Non hai moitas semanas, grazas a un documental sobre a antiga Indochina, os espectadores puidemos ver o aloxamento onde Graham Greene escribiu O americano impasíbel; aos poucos días chegaría ás miñas mans un exemplar da devandita novela.
Trátase dunha edición do xornal El Mundo dentro da colección “Las mejores novelas de la literatura universal contemporánea”, do ano 2002. A tradución ao castelán, elaborada por Juan Rodolfo Wilcock (1919, Arxentina-1978, Italia), presenta os naturais xiros e xeitos da variante porteña, feito que me dificultou, moito máis do agardado, a comprensión do texto. E logrou entorpecerma até o punto de me negar a necesaria inmersión no argumento dunha obra que, confeso, non me gustou; no entanto, até poder acceder a outra tradución, non saberei se a culpa é da miña falta de familiaridade lingüística ou atribuíbel a outros factores.
O feito de ter atopado construcións sintácticas que desta banda do Atlántico suporían erros censurábeis, gramaticalmente falando, logrou arrefriar un exercicio de lectura que, en virtude do argumento, xa resultaba xélido, con todo, debo concederlle o beneficio da dúbida.
Até aquí, a experiencia non merecería un artigo nesta bitácora, sobre todo pola ausencia de contido para confeccionar tal, porén, o acontecido suscitoume unha reflexión vinculada ás comprensións, lectora e oral, das distintas variantes de calquera diasistema lingüístico.
En moitas ocasións, voces discrepantes coa opinión favorábel ao irmandamento entre usuarios de galego e portugués, apúranse a afirmar que o entendemento entre falantes non resulta tan doado como mantemos os partidarios de estreitar lazos e aproximar recursos. Tal postura, aínda sendo discutíbel, non deixa de nos emparentar co resto de linguas dotadas de múltiplas desembocaduras.
É frecuente que achemos máis facilidade á hora de falar cos lusofalantes de determinadas áreas do Brasil, ca cos lisboetas, mais isto é unha cuestión de fonética e pronuncia, xa que logo, nada que contradiga a consistencia dun tronco lingüístico común e absolutamente recoñecíbel na actualidade.
Escoitei ou lin, hai moito tempo e non sei dicir onde, que en certas áreas lusófonas de Asia, se conserva un portugués moito máis semellante ao galego actual ca a variante falada en Portugal; enténdese que a lingua levada polos colonizadores no século XVI, presentaba uns trazos máis propios da mantida ao norte do Miño.
Existen diasistemas lingüísticos por todo o mundo, e no continente europeo a súa presenza non é pequena (sueco, noruegués e dinamarqués; croata, serbio, bosnio e montenegrino; ruso, belaruso e ucraíno…), polo que o caso do galaicoportugués é un máis, ben seguro con semellantes vantaxes e polémicas ca o resto de idiomas estendidos por territorios heteroxéneos.
Teño intercambiado correspondencia en castelán con falantes do cono sur americano, do mesmo xeito que escrutei a fala en numerosas reportaxes filmadas nas distintas latitudes latinoamericanas, e case sempre batín con insalvábeis obstáculos para un usuario que aprendeu o castelán no Distrito Centro de Madrid. Así que, como dirían en Castela: en todas partes cuecen habas.
Expostos os problemas de comprensión e as dificultades á hora de expremer a cerna da narración, regreso á novela de Greene, unha obra que, alén da interesante recreación dun momento histórico, incide niso que hoxe denominamos as cloacas dos Estados e das estratexias políticas (ocupación territorial, espolio, racismo, terrorismo fomentado desde as institucións…); tal vez sexa isto, o documento, o que salva unha trama baseada na denuncia da feble condición humana nun caótico escenario bélico.
A mensaxe contra a guerra faise diáfana desde o principio, así como a exposición das ruindades que adoitan agromaren á sombra de toda situación dramática. O escepticismo, presente ao longo de toda a obra nos diversos ámbitos da vida, achega esa atmosfera de frialdade que sen dúbida é buscada polo autor, mais, debo dicir, que se hoxe existise unha tradución ao galego, non figuraría esta lectura entre as miñas materias pendentes. Velaí o dano que pode facer unha tradución mal agradecida!

O pasado 28 de febreiro, ao tempo que o dramaturgo Manuel Lourenzo era instituído “Cunqueiriano de honra” en Mondoñedo, achei que moitos se adherían espontaneamente á fe lourenciana, ese amor polo drama onde non son absolutamente precisos escenarios nin elencos, tan só a palabra expresada co eco que nos chega desde a Hélade máis remota. Non foi para menos.
Dúas institucións, a Casa Museo Álvaro Cunqueiro e mais o Concello de Mondoñedo, escollían o dramaturgo do Valadouro como obxecto da insigne distinción no presente ano. De tal xeito, o día do cuadraxésimo segundo cabodano do autor d’A noite vai coma un río, o autor d’O circo da medianoite era consagrado na imaxinaria orde da fabulación prodixiosa.
Durante o desenvolvemento do acto, entre discursos oficiais e merecidas gabanzas, o nutrido público puido asistir a unha inesperada lectura dramatizada d’O incerto señor don Hamlet. Príncipe de Dinamarca. Tal foi o agasallo ofrecido por Manuel Lourenzo, un cunqueiriano purosangue que coñeceu e tratou a Álvaro Cunqueiro.
Non podemos deixar de salientar as intervencións de Antonio Reigosa, cronista oficial de Mondoñedo, e mais de Armando Requeixo, crítico literario e coordinador de actividades da Casa Museo, pois ambos os dous revisitaron feitos e efemérides vinculadas á cidade, que, como todo o que alí brota, ve mesturada a vivencia da lenda co mito vívido; así é aquela latitude inscrita no censo das máis críbeis ficcións.
Non só panexíricos e datos biográficos sobre o homenaxeado nos ofreceron estes dous intelectuais mindonienses, senón tamén unha pormenorizada relación de interesantes datos sobre as temáticas que circundan a inxente obra de Cunqueiro, a extensa traxectoria creativa de Lourenzo, e, como non, arredor dese Mondoñedo que reverdece cada primavera por obra e graza da fábula máxico-literaria.
Mais, como adiantaba, ao tomar Manuel Lourenzo a palabra, puidemos asistir, asombrados, a unha magna demostración de oficio e retentiva que merece ficar preservada na arca do tesouro do Arquivo Sonoro de Galicia; se a houber.
Quen alí estabamos, somos, desde ese día, uns privilexiados que poderemos contar ás xeracións vindeiras como gozamos do teatro de Cunqueiro na voz de Lourenzo, e como ficamos, en virtude deste bautismo dramático, imbuídos da atmosfera literaria xerada un 28 de febreiro no pazo consistorial de Mondoñedo.
Xurdiría a primeira intervención de Manuel Lourenzo, co gallo de matizar que Elsinor é un topónimo ortograficamente agudo, e a partir de aí, o dramaturgo foise facendo cun público que non esperaba, dun home nado en 1943, a demostración de tento e paixón coa que nos deleitou. Corrixo: algún esperabámolo porque coñecemos a Manolo na distacia curta, o Manolo que canta, que conta, que recita, que declama… e que ama o oficio coa mesma vehemencia que outros se entregan a unha adicción irrefreábel.
Así o Manolo constrúe, desde a mesa reservada na Cafetaría Lumar da Coruña, onde escribe polas mañás, desde a casa pequena de Vilaúde, onde crea no verao,
ou desde calquera lugar onde o vento de Elsinor lle traia o son dun personaxe orfo de autor, eses textos que nunca nos deixarán indiferentes, pois é este home, como ben se sinalou no evento, traumaturgo. Outro día contaremos de onde procede o substantivo que nalgún momento haberá de entrar nos dicionarios míticos da literatura galega.
Aprendemos este día, amais de que a tríade dramática admirada polo do Valadouro se compón de Shakespeare, de Cunqueiro e de Otero, que don Álvaro ten superado a don William, e seica o fixo en virtude da súa ousadía á hora de teatralizar a saga dinamarquesa; e pregúntome eu (coñecendo a resposta): a quen superou Manuel Lourenzo?
Durante a cerimonia permaneceu, á dereita do xa cunqueiriano de honra, César Cunqueiro González-Seco, en representación de quen situou Mondoñedo no mundo, e ás letras galegas no universo dos sistemas literarios. Emocionante foi o instante en que a amizade entre ambos os dous persoeiros ficou selada cun caloroso apreixo de mans.
Falouse moito en Mondoñedo este día, da recente publicación das obras completas de Manuel Lourenzo, e non nego que sexa esta a gran nova dos últimos tempos no sistema literario galego, mais, para os meus adentros, confeso que a mellor noticia é que tales volumes só representan un achegamento á obra de Manolo, pois que este dramaturgo continúa traballando, disciplinada e continuadamente; polo tanto, falta moito tempo para que o público lector poida atesourar as súas obras completas. Falamos, asegúrovolo, dun escritor en plena efervescencia. Xa que logo, non existirá, de momento e afortunadamente, compendio definitivo.
Boa proba disto é que non quixo concluír Manuel Lourenzo a súa disertación sen ilustrar, a autoridades e xestores presentes, sobre o modo de levar o teatro ao escenario urbano da cidade, esa gran sala empedrada e sucada por cen mil canles, onde drama e personaxes, son avivados cada pouco por un reiterado tanxer de campás, míticas ou reais, tanto ten.
Mentres o vento zoe en Elsinor, a creatividade de Manuel Lourenzo continuará vixente.

Pepe Peinó volve ofrecernos un argumento coa inadaptación social e a soidade como fíos condutores, mais desta volta, introducindo unha temática con longa tradición literaria, tal é a dos individuos considerados psiquicamente limitados.
Desde os “toliños” de Manuel María até o Dombodán de Manuel Rivas, os personaxes de escasa agudeza, mais dotados dunha especial sensibilidade, poboan as obras dos nosos autores.
Estes textos detéñense, cariñosamente, neses seres afastados da colectividade por causa dunhas mentes de funcionamento lento, ou talvez de atípica actividade.
O neno do guecho branco sobre a fronte, principal personaxe de Los milagros de Ricardo Zizo, é un deles. No entanto, Ricardo non é precisamente un ser afastado da sociedade, senón unha sorte de privilexio para quen con el se cruza no camiño da vida.
A novela de Peinó pugna por retratar unha actualidade contado desde a vixente realidade rural, cos seus inmigrantes, os seus emigrantes retornados, e uns mozos emprendedores que decidiron renunciar ao inelutábel destino urbano. Porén, os personaxes esperados en calquera ambientación aldeá (o crego, a mestra, o médico, o bibliotecario…) deben estar e están, proporcionando a atmosfera esperada en calquera recreación do eido rural.
O autor foi mestre até non hai moito anos, e a súa experiencia docente reflíctese visibelmente na obra, é máis, quen coñecemos os ámbitos xeográficos vivenciais de Peinó, poderemos detectar certos elementos inspirados na realidade (a taberna de Rodolfo, o crego don Antonio…); con todo, A Mariña e o val do río Douro non se prestan nesta ocasión como escenario, pois é a Terra Chá quen cede nome e orografía á localización escollida.
A estrutura da novela non deixa de ofrecer unha fasquía de libro de relatos, pois os personaxes son presentados de maneira individual, para, a seguir, dar paso ao afloramento da trama. Do mesmo xeito, cada lance irá aparecendo en narracións curtas.
Ante o risco de sacrificar a axilidade argumental, non son partidario desta sorte de técnica literaria, mais estamos ante un autor con oficio, polo que a trama flúe a pesar da fragmentación do texto.
Nutren o argumento de Los milagros de Ricardo Zizo diferentes materias atemporais como a espiritualidade, o sincretismo, o animismo, a etnomedicina ou o aggiornamento da Igrexa Católica, e outras conxunturais como o acoso escolar, mais, por riba de calquera temática, a soidade supón un elemento que todo o impregna.
Convén destacar que, para este autor, vén sendo a soidade un concepto poliédrico e transversal nas súas obras, non necesariamente negativo.
A solitude, a andada en solitario (real ou figurada), pode representar unha anomalía para a meirande parte da sociedade, e ben seguro o síntoma dun carácter deficitario en habilidades comunitarias; no entanto, eríxese a soidade na literatura de Pepe Peinó como actitude vital, tan enriquecedora como incómoda en certas ocasións.
Coido que a gran mensaxe desta novela xira ao redor do necesario exercicio de comprensión da xente “rara”, algo que no espírito do texto resulta curativo en todas as direccións: tanto para o elemento integrador como para o elemento inadaptado. De novo, o pedagogo aflora por riba do escritor.
O grao de complexidade da literatura de Pepe Peinó é alto, e éo en virtude da introspección na condición humana que o autor nunca deixa de practicar e ensaiar.
Por outra banda, vén mostrando este prolífico autor en lingua galega, indicios de querer adoptar o castelán como lingua literaria, e sendo unha elección lexítima, debemos salientar que tampouco se encontra exenta de risco tal alternativa, pois, como lles vén acontecendo a outros autores imbuídos en linguas vernáculas e maternas, certas construcións sintácticas e escollas léxicas padecen o empobrecemento do uso viciado. Así, temos detectado frases como “para juntarme con diversos amigos” cando o acaído en castelán sería reunirme; a reiteración do substantivo ayuntamiento (querendo facer referencia ao termo municipal) cando se debería introducir o vocábulo municipio, ou deformacións propias da fonética galaica como culipava.
Por suposto, esta última apreciación non trata de desvelar ningún censo de erros, tan só de recordar que todos os galegos temos interiorizado (independentemente da nosa escolla oral) a estrutura lingüística do galego, e tal factor emerxe nos textos ao mudarmos de lingua.

Recuperar os sabores tradicionais dos produtos da horta e a pumarega, vén supondo, por parte de produtores e consumidores, unha das teimas dos últimos anos. Así, castes de antano e variedades consideradas extinguidas, representan hoxe o mascarón de proa dos horticultores máis comprometidos coa calidade.
É posíbel que o sector comercializador, nomeadamente o vinculado ás grandes cadeas multinacionais, non contemple como un avance tal novidade, senón como unha pexa á hora de introduciren a súa mercadoría, industrial e uniforme.
Fálase moito dos tomates insípidos, das mazás cunha aparencia tan perfecta como artificial, ou desas hibridacións en loita contra toda peculiaridade e “imperfección” da natureza; con respecto a isto, ninguén ousa defender a predominancia dun xénero marcado polo vestixio da feroz globalización mercantil.
No entanto, se falamos de lingua, e en concreto da nosa, o camiño cara ao canon máis achegado á orixe non parece gozar de simpatías maioritarias.
En 2023 fai vinte anos a entrada en vigor da chamada normativa de consenso, aquela que, en teoría, acabou pondo de acordo os sectores oficialistas (ILG-RAG) e mais as entidades que durante anos empregaron a denominada normativa de Carvalho Calero, esencialmente as orientadas idiomaticamente pola Asociación Sócio-Pedagóxica Galega.
Na miña opinión, aquel “consenso” soamente logrou desactivar a discrepancia lingüística das organizacións (non só culturais) vinculadas aos chamados Mínimos Reintegrados, tal como o profesor Carvalho denominara o primeiro chanzo da norma por el deseñada.
Até 2003, convivía xunto á normativa oficial e a de Mínimos, a de Máximos Reintegrados, unha opción moi próxima ao portugués padrao, aínda que conservadora no respectivo á pronuncia galega actual.
De tal modo, nunha publicación da Xunta podiamos ler o termo eleccións, nunha do Sindicato Labrego Galego eleizóns, e nunha do Movimento Defesa da Língua eleiçons.
Tras o triunfo da normativa de consenso, tan comprensiva que nos permite dotar de mobles e mais de móbeis o noso común fogar, boa parte dos valedores do reintegracionismo optaron por viraren definitivamente cara ao Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, adoptando como canon a norma vixente na Comunidade de Países de Língua Portuguesa.
Como podemos ver, as opcións intermedias, aquelas que estabelecían pontes entre o falado aquén e alén Miño, e polo tanto entre dous padróns con soporte oficial (o da RAG e mais o da Academia das Ciências de Lisboa) pereceron no proceso de pacificación, ficando sen usuarios nin entidades protectoras.
Pregúntome: logo destes vinte anos, aproximámonos ou distanciámonos da variante lingüística propia da Galiza? Fica esta cuestión para a reflexión.
Consonte á chegada das mudanzas traídas polo consenso, iría esmorecendo todo o tecido societario xurdido ao redor da reintegracionista Associaçom Galega da Língua,
e faríao ao tempo que a nova normativa amnistiaba disidentes, posto que empezaban a tolerárense de maneira “legal”, certas concesións antes tachadas de “lusistas”.
Considero que a estratexia do famoso consenso erixiu como gañadora á RAG, entidade que, cedendo á oficialización duns elementos lingüísticos que vinte anos despois non deron entrado maioritariamente no ámbito literario (e moito menos no social), logrou desactivar a oposición que a desautorizaba entre os sectores máis contestatarios, cientificamente falando.
Resulta curioso que algunhas cadeas foráneas de supermercados empreguen vocábulos como froitaría, perfumaría ou chacinaría, e en cambio as do país opten pola fórmula máis próxima ao castelán, e isto no caso de que contemplen o galego como opción á hora de rotularen os seus espazos comerciais.
O éxito da normativa da esperanza resultou tan discreto como desigual, pois os textos redactados desde as institucións (consellarías, deputacións, CRTVG…) prescinden daquelas posibilidades máis respectuosas co tronco orixinario, e tan só as organizacións vinculadas ao galeguismo político, e un medio como Nós Diario, empregan a terminoloxía máis próxima á raíz que nos emparenta coas variantes faladas en Portugal, Brasil, Cabo Verde, a chinesa Macau… e moitos outros territorios do mundo.
Outro galego (integrador e internacional) é posíbel!

Imaxe: Mural reivindicativo nas rúas de Burela

Despois de moito tempo, regresei ás lecturas infantís.
Sucede, que chegaron recentemente á miña biblioteca particular uns inusuais volumes: un par de atractivos libriños pensados para o público infantil.
Non escoitara eu falar de Bala Perdida, un conto de Manuel Rivas publicado en 1996 por Alfaguara Obradoiro e ilustrado por Miguelanxo Prado, nin tampouco d’A Odisea contada aos nenos, de Rosa Navarro Durán con deseños de Francesc Rovira, unha obra vertida ao galego por Xavier Senín e Isabel Soto para o selo Rodeira en 2007.
Gocei extraordinariamente do primeiro, pois que a atmosfera creada por Rivas mergulla apropiadamente o lector na narración, até o punto de lle facer esquecer que se trata dun relato infantil.
Con todo, debo sinalar que a temática, pese a estar disfrazada de conto de piratas, introduce cuestións (o ouro nazi, o supremacismo racial, os sistemas despóticos e abusivos…) que se cadra hoxe renxerían á hora de nutrir unha obra infantil. Como mostra da liberdade empregada polo autor na súa redacción, reproduciremos unha das intervencións do personaxe principal: “-Estades tolos! Sádicos, asasinos, fachas! Nazis cabróns!”
Así a todo, debo dicir que o desenlace resulta un algo precipitado e vacilante.
Contra as derradeiras páxinas, algún cabo solto desloce unha miga esta narración desenvolvida, en case toda a súa extensión, de xeito sólido.
A Odisea, como era de esperar, resultoume máis árida, mais isto xa é “culpa” de Homero. Publicada dentro da colección Biblioteca Escolar-Clásicos contados aos nenos, esta adaptación da epopea de Ulises non dá perdido a condición labiríntica dos mitos gregos, tan poboados de deuses, semideuses e heroes atormentados polas súas retesías.
Lembro ter lido Odisea en castelán nos tempos do Bacharelato, e non conservo un recordo compracido, polo cal, accedín con gusto a esta versión para lectores neófitos. Mirei de achar a plenitude que a lectura primeira non me proporcionara e non me podo queixar; desde logo, certos lances gañan en nitidez ao estaren expostos para un público aínda tenro.
Ambos os dous libros son ben recomendábeis, mais non só para obsequiar pícaros, tamén para lérmolos nós, independentemente da nosa idade. Do mesmo xeito que algúns nenos acceden a lecturas para adultos, non temos por que os grandes desprezar a literatura infantil e xuvenil.
Agora que a cativada permanece retida polas pantallas e parece ter desbotado os xogos e xoguetes tradicionais, “esquecer” un libro (oportunamente ilustrado) a carón do móbil, da tablet ou da videoconsola, pode supor o inicio dun hábito san, reconfortante e altamente formativo. Non digo máis.

A comezos deste inverno, durante a pausa imposta polo solsticio e as nadaliñas, visitei un mercado semanal coa intención de adquirir produtos de tempada. No entanto, o primeiro posto que xurdiu ante os meus ollos non exhibía caiotas nin rabizas.
Xa non era a primeira vez que me detiña naquela tenda balizada co rótulo de “Antigüidades”, malia non ser o seu xénero primario o que adoita chamar por min, senón o caixón dos libros lidos.
O xestor de tan romántica tenda é Xacobe, un poeta anticuario que coñezo de ocasións anteriores.
Por motivos obvios, aquela tenda ambulante tamén ofrece libros, volumes de segunda man á procura dun adoptante, mais, sobre todo, de alguén que os volva ler. Debo dicir que se trata de exemplares impecabelmente conservados, pois boa parte deles non mostran sinal algunha de uso.
Como teño contado nesta bitácora, acostumo a mercar libros nas feiras, e recordo ter adquirido o poemario do propio Xacobe o pasado verao, mais desta volta non me decantei por unha obra da súa colleita, senón por Os sonetos a Orfeu, de Rainer Maria Rilke, vertidos ao galego por Lois Tobío, e mais por Génesis y catástrofe, de Roald Dahl.
Ao mesmo tempo que me entregaba o libro do escritor galés, o meu colega de letras confesoume que aquela colección de relatos non lle enchera o ollo, con todo, a narrativa curta do autor que escribía nunha táboa fincada sobre as pernas, espertara o meu interese.
Logo de obter a prebenda dun desconto por solidariedade gremial, marchei cos meus libros baixo o brazo.
Os sonetos a Orfeu encerra para min unha historia curiosa. Esta obra, relanzada pola colección Biblioteca Gallega de La Voz de Galicia en 2005, xa nutrira a miña biblioteca no seu día, mais acabaría por regalala a unha amiga que reside fóra da Galiza, unha fiel lectora de Rilke que unicamente coñecía as versións en castelán.
Sempre me quedara a congoxa de terme desprendido daquel libro, por iso me compraceu facerme de novo coa obra.
Como á poesía rilkiana xa accedera hai anos, comecei polos contos de Roald Dahl, e debo dicir que fiquei gratamente abraiado.
Salvo dous ou tres, os relatos comprendidos en Génesis y catástrofe resultáronme estimulantes en alto grao. Fai gala este escritor dunha proverbial ausencia de pudor á hora de introducir a truculencia nos argumentos, suscitando inquietantes e descarnadas atmosferas.
Cando volva cruzarme co poeta dos mercados, comentareille que me prestou moito ler a Dahl, e por suposto, aproveitarei o encontro para adquirir algún libriño.
Fiquei, desta volta, coa gana de lle mercar unha antoloxía poética de Lord Byron. Oxalá aínda habiten os versos do autor londiniense no caixón dos libros lidos.
Nunca deixen de se deteren ante os tesouros do anticuario Xacobe, o poeta do cobre, do ferro e do bronce, mais tamén das reliquias literarias rescatadas do esquecemento.

Co gallo do 150 aniversario do nacemento de Pío Baroja, vén intervindo en diversos espazos literarios a académica da RAE Soledad Puértolas.
Sempre nos describe a señora Puértolas a don Pío como un retratista do vello Madrid, un amante das castañas asadas e un académico aveciñado ao edificio da propia institución. Todo aceptabelmente castizo.
O que eu non sabía da aragonesa Puértolas é que posúe residencia na Galiza, concretamante en Vilanova de Arousa; seica a paisaxe da ría lle evoca unha pretérita estadía californiana. Todo aceptabelmente exótico.
Por pura casualidade, tales novidades colléronme lendo Queda la noche, a novela coa que a devandita escritora gañara o Premio Planeta no afastado 1989.
O caso é que a novela non arrinca até a páxina 180 (conta con 239), e pese a engalar con forza ao introducir unha trama de espionaxe internacional, o que levamos lido sobre unha rapaza madrileña que navega entre as súas conquistas erráticas e mais a atención aos seus anciáns pais, non comprace nin conmove, nin moito menos dá acadado a credibilidade precisa para valorar como sólido o artefacto.
Non a recomendaría, mais tampouco ouso dicir que se trate dunha creación infumábel; iso si, percíbise claramente que a autora non tiña claro por onde facer desembocar a historia, e optou por introducir unha trama de alta voltaxe como remendo.
De ningunha maneira critico os escritores de brúxula, pois téñome por un deles, mais tal estratexia require un manexo exhaustivo da singradura. O argumento sen trazado previo non absolve nin revalida materias, ao contrario, exixe encarreirar o carácter intuitivo da trama e mais o instintivo desenvolvemento dos personaxes.
En Queda la noche, os personaxes carecen da necesaria descrición para a camiñada por unha novela adiante, da mesma maneira, a autora obvia os pormenores (e está no seu dereito) de toda escena amorosa, alegando que o acontecido naquel leito a ninguén incumbe.
A trama, que non logra inquedar en ningún momento, acabará resolvéndose mediante os textos en cursiva de tres cartas, deixándonos o desabor dunha frustrada novela de espías.
De novo, estamos ante un relato estirado artificiosamente, e convertido en novela, unicamente, en virtude da súa extensión.
En resumidas contas, non sei ben o que veño de ler nin podería elaborar un resume sólido do lido, mais, sérveme para non volver caer en certos erros, e lecturas.

Trátase dunha impresión persoal contrastada con outros pareceres observadores: o afluxo, profusión e protagonismo de grupos a empregaren o galego nos seus temas musicais, está situando a nosa lingua, e por tanto a nosa cultura, no panorama mundial.
É certo que sería inxusto fixarse no acontecido estes últimos meses e obviar o camiño andado por Miro Casabella, Andrés Dobarro, Pucho Boedo, Fuxan os Ventos, Os Resentidos, Luar na Lubre, Uxía, Ugia A Pedreira, Guadi Galego, Sés, Sabela Ramil e moitos outros, mais o momento tecnolóxico ao que asistimos, sumado á repercusión da catarse eurovisiva e a posterior fraude, logrou catalizar a visibilidade da actual fornada lírica, cara a dentro e mais cara a fóra.
Elaboremos unha listaxe rápida, conscientes do risco de deixarmos fóra considerábeis expoñentes: Tanxugueiras, Baiuca, A banda da Loba, Caxade, Xabier Díaz & Adufeiras de Salitre, Grande Amore, Carolina Rubirosa, Fillas de Cassandra…
Ben pode ser certo que a mestura do tradicional con bases electrónicas teña axudado a obrar unha parte do milagre (non obstante, non todos os artistas enumerados o fan), que o factor maioritariamente feminino e o histórico momento de loita social teña contribuído (falamos do empoderamento e a seguranza que aporta), mais por riba de todo, triunfa unha lingua viva, válida, homologada ao resto de linguas do mundo e tan actual como milenaria.
Por iso, do mesmo xeito que temos celebrado nesta bitácora a concesión do premio Nobel de Literatura a Bob Dylan por algo moi concreto: facer visíbel que a letrística musical forma parte da riqueza literaria dos pobos, dos falantes e por extensión da cultura universal, hoxe facemos reconto dun ano dourado para o idioma galego.
Congratulémonos de que as letras galegas, si, o sistema literario de noso, estean a obteren un recoñecemento mundial grazas ao traballo e a valentía dese enxame de trobadores que, de vez, rachou a perniciosa inercia de interiorizaren pexas lastrando as linguas alcumadas como minoritarias, periféricas…
As hipotéticas limitacións con respecto á difusión e comprensión dos idiomas habitan nas mentalidades, nunca nos propios códigos lingüísticos.
Coido que vimos de gañarmos outras mil primaveras para a lingua que xa contribuira ao patrimonio universal coa lírica medieval galego-portuguesa, con Voces Ceibes, co Bravú e con todos eses artistas que cantan, contan e requintan na lingua da Galiza.

Situémonos. Mediados de novembro, o momento en que a transición entre outono e inverno comeza a dar mostras de inminente nacenza; un reducido grupo de persoas acudimos á primeira edición do programa “Abertas de par en par-Recitais ao serán”, enxebre proxecto da Federación Galega de Turismo.
Ter escollido a Finca Galea como escenario do encontro do pasado domingo supuxo, por riba de todo, escusar calquera clase de atrezzo para o desenvolvemento da actividade, pois que un salón medieval (tal é o nome que na casa lle outorgan) coa lareira a pleno rendemento, un picho de auga corrente aportando a súa sonoridade ancestral, e a estancia toda fornecida naturalmente de madeira e pedra de grao, aportaron o ambiente idóneo para a recreación do lendario relato do infante Roboán.
Charo Pita, actriz, escritora, cantora e narradora oral, foi a responsábel de transmitir a historia, auxiliada musicalmente pola arpa medieval de Manuel Vilas.
O citado estabelecemento, situado no corazón do Alfoz do Castrodouro (a poucos metros do castelo), nunca permaneceu alleo ao activismo cultural, baste nomear a asociación O Mundo de Galea, o colectivo que dinamizaba o espazo turístico até non hai moito tempo.
A narración oral é unha das formas máis primitivas de divertimento, mais tamén de transmisión de coñecemento, lingua e convencións sociais, quizais por iso continúa a atraernos, pola fascinación que exerce sobre nós a regresión a un tempo onde a oralidade era o vehículo principal (por veces único) dos noticieiros, da poesía, dos cancioneiros, da precaución ante un perigo real ou imaxinario… e en definitiva da tradición do momento e a época.
A culta iniciativa da Fegatur vén encher un oco que moitos demandabamos desde hai tempo, tal é a narración oral ideada para un auditorio adulto, algo que tamén logrará achegar o público a unhas casas de turismo que, normalmente, frecuentamos tan só para aloxármonos ou visitarmos os seus xardíns.

A 2 da TVE é un dos refuxios televisivos dos amantes das letras, e por extensión, dos seguidores da cultura como amplo concepto; nesta canle moran os programas especializados en ópera, danza, fotografía, cinema, arquitectura, historia, ciencia… porén, tamén no corazón da perla se fan apreciábeis as contradicións, as ausencias inexplicábeis e as comparanzas delatoras, como a que procedemos hoxe a formular.
Desde hai década e media emítese na citada canle Página2, un programa que, pese a eu o seguir con regularidade, presenta un formato mellorábel baixo o meu punto de vista.
É verdade que o programa presentado por Óscar López é o decano e máis lonxevo dos espazos literarios da TVE, mais, naceulle “competencia” na propia casa.
Desde hai unhas poucas semanas, Mario Obrero presenta Un país para leerlo, unha novísima proposta que favoreceu a entrada dunha bafarada de ar fresco a través da pantalla.
Un país para leerlo supón a grande esperanza (non só no eido da diversidade literaria) dos culturais televisivos; confiemos en que cree escola logrando converter en tendencia o seu espírito.
Xa temos falado aquí deste poeta, e non só pola súa excelente calidade literaria, senón tamén pola súa actitude integradora, curiosa e holística.
A concepción do territorio estatal para este autor é inclusiva con respecto ás diferentes culturas e identidades presentes, e boa proba disto é que Obrero se desenvolve con relativa soltura en galego, catalán e éuscaro, sendo natural de Getafe (Madrid).
Algo que sempre botei de menos en Página2 foi a atención ao publicado nas “outras” linguas do Estado, indefectibelmente excluídas do contido.
No entanto, Un país para leerlo atende con rigorosa ecuanimidade as malchamadas periferias, eses extrarradios onde a lingua castelá perde a condición de nativa para se converter en código burocrático. Aí (aquí) tamén existen publicacións, editoriais, lectores, autores, e por suposto espectadores financiando ese ente público chamado Televisión Española.
Considero que o camiño iniciado por Mario Obrero é o vieiro idóneo, e non só na esfera televisiva, tamén na social.
Non está perdendo algo (eu creo que moito) un cidadán do Estado Español que só é capaz de articular frases nunha das linguas oficiais? Ou que xamais poderá gozar dun libro publicado por Elkar, L’Altra, Bromera, Cuatro Gotes ou Fervenza? Ou que desbota por defecto as opcións televisivas representadas por ETB, TV3, À Punt, IB3, TPA e TVG?
Mario Obrero racha a malfadada inercia do hispanocentrismo para abrirse ao coñecemento, desbotando o ancoramento no clasismo cultural, adoito reducionista e empobrecedor.
Recomendo vivamente este programa dos seráns dos venres, un espazo grazas ao
que o espectador adquirirá, a través da literatura, a visión ampla e necesaria para a comprensión do espazo territorial no que nos tocou, por lei, desenvolver a nosa cidadanía.
Un país para leerlo; también entre líneas.

1 [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] ... [28]