Aquí podedes ver momentos da visita de Gonzalo Contreras escritor e poeta chileno, o venres 27 de xuño na capela de San Roque (Sada) e en Portas Ártabras (A Coruña), onde nos presentou a sua obra LA CULTURA CON ALLENDE.

Ricardo Eliecer Neftalí Reyes Basoalto, o que fora coñecido coma Pablo Neruda, (o nome por el elixido, non se sabe ben se na honra do escritor checo Jan Neruda ou en lembranza do personaxe da novela Estudio en Escarlata, de Arthur Conan Doyle) foi un poeta sublime, adxectivo este que a RAG reserva para persoa ?que chegou a un nivel moi alto na escala de valores estéticos ou morais polas súas obras ou a súa conduta?, unha auténtica referencia para milleiros de lectores en todo o mundo. Na miña xeración alomenos as súas obras eran lidas con verdadeira devoción, de feito, o seu libro ?Veinte poemas de amor y una canción desesperada? foi un devocionario para tódolos que estábamos a descubrir os desacougos e as doces ledicias das amorosas lides.

Ademais da opinión dos lectores comúns, outros con máis títulos falaron del e da súa obra. O recentemente falecido Gabriel García Márquez dixo del que era ?o máis grande poeta do século XX en calquera idioma?, porén coma os dous eran xentes de esquerdas, e aos badocos, e sobre todos os imbéciles e escuros do noso himno, isto parécelles tacha dabondo para poñer baixo sospeita tanto o eloxiador coma o eloxiado, farei unha cita de autoridade que deixe sen argumentos os habituais ?cazadores de bruxas?.

O mesmísimo Harold Bloom, un ?gurú? da crítica literaria, prestixioso, inda que na miña opinión un pouquiño fachendoso tanto coma ?teoloxicamente? dogmático, deixou dito de Pablo Neruda ?ningún poeta do hemisferio occidental do noso século admite comparanza con el?, ademais de consideralo un dos vinte e sete autores centrais do canon da literatura occidental de tódolos tempos. Vindo do autor dunha debatida obra que leva precisamente por título O Canon Occidental, na que pretende definir o conxunto de autores e obras que conformarían o canon (segundo Harold Bloom) coido que debe ser tido en conta por todos, incluídos os cazadores de bruxas, excepción feita dos antisemitas que non lle van perdoar a condición de xudeu de Bloom.

É coñecida, escribiu unha Oda a Walt Withman, a influencia do poeta norteamericano nunha parte da obra nerudiana, por enriba de todo nos seus Canto General e Residencia en la Tierra, nas que coma dixo o periodista italiano Ramuccio B. Bandinelli é perceptíbel o ?alento universalista e o amor profundo polo continente americano? do autor de Follas de herba.

Inda que hai que dicir que no conxunto da obra de Neruda esta influencia queda diluída polo transcurso dos cincuenta anos de experimentalismo poético, ben absorbido polo chileno, que separan a obra dos dous autores.

En realidade, a poesía de Neruda recolle a influencia da andaina dos poetas durante milleiros de anos, coma di o escritor soviético Illa Erehmburg, ?tras ela está a tentación dos séculos: Quevedo e Góngora, Butler e Rimbaud, Whitman e Mayakowsky?.

Neruda foi comunista, membro do Partido Comunista Chileno, xunto a outros dous poetas chilenos: Pablo de Rotka e Vicente Huidobro. Foi tamén amigo da España republicana, esta amizade coa causa do republicanismo levouno a escribir España en el corazón.

De feito, o compromiso co republicanismo, ao tempo que a súa adhesión o comunismo no ano 1935 ía imprimir un xiro político e social á súa obra, consecuencia da evolución da súa poética tras Residencia en la Tierra, podéndose desbotar tanto a súa ?conversión poética? coma as presións externas coma causas deste novo xiro, en realidade evolución, na súa obra.

No ano 1971, foille concedido o Premio Nobel de Literatura. O que é menos coñecido foi o ocorrido coa súa candidatura a dito premio no ano 1964. A súa candidatura frustrouse este ano pola intervención do autodenominado Congreso pola Liberdade Cultural, un organismo auspiciado pola CIA co obxectivo de frear a influencia soviética neste eido.
Dende o momento mesmo no que se coñeceu, inda que neses intres extraoficialmente, a súa candidatura, preparouse un informe para desprestixiar o poeta chileno. Na confección deste informe xogou un papel importante Julián Gómez García Gorkin, (paradoxos da vida, este seu apelido de ?guerra? é unha homenaxe aos seus admirados Gorky e máis Lenin) un antigo militante do partido de orientación trotskista POUM (Partido Obreiro de Unificación Marxista) e membro activo do Congreso pola Liberdade Cultural. Rematou a súa existencia coma militante do PSOE, no ano 1987, e incondicional, non podía ser doutro xeito, de Felipe González Márquez.

O noso paisano Salvador de Madariaga, liberal e europeísta case que por antonomasia, ía ter unha papeleta no caso. Solicitada a súa intervención por un dos dirixentes do Congreso, Michael Josselson, coñecido axente da CIA, Madariaga, patrón de honra do mesmo nesas datas, contestou nunha carta dun cinismo quintaesenciado, ?Estocolmo saberá dar unha resposta sinxela e impecábel; xa se concedeu o Nobel a poesía chilena na persoa de Gabriela Mistral. Iso é o importante. E a política non ten nada que ver?. Ou dito doutro xeito, que semelle un accidente!

O premio Nobel dese ano foi parar as mans (inda que coma imos ver isto é só unha forma de falar) de Jean-Paul Sartre, o que sen dúbida non foi unha boa noticia para os integrantes do Congreso, inda máis se temos en conta que a súa negativa para recollelo foi primeira plana en tódolos recunchos do mundo.

É precisamente pola súa grandeza como poeta, deixando de banda o seu carácter de home comprometido, mesmo co goberno da Unidade Popular no Chile de Salvador Allende do que foi embaixador en París deica pouco antes da súa morte, que o achado de novos poemas é tan importante. Certo é que os inéditos en Literatura poden ter diversas orixes, nalgúns casos o rexeitamento do propio autor, porén inda así da altura poética de Neruda non cabe esperar senón o mellor.

En todo caso de seguro vainos servir para facernos máis levadío o perpetrado, esta vez en verso, por un antigo alcalde, que tamén se atreve coa prosa, moi partidario de alcumar, como bo cazador de bruxas, de bolxevique a todos aqueles que pensan, (o que referido a el é licenza poética), de forma diferente a el, non sei se dende a súa posición de menxevique ou sinxelamente dende unha paranoia non tratada.

Gonzalo Contreras e Eduardo Vassallo, escritores chilenos e xestores editoriais e culturais, lograron artellar esta notable obra testemuñal, ?La Cultura con Allende?, que recolle os aportes que no ámbito da creación artística, concibida e enfocada como pulso popular dun país e rostro dinámico da súa cultura, se desenrolaron durante os mil días do Goberno da Unidad Popular, encabezado polo compañeiro Presidente, Salvador Allende.

Dous tomos que superan o milleiro de páxinas e centos de imaxes, constitúen esta obra monumental que recibiu o apoio e o beneplácito do Consello Nacional do Libro e a Cultura do Goberno de Chile, no ano 2012.

Gonzalo Contreras, incansable peregrino deste libro esencial, viaxará a España na próxima semana para presentar ?La Cultura con Allende?,e tamén a varios países de Europa, comezando en Londres.

Estará en Santiago para presentar esta obra e disertar sobre o tema o venres día 27 -ás doce- no Consello da Cultura e despois, as vinte horas do serán, concretamente a Sada, invitado pola Asociación Cultural Irmáns Suárez Picallo,

?La palabra poética ?escribió José Angel Valente? ha de ser, ante todo, percibida, no en la mediación del sentido, sino en la inmediatez de su repentina aparición?.

O sea, en su fulgor, en esa chispa por la que el lenguaje nos entrega el hallazgo precioso de su revelación, ofreciéndonos el don que permite ver donde otros no ven... ?El fulgor, el rayo oscuro, la aparición o desaparición del cuerpo o del poema en los bordes extremos de la luz?.

José Angel Valente nació en la ciudad de Ourense, en la ?Galicia profunda?, el 25 de abril de 1929, en la casa de la rúa Bedoya, cara al parque de San Lázaro. Su pasamento, es decir su travesía postrera, ocurrió el 18 de julio de 2000. Vida intensa, proyectada desde el seno de una familia de siete hijos, cuyos padres fueron: Marcial Valente García y Purificación Docasar de la Torre: José Angel, Pilar, Manuel, Ramón, Purificación, Marcial y Lucila. En aquella casa iba a despertarse su temprana fascinación por los libros, en la amplia biblioteca familiar donde Marcial Valente, el pater familia, el contable, alternaba el peso de las horas entre números con el vuelo de la palabra escrita.

Nos cuenta el poeta: ?Eu nacín en ningures. Ou non nacín ?de ter nacido, se ben cadra? nun lugar que xa non eisiste. Por iso lle chamo Augasquentes. Non lle atopo outro nome na miña memoria, por máis que nela furgo...?.
?Porque tamén a casa onde coido aqueceu ese presunto nacemento ten sido demoída e xa nada fica dela, nin cimentos nin ren. Pantasma, imaxe da lembranza. Parque de San Lázaro, santo moi da miña devoción o probe Lázaro...?.

José Angel estudió en las universidades de Santiago de Compostela y Madrid, donde se licenció en filosofía románica. Enseñó durante algunos años en Oxford y obtuvo el Master of Arts. Entre 1958 y 1980 trabajó en Ginebra como traductor de organizaciones internacionales, y luego en París, para la Unesco. Inició su obra poética en 1955, con un significativo título: ?A modo de esperanza?, libro que le valdría el Premio Adonais. En dos ocasiones obtuvo el Premio de la Crítica, 1960 y 1980. En 1988 recibe el Premio ?Príncipe de Asturias? de las Letras; en 1993 será galardonado con el Premio Nacional de las Letras; también le fue otorgado el Premio Reina Sofía de Poesía Iberoamericana. En el año 2000 es nombrado Doctor Honoris Causa por la Universidad de Santiago de Compostela.

No le faltaron en vida reconocimientos y homenajes, aunque fue un creador solitario, un poeta volcado hacia su propia intimidad, otorgando a su poesía una esencial vibración mística. ?Sólo se llega a ser escritor cuando se empieza a tener una relación carnal con las palabras?. Digamos, la absoluta comunión del yo con el verbo creador.

Escribió José Andrés Rojo: ?La lucidez de sus juicios, la profunda ironía de su mirada, su inagotable capacidad para desentrañar las honduras espirituales de tantos escritores y artistas, todo ello quedaba siempre subordinado a su pasión por la poesía. La suya se agrupó en tres grandes ciclos poéticos: Punto Cero, que reunía su obra entre 1953 y 1976; Material Memoria, 1977 a 1992; y Fragmentos para un Libro Futuro, en los que trabajaba con sus poemas de los últimos años...?.

Ya la mirada del poeta tórnase melancólica, retrospectiva:

?Eiquí, neste punto e hora, nesta malenconía, crítica e biografía converxen ou son de feito a mesma cousa. Auga que move o mesmo muíño... Xa só sentímo-la crítica como afinidade ou cáseque, diríamos, como autobiografía. Nesa afinidade de reigaño é onde fai o poeta Luis Pimentel a súa aparecencia??.
?Fidalga e fonda figura, paxaro de prata viva. Pimentel. Sonoridade do nome. Segredo da persoa. Ninguén no seu tempo e na nosa lingua falou poeticamente con misterio maior. ?Máis alá da néboa, máis alá do mar, máis alá da chuvia, máis alá do bosque? ¿Onde? Alén. Terra de alén, a nosa terra. E máis alá de alén, e alén de alén, ¿qué viches Pimentel??.

Es la pregunta hecha por el poeta en su madurez al maestro que escogió un día temprano y a cuya sabiduría creadora vuelve, como torna él a los ámbitos de su Galicia amada.

Este galego de Ourense y español de Madrid encarna en sí mismo la dualidad cultural de su patria gallega y la riqueza multifacética de lo que llamó con lucidez Francisco de Quevedo, en su tiempo, ?nuestras Españas?, universo donde conviven ?no sin sobresaltos ni conflictos, como ocurre en toda relación afectiva? pueblos, lenguas, tradiciones; calidoscopio de la infinita variedad humana, enriquecedora, por cierto, en sus matices diferenciadores.

Ante la avasalladora marea de la globalización contemporánea, los pueblos cultos, aquellos que se nutren en las sólidas raíces de sus cosmogonías particulares, se resisten a homogeneizar el modelo impuesto por un pragmatismo aniquilador, ajeno a nuestro mundo iberoamericano, que ofrece la dudosa panacea de sus abalorios tecnológicos como pobrísima respuesta a las elementales cuestiones de la condición humana.
La obra de José Angel Valente fluye por los veneros de la lengua castellana, a través de la cual el poeta orensano ratifica esa notable maestría ostentada por grandes escritores gallegos para hacer brillar con luces nuevas el idioma de Castilla... Recordemos a Ramón María del Valle Inclán, a Gonzalo Torrente Ballester, a Alvaro Cunqueiro, a Camilo José Cela, a Eduardo Blanco-Amor, ese otro hijo de Orense que se enamorara de Chile, hace más de medio siglo...

Claudio Rodríguez Fer, gran conocedor de la obra de José Angel Valente, nos dice: ?En un autor con la autenticidad creativa de Valente la elección lingüística no es resultado de una decisión extrapoética, sino de una pulsión espontánea derivada de demandas externas o internas que provocan que sea la lengua quien elija al poeta más que el proceso inverso. El propio cultivo de la lengua gallega es, pues, suceder y consecuencia al mismo tiempo de una correlación de hechos biográficos?.

?En efecto, tras abandonar el gallego como lengua poética desde que marchó de Galicia, ya en la juventud, Valente se encontró con aquél cuando fue invitado, por la asociación emigrante A Nosa Galiza, de Ginebra, para disertar sobre las Cántigas de Alfonso X el Sabio, concretamente con motivo del Día de las Letras Gallegas de 1980, dedicado a la memoria del Rey Poeta que empleaba el galego como lengua refinada de excelso quehacer poético? La inmersión en la lírica alfonsí despertó en el poeta recuerdos biográficos y resonancias literarias que de manera natural sólo podían materializarse en gallego?, y es el propio poeta quien nos dice: ?Se escribe desde muy hondos posos, desde muy sumergidos ritmos de la lengua, que se nos imponen o hablan en nosotros?.

La Galicia orensana, la mítica Auria que inventó Blanco-Amor, siempre identificada con las aguas, y que sería rebautizada por el poeta como Augasquentes, metáfora y topónimo de la infancia recobrada, rebrota con sus secretos manantiales, como la sangre rumorosa de la geografía gallega:

Dicer de tódalas las augas
Da beiramar fuxín, / Subín o monte. / Hoxe dícenme as augas: / Mañán é ante.
Para non morrer, / para non morrer / endexamáis de morte, / a frol de acacia levo / vecino e lonxe.
Coa ponla loura, / veciño e lonxe, / as augas alumeo, / anque fai noite. / Na peneda furada / bebín meniño. / Das augas da peneda / fíxenme río. / Fíxenme río e río / e mar e fonte. / Chamádeme somente / coa miña voce. / Coa miña voce, / na miña voce, / alonxáronse as augas: / ficou a ponte.

El poeta regresa, al fin. Es su alma la que vuelve, posada en la golondrina inquieta de la lengua, en esa andoriña que es para los gallegos metáfora volandera de la emigración. Y entonces, José Angel Valente habla a su madre carnal y a su Terra Nai, porque Galicia es el mito vivo de la Tierra Madre, la dulce invención femenina del mundo?

Escoita, mai, voltei / Estou no adro onde aquel día / o grande corpo de meu abó ficou / lnda oio o pranto. / Voltei. Nunca partira. / Alongarme somente foi / o xeito de ficar para sempre.

?A verdade é a primeira vitima dunha guerra?, ista cita, común en tódalas facultades e escolas de periodismo, como advertencia os periodistas noveles na primeira liña dos conflitos, é tamén, ou debería ser, unha guía para os letores, para que sexan quen de saber, quen, coma e porque preténdenlle pasar por verdade a que só o é para quen a escribe, e, claro está, para aqueles cuxos intereses defende subrepticiamente.
Despois da cobertura mediática da abdicación do monarca, (nin tan sequer é necesario dicer o nome, ista liña dinástica restaurada só ten un, o que permete que o monarca sexa o case que por antonomasia), ocórraseme outra que debe ser tida en conta nas factorías de xornalistas : ?o pluralismo informativo é a primeira vitima das monarquías cuestionables (e cuestionadas)?.
Calquera chegado doutro contexto político, inda tendo en conta que en todos eles funcionan os ?sistemas de propaganda?, sorprenderíase da unanimidade do tratamento da noticia por parte dos medios de comunicación practicamente sen excepción.
E, ?consecuentemente?, que diría a raiña nai o expresidente Felipe Gonzalez, un dos turiferarios ?Full Time? do monarca, por certo, convenceríase de que o rei era: campechano; columna vertebral da democracia; ou facedor el soliño da mesma; (Javier Cercas, contacontos de moita sona, intitula a súa columna no máis importante xornal monárquico, El PAÍS, Sin el rey no habría democracia, sen inmutarse e para xeral coñecemento) sen que sexan incompatibles as dúas cousas; desfacedor de golpes contra a democracia (tamén el só, coma Gary Cooper na mítica High Noon); vendedor no extranxeiro, tirando sobre todo para o mundo árabe, da recoñecida marca España; deportista avezado; descentralizador do Estado, sen ter que facer ningún Decreto de Nova Planta coma outro Borbon, aquel que se chamaba Felipe (glups¡) V.
Coñecer nesta data algo sobre as orixes da súa monarquía, se é que hai alguén vítima do vicio nefando de coñecer a verdade, fai ineludíbel ler a prensa estranxeira, na que se da noticia da relación co franquismo.
Inda que eu modestamente recoméndolle a letura dun libro, La Corona. Reflexiones en voz baja, de Gaspar Ariño, que non sendo precisamente un republicano furibundo senón un monárquico confeso o tempo que profesor de Dereito Administrativo, sobre as orixes do juancarlismo dí o que sigue, (desculpádeme o longo da cita no castelán orixinal):
?Aguilar y Hernández han subrayado como el reconocimiento de la legitimidad dinástica ahora bajo la forma de Monarquía parlamentaria y sin poder alguno, venía a unir la histórica institución, de más de diez siglos (anterior al franquismo) con la nueva legitimidad democrática, queriendo así saltar de una a otra pasando por encima del origen franquista. Ello, obviamente, es puro artificio. La Monarquía la restauro el general Franco e ignorarlo es ignorar la realidad. La restauración de una Monarquía en el siglo XX( en el que habían desaparecido siete monarquías europeas) en un país sin monárquicos, es un hecho verdaderamente extraordinario, sólo posible porque Franco quiso traerla. Aparte de los antecedentes históricos (en los que los Borbones fueron expulsados del trono cuatro veces en siglo y medio) España era en ese momento un país con muy pocos monárquicos de razón y unos pocos más, pero muy pocos de corazón. Uno de estos era Franco al que los nuevos teóricos de la Corona quieren hacer desaparecer. Es ridículo. Por ello Torcuato Fernández Miranda se abstuvo en la votación del artículo 57.1(?)?
Nestes días os medios de comunicación semellan estar cheos dos ?novos teóricos da Corona? todos eles ca teima de escamotar as orixes franquistas da Monarquía.
Do mesmo xeito, que antes de se rachar o ? cordón sanitario? os medios mantiveron estrito silencio sobre os negocios do monarca, é dicer da interacción económica deste con algúns dos principais empresarios do país e dos réditos xerados para as dúas partes. E iso inda que algúns amigos, e disque socios, coma Mario Conde, Prado y Colon de Carvajal, Javier de la Rosa, e os Albertos, Cortina e Alcocer remataran por ter problemas ca xustiza, nas haxiografías estes días publicadas non aparece referencia algunha a estes asuntos.
Tampouco hai referencia a un asunto tan vidroso coma o de 23 F, inda que no mesmo tiveran un papel fundamental dous monárquicos tan recoñecidos e tan próximos a el coma Miláns del Bosch ou Armada, este último preceptor do mesmo rei, o que fai realmente pouco verosímil que este non tivera nin indicios das súas intencións.
A verdade que esta unanimidade informativa non parece a mellor forma de rematar un reinado alonxado, na meirande parte da súa existencia, do escrutinio público tan propio das democracias. E tampouco parece admisible facer referencia as especiais circunstancias que se estaban a dar nos comenzos da Segunda Restauración, inda que estas non xustificaran o papel dos medios verbo a monarquía nin naqueles intres. O xornalismo ?empotrado? non é xornalismo coma xa se puido ver na guerra de Irak.
A transición do Campechano o Preparado non se pode plantexar coma unha segunda transición cas eivas da primeira. Un novo ?cordón sanitario? arredor da Corona non faría máis que empeorar as cousas para un sistema tan cuestionado coma o da Transición.
Péselle a quen lle pese, os tempos están a cambiar.

1 [2]