Blog da Comisión Cultural MARTÍN SARMIENTO de Vilafranca para a potenciación do uso do galego nos centros do ensino no Bierzo e a promoción dos Intercambios escolares Bierzo-Galicia.
DO SILENCIO DO BIERZO EN MANUEL MARÍA AO BIERZO SONORO DE MORALES.
O Bierzo é unha fermosura tan perfecta
que me fire moi fondo. E que me manca.
MANUEL MARÍA
Celebramos o Día das Letras deste 2016 ollando a Galicia a través dos ollos asombrados e o sentir de Manuel María, non canta na Chá ninguén, dicía o poeta que no existir ferinte procura da súa Terra unha resposta e será dela quen atopa un son contundente, un reclamo permanente de identidade saudosa na propia fala. Manuel María é por iso un poeta comprometido e sensible que descobre nas Médulas e no seu vermello sangrante, a propia patria inmortal e eilí abríuselle a ferida do Bierzo que describe como unha bandeira na néboa azul e branca, esfarrapada, inconcreta e esvaída, unha soidá desamparada no silencio.
Magoáballe no Bierzo o silencio desa lingua irrenunciable xurdindo, coma unha árbore, do mesmo ser da terra dun xeito necesario e natural. Iso dixo Manuel María naquela festa da poesía en Vilafranca á que fora invitado e falara aos bercianos en galego. E falou de como no silencio dos Séculos Escuros un galego berciano, o Padre Sarmiento sementara escritos que, sen o prever o sabio, serían, sobre o modelo da tradición oral, coma un monte ou unha fonte daquel que o ilustrado vilafranquino chamaba o seu reino dos mil ríos e serviría para erguer ese idioma tan descoñecido de todos e tan desprezado. Terra e auga da que beberon Rosalía, Castelao ou Manuel María na procura dunha identidade. Mais Manuel María, sensible ao son das zocas ou o canto do carro, non reparou entón nos versos sonoros de Antonio Fdez. Morales, un poeta da fala da nosa xente humilde do XIX , porque apenas era coñecido e ata os anos 90 Morales foi para a crítica, galega e berciana, unha cita breve e inconcreta como a néboa...
Pero os tempos mudan, a fala dos pobos e as palabras son teimudas. De Pontevedra a Vilafranca desprazouse en 2002 a Academia para homenaxear ao erudito Sarmiento e facer visible aos galegos, e aos non galegos, esta comarca que fala, conta e canta en galego. Nun Bierzo no que día a día perdemos falantes da lingua de Sarmiento e Rosalía, para rachar con ese silencio ferinte do que se queixaba Manuel María, hoxe reclamamos un Día das Letras para Antonio Fernández Morales que, seguindo a Sarmiento e antes que Rosalía,en 1861, cantou e escribiu a esta terra berciana nun libro valente no que podemos ler miles de versos cheos de sons que luitan por non morrer:
No mesmo medio do xardín berciano
onde situada estuvo a populosa
Bergidum Flavium que o poder romano
non pudo defender da belicosa
xente goda; nun val que rega ufano
o Cúa, ó pé do Castro da Ventosa
veise unha villa do xardín delicia,
porta de flores da feraz Galicia...
Sobre túa frente de nubes gualdas
coronas teis,
dormes de flores entre guirnaldas
y o Sil bicando túas ricas faldas
corre a teus peis...
Con fala ignota vai murmurando
con muito afán
das túas neniñas o nome blando;
ou, porq´ as deixan, quizá chorando
as ondas van?
Este lugar é unha villa
franca, garrida, sencilla,
cos honores de Ciudá,
que de dous ríos na orilla
e nun val clavada está...
Cual tesoro q´ a codicia
de dous avaros escolta
con xusticia, ou sin xusticia,
tira por ela Galicia,
mais Castilla non a solta.
Coa mesma valentía e sensibilidade dos poetas, mirando ao futuro esperanzador que nace no presente, o bicentenario deste autor que se celebrará no 2017 é logo unha ocasión innegable para que bercianos e galegos definitivamente renunciemos a ese silencio ferinte ao que a historia pasada nos quixo relegar. Proclamemos xuntos aos ventos, que ignoran as fronteiras, a esencia singular deste rico patrimonio cultural que compartimos e que nos imprime personalidade, a uns e a outros,a un lado e a outro do Cebreiro.
Hoxe 25 de abril nas Cortes de Castela e León volveu a saír o asunto do Centro Martín Sarmiento que levou o grupo do PSOE e na Comisión da Presidencia acadou o respaldo á proposta por unanimidade.
O Diario de León vén de publicar unha nova na que cae na conta, de xeito un tanto inxenuo e sensacionalista, de que Sarmiento está sen publicar e que ten unha gran parte da súa obra inédita.
Non sabíamos nada desa alarmante desaparición de dous volumes que deberían ser localizados (se cadra son os que están a editar no Consello da Cultura Galega?) e desde logo ser devoltos aos seus custodios seculares. Este si que é un titular alarmante! A Casa de Medina Sidonia garda os vinte tomos con certa lexitimidade dado que o Duque, amigo persoal do padre Sarmiento, foi un dos seus protectores e quen mando facer copia dos escritos do sabio erudito. En gran medida, grazas a esta loable iniciativa pretérita hoxe podemos coñecer de primeira mao a inxente obra do ilustrado vilafranquino galego-berciano.
A publicación destes voluminosos traballos de toda unha vida dun dos máis senlleiros ilustrados do XVIII e pai das Letras Galegas, ademais de ser de gran interese para numerosísimos campos do saber, teñen o desgraciado inconveniente de ter un custe máis ou menos elevado, dependendo do quen a realice, claro. Pode ser difícil de asumir de golpe ao Consello da Cultura Galega, pero non o sería tanto para outras instituciois dun Estado que se permite desfalcos millonarios. Editar esta obra ben merecente cos medios que existen na actualidade pode resultar moi beneficiosa, a dixitalización dos orixinais facilitaría un acceso doado a través da rede para calquera investigador. Este recomendable método de difusión tamén ten un custe (non creo que sexa muito maior que a edición en papel), pero estamos seguros que máis se gasta en cousas de menor interese cultural.
Estaremos atentos á deriva desta vella nova porque dende o Bierzo e dende Vilafranca o legado de Sarmiento nos importa e promoveremos na medida dos nosas posibilidades a súa difusión e divulgación.
Pasado o 9 de marzo coa entrada da primavera do 2016 salta na prensa esta inesperada aínda que xusta reclamación que o PSOE realiza nas Cortes de Castela e León sobre un compromiso asinado inicialmente tras do tricentenario do nacemento do ilustrado galego-berciano no ano 1995 e que aínda non se levou a cabo, alomenos pola parte que corresponde á Junta castelá-leonesa, segundo parece tamén aparece no convenio asinado en 2010 polos actuais presidentes de Feijóo e Herrera.
Nesta entrada detallamos os contidos do debate da Sección de Educación da Mesa de traballo das VIII Xornadas Martín Sarmiento que elaborou unhas propostas coa intención de que as autoridades educativas de Galicia e de Castela e León, que se reunían precisamente ao día seguinte en Valladolid, melloren o Programa de Promoción do Galego xa no curso que vén.
O pasado 9 de marzo na sesión de tarde das Xornadas elaborouse, efectivamente, un catálogo de propostas para a normalización do galego no Bierzo. Nunha mesa na que estaban sentadas as autoridades educativas das comunidades autónomas de Galicia e Castela e León, docentes de galego, alumnos, membros da Academia Galega e membros da Comisión Cultural organizadora abordáronse cuestiois tan importantes como a mellora do Programa de Promoción de Galego nos centros de ensino do Bierzo. Púxose, así, enriba da mesa a cuestión da ampliación da oferta de galego para que chegue a centros como os da Veiga de Valcarce (unha vella reivindicación por parte dos colectivos pola defensa do galego na comarca), a adecuación dos contidos de Primaria ao nivel Celga I que permita, ademais dunha programación máis coordinada para todos os docentes de galego desta etapa, a realización dunha entrega deste título que visualice o interese en seguir no Programa na Secundaria no conxunto dos centros que participan no mesmo e ante as familias bercianas en xeral.
Neste sentido tamén se abordaron os problemas de matriculación no paso á Secundaria, denunciando que existen centros como o de Camponaraia nos que os rapaces non teñen oportunidade de seguir na Secundaria ao non ofertar o instituto máis próximo a optativa de galego na ESO.
A publicidade e difusión do Programa neste momento do paso á Secundaria foi tamén obxecto de debate para poder vertebrar unha proposta que sexa eficaz e que faga chegar de xeito claro ao conxunto da poboación a existencia desta oportunidade para alumnos/as e as súas familias e para que esta oferta estea plenamente incorporada ás matrículas e ao proceso de matriculación procurando unha absoluta obxectividade de cara a impedir calquera tipo de obstáculospara que a meirande parte dos alumnos/as de Primaria permanezan no Programa ao chegar á Secundaria.
Logo tratouse a polémicacuestión da aplicación da LOMCEe como consecuencia sacar fóra do horario lectivo as horas de Lingua e Cultura Galegas amosouse como unha causa clara da caída de matrícula no Bacharelato (23 alumnos neste 1º curso da dita lei). Solicitouse logo unha revisión para que o curso que vén non se lesionen os dereitos lingüísticos dos bercianos ao non facilitar aos alumnos/as que entran no Bacharelato, como demostrou o baixón da matrícula deste curso, a súa continuidade natural no Programa (creando verdadeiros problemas de transorte e horarios, ademais dunha carga de traballo maior a quen opta por seguir cursando a materia). Neste punto lembramos que o Consello Comarcal do Bierzo facéndose eco desta discriminación que dana os dereitos recoñecidos dos bercianos tomou cartas no asunto e fixo chegar no transcurso das Xornadas a resolución previa que van aprobar no Plenario do próximo día 17 de marzo sobre a negativa a manter esta fórmula para os próximos cursos como consecuencia da aplicación da LOMCE. Ademais o Consello Comarcal solicitou participar na Comisión de Seguimento do Programa para evitar na medida do posible a demora na solución deste tipo de atrancos, xa tradicionais no Programa, e a mellora substancial do mesmo.
Nun último punto tocáronse os problemas de matriculación que se deron na Escola Oficial de Idiomas de Ponferrada que provocaron a existencia dun curso sen alumnado, o do 1º o ano pasado e o de 2º o presente curso. Solicítase que se abra unha matrícula no próximo ano para o curso intermedio co obxectivo de que non exista ningún curso baleiro e dada a transcendencia da existencia de alumnos/as a esta altura do currículo.
Onte celebrouse a VIII edición da Xornadas Martín Sarmiento en Vilafranca do Bierzo, coincidindo co día no que naceu nesta vila berciana, celebrouse un ano máis o Día do Galego nos centros escolares do Bierzo. Xuntáronse con ese motivo no Teatro de Vilafranca, en primeiro lugar, a totalidade dos alumnos/as de Secundaria do Bierzo e unha representación da Escola Oficial de Idiomas de Ponferrada, para levar a cabo traducir e interpretar poemas de Antonio Pereira. Unha colaboración coa Fundación Antonio Pereira permitiu que cada un dos alumnos levase un exemplar do libro deste autor Contos da Cábila na súa versión en galego. Houbo tamén unha actuación teatral titulada Sarmiento no Día do galego nos centros escolares do Bierzo que representou o grupo de teatro vilafranquino "Voladores" baixo a dirección de Sara Ortiz.
A media mañá deu comezo unha segunda sesión coa representación dun numeroso grupos de alumnos/as de Primaria dos 12 centros deste nivel de ensino onde se imparte Programa de Promoción do Galego que asistiron a un evento lúdico con Pablo Díaz e a súa banda unha catividade subvencionada pola Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia.
Precisamente as autoridades educativas de Galicia e da Castela e León presentes durante toda a xornada fixeron fincapé na importancia de mellorar o Programa para lograr o seu asentamento e unha contribución a frear a perda de falantes de galego no Bierzo. Tamén se pronunciaron neste sentido o Alcalde de Vilafranca e o Presidente do Consello Comarcal do Bierzo presentes nos actos.
Durante a sesión da tarde, a Mesa de traballo que leva o nome: "as arelas de Sarmiento", propúxose realizar un catálogo de propostas para unha normalización do galego na comarca, potenciando os vellos e abrindo novos espazos para a lingua máis aló do eido da educación. Unha das propostas que maior ilusión e expectación está provocando é a da Candidatura para o Día das Letras Galegas do ano 2017para Antonio Fernández Morales coincidindo co seu Bicentenario.
Imos ir deixando distintos enlaces coa repercusión mediática que estas Xornadas espertaron:
A DIVERSIDADE LINGÜÍSTICA GARANTÍA DA RIQUEZA PATRIMONIAL
As VIII Xornadas Martín Sarmiento realizan de novo unha convocatoria na que, en sesión de mañá, se porán en común diversas experiencias escolares baixo o lema ?A diversidade Lingüística, garantía da riqueza patrimonial?.
Acudirán escolares de todo o Bierzo a celebrar o Día do Galego nos centros docentes do Bierzo, o 9 de marzo día no que naceu o Padre Sarmiento en Vilafranca. Destacamos entre outras iniciativas a que froito da colaboración coa Fundación Antonio Pereira denominamos ?Antonio Pereira en galego?.
NOVOS ESPAZOS PARA
O GALEGO NO BIERZO
Nas dúas últimas ediciois destas Xornadas, que organiza a Comisión Cultural ?Martín Sarmiento? de Vilafranca, mantivemos varios debates coas autoridades educativas e con distintos alcaldes e entes bercianos preocupados pola perda de falantes de galego no Bierzo dos que ten participado mesmo a Real Academia Galega.
A situación da lingua galega no Bierzo evidencia unha falta de Planificación e Dinamización lingüística necesarias como acaba de certificar o Comité de Expertos para a Carta Europea das linguas Rexionais e minoritarias do Consello de Europa.
A presente edición pretende proseguir co debate, pero á vez redactar un catálogo de propostas para facer fortalecer o uso da nosa fala onde habitualmente é utilizada, mellorar o actual programa de Promoción nos centros escolares e abrir novos espazos para o galego na comarca.
PROGRAMA DE ACTOS do Día Programa do Galego nas escolas do Bierzo, mércores 9 de marzo 2016, Vilafranca do Bierzo.
1ª SESIÓN: TEATRO VILAFRANQUINO
?ENRIQUE GIL Y CARRASCO?
9,30 h. APERTURA DOS INTERCAMBIOS DE SECUNDARIA:
Saúdo do Alcalde de Vilafranca.
EXPOSICIÓN DOS TRABALLOS DE SECUNDARIA: ANTONIO PEREIRA EN GALEGO. Intercambio Escolar dos IES do Bierzo, un pequena exposición que realiza cada centro que participa no Programa de galego no Bierzo. Están presentes a totalidade dos alumnos/as do Programa de Promoción de SECUNDARIA dos centros:
IES Padre Sarmiento (Vilafranca)
IES Bergidum Flavium (Cacabelos)
IES Europa (Ponferrada)
IES Virgen de la Encina. (Ponferrada)
Alumnos/a Galego da EOI de Ponferrada.
10:00 h: Sarmiento no Día do Galego no Bierzo. Grupo de teatro ?Voladores? de Vilafranca dirixido por Sara Ortiz.
10,30 h.: Intervención das autoridades presentes do Consello Comarcal, da Xunta de Galicia e da Junta Castilla y León.
2ª SESIÓN:
11,00h: . APERTURA DOS INTERCAMBIOS DE PRIMARIA .
- Actuación de PABLO DÍAZ e a BANDA TIC TAC TOC, subvencionada pola Secretaría Xeral de Política Lingüística da Consellaría de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia.
Asisten alumnos/as dos centros de PRIMARIA de:
CEIP San Lorenzo de Brindis de Vilafranca,
CEIP da Quinta Angustia de Cacabelos,
CEIP Valentín García Yebra de Ponferrada,
CEIP Compostilla de Ponferrada,
CEIP Jesús Maestro de Ponferrada,
CEIP San Ildefonso de Camponaraia,
CEIP Virgen del Carmen de Ponferrada,
CEIP Toral de Meraio,
CEIP M.L.Ucieda de Toral dos Vados,
CRA Carucedo,
CRA Jimena Muñiz de Corullón,
CRA Puente de Domingo Flórez,
Colexio Divina Pastora de Vilafranca.
12,40 h.Breve intervención das Autoridades educativas presentes do Consello Comarcal, da Xunta de Galicia e da Junta de Castilla y León.
SESIÓN DE TARDE (9 de marzo)
TEATRO VILAFRANQUINO
?ENRIQUE GIL Y CARRASCO?
16,30 h. MESA DE DEBATE: As arelas de Sarmiento.
MESAS DE TRABALLO PARA UN CATÁLOGO DE PROPOSTAS DE PLANIFICACIÓN E DINAMIZACIÓN: NOVOS ESPAZOS PARA O GALEGO NO BIERZO.
1-EDUCACIÓN: Representantes de SXPL, CASTILLA Y LEÓN, MESTRES, PROFESORES, ALUMNOS E DIRECTORES/ Comisión Cultural.
2- ADMINISTRACIOIS: ALCALDES DO BIERZO OESTE E PRESIDENTE DO CONSELLO COMARCAL.
3- CULTURA: ASOCIACIÓNS E COLECTIVOS CULTURALES DO BIERZO.
4- MEDIOS DE COMUNICACIÓN: Periodistas e medios de comunicación da comarca.
5- LITERATURA: Editores e escritores do Bierzo.
HORARIO PREVISTO:
16,30 - 17,30 Intervenciois previas.
17,30 - 18,30 Mesas de traballo do catálogo.
19,00- Redacción das propostas, prazos e revisión do mesmo.
19,30-20,00 Presentación do Catálogo de propostas: Novos espazos para o galego no Bierzo.
Onte 30 de xaneiro quedou constituída a Comisión preparatoria para a realización dunha Mesa de Traballo que terá lugar o próximo 9 de marzo en Vilafranca do Bierzo con motivo da celebración das VIII Xornadas Martín Sarmiento (2016).
Ademais da celebración do Día Escolar do Programa do Galego no Bierzo, cos habituais intercambios de experiencias de centros de Primaria e Secundaria na presente edición tentarase darlle continuidade a unhas propostas de Dinamización Lingüística que nos comprometeramos a abordar en anteriores ediciois das Xornadas para o Bierzo que compaxinen a creación de novos espazos e a conservación dos usos tradicionais da fala galega na comarca.
A Comisión preparatoria, ademais de confirmar a data do 9 de marzo para a publicación dun primeiro Catálogo de propostas, acordou fixar unha nova data de reunión(a do 20 de febreiro) coa finalidade de ampliar a convocatoria dos participantes que logo intervirán no debates e concretar os contidos a debater nesa Mesa de Traballo das VIII Xornadas Martín Sarmiento para Novos espazos para o galego no Bierzo e que contaría en principio con cinco apartados:
1-Educación:Co obxectivo de mellorar o Programa de Promoción do Galego nos centros do Bierzo.
2-Cultura:Asentar circuitos culturais en galego con carácter descentralizado e permanente.
Galician in Castile and Leon: Although the language has a certain presence in the education system, it needs to be strengthened. More measures are also needed to promote Galician in the media and in public life in general...The Committee of Experts urges the authorities to take resolute action to promote Galician in Castile and Leon.
A lingua galega en Castela e León:
Aínda que a lingua ten certa presenza no sistema educativo, ten que ser fortalecida. Máis medidas tamén son necesarias para promover o galego nos medios e na vida pública en xeral...O Comité de Expertos insta as autoridades a tomar accións decisivas para promover galega en Castela e León
Estas son algunhas das conclusiois que se derivan do novo informe elaborado polo Comité de Expertos do Consello de Europa que se realiza como revisión periódica do cumprimento por parte do Estado Español como asinante da denominada Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias. Trátase dunhas conclusiois esperables pois son obviedades que levamos reivindicando dende hai anos.
Entroutras informaciois que se solicitan están a de número de falantes cousa difícil de determinar. Parece ser que os datos con que se contan para o informe son do 2008 (Segundo o cuarto informe periódico, a partir dos datos proporcionados polo Instituto Galego de Estatística na súa "Levantamento das condicións de vida das familias. Ocio e hábitos culturais de 2008 ", preto de 50.000 persoas habitualmente falan galego nas áreas de lingua galega nas comunidades autónomas de Asturias e de Castela e León. O Comité de Expertos solicita información actualizada sobre o número de falantes galegos en Castela e León. (Na ilustración que acompaña a esta entrada presentamos un dos gráficos que entregamos en Compostela, xunto cun informe solicitado polo propio Comité de Expertos no transcurso da entrevista tida perante a súa última visita a Galicia).
Para consultar o informe enteiro e outros aspectos podes velo eiquí.
Acaba de saberse que nun concello do galego de Asturias, Veigadeo, veñen de facer unha proposta moi interesante, a de poder usar o galego da zona na administración do propio concello.
Hai uns 70.000 galegofalantes en 51 concellos de Asturias, León, Zamora e Estremadura
Esta semana o concello asturiano da Veiga declaraba oficial o galego, recoñecendo así o dereito da súa veciñanza a empregalo nas mesmas condicións que o castelán. Un paso importante, pois era a primeira vez que un municipio da comarca de Navia declaraba o galego oficial no seu territorio. O galego ? tal e como lembra o portal lingua.gal- ten falantes en 15 concellos que fan parte do Principado de Asturias: Allande, Boal, Castropol, Coaña, Eilao, El Franco, Grandas de Salime, Ibias, Navia, Pezós, San Martín de Ozcos, Santalla de Ozcos, Santiso de Abres, Tapia de Casarego, Taramundi, A Veiga, Vilanova de Ozcos e Villaión.
Mais non é A Veiga do Eo o primeiro concello fóra da Galiza administrativa en declarar oficial o galego. En 2006 declarou cooficial no seu territorio o galego o pequeno concello de Lubián (Zamora). E xa no Bierzo en 2001, A Veiga de Valcárce (León), mais poucos meses despois a alcaldesa decidiu retirar e anular o acordo de goberno que declaraba oficial o galego. En León son 25 os concellos con habitantes galego-falantes e en Zamora, cinco. Na comunidade de Estremadura existe tamén un pequeno núcleo (Val do Xálima) de tres lugares nos que se fala unha variedade da lingua galega: Valverde do Fresno, As Ellas e San Martiño de Trebello.
DO SILENCIO DO BIERZO EN MANUEL MARÍA AO BIERZO SONORO DE MORALES.
.jpg)
Nesta entrada detallamos os contidos do debate da Sección de Educación da Mesa de traballo das VIII Xornadas Martín Sarmiento que elaborou unhas propostas coa intención de que as autoridades educativas de Galicia e de Castela e León, que se reunían precisamente ao día seguinte en Valladolid, melloren o Programa de Promoción do Galego xa no curso que vén.
Onte celebrouse a VIII edición da Xornadas Martín Sarmiento en Vilafranca do Bierzo, coincidindo co día no que naceu nesta vila berciana, celebrouse un ano máis o Día do Galego nos centros escolares do Bierzo. Xuntáronse con ese motivo no Teatro de Vilafranca, en primeiro lugar, a totalidade dos alumnos/as de Secundaria do Bierzo e unha representación da Escola Oficial de Idiomas de Ponferrada, para levar a cabo traducir e interpretar poemas de Antonio Pereira. Unha colaboración coa Fundación Antonio Pereira permitiu que cada un dos alumnos levase un exemplar do libro deste autor Contos da Cábila na súa versión en galego. Houbo tamén unha actuación teatral titulada Sarmiento no Día do galego nos centros escolares do Bierzo que representou o grupo de teatro vilafranquino "Voladores" baixo a dirección de Sara Ortiz.
A DIVERSIDADE LINGÜÍSTICA GARANTÍA DA RIQUEZA PATRIMONIAL
Onte 30 de xaneiro quedou constituída a Comisión preparatoria para a realización dunha Mesa de Traballo que terá lugar o próximo 9 de marzo en Vilafranca do Bierzo con motivo da celebración das VIII Xornadas Martín Sarmiento (2016).
Galician in Castile and Leon: 
Acaba de saberse que nun concello do galego de Asturias, Veigadeo, veñen de facer unha proposta moi interesante, a de poder usar o galego da zona na administración do propio concello.