No Día Europeo Das Linguas imos comprobar que o uso do galego vén acompañado dun sentimento de liberdade. Nesta viñeta de Luis Davila, o debuxante faise eco dos versos de C. E. Ferreiro:
Lingoa proletaria do meu pobo
eu fáloa porque sí, porque me gosta,
porque me peta e quero e dáme a gaña
porque me sai de dentro, alá do fondo
dunha tristura aceda que me abrangue
ao ver tantos patufos desleigados,
pequenos mequetrefes sin raíces
que ao pór a garabata xa non saben
afirmarse no amor dos devanceiros,
falar a fala nai,
a fala dos avós que temos mortos,
e ser, co rostro erguido,
mariñeiros, labregos do linguaxe,
remo i arado, proa e rella sempre.
Eu fáloa porque sí, porque me gosta
e quero estar cos meus, coa xente miña,
perto dos homes bos que sofren longo
unha historia contada noutra lingoa.
Celso Emilio Ferreiro, Longa noite de pedra (1962)
O IDIOMA É A CHAVE COA QUE ABRIMOS O MUNDO
Analiza o contido deste poema convertido en canción:
O idioma é a chave
coa que abrimos o mundo:
o salouco máis feble,
o pesar máis profundo.
O idioma é a vida,
o coitelo da dor
o murmurio do vento
a palabra de amor.
O idioma é o tempo,
é a voz dos avós
ese breve ronsel
que deixaremos nós.
O idioma é un herdo,
patrimonio do pobo,
maxicamente vello,
eternamente novo.
O idioma é a patria,
a esencia máis nosa,
a creación común
meirande e poderosa.
O idioma é a forza
que nos xungue e sostén
se perdemos a fala
non seremos ninguén.
O idioma é o amor
o latexo, a verdade
a fonte da que agroma
a máis forte irmandade.
Renunciar ao idioma
é ser mudo e morrer
precisamos a lingua
se queremos vencer.
Manuel María. As rúas do vento ceibe (1979)
Cuestións sobre o poema:
- Que recursos literarios destacarías?
- Atendendo ao seu contido procura argumentos para explicar se corresponde a un momento de liberdade ou de escravitude para a lingua?
REMATAMOS OPINANDO
O galego ten unha historia moi especial que lle outorga un carácter de idioma de resistencia, que esixe dos seus usuarios un compromiso. O galego é unha lingua amiga da liberdade.
TI OPINAS:
NA SITUACIÓN DO GALEGO HOXE: PODE COMPETIR EN LIBERDADE?
COMPITE EN IGUALDADE OU POLA IGUALDADE?
Que é a diglosia? (Podes consultar para responder nos teus apuntamentos ou na páx. 19 do libro)
Pensas que o galego compite en pé de igualdade co castelán ou hai unha carreira de fondo con corredores que teñen ás súas costas distinta experiencia, recursos e prestixio?
" O galego culto que hoxe se exprese en galego, por ese só feito demostra levar na alma un nidio sentimento de liberdade; un nobre afán de asolagar a súa intelixencia nas augas vivas do traballo enxebre, co fin de lles dar o tempero preciso para que poidan fecundar mortas terras, cheas de lixos de escravitude, trocándoas en viveiros de vizosa democracia.
...Eses que viven de costas ás orixes dificilmente poderán redimirse da servidume do mimetismo. Que cousa máis orixinal que a lingua dun pobo, xerada por accións e reaccións seculares entre o home e a Natureza, para facelo diverso no universo? "
Antón Vilar Ponte, Pensamento e sementeira.
CUESTIÓNS:
1-Que relación ten a liberdade coa nosa lingua?
Para o autor falar galego representa un compromiso, por que?
2- Explica as metáforas contrapostas no texto a da liberdade e a da escravitude.
3- Como podes traducir coas túas palabras “redimirse da servidume do mimetismo”.
4- Por que parece tan importante ser orixinais no universo?
Comezamos o curso traballando nesta Unidade CERO sobre a Liberdade... xa o dicía a nosa Rosalía nun momento no que era difícil erguer a voz para falar da liberdade. Imos analizar a relación da liberdade coa lingua galega tomando como punto de partida este texto:
"Só cantos de independencia e liberdade balbuciron os meus beizos aínda que ao meu redor sentirá dende o berce xa, o ruido das cadeas que debían aprisionarme para sempre, porque o patrimonio da muller son as cadeas da escravitude.
Eu, sen embargo, son libre, libre como os paxaros, como as brisas, como os árabes no deserto e o pirata no mar. Libre é o meu corazón, libre a miña alma, e libre o meu pensamento que se ergue ata o ceo, e descende ata a terra, soberbio como Luzbel, e doce como unha esperanza.
Cando os señores da terra me ameazan cunha mirada, ou queren lixar a miña fronte cunha mancha de oprobio, eu ríome coma eles rin, e fago, en apariencia, a miña iniquidade máis grande cá súa iniquidade. No fondo, non obstante, o meu corazón é bo, pero non acato os mandatos dos meus iguais e creo que a súa feitura é igual a miña feitura, e que a súa carne é igual a miña carne.
Eu son libre. Nada pode conter a marcha dos meus pensamentos, e eles son a lei que rexe o meu destino”.
Preguntamos sobre este texto:
1- Rosalía quere explicar o sentir da súa poesía, fala de cantos de independencia e liberdade...Indica e explica a contraposición (tamén chamada antítese)que introduce no primeiro parágrafo do texto.
2-A seguir usa unha serie de comparacións. Enuméraas e explica a súa relación coa liberdade. Non esquezas de comentar tamén: soberbio como Luzbel e doce coma a esperanza.
3- Procura o significado das seguintes palabras : oprobio e iniquidade para redactar coas túas palabras o contido do terceiro parágrafo.
4- Despois de ler o texto e, en especial o último parágrafo, por que cres que é tan importante para Rosalía sentirse libre?
Para seguir coa reflexión sobre o ser humano e a lingua deixamos OUTROS TEXTOS A TER EN CONTA ANTES DE CONTINUAR:
O curso de 2ºESO A case ao completo representou o pasado 19 de xuño PIMPINELA, o terceiro dos lances de Os vellos non deben namorarse de Castelao. Un bo traballo para rematar un curso tamén cargado de experiencias positivas como a presente.
Podes ver a reportaxe fotográfica do profe Alberto e a crónica no blog da Biblioteca
LÉXICO:Da historia da lingua.
da gramática
da lingua e sociedade
da tradición oral (Mes de Defuntos)
-A música pax.40
-Denotación/ connotación páx.41
- Sufixos e prefixos pax. 61
LINGUA E SOCIEDADE: Interferencias lingüísticas ver páx.42-43.
GRAMÁTICA:
Substantivos. Debes consultar páx.44
Verbos (verbos regulares). Debes consultar páx.45 Preposicións. Adverbios As frases simples e complexas. Tamén podes consultar páx.24.25
LITERATURA:
-A lírica páx. 46-47
-Ritmo e rima pax. 66-67
- A lírica medieval.
2ª AVALIACIÓN
UNIDADES: 5-6-7 Léxico:
- A prensa (páx.132)
Toponimia e antroponimia (páx.133)
A radio (páx. 152)
O campo semántico (páx. 153)
-Léxico e feminismo (na libreta).
Literatura:
- Modalidades do discurso narrativo(páx.138-139)
-Subxéneros narrativos (páx.158-160)
Plan lector:
- Rosalía de Castro. Vida e obra.
- Comentario de poemas de Rosalía: temáticas e recursos destacables (na libreta).
Lingua e sociedade:
- Simplificacións, estereotipos e Prexuízos(I)
- Iniciativas normalizadoras(páx. 134-135).
- Leis e lingua (páx.154-155)
3ª AVALIACIÓN
UNIDADES: 8-9-10-11 Léxico:
- As frases feitas (páx. 173)
- O teatro (páx.204)
- Xentilicios (páx.205)
- A edición (páx. 234)
- Relacións semánticas (páx. 225)
Literatura:
- O teatro: texto e representacion(páx.178-179)
- Os subxéneros teatrais (páx.210-211)
- Texto teatral e a súa estrutura (páx.202-203)
- LETRAS GALEGAS 2019: Antón Fraguas (No blog e na libreta).
Plan lector:
-Os vellos non deben namorarse (Castelao).
Lingua e sociedade:
- O galego estándar e a lingua galega a través do tempo (páx.174-175)
- Prexuízos II e Ecoloxismo lingüístico no blog.
-Lusofonía ou galegofonía? (páx. 226-227)
- As variedades da lingua (páx.246-247 e no blog)
Na actualidade está moi de moda o plurilingüismo,que case todo o mundo entende como a capacidade dunha persoa ou sociedade de dominar varias linguas. Iso, sen lugar a dúbidas, é un dos potenciais do ser humano, ter e poder usar varios idiomas, enriquecer os seus coñecementos e aumentar a súa capacidade de comunicación con outras culturas a través do uso de outra/s lingua/s distintas das maternas ou propias.
Pero hai outra faceta menos divulgada que é a de coidar que o mundo non perda linguas que están en perigo de desaparición. Ese é logo o interese do Ecoloxismo Lingüístico, loitar pola defensa da diversidade lingüística do mundo, por non perder linguas en vías de extinción poñendo en práctica medidas de protección das linguas ameazadas.
Sabías que hai 10 millóns de anos debía haber na terra unhas 20.000 linguas? Hoxe só quedan 6900 formas de descubrir o mundo.
Como comenta o libro de texto, un dos idiomas da illa Andamán quedouse recentemente sen falantes.
Grazas á páxina www.survival.es podemos coñecer este caso e algún máis.
A derradeira falante de córnico, un idioma céltico:Dolly Pentreath. O córnico é unha lingua revivida no século XX e hoxe crése que hai máis de 2000 falantes deste idioma recuperado.
O idioma da Illa de Man, o derradeiro falante de manx: Ned Maddrell
Así aparecía a noticia da súa morte na Voz de Galicia en 2008:
Morre a derradeira nativa de Alaska que falaba a lingua “eyak”.
Efe VOZ DE GALICIA 24-I- 2008
WASHINGTON. A cacique Marie Smith Jones, a derradeira nativa de Alaska que falaba a lingua “eyak”, morreu esta semana aos 89 anos de idade, segundo informou onte o diario The Anchorage Daily News. En Alaska e as illas Aleutianas viven uns 66.390 nativos, dos que aproximadamente 14.800 falan aínda algún dos idiomas orixinais que pertencen a catro grupos lingüísticos. Segundo Leonard Smith, neto da cacique Marie, a muller foi achada morta na súa cama e a familia cre que faleceu mentres durmía. “ Todos din ‘así xa non sofre máis’ comentou ao diario a neta Sherry Smith, “ porque sufrirá moitas dores durante anos”.
Marie Smith Jones, que nacera no 1918 en Cordoba e viviu os seus últimos anos en Anchorage era a derradeira “eyak” de puro sangue e xefa da súa minguante tribo, á que conducirá nunha batalla legal contra as grandes empresas madereiras que cortaban bosques en terra ancestrais. Michael Krauss, da Universidade de Alaska en Fairbanks, un experto en linguas indíxenas, calculou que dez mil anos atrás, cando había na Terra uns 10 millóns de humanos, falábanse máis de 20.000 linguas, e foron a integración social e económica, o desenvolvemento das comunicación globais e a extinción ou asimilación das culturas autóctonas o que levou á desaparición de milleiros de idiomas.
Cuestións para saber máis:
1-Cantos idiomas hai hoxe no mundo?
A ver se dás coa resposta axeitada. A metade dos idiomas do mundo teñen menos de:
1000 falantes
2000 falantes
10.000 falantes
A cada canto desaparece unha lingua?
Un comunicado da Federación Internacional de Tradutores no Día Internacional da Tradución (30 de setembro)vén moi a conto:
"O noso planeta é rico na diversidade lingüística. As aproximadamente seis a sete mil linguas faladas en todo o mundo son o depósito da nosa memoria colectiva e o patrimonio intanxible. Pero a diversidade lingüística e cultural que ofrecen está baixo a ameaza: o 96% destas linguas son faladas por só o 4% da poboación mundial e centos de elas axiña se perderán para sempre.
A UNESCO e as Nacións Unidas pediron aos seus Estados Membros apoiar e protexer a variedade de linguas que se falan polos pobos do mundo. A Declaración Universal da UNESCO sobre a Diversidade Cultural, adoptada en 2001, establece que "a diversidade é tan necesaria para a humanidade como a biodiversidade para a natureza". O seu exdirector, Federico Mayor Zaragoza, dixo: "Se perdemos a diversidade cultural, perdemos a maior riqueza que temos".
Por iso o noso traballo durante este curso cremos que debe encamiñarse na procura de preservar o espazo do galego, ese que debe ocupar Galicia no mundo.
2- CALES PODEN SER AS CAUSAS DA DESAPARICIÓN DAS LINGUAS E DA EXPANSIÓN DOUTRAS?
Os romanos chegan ao noso territorio cara o 131 a.C. Esta terra tiña unha cultura prerromana que chamamos castrexa que seguramente facía uso de diversas linguas non escritas. Os romanos someten á poboación tras diversas guerras con galaicos, cántabros e ástures e establecen unha división provincial na Península dentro do gran Imperio creado por eles. Gallaecia será unha provincia romana (maior do territorio actual de Galicia, pois chegaba polo sur ao río Douro e polo leste ata Cantabria. O latín substituíu as linguas dos anteriores poboadores que desapareceron,pero sobre o latín créase a base da que nacerá máis adiante o galego cara o século IX d. C.
3- SE NO MUNDO HAI 200 ESTADOS E SE FALAN MÁIS DE 6.000 LINGUAS, QUE PODEMOS DEDUCIR DESTES DATOS?
Tradicionalmente cando se fala de Lusofonía enténdese o conxunto de lugares que usan un idioma derivado do portugués no mundo. Estamos falando duns 250 millóns de persoas, unha comunidade de países e rexións entre as que cabe incluír para moitos lingüistas aos galegofalantes.
Pois ben, se é certo que Portugal, como estado con lingua propia, foi quen de poñer en marcha a esta iniciativa da Lusofonía en catro continentes, se cadra o nome non é o máis acertado. Hoxe cando o galego xa leva o seu tempo como lingua oficial (aínda que grandemente minorizada) dende Galicia podemos cavilar acerca do nome que tenta potenciar esa comunidade entre linguas irmás como son a lingua galega e a portuguesa.
Por que non empregar Galegofonía en vez de Lusofonía?
Se o galego-portugués naceu na Gallaecia (territorio ao norte do río Douro), esa antiga Provincia do Imperio que logo vai ser reino independente, o primeiro da Idade Media, no que medrará unha lingua distinta do latín cara ao século IX e se esa lingua será logo usada polos dous reinos nos que se divide a antiga Gallaecia ao norte e ao sur do Miño, un denominado Galicia e o outro Portugal no século XII, tería sentido denominar Galegofonía e non Lusofonía o concepto de comunidade de linguas derivadas do galego-portugués, dado que os Lusos son un pobo que habitaba ao sur do Douro, non na Gallaecia e anterior ao nacemento do galego-portugués.
Como conclusión a lingua que falan países como o Brasil en América, Mozambique, Angola ou Cabo Verde en África ou Macau e Timor en Asia, deriva do antigo galego-portugués polo tanto é lexítimo falar de Galegofonía.
O galego presenta a día de hoxe tres grandes bloques dialectais ou variedades xeográficas ou diatópicas. Son as denominadas:
- Occidental ou atlántica
- Central ou interior
- Oriental (que inclúen os territorios galego falantes de Asturias e Castela e León). Caso aparte é a variante do galego do Val do Ellas ou de Estremadura.
Como se establecen estas tres variantes dialectais?
Os lingüistas trazan estes tres bloques usando marcas ou dialectalismos que diferenzan unha zona das outras. Seseo, Gheada, o uso de Ti ou Tu, etc... é dicir, botan man das isoglosas.
Que é unha isoglosa? Unha isoglosa é unha liña imaxinaria que, nun mapa, une os puntos en que se produce un mesmo fenómeno lingüístico. Bótalle un ollo aos exemplos que adxuntamos.
UNIDADES: 8-9-10-11 Léxico:
- As frases feitas (páx. 173)
- O teatro (páx.204)
- Xentilicios (páx.205)
- A edición (páx. 234)
- Relacións semánticas (páx. 225)
Literatura:
- O teatro: texto e representacion(páx.178-179)
- Os subxéneros teatrais (páx.210-211)
- Texto teatral e a súa estrutura (páx.202-203)
- LETRAS GALEGAS 2019: Antón Fraguas (No blog e na libreta).
Plan lector:
-Os vellos non deben namorarse (Castelao).
Lingua e sociedade:
- O galego estándar e a lingua galega a través do tempo (páx.174-175)
- Prexuízos II e Ecoloxismo lingüístico no blog.
- O plurilingüismo páx. 206-207.
- Lusofonía ou galegofonía? (páx. 226-227)
- As variedades da lingua (páx.246-247 e no blog)
.jpg)
" O galego culto que hoxe se exprese en galego, por ese só feito demostra levar na alma un nidio sentimento de liberdade; un nobre afán de asolagar a súa intelixencia nas augas vivas do traballo enxebre, co fin de lles dar o tempero preciso para que poidan fecundar mortas terras, cheas de lixos de escravitude, trocándoas en viveiros de vizosa democracia..jpg)
Comezamos o curso traballando nesta Unidade CERO sobre a Liberdade... xa o dicía a nosa Rosalía nun momento no que era difícil erguer a voz para falar da liberdade. Imos analizar a relación da liberdade coa lingua galega tomando como punto de partida este texto: 
