Son poetas porque non serven para outra cousa, ou polo menos así se presentaron antonte en Foz; chámanse Lucía e María; Aldaolado para o seu público e mais para a súa ?querida pública? (sic).
A súa mensaxe principal é que a poesía non é aburrida, e abofé que conseguen esconxurar tal crenza nos corenta e cinco minutos que o auditorio permanece ?Sempre en Ibiza?.
O espectáculo comeza pondo voz e música a un texto de Castelao, a seguir todo será colleita da casa agás algúns temas musicais na busca do sorriso e con afán pedagóxico. E os risos abrollan, mais non é un espectáculo humorístico aínda que o humor fai acto de presenza ben veces. A función é un recital (non ao uso) poético musical; con sátira, con mensaxe, con didactismo e mesmo con demanda de participación e agasallo para os ousados.
Hai que agradecer á Asociación A Pomba do Arco a iniciativa e mais a escolla de Aldaolado para encetar a Festa da Palabra, un evento que ben podería subtitularse Ruada das Letras.
A sala de exposicións do Centro de Interpretación da Mariña (CENIMA) supuxo un escenario fermoso para un serán poético alumeado por unha vidreira cara ao ceo, desde a que vimos anoitecer mentres un reloxo adormecido custodiaba a estancia e provocaba os primeiros comentos ocorrentes das artistas.
Ninguén debe confundir a estas rapazas nin os seus espectáculos con humoristas cuspindo chistes encadeados ou monólogos de inspiración televisiva. Estamos diante dúas poetas que practican unha literatura itinerante e musicada; e a ninguén debe estrañar que as súas creacións estean tamén en letra impresa. Cómpre desterrar definitivamente os estigmas que perseguen a actores e profesionais das artes escénicas en xeral; o feito de que haxa persoas que traballan no tempo de lecer dos demais non significa que se trate de individuos pándegos as vinte e catro horas do día nin alérxicos á seriedade. Na mesma sala de exposicións que serviu de escenario, o improvisado trinque dunha libraría local facilitaba a adquisición de volumes da autoría de María Lado e Lucía Aldao.
O pasado día 23 Aldaolado traballou para un público (e para unha pública) sedento de espectáculos con calidade e de literatura compartida, de poesía emancipada da lectura soidosa e tamén, dunhas letras aborixes que non dan chegado á sociedade.

Cando un remata de ler Drácula, ten a sensación (nomeadamente se está afeito á narrativa de diversos xéneros e tendencias) de que sobra a metade do texto.
A primeira sorpresa é que Xerais publicou Drácula nunha colección de literatura xuvenil? Segundo o meu criterio, o devandito texto navega entre a novela fantástica e a de aventuras, aínda así, non a considero acaída para un público mozo, o cal imaxino arribado a este título cunhas altas expectativas de lategazo emocional que se verán defraudadas, amais dos riscos presentes nun texto reiterativo e cuns personaxes planos, favorecedores da confusión para un lector pouco adoito.
Trátase dunha novela ?reputados autores considérana un conto- alongada artificialmente, froito dunha boa idea que non acabou de callar no papel. Semella que se trata dun texto elaborado en dúas partes con ánimos ben distintos por parte do autor, pois que partimos duns primeiros capítulos vibrantes e aditivos que perden o seu atractivo a medida que a novela avanza e supera o ecuador. Mesmo, o remate semella improvisado, ou se cadra artellado con desgana, de certo co único obxectivo de porlle o loureiro a unha narración que xa se tiña voltado reiterativa e fatigante.
Esta obra marcou a moitos autores, creou unha escola fantástica (non só na literatura) e influíu en dramaturgos galegos contemporáneos, mais, en ocasións son máis produtivas as influencias ca sublimes as fontes primixenias.
Coido que convén sinalar, en exculpación de Bram Stoker, que ler esta novela logo de ter padecido ou se ter deleitado con centos de versións cinematográficas, bandas deseñadas e produtos televisivos, orixina a sensación de déjà vu, e tal cousa non beneficia ren a unha novela que sofre inconsistencia aguda.
Cheguei a Drácula animado polas reiteradas referencias proferidas por autores amigos, mais demandarei contas polo involuntario consello.
Confeso que antes de ter nas mans tal obra, engaiolárame unha frase presente no texto que xa coñecía e que chegara a escoitar nun escenario teatral:
?Escoite. As criaturas da noite. É fermoso?; (cito de memoria). Resultou, que iso era o mellor da novela.
Dunha volta, referín nunha reunión de amigos o pesadume posterior á adquisición e lectura dun libro que non pagaba a pena co seguinte comento: ?Que dez euros máis perdidos?. Unha amiga matizou: O peor é o tempo perdido.
Grande acerto! Esta mesma sensación asáltame agora, ás poucas horas de ter rematado esta obra de don Abraham. Endebén, xa está de novo na biblioteca municipal ao dispor doutros lectores, feito que me satisface tamén por non ter desembolsado un céntimo a cambio dunha novela con máis sona da que merece.
Por outra banda, a tradución ao galego levada a cabo pola desaparecida escritora Xela Arias non é das máis afortunadas? Enriba de mel filloas.

A primeira obra de Gabriel García Márquez que chegou ás miñas mans foi El coronel no tiene quen le escriba, coido que eu era inexperto de máis para estimar tal alfaia e non recordo ter ficado abraiado como fiquei anos despois con El otoño del patriarca.
Antes de chegar a esta obra, responsábel da miña definitiva inclinación polo sabio de Aracataca, aínda me detivera na lectura de Memoria de mis putas tristes. Ben, don Gabriel continuaba a ser vítima da miña inexperiencia lectora e literaria, pois que a convulsión non se daba producido.
Pasaron os anos, experimentei outras lecturas e recibín varias visitas das musas -algunhas ben afortunadas-, e dei ?na miña biblioteca particular- cun volume azul da Editorial Bruguera; alí estaba El otoño del patriarca.
Aquela xenial bategada de LITERATURA penetrou na miña sensibilidade de tal xeito, que a miña querenza por ?Gabo? converteuse xa, nunha filia. Abofé, o lector viña de abandonar a súa inmaturidade!
Ao pouco tempo remexín entre os meus libros á busca de Crónica de una muerte anunciada -téñolle cariño a esa obra por un recordo infantil, a lembranza dun anuncio televisivo no que se mencionaba o devandito título- e devorei aquela xenialidade como quen acode a unha aula maxistral, coa sensación de estar perante unha vivencia única e irrepetíbel.
Fun reservando o encontro con Cien años de soledad para o ano en curso? E a cambra da LITERATURA outra volta percorreu o meu corpo? Saben cal é o consolo cando remato un libro de don Gabriel? Que aínda me restan ben obras súas por descubrir.
Páxina a páxina a apoteose da metáfora sinala o vieiro cara ao paroxismo do requintamento.
O aglaio continúa, e tamén unha sensación de ter coñecido unha cúspide insuperábel; pode haber algo mellor despois de Gabo?
Escoitei dunha volta nun obradoiro de escrita que na literatura ten que haber conflito? Mais lendo a García Márquez achamos que non é preciso tal recurso, malia que o teña empregado; a grandeza da literatura deste autor é a capacidade de crear atmosferas.
Cando lemos a Gabriel García Márquez non estamos a agardar una conclusión reveladora nin o achado dunha resolución, só gozamos dos universos envolvedores que el creou para nós.
Por que os mundos fantásticos do colombiano se asemellan tanto aos de Cunqueiro e outros galegos é un misterio que deu en resolver o tenro recurso sanguíneo de dona Tranquilina Iguarán Cotes, aquela avoa descendente de galegos que iniciou a don Gabriel nas artes de falar da morte como quen fala do tempo cun transeúnte.
Cómpre lembrar sen restarlle mérito a dona Tranquilina, que os estudosos non cesan de asociar a mestría de Gabo co maxistral don Álvaro? Parece ser que ambos os dous chegaron a compartir mesa en Barcelona dunha volta (xunto con outros literatos) e o encontro tivo máis de prosaica realidade ca de maxia; ningún dos popes deu mostras de desexar intimar; con todo, o colombiano ten afirmado que a literatura do galego era merecente do premio Nobel. Poucas grazas.
Sexa como for, e fontes e inspiracións á parte, don Gabriel é moi grande, pois que todos os autores continúan camiños abertos por precursores, mais a orixinalidade e o azo propio non se aprenden, como moito, evitan erros contemplados.
Lendo Cien años de soledad tiven a tentación de arquivar parágrafos enteiros na libreta de apuntamentos, para recreación propia e degustación lenta da arte literaria, mais a tentación logo xorde en cada páxina? E desistín ?por agora- para non duplicar o tempo de lectura.
Para min, este autor, significa pracer, deleite lector, sublimación da arte literaria.
Falemos un pouco de realismo máxico. Só un pouco. Fixen coincidir a lectura de Cien años de soledad coa de Drácula, a obra máis coñecida de Bram Stoker, non por ningún motivo concreto, só porque eran dúas lecturas asignadas a este ano. Puiden percibir grazas a isto, a diferenza entre o realismo máxico como corrente e a presenza do sobrenatural na narración.
O autor que cultiva o realismo máxico establece unha complicidade tácita co lector; describe os feitos fantásticos coa normalidade do cotián, achegándolle un ton rutineiro (cómpre facelo coa mestría duns poucos dotados) que desarma o sobrenatural para volvelo non inofensivo mais si consabido.
Cando un autor emprega o sobrenatural (lendas, supersticións, temores atávicos?) como eixo central da trama ou outórgalle unha presenza con visibilidade evidente, non estamos ante un texto que debamos inserir no realismo máxico. Drácula é unha historia inspirada polo mito do vampirismo (entre moitas outras cousas, non caiamos no erro da cinematografía simplista); e aínda tratando outras temáticas nada fantásticas, o foco do argumento alumea permanentemente sobre o extraordinario; estamos perante o xénero fantástico, e morra o conto.
Por outra banda, os ritmos narrativo dunha e outra novela nada teñen que ver. Don Gabriel non precisa introducir a inquedanza nas súas novelas para manter a atención, non lle fai falla porque a atmosfera na que captura o lector é suficientemente atractiva para obrigalo a rematar o libro, mais nunca desexa este lector rematar para coñecer un desenredo argumental.
E xa no catálogo de curiosidades, comentaremos que resultou reveladora a referencia ao personaxe de Francisco el Hombre, un improvisador (reminiscencias do xograr medieval) que tiña gañado un duelo dialéctico co mesmo demo; idéntico episodio (con outro ?payador?) é descrito na novela Doña Bárbara, de Rómulo Gallegos.
Non quero rematar sen contar unha experiencia persoal vivida durante a lectura de Cien años de soledad; unha noite, imbuido no universo ?Gabo?, soñei con alacráns, criaturas con abondosa presenza na novela.
Non todos os textos conciben soños? A mestría coñécese.

Non pretenden constituír estes parágrafos máis ca uns brevísimos apuntamentos históricos arredor da memoria literaria local, arquivo etéreo para o que me proporcionaron datos anovados recentemente.
Cando se escriba unha Historia da Literatura Valeca, algúns dos nomes e feitos que hoxe achego, deberán figurar nela; con tipografía grande ou pequena, con máis ou menos transcendencia, mais é preciso mencionalos; xa que os que hoxe fedellamos na literatura, considerámolos o principio da contemporaneidade, pois supuxeron primixenia referencia literaria para esa xeración que actualmente xa está a transmitir coñecementos a netos e bisnetos.
?Don Pacomio é poeta?. Con esta frase explicaban aos nenos os adultos de Ferreira do Valadouro as visitas dun home de longas guedellas que esporadicamente chegaba á vila, provocando expectación e admiración masivas. Os nenos que lembran as incursións de don Pacomio, na actualidade contan máis de setenta anos.
Cando eses nenos se fixeron mozos coñeceron a Lobeira de Santa Cruz, quen moraba moi perto dos restos da torre de Cendemil; o tal Lobeira autodenominábase ?Poeta erótico político?; gustaba da poesía de Noriega Varela mais non da de Cunqueiro. Afirma quen isto me contou, que estas devocións literarias atopábanse vinculadas á capacidade de comprensión de Lobeira e mais ao desigual grao de complexidade dos dous mindonienses.
Souben, grazas ao coloquio desenvolvido na primeira Ponte Literaria, que no Castrodouro, mesmo existiu algo semellante a unha escola fistora.
Temos falado nestas páxinas de Indalecio do Castro, auténtico vate local que compoñía coplas onde se describían sucedidos e anécdotas locais ou hábitos e xornes dos veciños. Teño ouvido que nunha ocasión, Indalecio espallou uns papeliños con coplas arredor da igrexa, feito que orixinou unha visita da Garda Civil, con rolda de preguntas á veciñanza sobre a procedencia de tan perigosa chuvia poética.
Pois si, resulta que Indalecio (falecido na década dos ?90 do pasado século), non era o único fistor do Castrodouro, parece ser que os fogares establecidos aos pés da lendaria torre da homenaxe, víronse noutrora afectados por un hálito de inspiración coplística.
Restará algún documento gráfico daquela poesía popular local?
Teño noticia dun vadío a quen todos chamaban ?O Poeta?, tratábase de Eugenio Díaz Martínez ?El aventurero?; home errabundo e mendicante amentado por dous alcumes, o escollido e mais o popular. Disque polos anos ?40 andaba a divulgar versos do seguinte teor: ?En Moucide hay una chica que parece un tiburón /es la hija de Mariano porque si /porque es hija de un cabrón?.
Temos falado cumpridamente de Celestino Cabarcos e da súa obra Cóxegas, tamén temos referido aquela obra de teatro representada nos anos ?50 por veciños de Mor, mais nunca temos falado da poesía que xurdía da devoción relixiosa; referímonos aos versos de inspiración mariana do mes de maio e outras manifestacións cristiás en desuso.
Chamábaselle ?ler o verso?. As nenas, debían aprender unha composición poética e recitala de memoria na igrexa un día determinado. A tensión e mais un auditorio tan axexante como exixente, supoñían unha proba de lume para aquelas mociñas que experimentaban a súa primeira intervención pública.
É aquí onde temos que nomear á mestra Rita Andrade Abella para gabar o seu labor pedagóxico e poético á fronte daquelas nenas declamadoras.
Dona Rita era de Mor, concretamente do barrio de Correlos; exerceu o seu maxisterio (tanto en escolas coma na propia casa) con nenos e con adultos. Faleceu en 1969, deixando unha interesante biblioteca ben fornecida de literatura infantil e manuais pedagóxicos, tristemente hoxe desaparecida.
Esta mestra escribía versos e adaptaba outros para que as nenas os recitasen nos oficios relixiosos. Estamos a falar xa que logo, dun labor poético-pedagóxico. Quen sabe cantas daquelas nenas aprenderon a amar a poesía naquelas actividades?
Louvor e gloria a todos eles, pois que foron a semente da húmida tinta de hogano.

Imaxe: A mestra Rita Andrade

Aquel sábado 29 de agosto, durante unha hora, as pantasmas do pazo de Trasalba deixáronse intuír no segundo andar do castelo do Castrodouro.
Un feixiño de obras dramáticas do patriarca das letras galegas foron levadas á escena polo Clube Teatral Elsinor baixo o título A técnica do taratantaleo.
Con Manuel Lourenzo como actor protagonista e Xosé Martínez como indispensábel secundario, o público gozou ao longo de tres cuartos de hora da Transición e ocaso no mundo de Otero Pedrayo, tal é o subtítulo que loce esta obra de obras baixo a maxistral adaptación de Manuel Lourenzo.
Don Manuel, o Manolo de Vilaúde, fíxose co escenario e co público nunha función na que interpretou unha manchea de papeis (ollo! Cada función é diferente), na que danzou e na que fitou os ollos do público a menos dun metro de distancia.
Grandioso é un pobre adxectivo para cualificar o traballo de Manuel Lourenzo n?A técnica do Taratantaleo; unha adaptación libre, persoal e intransferíbel, na que percibimos en cada escena a pegada do noso patriarca das táboas.
Permítanme unha vaidade. Quen isto narra foi cear cos actores tras recollermos os tarecos do escenario; preguntou e interrogou sobre pormenores e interioridades desta obra, doutras obras, doutras materias, doutras literaturas? Permítanme a discreción ?vaidosa-, e a intriga ?vaidosa- de postergar detalles e anécdotas para máis adiante.
Sabia elección a de traer o Clube Teatral Elsinor dúas veces durante o verán; o Concello de Alfoz optou por un grupo que é todo un símbolo de calidade e mestría no ámbito coruñés, mágoa que na Mariña non sexa frecuente gozar das súas representacións, aínda que, cómpre lembrar que polas San Lucas estarán en Mondoñedo. Oxalá estas illadas convocatorias se convirtan en costume.
Non podo deixar de nomear as engaioladaras e brevísimas execucións musicais de Xosé Martínez durante a función; o ?Jose? é un actor serodio descuberto por Manuel Lourenzo, que aos poucos foi penetrando no eido escénico? Mais como xa sabemos, don Manuel é mestre de actores, e iso coñécese cando o ?Jose? sae ao escenario.
?O taratantaleo é un verme que non morre endexamais?. Non deixemos que o bo teatro morra a mans das vulgaridades paifocas que moitos concellos contratan pensando nun público que dá por suposto que o riso é o único obxectivo do teatro, por culpa duns grupos que consideran que o riso é o mellor premio para un actor.
Clube Teatral Elsinor, do melloriño desta terra.

Imaxe: O actor Xosé Martínez.