A idea é óptima. Antonio Reigosa, Antonio García Teijeiro e Xosé Cobas son os responsábeis dunha xoíña editada por Xerais a finais do ano pasado; trátase de Lendo lendas, digo versos.
A obra xorde da mestura de dous xéneros literarios: a narrativa inspirada na tradición oral e a poesía xestada a partir da narración; e mais da sociedade entre dúas artes, a literatura e a plástica. O resultado paga a pena.
Lendo lendas, digo versos resultará un libro fermoso en apreixándoo coas mans e fixármonos no seu feitío, coidado e elegante.
Citas de Bécquer e Eduardo Galeano visten o exterior do volume; sinais inequívocos da sensibilidade coa que se concibiu este produto literario que desde o primeiro momento contemplei como un bo fetiche para ritos de iniciación á lectura; penso en cerimonias destinadas a futuros adeptos de calquera idade.
Encontrámonos diante dun título confeccionado con tanto agarimo que apetece convertelo en obxecto de regalo para gañar amizades, mantelas vivas, ou incitar sinxelamente ao pracer de descifrar as crenzas dos que artellaron o país que nós gozamos, e sufrimos.
É esta unha fórmula para imitar, sen pudor ningún, sen medo a caer nun déjà vu lendario.
O experimento pode levarse a cabo con contos, con microrrelatos ou con calquera outra creación narrativa de dimensións moderadas.
A narrativa de Reigosa, a poesía de García Teijeiro e a plástica de Cobas veñen de crear unha fusión que debera sentar escola; polo ben da literatura galega e polo ben dun lectorado que sempre demostrou fidelidade a esa sección do noso patrimonio cultural inmaterial que ben deita da letra impresa para permanecer entre nós. A literatura oral -xa o temos dito- continúa a medrar grazas ás metamorfoses auspiciadas polo devir, mais aquela que inspirou a Risco, a Cunqueiro ou mesmo a Cela, mora na actualidade en libros coma Lendo lendas, digo versos.
Gocei especialmente lendo A cidade de Libunca e a Fonte de Laureana, mito onde o resón das Anas Louras do Valadouro (Ana, Xoana e Viviana), son evidentes, do mesmo xeito que son apreciábeis certas reminiscencias do coñecido conto xermánico da Branca de Neve.
Honremos a estes pioneiros tomando exemplo deste proxecto fermoso.

Na miña biblioteca teño a don Arthur en castelán, concretamente El sabueso de los Baskerville, mais práceme salientar que un bo número de obras do médico escocés encóntranse traducidas á lingua de noso.
É o meu exemplar un dos títulos da colección Biblioteca Juvenil do desaparecido selo barcelonés Ediciones Orbis; publicado en 1988 baixo tradución de Amando Lázaro Ros (1886-1962), un histórico tradutor navarro ao que pouco lle faltou para ser fusilado tras a Guerra Civil por causa da súa ideoloxía.
Non me resultou satisfactoria esta tradución que por veces semella feita á présa, ou cando menos sen o coidado exixido á hora de espir unha obra para vestila cun disfrace alleo.
The hound of the Baskerville comezou a se publicar por entregas en The Strand Magazine no ano 1901, época na que Conan Doyle andaba a voltas coa eliminación de Sherlock Holmes, personaxe que hoxe moitos confunden co autor.
Quen se enseñora da narración na obra que nos ocupa é Watson, síntoma de que don Arthur andaba a experimentar cunha posíbel morte doce do seu álter ego literario.
As descricións do arquipresente páramo reflectido na trama poden evocarnos, por exemplo, as paisaxes do Xistral; nomeadamente cando lemos fragmentos do seguinte teor (permítaseme unha tradución libertina):
?A totalidade da escarpada aba achábase cuberta de espazos circulares, cercados de pedras grises. Había, polo menos, unha vintena.
-Que son? Curros quizais?
-Non; son as moradas dos nosos dignos antepasados. (?) Iso que vemos son as súas casoupas, das que desapareceron os teitos. (?)
-Mais iso é un verdadeiro poboado. En que data estivo habitado?
-Trátase do home neolítico. Non hai datas.?
Estamos diante dunha novela ben construída, baseada nunha lenda local, polo que asistimos á introdución da materia fantástica no consabido xénero noir cultivado por Arthur Conan Doyle.
Recomendábel, sobre todo, polo entretemento que proporciona, así como polas referencias a unha arqueoloxía que nos resultará familiar; non esquezamos que nas terras de Dartmoor (coñecidas polos seus ponis bravos -animais que nesta tradución son denominados ?caballitos?-) é evidente a pegada desas culturas atlánticas denominadas habitualmente célticas. Coido que estamos diante dunha novela que debeu supor o mellor reclamo turístico para o condado de Devon.
Por certo? Cara ao final da novela, veume á memoria Mazurca para dos muertos; non sei se é casualidade mais existe algunha analoxía na resolución.

Imaxe: Ilustración de Sidney Paget para The Strand Magazine, 1901.

Coido que nos ten acontecido a todos os lectores; a toda persoa que nun tempo de inocencia ofreceu algún dos volumes da súa biblioteca particular ou accedeu a unha demanda de préstamo.
Sei que tratando este tema vou traer a moitas memorias a dor dun libro perdido; ese libro nunca devolto e pousado no andel ?voluntariamente ou non- dun fogar que non é o seu.
Recordo con mágoa dous libros que nunca retornaron á súa niñada na miña biblioteca; Fuxidos de sona e Hacia la libertad de Irlanda.
Non tiven a precaución de sinalar neles a súa orixe antes de emprestalos; e na actualidade, teño a precaución de non pór en perigo volumes da miña biblioteca, pois que aquilo fíxome aprender a distinguir entre xenerosidade e inconsciencia.
Fuxidos de sona é unha crónica da guerrilla antifranquista na Galiza confeccionada por Carlos G. Reigosa e editada por Xerais en 1989.
Unha conversa sobre os escapados levoume a efectuar unha doazón que eu supoñía tan só cesión temporal.
Souben anos despois, que o receptor que tomara o libro das miñas mans, emprestárao a outra persoa, e que esa persoa cedéralle o volume solidariamente a outra máis? Polo que é posíbel que hoxe ninguén saiba do destino final ?ou acaso temporáneo- do meu exemplar de Fuxidos de sona.
Hacia la libertad de Irlanda é un híbrido entre crónica e ensaio sobre a ocupación británica da illa veciña, o seu autor é Gerry Adams, o coñecido activista a prol da independencia irlandesa e líder do Sinn Féin. Esta obra foi editada en castelán polo selo vasco Txalaparta en 1991.
Cando tiven a ousadía de requerir (docemente) a devolución do meu libro, recibín en troques o compromiso de busca exhaustiva, pois que o meu debedor non lembraba tal préstamo!
O resultado foi que Hacia la libertad de Irlanda xamais apareceu; con desculpas por medio e todas esas cerimonias que reconfortan o ánimo e deixan orfas as bibliotecas.
Quen isto escribe, as poucas veces que ten recibido un libro en préstamo (non falamos agora de bibliotecas públicas senón dos exemplares que cada un ten na súa casa), non só o tratou como se fose de cristal senón que o leu aguilloado polo propósito dunha pronta devolución; mesmo con mensaxes de acougo ao propietario no ínterim que durou a estadía transitoria do volume en cuestión.
Dunha volta, hai ben anos, visitando a alguén nunha vivenda de estudantes, e mirando a catro ollos unha pobre biblioteca, chamoume á atención a presenza de Longa noite de pedra; naquela altura eu aínda non tivera o pracer de deleitarme coa obra máis coñecida de Celso Emilio Ferreiro; fun daquela, convidado a cometer a seguinte vilanía:
-Lévao se queres. Debe ser de? (Non lembro o nome da persoa desposuída).
Si. Quen tiña o libro no seu cuarto xa non lembraba quen llo proporcionara, mais ?regalábamo? sen que ningunha sensación de responsabilidade llo empecese.
Escoitei algunha vez que os libros non se deben emprestar; eu non vou categorizar sobre materia tan delicada, soamente advertir da conveniencia de identificar os libros cando saen do noso lar, e lembrar que os ex libris non son extravagancias de bibliómanos ou costumes caducos da alta sociedade. Son unha necesidade.
Por certo, non aceptei aquel exemplar de Longa noite de pedra, agardei a adquirilo, honradamente. Viva Celso Emilio!

O libro está velliño e xa chegou así á miña biblioteca; trátase, dun libro profillado. Adopteino nun mercado mariñao e pese á súa modesta fasquía, ben merece unhas liñas de protagonismo nestas páxinas literarias.
Intitúlase Para leer al anochecer, contén cinco contos de Charles Dickens e foi publicado en humilde edición non venal polo xornal El Mundo en 1998, facendo o número 39 da colección ?Las novelas del verano?.
A denominación xenérica do volume é outorgada polo título dun dos contos, orixinariamente intitulado To Be Read at Dusk; a tradución ao castelán correu a cargo de Domingo Santos e loce na capa unha ilustración de Ricardo Martínez.
Quen asocie a literatura de Dickens ao realismo de nenos pobres e esfarrapados descubrirá neste libriño que o xénero fantástico non lle era nada alleo e cultivábao con fortuna dabondo.
A miña solidariedade de letraferido vese na obriga de facer unha advertencia: A quen se achegue aos relatos do alén creados por don Charles, apareceráselle irremisibelmente o pantasma de Poe. Como se me apareceu a min durante a lectura.
Con todo, resultoume máis confortábel Dickens ca Poe, verdadeiro mestre do engrellamento narrativo.
O autor inglés e mais o norteamericano chegaron a coñecerse, non podemos falar dunha relación de amizade nin moito menos senón de cortesía e mais dalgunha demanda de acorro por parte do bostoniano.
O máis grato descubrimento que efectuei lendo estes relatos fantásticos de Dickens foi o encontro con algún elemento ?idéntico- da mitoloxía galega. Lean o relato que dá título ao volume e atoparanse coas crenzas dos galegos doutrora.
Para min, a referencia que decontado me evoca a Charles Dickens é Un conto de Nadal, mais non a novela ?que nunca a lin- senón unha adaptación para a televisión (non lembro ben se era en debuxos animados) que adoitaban emitir Nadal tras Nadal cando quen isto escribe era neno.
Pregúntome se as adaptacións ?cinematográficas, televisivas, ilustradas, etc.- son favorábeis para a valoración da obra dun autor.
De boa gana asistiría a un debate sobre a cuestión formulada. E continúo preguntándome: As versións adaptadas contribúen ao fomento ?ou non- do interese do lector antes de se achegar á produción literaria dun autor? De que maneira?
Desde logo, o hipotético debate tería de enunciar e responder, ademais, estas cuestións.
Volvamos á infancia evocada, o recordo daqueles nadais dickensianos regresou a min en canto lin Historia de los duendes que secuestraron a un sepulturero (The Story of de Goblins who stole a Sexton), onde o recurso do castigo onírico para provocar unha reflexión e unha mudanza na conduta, xorde de xeito ben parecido ca na novela curta mencionada anteriormente.
Outro descubrimento ?grato- foi que o autor que nos ocupa introduce certos relampos humorísticos nos seus contos de medo, mestura que exixe certa mestría á hora de fabular.
E outro máis (unha constatación realmente) foi, que aquelas historias creadas ou recreadas hai douscentos anos por Dickens, continúan vixentes no lendario urbano actual ou no repertorio dos modernos investigadores do paranormal. Ao cabo, dous séculos non son nada cando se trata de pantasmas; despois de todo, a eternidade non adoita admitir mudanzas doadamente.
Oliver Twist (outro libro profillado) agarda na miña biblioteca pola súa quenda, estou certo de que as lembranzas audiovisuais voltarán traizoar coas súas impurezas o achegamento á obra máis coñecida de Charles Dickens. Por certo, a devandita novela e algún título máis, contan con versión en lingua galega.
E despois disto, máis tarde ou máis cedo, haberá que se achegar polos mundos de Lovecraft, autor ben prolífico.