Verbo da cuestión do galego falado entre os ríos Eo e Navia, coido que se está a obviar (talvez a esquecer) o fundamental: A inelutábel prevalencia do principio de defensa dos dereitos lingüísticos e mais a protección dun idioma vernáculo.
Por outra banda, resultoume pouco sutil a suxestión da Real Academia Galega con ocasión da reforma do Estatuto de Autonomía de Asturies. Se cadra, noutra latitude e situación, a idea (oficializar o galego do Eo-Navia na comunidade toda) non fose descamiñada, mais as sociedades do Cantábrico non son as do Mediterráneo, onde as linguas chimpan fronteiras alegre e prosperamente, facéndoo ademais abeiradas pola lei.
A proposta da RAG careceu da delicadeza suficiente ao esquecer certos condicionantes sociopilíticos, como que Asturies é un territorio á incansábel busca de trazos identitarios que a sitúen na nómina de pobos e nacións do mundo.
Os paraísos perdidos de Astúrica Augusta e mais do asturleonés mostran unha latencia na sociedade asturiana que non sempre devén construtiva.
Escoiteille dunha volta a un estudoso que o mapa histórico de Asturies non sería unha franxa horizontal, como na actualidade, senón unha franxa vertical; extensa, mais non exactamente coincidente coa actual demarcación asturiana. Considero que aí empeza a cuestión pola que a administración asturiana (e algúns outros organismos con base no “Principáu”) non dá aceptado que o idioma empregado por unha pequena parte dos seus administrados non é asturianu nin castelán.
Tanto para as entidades asturianas como para as galegas, debería primar, por riba de todo, a salvagarda dunha realidade lingüística que até agora non obtivo máis ca desleixo ou tentativas asimiladoras.
Sendo rigorosos, non podemos falar de galego-asturianu en tanto en canto, non se trata dunha variante do asturianu, senón do galego. Polo mesmo motivo, resulta lesivo para o eonaviego que a Academia de la Llingua Asturiana tente normativizalo desde as súas posicións lingüísticas, pois o único que conseguirá será deturpalo.
Poderiamos denominar galego de Asturies ao idioma falado entre o Eo e o Navia? Non estariamos a errar no momento en que tales territorios forman parte da comunidade autónoma de Asturies na actualidade, mais debemos ter presente, como xa dixemos, que o idioma empregado tradicionalmente en Cuaña, Grandas de Salime, Santiso de Abres, Taramundi, A Veiga… non é unha lingua mixta, senón unha variante máis do diasistema lingüístico galaico.
Do mesmo xeito, chamarlle Fala constituiría outro mal menor, aínda sabendo que transloce a ansia por non abordar unha cuestión que podería deixar en evidencia entelequias e mitos interesados.
Alguén debería explicar en Uviéu, en Xixón, en Avilés, en Siero, en Llangréu, en Mieres… que a máis sólida carta de natureza identitaria outórgana as parentelas lingüísticas, ese gran factor internacionalizador dos códigos idiomáticos.
Os exemplos son ben próximos: O Mediterráneo catalanofalante estendido por territorios de tres estados distintos, ou aínda máis preto, os vínculos galegos (e mesmo estatais) coa Comunidade de Países de Língua Portuguesa.
Se un día a lingua galega ficase extinta nos municipios baixo administración asturiana, o resultado inmediato sería o empobrecemento psicosocial dunha colectividade que deixou de nomear miles de obxectos, sensacións, síntomas, labores, fenómenos atmosféricos, etc. A mente humana non é un dispositivo que se poida programar para funcionar nun ou noutro idioma de xeito automático, pois o raciocinio reacciona por veces rexeitando os termos trasplantados e optando pola hibridación, ou mesmo polo silencio.
Se tal ocorrese, nin o asturianu nin o castelán gozarían de fortuna no Eo-Navia e un patois xurdiría para se impor, orixinando unha sorte de lingua de ninguén.
Unha administración que continúa denominando bable á lingua que pretende oficializar di moito en contra dela, pois vén sendo como se calquera extranxeiro se chamase bárbaro (etimoloxicamente ambos os dous termos proceden da mesma raíz etimolóxica e onomatopéyica) a si mesmo, ou o pobo saami aceptase ser chamado lapón, un exónimo despectivo.
Non sei se o dixen algunha vez, mais para evitar suspicacias, recordarei que quen isto escribe é neto dun caldeireiro de Miranda.
A miña rama familiar materna, chegada desde Avilés no século XIX, trouxo con ela o bron, a lingua gremial dos caldeireiros, tesouro lingüístico que conservamos e aprendemos aos nenos que van engrosando o clan.
En definitiva, se permitimos que os galegofalantes do Eo Navia perdan a lingua na que se comunican, ou mesmo se deixamos que esta sexa fixada desde premisas alleas, todos perderán e ninguén gañará, incluído o castelán, que acabará sendo chapurreado ao non ficaren nítidas as diferenzas entre opcións lingüísticas.

Non é a primeira vez que mo preguntan e desta volta fixérono reiteradamente. A dúbida que asalta o entrevistador de maneira recorrente é a seguinte: Como un escritor que reside na aldea encontra argumentos para as súas narracións?
Eu asocio a cuestión, e adoito facelo tamén na respota á estraña pregunta, coa “superstición” de que o galego serve unicamente para describir paisaxes e situacións máis ou menos enxebres. Non hai tal.
Un escritor encontra as tramas dos seus textos na propia imaxinación, adubiada, é verdade, con sucesos vividos, escoitados ou intuídos. As noticias da xornada, unha reunión veciñal ou unha mera visita de cortesía poden significar fecunda semente para calquera autor literario.
Un, que vivíu noutras realidades sociais e culturais, non percibe carencia algunha á hora de idear ficcións, nomeadamente nunha época en que resulta tan doado contactar con calquera lugar do mundo ou estar ao tanto do acontecido en afastadas latitudes.
Un thriller rural pode resultar tan interesante coma un urbano, un texto noir non ten por que se desenvolver necesariamente nun suburbio londiniense, e un poemario contestatario pode ser ideado desde o pico do Cadramón, tranquilamente.
A todas esas persoas que, vivindo en núcleos rurais botan de menos as salas de espectáculos, os cines, os ximnasios, as discotecas, as grandes superficies comerciais… e talvez unha biblioteca central (permítaseme a ironía), convén aclararlles que boa parte dos habitantes de Barcelona, Lisboa, Sevilla ou Madrid, utiliza as citadas infraestruturas en ocasións contadas, e que tales estabelecementos se nutren en gran medida do público que viaxa até alí expresamente, cun organizado plan de lecer ideado para a ocasión.
A inspiración (sempre acompañada de horas de traballo, revisións exhaustivas, mudanzas continuas…), do mesmo xeito que o cosmopolitismo, viven no individuo e non na xeografía habitada.
As vivencias, mais sobre todo a actitude, convértennos en persoas desenvoltas e abertas, independentemente do feito de morar en Trocadéro, en La Latina ou en Correlos.

Tanxugueiras é a palabra do ano segundo o Portal das Palabras, unha iniciativa ben churrusqueira que dinamiza considerabelmente en virtude da participación no xogo de persoas que, talvez, no cotián non mostraban grande interese polo vocabulario ou mesmo pola louzanía da lingua.
E chegados aquí, poderiamos optar por comentar o fenómeno Tanxugueiras ou estendérmonos na cuestión das palabras do ano. Para non termos que escoller, comentaremos todo o comentábel.
Na Galiza somos moitos os que nos congratulamos de que o trío musical formado por Aida Tarrío e as irmás Maneiro estea no camiño de representar o Estado no festival de Eurovisión, e celebramos que por primeira vez adquira carta de natureza o que xa debería ser normal, común e frecuente nun estado plurinacional e multicultural.
Que Hespaña (como adoitaba escribir Castelao con sabia intención) fose representada nun concurso de ámbito europeo a través da súa diversidade lingüística é algo que nunca debeu ter esperado para o século XXI. Todo isto asómbranos e énchenos de optimismo, mais non debemos perder de vista que desde certas instancias tal “licenza” aínda ha ser aceptada como rareza ou vista como concesión ocasional.
Por outra banda, a quen tema que tras esta mudanza asistamos a unha eclosión de determinados postulados sociais ou ideolóxicos, preguntarémoslles se logo de sesenta e cinco anos sen presenza do galego, do catalán ou do éuscaro en Eurovisión, tal aberración non terá xerado un pensamento perigosamente reducionista. Non debemos ter medo á diversidade, que por definición é comprensiva e integradora, senón á simplificación obsesiva, empobrecedora por natureza.
A outra vía, igualmente lexítima, sería que todo pobo con características idiomáticas propias puidese participar no devandito festival. A única opción extemporánea e antidemocrática é negar a posibilidade de que determinadas linguas xamais poidan teren presenza.
Xa non é agora o fundamental que o grupo galego acade o máximo éxito no certame musical europeo (oxalá!), o verdadeiro triunfo radica en que a nosa lingua e a nosa tradición musical estean en condicións de representar unha entidade estatal que non contemplou, durante máis de medio século, a nosa realidade cultural; nin a dos outros pobos con lingua de seu.
O affaire Serrat e a posibilidade de levar a lingua catalá a Eurovisión en 1968 aínda non se deu aclarado totalmente na actualidade; agardaremos a que o tempo “desclasifique” o asunto para entrarmos no debate.
Continuemos agora falando de palabras e de anos. Desde hai un tempo observamos, sobre todo a través dos medios, como as xeracións máis novas do Estado español introducen termos en inglés na súa fala cotiá: Random é un bo e actual exemplo.
Escoiteino en ámbitos xeográficos casteláns, mais estas modas absurdas non tardan en chegaren ao resto de territorios e linguas.
Trátase dun fenómeno diferente da invasión de termos oportunistas ou vinculados á tecnoloxía, pois estamos diante dun claro exemplo de substitución por descoñecemento e falta de competencia na lingua nativa.
Resulta que hai mozos, por exemplo, madrileños, que xa non saben dicir “al azar”, polo que introducen o termo random. Estou seguro de que son os mesmos que din aprox ignorando que se trata dunha abreviatura, ou que confunden prototipo con arquetipo e estereotipo. Por iso, para explicar que desbotan a alguén como parella, afirman que a persoa en cuestión non representaba o seu prototipo, como se se tratase do bosquexo dunha máquina.
Outra metedura de zoco que xa chegou á Galiza e ao galego é a confusión entre os adxectivos mítico e típico, dous termos en absoluto emparentados nas súas acepcións.
Son os míticos rapaces que van a todos os concertos de hardcore, teño escoitado, como se na costume que os fai típicos se tivese entrometido a mitoloxía.
Daquela e perante tales casos, estamos ante mostras de multilingüismo, dunha manifesta deficiencia educativa, de falta de lecturas ou de empobrecemento da lingua propia? Cualificalo de ignorancia supina resúltame condenatorio de máis, polo que deixarei ao criterio do lector a avaliación da cuestión.
A alarma saltárame hai uns anos, cando nunha conversa arredor de personaxes do audiovisual, alguén teimaba en facer referencia a un alien, ignorando por completo a existencia do termo extraterrestre.
Se non desexamos que entre xeracións de falantes do mesmo ou mesmos idiomas, uns cheguen a sentírense aliens e outros extraterrestes, convén coidar a lingua, todas as linguas, e continuarmos a votar con ilusión pola palabra do ano, polo menos até que Galiza poida ser representada por Ialma, con pleno dereito, no festival de Eurovisión, que disto xa se falou aló polo 2003 na edición celebrada en Riga… Palabra!

“Cando eu escoito nalgunha aldea nosa falar de tesouros, coido que na nosa probeza aínda somos ricos.”
ÁLVARO CUNQUEIRO. Tesouros novos e vellos

O meu primeiro manual de viaxeiro foi a Guía de Galicia da Editorial Escudo de Oro, S.A., publicada en Barcelona en xuño de 1984.
Non acometín a lectura daquela guía como tal, senón como a interpretación dun tratado de xeografía e historia. Representou para min aquel volume de 198 páxinas unha cura contra a nostalxia, mais tamén o achegamento necesario a unha realidade que só habitara en épocas vacacionais.
A redacción (en castelán) daquel libro de capas laranxa correra a cargo do xornalista e escritor Xavier Costa Clavell, e informábase na páxina de créditos de que existían versións en francés, inglés e alemán.
Don Xavier comeza describindo o noso país como unha punta de Europa, e aínda que en xeral se respecta a toponimia oficial, déixanse notar certas deturpacións, do mesmo xeito que os pés de foto conteñen algún erro que podería desorientar o visitante, mais, supoño que non deixa de resultar inevitábel nun manual que se propuña abranguer un país.
Os descoidos idiomáticos contrastan, no apartado adicado ás referencias históricas, con alusións ás Irmandades da Fala, á Xeración Nós, á fundación do Partido Galeguista e mesmo á publicación da Teoría do nacionalismo galego, de Vicente Risco; e é que esta guía enuncia a nosa colectividade social con absoluta consciencia das características que a definiron no devir do tempo.
Á hora de encher os ocos asignados a cada localidade o tratamento é desigual, pois encontrámonos con municipios solventados en apenas cinco liñas, e polo contrario, con outros profusamente descritos.
As fotografías reflicten unha realidade inmortalizada nos mesmos anos oitenta e aquilo engádelle hoxe un encanto especial, pois falamos dunhas imaxes que poden ter cumprido as catro décadas.
En definitiva, téñome deleitado durante horas e horas coas indicacións de Costa Clavell coma quen estuda un manual de instrucións, sabedor de que unha vez activado o artefacto, xurdirían dúbidas que o instinto tería de resolver.
Aqueles mapas e planos mesturando a toponimia oficial coa deturpada, e sobre todo unhas fotos a reflectiren a enxebreza do rural, a quietude das vilas e o latexo da Galiza urbana, achegaban unha sensación que sen cinxirse necesariamente á precisión, ilusionaban o consultador.
Mais, o meu obxectivo hoxe non é facer unha crítica daquela guía que de seguro terá orientado multitude de viaxeiros ao longo do territorio autonómico galego nestas últimas décadas, nin moito menos entrar a valorar un texto que, vindo de quen vén, ten a calidade asegurada; hoxe soamente desexa este lector sentimental exteriorizar unha saudade xa curada (se cadra non de todo) para celebrar, na intimidade que ofrece a rede, un aniversario.
Considero que compartir o sentimento co que me somerxía naquelas páxinas marabillosas, posuidoras das nocións precisas para un mozo que desexaba coñecer cada curruncho do país que non o vira nacer, poderá supor un xeito de celebración comunal.
Vasoiras de xibarda, esta bitácora que nos une e irmanda, nomeadamente cando me regalades opinións sobre tal ou cal artigo, cumpre sete anos.
Talvez sete anos representen toda unha vida se dunha fiestra cibernética falamos, porén, queda moito por dicir aínda.
Esta bitácora nosa apenas se rexe por regra algunha, agás pola norma fundacional: Falar de literatura.
Vasoiras de xibarda está feita desde a Galiza e o galeguismo, pensada para o robustecemento dun riquísimo sistema literario cultivado nunha lingua que, a pesar de pexas e vicisitudes, estivo, está e estará. Coido que a natureza deste argallo poucas máis características reúne. É moi sinxelo, pretende sumarse ao nutrimento da anatomía cultural de noso, e por riba de todo é iso: Noso; sen amarrallas nin servidumes.
Loor a quen le, visita unha páxina coma esta, opina sobre o lido, recomenda lecturas aos próximos e ben seguro, sente o azo de regalar, doar, vender, mercar, trocar ou esquecer deliberadamente un libro: Seu é o gran tesouro da palabra, da lingua e do saber.
Obrigado por estes sete anos de compaña a todos vós, a todas vosoutras.

LIONEL REXES

Neses mercados do libro usado que teño amentado en múltiples ocasións, atopei, en datas diferentes, Pelerinaxes I, de Ramón Otero Pedrayo, e Viaje a La Alcarria, de Camilo José Cela.
Metade por casualidade e metade por vontade, fíxenlles coincidir no tempo de lectura.
Densa e tortuosa é a prosa de Otero, aínda que poética e retórica até a extenuación, feitos todos que contribúen a que a súa pelerinaxe non se dea rematado de ler nunca; no entanto a viaxiña castelá do padronés percórrese nun santiamén. Certo é que Cela apenas profunda en nada, ao contrario do de Trasalba, quen semella analizar ao microscopio cada aldea tripada. Non en van, Otero Pedrayo é hipercrítico por veces, e técnico de máis en numerosas descricións.
É boa verdade que toda lectura constitúe unha viaxe, mais cando o xermolo do argumento ten agromado durante un traxecto, a sensación envolvente é aínda maior.
Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco e Xosé Ramón Fernández Oxea “Ben-Cho-Sey”, realizaron a súa andaina cara ao santuario de Santo André de Teixido (a pé boa parte dela e en faco o derradeiro tramo) no ano 1927, pensando en dar ao prelo outras peregrinaxes de coñecemento e lecer á parte da intitulada como primeira, mais nunca se chegou a dar testemuño literario dunha outra camiñada.
As ilustracións deseñadas por Risco (tamén é o prologuista) amenizan un texto que agradece cada debuxo estampado nas súas páxinas, pois, sendo sinceros, diremos que a narración presenta certa aridez en determinados momentos. Por certo, don Vicente foi vetado naqueles días como conferenciante na vila de Ortigueira.
Aínda sen transmitir fartura, nesta obra descríbese unha Galiza sen fame. Certo é que naquela altura a emigración deixara ben espazo a quen ficara traballando os eidos nativos, malia que os chés (alcume que Otero dá aos retornados) sexan vilipendiados polo autor en máis de unha ocasión.
Digna de encomio é a oda Ó xamón versificada por don Ramón tras unha catadura arrebatadora. Porén, menos entusiasmo mostra o autor á hora de aludir á Garda Civil, ente do que transmite unha pobre consideración.
Ben máis ao sur, Cela fixo a súa viaxe (a pé, en coche de liña, en carro…) entre 1946 e 1947, nunha terra xa asolada pola miseria sementada na guerra e a posguerra, e tal factor coñécese tamén na idiosincrasia descrita.
En Viaje a La Alcarria o autor emprega unha redacción apurada, deténdose por veces en nimiedades que nada aportan, no entanto, na obra introdúcese unha mostra do cancioneiro da rexión alcarreña. A presenza destas coplas de tradición oral (que non figuraron en todas as edicións) adozan un chisco a frialdade da prosa deste autor.
Presumo que a edición facsimilar de Pelerinaxes I publicada por Ediciós do Castro en 1993 é hoxe difícil de atopar (o meu exemplar é o número 170 dunha exclusiva tiraxe de 1000), mais teño noticia de que a Editorial Galaxia lanzou hai poucos anos unha reedición destas históricas páxinas publicadas en 1929 pola coruñesa “Nós” Pubricacións Galegas e Imprenta.
Polo contrario, a viaxe celiana pola Alcarria é doada de encontrar en calquera biblioteca pública. Eu manexei unha edición de 1982 da colección Austral de Espasa-Calpe, por certo, con evidentes sinais de ter sido empregada con fruición unha e outra vez.
Gozar coa literatura de viaxes non só impulsa o lector a viaxar de maneira real, senón que lle aprende a camiñar cos ollos adestrados, co cadernos de notas pronto, e coa curiosidade convenientemente exercitada.
Ende ben, coñezo algo da Alcarria e mais outro pouco dalgunhas bisbarras descritas por Otero Pedrayo na particular peregrinaxe ao santuario cantábrico (a camiñada comeza en Ourense e remata en Viveiro), mais de boa gana visitaría agora determinados lugares que a tríade galeguista plasmou a través da pluma de don Ramón e do lapis de don Vicente.
Existe unha película documental inspirada nesta narración, a fita toma o título da obra literaria e foi dirixida en 2016 por Simone Saibene.
Ler as reflexións de Otero Pedrayo tras o percorrido por numerosas poboacións do noso país, evocoume a primeira guía de viaxeiro que caíu nas miñas mans, aquela Guía de Galicia da Editorial Escudo de Oro que debullei até o desencadernamento hai tres décadas, cando da Galiza me separaban seiscentos quilómetros. Deste libriño de saudades e aprendizaxes falaremos outro día.

Lendo unha entrevista a Xesús Fraga, recentemente galardoado co Premio Nacional de Narrativa pola súa obra Virtudes (e misterios), souben que a novela Diario de un emigrante, de Miguel Delibes, supuxo un texto de cabeceira para a súa familia durante os anos de éxodo.
Por tal motivo, dei en buscar na miña biblioteca particular esta obra de Delibes que aínda tiña por ler.
Agradézolle a Fraga terme “suxerido” un autor co que aínda non estabelecera unha corrente de familiaridade.
Diario de un emigrante foi publicada en 1958 e desenvolve a súa acción nesa mesma época, dúas décadas despois da Guerra Civil.
Facendo honor á verdade, debemos dicir que esta novela reproduce varios dos clixés apostos ao fenómeno migratorio (decepción do emigrado, inhumano esforzo laboral, ansia por disfrazar as situacións críticas, ínfulas do retornado…), é dicir, o tal diario inocula subrepticiamente o consello de ficar na terra sen se deixar levar pola cobiza, dando a entender que todo emigrante procura a opulencia, e obviando, non sei con que intención, que a meirande parte das diásporas migratorias foron motivadas pola necesidade.
A subxectividade planea por enriba de cada páxina de Diario de un emigrante, un texto que se recrea no fracaso dun personaxe que busca a riqueza en Chile mentres deixa no seu país unha praza de funcionario. Talvez con estes poucos datos fica esclarecido o despropósito argumental.
Penso que se o título fose Diario de un cazafortunas, non habería nada que obxectar, mais pretender glosar a emigración desde un punto de vista tan frívolo e indocumentado, clama ao ceo. Aínda que debemos dicir que non é Delibes pioneiro nesta práctica perversa, pois non resulta difícil escoitar voces a acharen consolo nos tópicos.
Non somos peores nin mellores os descendentes de emigrantes, e se de tópicos falamos, coido que uns (os fillos dos que ficaron no país) e outros (os dos que emigraron) imos servidos.
Teño observado en certa xente unha satisfacción insá ao coñecer determinadas penurias atribuídas á emigración, como si quen non emigrou (ou considera que ningún proveito tirou do fenómeno) se congratulase do mal padecido por quen saíu polo mundo.
Á parte dese tufo acedo e suíño exhalado polo texto, a novela contén trazos interesantes.
Diario de un emigrante está pragada de castelanismos na súa primeira parte e de chilenismos na segunda. Isto, que non deixa de empecer unha lectura áxil, enriquece o texto ao deixar constancia de dúas variantes tan distantes no xeográfico, e porén, adscritas ao mesmo diasistema lingüístico. Porque cando dicimos castelanismos estamos a referirnos á específica variante dialectal da Castela setentrional, e non a modismos propios do corpus xeral hispánico.
Por veces, a linguaxe coloquial e vulgar do protagonista chega a fartar pola súa profusión e reiteración de frases feitas, mais, como documento lingüístico o interese da obra é indubidábel.
Se a decepción me animou a algo, foi a ler Virtudes (e misterios), unha obra que presumo narrada desde o interior do fenómeno.

Imaxe: Edificio do ‘Centro Gallego’. Buenos Aires

Fernando Fernán-Gómez (Lima, 1921-Madrid 2007) tería cumprido cen anos o verao pasado. Con tal motivo, diversos actos andan a recordaren a figura deste persoeiro das letras, da escena e do celuloide.
Hai pouco, nunha reportaxe televisiva sobre a face oculta do mundo do cinema, díxose del que en contra do que moitos pensaban, don Fernando non era o mellor actor do sistema cinematográfico español (outorgábanlle tal título a José Luis López Vázquez) senón o segundo. Que materia lle apuñan suspensa a Fernán-Gómez? A súa incapacidade para transmitir tenrura á hora de actuar, pois, díxose no debate, que el explicaba o personaxe antes que interpretalo. Talvez.
Neste mesmo espazo que honra unha televisión cada día máis pedestre, citouse erroneamente La Puerta del Sol como derradeira novela do autor. Endebén, tal erro animoume a tomar da biblioteca persoal esta obra que aínda non lera.
La Puerta del Sol foi publicada por Espasa Calpe en 1995, é un texto denso e por veces errático, mais a pluma dun home de teatro respírase en cada páxina.
Nesta novela que nalgúns tramos é mera crónica sen concesión ao argumento, o autor fala directamente co lector, como se dun artigo xornalístico se tratase.
Reprodúcense polo texto adiante varios fragmentos de obras dramáticas, que sen dúbida don Fernando recordaba da infancia ou a mocidade (era “neto bravo” de María Guerrero); tal xogo non acaba de encontrar acomodo nun texto que de por si require unha atención exhaustiva. Con todo, pode supor La Puerta del Sol unha útil crónica dos inicios do século XX e por suposto, dunha guerra e unha posguerra que Fernando Fernán-Gómez soubo recrear desde o punto de vista intrahistórico á perfección, nomeadamente no seu drama Las bicicletas son para el verano.
Apúrase tanto a trama nos capítulos de desenlace que semellan escritos con urxencia, sobre todo ao narrar episodios políticos e consecuencias sociais. Isto contrasta cos inicios da novela, onde todo flúe cunha parsimonia considerábel.
Unha curiosidade: Nos diálogos (profusos porque o hálito teatral sobrevoa a obra toda) reprodúcese a fonética coloquial do castelán da Meseta.
Fai o autor tamén un repaso do ideario anarquista, e non deixa de ter lóxica nun home cuxo féretro foi cuberto coa bandeira negrivermella.
Era Fernando Fernán-Gómez un xigante da interpretación, e foino nunha época en que a escena bebía das letras mantendo un parentesco harmonioso.
Que opinaría hoxe don Fernando dese teatro “vanguardista” que considera superfluo o texto? Ben seguro, diría aquilo tan célebre de “¡A la mierda!”

Para Pedro Rubal Pardeiro, profesor, ensaísta e pensador alfocés, cumprir noventa anos supón o momento óptimo para deterse a pensar no futuro da súa biblioteca particular.
O destino desta inxente suma de volumes habería ter, no seu momento, máis dun hipotético depositario, pois don Pedro conta con descendentes, integra varias sociedades culturais e mantén estreita relación con varias universidade, no entanto, a ponderada decisión tomada por este home de prol foi a de doar o seu fondo bibliográfico á biblioteca municipal do Alfoz do Castrodouro, localidade na que naceu e reside desde sempre.
A cesión xa se producíu e pese a ter carácter gradual, pois don Pedro atópase plenamente activo, na biblioteca da Granda de San Pedro xa contamos cuns cantos centos de volumes cedidos por este amigo do saber.
Tampouco podemos deixar de agradecer o xesto a dona Carmen García Lorenzo, a quen Pedro xamais esquece nomear á hora de facer inventario da súa existencia, pois sempre gabou o mérito dunha esposa que se ten convertido en alicerce basilar do seu traxecto vital.
A cerimonia tivo lugar o pasado 24 de setembro, nun acto no que amais de descubrirse unha placa conmemorativa alusiva ao feito, o autor presentou Fuxindo da saudade, unha extensa compilación de artigos publicados en Galicia Dixital, a web informativa impulsada polo xornalista Xulio Xiz, quen tamén acompañou o autor no citado evento.
A lección de responsabilidade e solidariedade que nos concede este profesor de filosofía vén representando unha sorte de conclusión do círculo docente, pois logo de se adicar durante décadas a ilustrar xeracións e xeracións a través do ensino regulado, de publicar innúmeros artigos e dous extensos ensaios, hoxe Pedro Rubal decide colectivizar a súa nutridísima biblioteca.
A implicación do ente municipal, a presenza do decano da Facultade de Filosofía da USC e mais a multitudinaria asistencia de veciños e amigos, deixaron ben claro que a filantropía de Pedro Rubal non deixou indiferente a ninguén. Agora, a mellor maneira de pagar a débeda da veciñanza co seu benefactor será a de empregar e dar conveniente uso ao tesouro compartido.
O amigo Pedro xa era fillo predilecto do concello alfocés, e eríxese agora de xeito tácito en pai do saber.

Asina o historiador valadourés Prudencio Viveiro Mogo Os irmáns de América. As pegadas da emigración do Valadouro na Habana, unha ampla investigación publicada recentemente por Edicións Laiovento. Este traballo, augurado desde hai anos en artigos e aproximacións aparecidas en revistas especializadas, avivece a memoria dun colectivo que marcou firmemente a historia da comarca do río Douro.
Non supuxo unha excepción esta asociación de filántropos no ámbito da emigración galega, mais os numerosos logros acadados e unha intensa traxectoria ben merecían un estudo pormenorizado como o presente.
A presenza de El Valle de Oro exerceu grande influencia na sociedade local, tamén na prensa e na literatura, mais por riba de todo impulsou a educación, o agrarismo, a sofisticación da labranza e da silvicultura… E así poderiamos continuar até chegar á conclusión de que, como expresou nunha ocasión o autor valeco Isaac Ferreira, “a luz do Caribe aportaba visións moi lúcidas”.
Á parte da xénese das famosas escolas habaneiras e outras consecucións presentes en todo curruncho do país, a obra axudaranos a comprendermos e descubrirmos causas que non sempre foron convenientemente explicadas, como as determinantes consecuencias xeradas polas guerras nas colonias, factor que comprometeu seriamente a demografía e acabou convertendo en emigrantes a miles de mozos, homes novos que cruzaron o Atlántico eludindo o forzoso recrutamento militar.
A nivel local tamén acharemos datos que até agora permanecían ocultos ou eran coñecidos tan só por estudosos. Considero que no Valadouro poucos saben que no comité de fundación da Real Academia Galega houbo valecos, ou que existiron senllos órganos impresos das colectividades emigradas en La Habana e Buenos Aires.
Como alfocés (e polo tanto valadourés) e letraferido, gocei especialmente coa noticia daquela biblioteca popular circulante auspiciada pola delegación local de El Valle de Oro.
En definitiva, este impecábel traballo de pescuda dispénsanos unha inxente nómina de feitos, ideais e persoeiros que nutriron ricamente a historia, tanto a comarcal coma a galega, e por extensión a estatal e a cubana.
Non só os vinculados ao Valadouro deberiamos coñecer este estudo, senón todo lector curioso que precise as claves para entender o motivo polo que no século pasado, La Habana e Buenos Aires estaban moito máis preto de aquí que Madrid.

Hai uns días, La Voz de Galicia entrevistou un artista do eido musical. A persoa en cuestión accedeu favorabelmente cunha única condición: A entrevista debería ser publicada en galego.
En relatando isto, moitos pensarán que o individuo en cuestión ha ser un galeguista vinculado a organizacións políticas, ou mesmo un catalán solidario coas outras culturas da península. Mais non, James Rhodes é un pianista inglés residente en Madrid.
Sei que ante tal feito, a pregunta dunha parte da sociedade será: Por que?, no entanto, eu non me fago preguntas, sinxelamente tiro conclusións logo de ter examinado o clima social.
A tensión ambiental que boa parte da dereita provoca en todo o Estado está a favorecer, entre outras cousas, unha resposta intelixente e firme por parte de moitos demócratas.
Coa mesma normalidade coa que uns mallan nos diferentes, nos minoritarios ou nos contestatarios, outros tratan de frearen a reacción facciosa reivindicando a lóxica.
Respectar e coidar a diversidade recoñecéndose nela, e mesmo somerxerse nas realidades que non nos resultan familiares, non supón hoxe unha opción máis, nin moito menos un exercicio de caridade, senón un xeito de fortalecer o único medio en que o ser humano é quen de prosperar realizándose como ser social.
Certo é que a intolerancia non a inventaron os fascistas que accederon a determinadas institucións nos últimos anos, mais foron estes quen lle outorgaron carta de natureza aquí e agora. E fixérono nas rúas, nas redes sociais e tamén nos foros onde supostamente reside a soberanía do(s) pobo(s).
Cando isto escribo chégame a nova da lea acontecida en Moncofa (Castelló), onde no transcurso das festas da localidade, uns visitantes tentaron boicotearen a función dunha monologuista vinculada ao proxecto artístico Riures en valencià.
Estudemos a cuestión para descubrirmos a extravagancia: Uns foráneos dan en berraren exixindo unha actuación en castelán, e fano ante unha artista valenciana que fai o seu traballo en valenciano nunha celebración no País Valencià.
Non entender unha lingua, unha orientación sexual ou unha maneira de amar o teu territorio, non concede o dereito a combater tales posicións. Para James Rhodes, músico de sona mundial, o castelán, o galego ou o valenciano non son idiomas propios do seu ámbito nativo, mais no canto de sentirse agredido e optar polo rexeitamento, practica a inmersión, unha actitude, certo é, reservada a individuos que perderon a pelaxe simiesca.
Ten confesado o citado pianista o seu amor por Galiza e polo galego, e de tales afirmacións debemos congratularnos, mais intúo que Rhodes ama por riba de todo a liberdade, a naturalidade e mais que cada pobo cultive a identidade que a historia lle legou.
Pode o clima de crecente regresión democrática favorecer a sensibilidade cara a idiomas coma o noso? Non me chamedes oportunista se digo que si.
Os prehomínidos continuarán aferrados á póla da que nunca baixaron nin baixarán, mais eses xa os tiñamos perdidos; a quen estamos gañando é aos pianistas de sona mundial, e son estes quen mais nos interesan para a causa da palabra libre.
Citarei dous exemplos que contradín a maré uniformadora que nos invade, e que pola súa actitude e calidade deberían de significar unha facha nesta grotesca noite de fachas: Nos programas de divulgación cultural ¡Atención obras! (TVE) e La sala (RNE), emítense con toda naturalidade fragmentos de funcións teatrais en catalán e mais en galego. Este é o camiño da concordia, medios públicos (financiados por todos) ao servizo de todas as culturas do Estado.
Aproveitemos os ventos amigos para navegarmos, e os opostos para formármonos máis. A sabedoría é a arma máis temida polo fascio.

[1] [2] [3] 4 [5] [6] [7] [8] ... [28]