en www.gznacion.com |
|
|
|
|
| Perturbada |
|
 Nun bar calquera dunha vila galega podíamos escoitar o venres á noite unha conversa entre amigos. A esas horas e despois dunha dura semana laboral poderíamos pensar que, entre cervexa e cervexa, os amigos estarían dicindo algunha parvada desestresante, entregados a unha conversa sen máis obxectivo que o de sacarlles unhas risadas. Pois non. Nun bar calquera dunha vila galega de doce mil habitantes, xusto cando se inicia o ansiado fin de semana, un grupo de amigos reflexiona sobre as declaracións dunha vizcaína que tivo a ocorrencia de utilizar o xentilicio ?gallego? no seu sentido pexorativo. Non todos falan en galego na mesa do lado, mais concédenlle tempo ao tema e van na procura do xornal para documentar a conversa. Desde logo para eles non hai contexto que valla e eu, que non podo evitar observalos, non creo que sexan intolerantes nin acomplexados, e do que si estou segura é de que non son uns perturbados nacionalistas, pois nas vilas todas e todos nos coñecemos e eles perturbados non son e nacionalistas non se consideran.
O que non lembran os veciños de mesa e, porén, non debe ser esquecido, é que estas apreciacións da que alguén chamou atinadisimamente ?parva no sentido literal do termo? son coherentes coas súas actuacións en contra dos galegos e galegas. Lembremos que foi das primeiras en sumarse á cativa mobilización que reclamaba a exclusión do noso idioma do ensino, que desde as Españas chegou para pórse á fronte da pancarta. Moitas palabras en sentido pexorativo poderíamos dedicarlle, sábeo ben, mais nós non somos así. Simplemente, recomendámoslle que lea ?Castellanos de Castilla?, un poema que ela actualiza.
Marzo 2010.
Artigo publicado en A Nosa Terra
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
